Psychologiczne
umiejętności konieczne w
pracy ratownika
dr n. biol. Halina Wawrzynowicz
Zakład Medycyny Katastrof
Uniwersytet Medyczny im K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Zadaniem Ratownika Medycznego
jest:
utrzymywanie kontaktu z poszkodowanym w szczególności w kryzysowych
sytuacjach,
ocena ogólna zdarzenia w celu ustalenia ewentualnych zagrożeń i skutków
zaistniałej sytuacji,
zabezpieczenie osób w pobliżu i na miejscu zajścia (tj. na miejscu
zagrożenia, katastrofy, wypadku),
podjęcie działań, które będą miały na celu zapobiegnięcie zwiększeniu liczby
ofiar,
ocena funkcji życiowych poszkodowanych oraz podtrzymanie owych funkcji
w razie konieczności,
ustalenie kolejności, co do transportu poszkodowanych i ich doraz
nego
leczenia,
podjęcie działań mających na celu optymalne postępowanie chroniące życie i
zdrowie pacjentów (zarówno w trakcie przeprowadzania akcji jak i transporcie
do szpitala)
organizowanie i prowadzenie zajęć z zakresu pierwszej pomocy,
kwalifikowanej pierwszej pomocy oraz medycznych czynności ratunkowych
Specyfika tych zadań stawia wymaganie
psychologicznego przygotowania
ratowników i ratowników medycznych do:
Udzielania wsparcia (ofiarom, współpracownikom).
Skutecznego komunikowania się z ofiarami i
zagrożonymi, a także innymi służbami emergencyjnymi.
Nawiązywania kontaktu z osobami o specyficznych
potrzebach: dziećmi, starszymi, osobami z dysfunkcjami
fizycznymi i psychicznymi.
Radzenia sobie ze stresem wynikającym z pracy.
Kluczowe aspekty nauczania ratowników
wiedzy i umiejętności psychologicznych
Wsparcie Psychotraumatologia
psychologiczne
Komunikacja społeczna
Osoby z dysfunkcjami 
psychologia
postępowania
ratowniczego
Wsparcie psychologiczne w
sytuacjach kryzysowych
poruszane problemy
a) Reakcje i stany psychiczne
poszkodowanych, świadków zdarzenia i
ratowników w sytuacjach ekstremalnych.
b) Kryzys i stres psychologiczny  przejawy i
przeciwdziałanie.
c) Udzielanie wsparcia psychologicznego w
sytuacjach kryzysowych dorosłym i
dzieciom.
d) Umiejętność oceny własnej kondycji
psychofizycznej w sytuacji kryzysowej.
e) Sposób działania i zadania interwencji
kryzysowej.
Komunikacja społeczna
poruszane zagadnienia
a) Zasady skutecznej komunikacji
interpersonalnej.
b) Specyfika komunikacji za pomocą
środków telekomunikacji.
c) Ćwiczenie praktycznych umiejętności
komunikacyjnych, także w sytuacjach
trudnych.
d) Trening asertywności.
e) Sposoby kreowania wizerunku oraz
wpływania na innych.
Osoby z dysfunkcjami 
psychologia postępowania
ratunkowego
poruszane zagadnienia
Poznanie psychologicznych problemów i
możliwości współpracy z osobami o
specyficznych potrzebach:
Dziećmi
Osobami starszymi
Osobami z różnymi dysfunkcjami
a) niepełnosprawni ruchowo i
hospitalizowani
b) niewidomi i niedowidzący
c) niesłyszący
d) upośledzeni umysłowo
e) z zaburzeniami psychicznymi
Psychotraumatologia
poruszane zagadnienia
" Psychologiczne konsekwencje udziału w sytuacji
traumatycznej oraz obciążenia silnym bądz
długotrwałym
stresem.
" Reakcje psychosomatyczne po przeżyciu szczególnie
obciążającego doświadczenia.
" Stres traumatyczny i jego konsekwencje: zaburzenie po
stresie traumatycznym, zaburzenia lękowe, depresja,
zachowania antyspołeczne.
" Wypalenie zawodowe i obciążenie długotrwałym stresem
u ratowników  przeciwdziałanie.
" Komunikacja i postępowanie z pacjentem po traumie.
" Psychologia tłumu w kontekście wydarzeń nagłych:
sposoby kierowania tłumem i zapobieganie panice.
Cztery podstawowe zasady pomocy psychologicznej
(udzielanej przez świadków zdarzenia)
1. Podejdz
do ofiary wypadku, powiedz co się wydarzyło. Nie twórz
zbiegowiska. Ofiara powinna czuć, że nie jest sama w tej sytuacji.
Zdanie:  jestem przy tobie aż nie przyjedzie pogotowie" lub  pogotowie
jest w drodze" działa uspokajająco i odprężająco.
2. Zasłoń poszkodowanego przed widzami. Ciekawskie spojrzenia
mogą być dla ratowanego bardzo nieprzyjemne. Spokojnie i stanowczo
poproś, aby widzowie nie przeszkadzali, albo daj im jakieś zadanie. Np.
można powiedzieć:  proszę zabezpieczyć miejsce wypadku".
3. Poszukaj ostrożnego kontaktu dotykowego z poszkodowanym. Lekki
kontakt dotykowy z ofiarą jest odczuwany jako przyjemny i
uspokajający. Np. połóż rękę na ramieniu lub na głowie. Staraj się
przyjąć pozycję na tej samej wysokości co poszkodowany np. na
kolanach. Jeżeli uległo uszkodzeniu ubranie - można położyć koc.
