DEFICYT BUDśETOWY i
DA
UG PUBLICZNY
Równowaga bud\
etowa
" Przez równowagę bud\
etową rozumiemy
taki stan bud\
etu, w którym wydatki
znajdują pokrycie w dochodach. Innymi
słowy wydatki równają się dochodom.
Nierównowaga bud\
etowa
" Równowaga bud\
etowa rozumiana dosłownie nie
występuje nigdy. Najczęściej mamy do czynienia
z odchyleniami od stanu równowagi. (Bud\
et
państwa wykazuje jakieś saldo, czyli nadwy\
kę
lub deficyt).
" Przyjmuje się jednak\
e, \
e nierównowaga bud\
etu
(lub bud\
et niezrównowa\
ony) występuje tylko
wówczas, gdy w bud\
ecie pojawia się deficyt.
Deficyt bud\
etowy
" Deficyt bud\
etowy - ró\
nica między
strumieniami wydatków a dochodami; dotyczy
jednego roku fiskalnego (kalendarzowego);
na koniec roku deficyt bud\
etowy powiększa
dług publiczny. Deficyt bud\
etowy mo\
e
powstawać z konieczności obsługi długu
publicznego.
2 DEFINICJE DEFICYTU
(kryterium metoda liczenia)
1. ujemna ró\
nica między dochodami a
wydatkami bud\
etowymi, czyli część
wydatków nie znajdujących pokrycia w
dochodach (definicja MFW, ujęcie kasowe,
deficyt konwencjonalny, metoda GFS)
Dk= (Db + Do)  (Wb+Pnetto)
gdzie: Dk  deficyt kasowy, Db- dochody bud\
etowe, Do- dotacje
otrzymane, Wb- wydatki bud\
etowe, Pnetto- po\
yczki netto
POśYCZKI NETTO wg metody MFW
" po\
yczki netto to po\
yczki pomniejszone o
wielkość spłat, stanowiące kwoty
wydatkowane przez rząd, które nie stanowią
instrumentu zarządzania płynnością, lecz są
instrumentem realizacji polityki państwowej
+ transakcje związane z nabywaniem lub
sprzeda\
ą akcji i udziałów kapitałowych
+ dotacje inwestycje dla firm.
Ró\
nica w liczeniu deficytu wg
MFW i ustawodawstwa polskiego
metoda MFW metoda krajowa
wpływy z prywatyzacji wpływy z prywatyzacji
to dochód bud\
etowy to z
ródło finansowania
deficytu (od 1998 roku)
Definicja deficytu
2. deficyt to przyrost zadłu\
enia netto
(deficyt majątkowo-kredytowy, definicja Unii
Europejskiej, metoda brukselska)
Dm= ("Zb "Nb  "Śb)
gdzie:
Dm- deficyt majątkowy, "Zb- przyrost zadłu\
enia brutto, "Nb
- przyrost nale\
ności sektora bud\
etowego, "Śb- przyrost
stanu środków na rachunkach bankowych sektora
bud\
etowego
NETTO wg metody brukselskiej
" NETTO oznacza, ze przyrost zadłu\
enia jest
pomniejszony o przyrost nale\
ności, aktywów
finansowych
" NETTO oznacza ró\
nicę między zmianami w
pasywach jednostek sektora publicznego (papiery
wyemitowane, po\
yczki otrzymane, pozostałe
pasywa) a ich aktywami ( gotówka i depozyty,
posiadane papiery wartościowe, po\
yczki
udzielone, akcje i udziały, pozostałe aktywa)
Słabość metody brukselskiej
" to raczej konwencja ni\
metoda
" deficyt mo\
e powstać nie ma skutek
operacji bud\
etowych (np. państwo
przejmuje zadłu\
enie podmiotów sektora
bud\
etowego)
" mo\
na manipulować (zmniejszać deficyt)
np. udzielając po\
yczek (wzrost nale\
ności)
ni\
dotacji
RODZAJE DEFICYTÓW
" DEFICYT RZECZYWISTY
faktyczna ró\
nica pomiędzy wydatkami a dochodami
bud\
etowymi
" DEFICYT CYKLICZNY
ró\
nica między wydatkami i dochodami państwa,
realizowanymi w warunkach, gdy gospodarka nie
funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu mocy
produkcyjnych (okres recesji lub o\
ywienia)
" DEFICYT STRUKTURALNY
symulowane, hipotetyczne ró\
nice między wydatkami a
dochodami, realizowanymi w warunkach pełnego
zatrudnienia i naturalnej stopy bezrobocia
SKUTKI EKONOMICZNE
DEFICYTU
" deficyt a inflacja
+ (premia inflacyjna)
wpływy podatkowe rosną szybciej ni\

dochody, co zmniejsza deficyt bud\
etowy
- udział zadłu\
enia netto sektora bud\
etowego
w sektorze bankowym, mo\
e wpływać na
wzrost poda\
y pieniądza i wzrostu inflacji.
SKUTKI EKONOMICZNE DEFICYTU
" deficyt a stopy procentowe
- wzrost popytu rządu na kapitały pienię\
ne powoduje wzrost
stopy procentowej (krzywa popytu na pieniądz przesunie się w
prawo, w górę).
Skutkiem tego:
- wysoka stopa % spowoduje zmniejszenie odstępności kapitałów
pienię\
nych na inwestycje prywatne (efekt wypychania, ang.
crowding out effect)
- wysoka stopa % umocni kurs waluty krajowej, co zahamuje
eksport, pobudzi import, powodując deficyt handlowy (efekt
bliz
niaczy, ang. twin deficit efffect)
Argumenty przeciw  hipoteza neutralności długu publicznego =
rikardiański teoremat ekwiwalencji
Wpływ deficytu na gospodarkę
(synteza)
Wzrost poda\
y
państwowych papierów
Wzrost deficytu bud\
etowego
wartościowych
Wzrost stopy Napływ kapitału Aprecjacja
procentowej spekulacyjnego złotego
Pogorszenie konkurencyjności
polskich przedsiębiorstw,
Deficyt bilansu
podro\
enie eksportu, obni\
enie
handlowego
kosztów importu
DEFICYT JAKO INSTRUMENT
OCENY POLITYKI FISKALNEJ
Do oceny prowadzonej przez rząd polityki
fiskalnej wykorzystuje się:
" wielkość deficytu w wielkościach
absolutnych (rzadko)
" relacja deficytu do PKB (często)
Deficyt bud\
etowy w mln zł
70 000
60 000
50 000
40 000
30 000
20 000
10 000
0
2002 2003 2004 2005 2006
Relacja deficytu bud\
etowego do PKB
w poszczególnych krajach w 2004r. (w %)
14
12
10
8
6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
USA
Cypr
Litwa
Malta
Dania
A
otwa
Belgia
W
ę
gry
Wielka
Turcja
Grecja
Polska
Austria
Włochy
Niemcy
Irlandia
Czechy
Estonia
Francja
Kanada
Islandia
Japonia
Szwecja
Bułgaria
Holandia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Finlandia
Norwegia
Hiszpania
Portugalia
Luksembu
Chorwacja
Deficyt bud\
etowy Polski
(w % PKB)
Rok wg norm UE wg norm Ministerstwa
Finansów
2005 4,7% 2,5%
2006* 4,6% 2,6%
2007* 4,1% 2,2%
2008* 3,7% 1,9%
z
ródło: Rzeczpospolita, 2.03.2006
Prognozy deficytu bud\
etowego
Grupy Wyszehradzkiej
2006 2007 2008
Polska 4,6% 4,1% 3,7%
Słowacja 4,2% 3,0% 2,7%
Węgry 6,1% 4,7% 3,4%
Czechy 3,8% 3,3% 2,7%
Uwaga: obliczone wg norm unijnych.
y
ródło: Rzeczpospolita 2.03.2006
Sposoby finansowania deficytu
" Obni\
enie wydatków państwa,
" Podwy\
szenie podatków,
" Zaciągnięcie kredytu bankowego,
" Zaciągnięcie długu publicznego.
Dług publiczny
Dług publiczny  uregulowania prawne w
Polsce
" definicja długu publicznego zawarta jest w ustawie o
finansach publicznych
to nominalne zadłu\
enie podmiotów sektora
finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu
przepływów finansowych między podmiotami
nale\
ącymi do tego sektora
Dług publiczny  uregulowania
prawne w Polsce
" w konstytucji RP znalazł się zapis dotyczący
limitu długu publicznego (ewenement na skalę
światową)
niedopuszczalne jest zaciąganie po\
yczek lub
udzielanie gwarancji w następstwie których,
dług publiczny przekroczy 3/5 wartości
rocznego PKB
Ró\
nica w definiowaniu długu publicznego
wg ustawodawstwa unijnego i polskiego
Dług publiczny wg norm UE wg prawodawstwa
polskiego
przewidywane wypłaty z nie wliczane wliczane
poręczeń i gwarancji
zobowiązania wymagalne nie wliczane wliczane
(wliczane do
deficytu)
Otwarte fundusze emerytalne  jest jednostką nie jest jednostką
jako jednostka sektora sektora publicznego
sektora
publicznego
publicznego
Pamiętaj
dług publiczny to nie to samo co zadłu\
enie Skarbu Państwa
- dług publiczny to dług jednostek sektora
publicznego (rządu i samorządu
terytorialnego)
- dług Skarbu Państwa to dług sektora
rządowego (bud\
etowego)
Zadłu\
enie sektora finansów
publicznych po konsolidacji
(nominał, mln zł)
WYSZCZEGÓLNIENIE
VI 2006 2)
Zadłu\
enie sektora finansów publicznych 501 879,1
1. Zadłu\
enie sektora rządowego 482 553,3
1.1. Skarb Państwa 475 292,1
1.2. ZUS i zarządzane przez ZUS fundusze 6 218,2
1.3. Narodowy Fundusz Zdrowia 1) 0,0
1.4. Państwowe fundusze celowe z osobowością