4. Mów spokojnym tonem i słuchaj cierpliwie co mówi poszkodowany.
Mówienie może być dla ofiary korzystne. Unikaj zarzutów w kierunku
ofiary. Zapytaj czy kogoś powiadomić o wypadku.
Reguły pomocy psychologicznej udzielanej przez
ratowników medycznych
1. Rozpoznanie sytuacji. Masz na to 15 sekund. Nie zaczynaj od razu
od natychmiastowej akcji. Rozejrzyj się, żebyś miał rozeznanie
całości.
2. Postanów w jakiej kolejności podejmujesz środki
ratunkowe. Masz na to 30 sekund.
3. Powiedz kim jesteś i co się zdarzyło. Przedstaw się imieniem i
funkcją. Musisz być dla poszkodowanego w jednoznacznie ważnej
roli.
4. Nawiąż delikatny, ostrożny kontakt dotykowy z ofiarą w celu
uspokojenia jej (np. ręka na grzbiecie, na ramieniu, otarcie czoła
itp.).
5. Podaj informację o podejmowanych środkach. Podaj w
przybliżeniu czas trwania odpowiednich czynności.
Reguły pomocy psychologicznej udzielanej przez ratowników
medycznych c.d.
6. Jeśli to możliwe przeprowadz
zabiegi medyczne w sposób płynny i
sprawny. Powiedz jakie efekty spowodują powyższe zabiegi
medyczne.
7. Wysłuchaj poszkodowanego jeśli ma ochotę mówić. Jeśli pacjent
mówi o swoich emocjach, np. strachu - zasygnalizuj swoje
zrozumienie (wyraz
empatię).
8. Poinformuj poszkodowanego, jeżeli z ważnych powodów musisz
go opuścić. Zadbaj o następną osobę, która pozostanie z
nim w kontakcie, gdyż pozostawienie go samego może
wywołać lub zwiększyć strach.
9. Nie wolno używać w kontakcie z poszkodowanym słów, które mogą
być dla niego szkodliwe. Np.  śmierdzi pan alkoholem.",  dlaczego
pan to zrobił." itd. Nie formułować pochopnych diagnoz i wyroków,
np.  noga jest złamana, w szpitalu zdiagnozujemy lepiej",  to jest
ciężki przypadek",  tu nie możemy za dużo zrobić" itp.
Bezpośrednie reakcje na przeżytą sytuację kryzysową i
wypadek
dezorganizacja zachowania,
brak orientacji w otoczeniu,
wycofanie emocjonalne,
zwiększone uzależnienie od opiekunów,
nadpobudliwość,
koszmary senne,
lęk uogólniony,
specyficzne lęki wobec rzeczy lub sytuacji przypominających
sytuację kryzysową,
odgrywanie sytuacji w zabawie,
reakcje depresyjne,
regresja rozwojowa,
zaburzenia w odżywianiu się.
Mogą pojawiać się dodatkowo:
wrogość wobec otoczenia, rodzeństwa i innych członków
rodziny,
zachowania asocjalne i agresywne,
myśli samobójcze,
społeczne wycofanie,
zmiany w dotychczasowej koncepcji siebie, poczuciu kontroli,
własnej mocy i wpływu,
zmiana wyobrażenia o własnej nietykalności,
zmiany w koncepcji świata i ludzi,
pesymistyczna ocena przyszłości.
Trauma w wieku dziecięcym może skutkować długotrwałymi
konsekwencjami
Objawy zaburzenia po stresie
Trauma doświadczona
traumatycznym PTSD, które
przed 11-12 rokiem życia
mogą utrzymywać się około
powoduje większe
roku, a nawet dłużej
zaburzenia zachowania i
poważniejsze problemy
Dorośli, którzy doświadczyli w dzieciństwie
emocjonalne, niż ta
Skutki chronicznej,
doznana póz
niej w życiu;
bolesnej traumy psychologicznej, mogą
powtarzającej się
traumy są bardziej
cierpieć na problemy emocjonalne,
Zmiany w
masywne i utrzymujące
funkcjonowaniu
się w czasie, niż efekty
zaburzenia osobowości, tendencje
mózgu, układu
pojedynczej, nagłej
samobójcze, choroby psychiczne,
odpornościowego,
traumy;
Przewlekłe choroby
układu
uzależnienia, choroby somatyczne a także
somatyczne, szczególnie
hormonalnego,
szczególnie gdy
po traumie
uwrażliwiać swoje dzieci na rozwój zaburzeń
trauma miała
wykorzystania
Zwiększenie podatności
po przeżyciu traumatycznego wydarzenia.
miejsce w bardzo
rozwoju zaburzeń w seksualnego, np.
młodym wieku
przyszłości;
chroniczny ból
miedniczy, dolegliwości
dróg rodnych, układu
pokarmowego
Zasady udzielania pomocy psychologicznej przy okazji
wykonywania czynności ratunkowych
w postawie pokazać spokój i kompetencję;
powiedzieć, że jest się tutaj aby pomóc;
dodać odwagi przed nadchodzącą przyszłością;
być ostrożnym i delikatnym podczas nawiązywania kontaktu
fizycznego;
wyjaśnić dlaczego podejmowane są kolejne czynności i dlaczego
leczenie jest konieczne;
odpowiedzieć zgodnie z prawdą na pytania  ale starać się nie
podawać drastycznych szczegółów;
dostosować słownictwo do wieku i poziomu rozmówcy;
uspokoić obecnych na miejscu zdarzenia członków rodziny;
wynagrodzić za współpracę (uśmiech, dobre słowo);
unikać przemocy: przytrzymywania i szarpania
użyć środków uspokajających lub znieczulających, jeśli strach
jest zbyt duży
starać się izolować od nieprzyjemnych widoków, dz
więków i
zapachów