prawną (bez ZUS i zarządzanych przez ZUS funduszy) 0,0
1.5. Państwowe szkoły wy\
sze 152,0
1.6. Jednostki badawczo-rozwojowe 160,4
1.7. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej 593,4
1.8. Państwowe instytucje kultury 30,4
1.9. PAN i tworzone przez PAN jednostki organizacyjne 5,0
1.10. Pozostałe państwowe osoby prawne utworzone
na podst. odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań
publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i
spółek prawa handlowego 101,8
2. Zadłu\
enie sektora samorządowego 19 325,8
2.1. Jednostki samorządu terytorialnego 16 528,6
2.2. Samorządowe fundusze celowe z osobowością prawną 1,6
2.3. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej 2 733,7
2.4. Samorządowe instytucje kultury 25,0
2.5. Pozostałe samorządowe osoby prawne utworzone
na podst. odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań
publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i
spółek prawa handlowego
36,9
Przyczyny powstawania długu
publicznego
" Uporczywie utrzymujący się deficyt bud\
etowy, który
przekształca się w dług publiczny.
" Okres wzmo\
onych wydatków publicznych, zwłaszcza okresy
wojen i głębokich kryzysów gospodarczych.
" Realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada świadome
utrzymanie deficytu bud\
etowego i długu publicznego jako
narzędzi interwencjonizmu państwowego.
" Osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie decyduje
się na podnoszenie podatków, ale nie dokonuje równie\
cięć w
wydatkach publicznych;
" Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłu\
enia.
Rodzaje długu
" kryterium inflacji
- dług nominalny (wartość bie\
ących zobowiązań sektora bie\
ącego)
- dług realny (wartość długu z uwzględnieniem inflacji)
" kryterium przyczyny
- własny (rezultat polityki po\
yczkowej)
- gwarantowany (rezultat udzielania gwarancji)
" kryterium zapadalności
- krótkoterminowy (zaciągany w roku bud\
etowym w celu zarządzania
płynnością bud\
etu)
- długoterminowy (wykorzystywany w polityce zarządzania z
zadłu\
eniem wieloletnim)
" kryterium miejsca zaciągania
- dług krajowy (skierowany na rynek wewnętrzny państwa)
- dług zagraniczny ( zaciągany poza krajem w walucie obcej)
Dług publiczny-
ograniczenia jego wielkości
" zadłu\
enie sektora publicznego nie mo\
e przekroczyć 60 % PKB (kryterium
konwergencji)
" procedury ostro\
nościowe w ustawie o finansach publicznych (kryterium dług/
PKB w %)
50-55% 55,01- 60% powy\
ej 60%
" Rada Ministrów uchwala " obni\
any jest deficyt " podmioty sektora finansów
projekt bud\
etu, w którym bud\
etowy publicznych nie mogą
stosunek deficytu do udzielać nowych poręczeń
" RM przedstawia sejmowi
dochodów nie mo\
e wy\
szy czy gwarancji (w danym
program sanacyjny
niz w roku bie\
ącym roku i w następnym)
" RM przedstawia sejmowi
program sanacyjny (w ciągu
miesiąca)
" w projekcie ustawy
bud\
etowej na kolejny rok
nie mo\
na przewidywać
deficytu bud\
etowego
Dług sektora finansów publicznych w
Polsce w latach 1990-2004 (w % PKB)
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Historia długu publicznego w Polsce 1/3
" Polska odziedziczyła po okresie gospodarki
centralnie planowanej dług publicznych
przekraczający 80% PKB.
" Był to głównie dług zagraniczny, najpierw
zaciągnięty w zachodnich bankach w czasach
Gierka, potem wzrastający w latach 80 z powodu
niespłacanych odsetek.
" Krajowy dług publiczny był za to niewielki  był
to w zasadzie dług wobec NBP z tytułu kredytów
na sfinansowanie deficytu bud\
etowego.
Historia długu publicznego w Polsce 2/3
" W latach 1990-2000 nastąpił silny spadek relacji
długu do PKB, mo\
liwy dzięki czterem
zjawiskom:
 Ograniczeniu skali deficytów bud\
etowych do ok. 3%
PKB,
 Szybkiemu wzrostowi gospodarczemu,
 Silnemu wzmocnieniu się złotego, przez co obni\
eniu
uległa relacja długu zagranicznego do PKB,
 Redukcji zadłu\
enia zagranicznego Polski.
Historia długu publicznego w Polsce 3/3
" W końcu lat 90 relacja długu do PKB
spadła poni\
ej 40%.
" Zwiększenie się tej relacji ju\
prawie do
50% spowodował gwałtowny wzrost
deficytów bud\
etowych po roku 2000, w
połączeniu z powolnym wzrostem PKB.
" Około 70% tej kwoty stanowi publiczny
dług krajowy, a 30% dług zagraniczny.
Dług publiczny  problem
przyszłości
" zaciąganie coraz większych zobowiązań
przez jednostki samorządu terytorialnego
" kurczenie się przychodów z prywatyzacji
" rosnące obcią\
enie z tytułu spłaty
nieumorzonego zadłu\
enia zagranicznego
(rat) z lat 70.
Relacja długu publicznego do PKB
w poszczególnych krajach na koniec 2004r.
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
USA
Cypr
Malta
Litwa
Dania
A
otwa
Belgia
Turcja
Grecja
W
ę
gry
Polska
Austria
Irlandia
Włochy
Niemcy
Francja
Czechy
Estonia
Kanada
Islandia
Japonia
Szwecja
Bułgaria
Holandia
Słowacja
Rumunia
Finlandia
Słowenia
Norwegia
Hiszpania
Portugalia
Chorwacja
Luksemburg
Wielka Brytania
Dług publiczny na świecie 1/2
" Europejskim rekordzistą jest od lat Belgia,
w której relacja długu publicznego do PKB
wynosi obecnie 108%. W roku 1995 relacja
ta wynosiła 140%!
" Najzdrowszym pod tym względem krajem
w  starej Unii jest Irlandia, w której
relacja wynosi tylko 34% (ale 10 lat temu
było to jeszcze ponad 100%)
Dług publiczny na świecie 2/2
" Najgorsze zmiany wskaz
nika długu publicznego
do PKB odnotowała w ostatnim dziesięcioleciu
Japonia. Skutkiem słabego wzrostu
gospodarczego i kolosalnych deficytów
bud\
etowych, dług publiczny wzrósł taM z 60%
w 1993r. do 133% PKB obecnie,
" Sytuacja USA jest nadal lepsza od Europy.
Relacja długu publicznego do PKB wynosi tam
poni\
ej 60% i do ubiegłego roku stale spadała.
Nie ma jednak raczej wątpliwości, \
e obecnie
relacja ta wzrośnie, m.in. skutkiem kosztów wojny
w Iraku.
Poziom długu polskich finansów
publicznych
500 000
400 000
300 000
200 000
100 000
0
w mln zł
VI
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Formy finansowania długu
(art 64 ust.2 ustawy o finansach publicznych)
" sprzeda\
SPW
(skarbowych papierów wartościowych)
" kredyt bankowy
" po\
yczki
" prywatyzacja majątku Skarbu Państwa
" nadwy\
ka z poprzednich lat
Tendencje zmian w strukturze długu
" wzrost udziału długu krajowego w długu ogółem
" spadek udziału zagranicznego w całości długu
publicznego (skutek konwersji)
" koncentracja długu w rękach krajowego sektora
pozabankowego i inwestorów zagranicznych
" spadek udziału sektora bankowego w
finansowaniu długu
Strategia zarządzania długiem publicznym
(cele długoterminowe na lata 2000-2010)
" ograniczenie udziału długu zagranicznego
" wydłu\
enie duration
" wygładzanie rozkładu spłat zobowiązań i
kosztów obsługi w czasie
" wzrost udziału instrumentów
stałoprocentowych
" uelastycznienie struktury długu
zagranicznego
Struktura rodzajowa długu krajowego (VII
2005)
74,28%
9,82%
3,02%
11,52%
1,36%
obligacje rynkowe o oprocentowaniu stałym obligacje rynkowe o oprocentowaniu zmiennym
obligacje oszczędnościowe bony skarbowe
pozostałe zadłu\
enie
Zadłu\
enie sektora finansów publicznych
wg instrumentów (nominał, mln zł)
VI 2006 (w %)
100
Zadłu\
enie sektora finansów publicznych 501 879,1
71,95
Zadłu\
enie krajowe 361 080,9
67,30
1. Dług z tytułu SPW 337 746,2
3,89
2. Dług z tytułu po\
yczek i kredytów 19 498,1
0,76
3. Pozostały dług sektora finansów publicznych 3 836,6
28,05
Zadłu\
enie zagraniczne 140 798,1
19,60
1. Dług z tytułu SPW 98 370,3
8,45
2. Dług z tytułu po\
yczek i kredytów 42 421,1
Koszty obsługi długu w mld zł
Wpływy z tytułu długu publicznego wywołują koszty,
które muszą być pokryte w przyszłości.
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
14,4 16,3 17,9 18,8 18,1 20,9 24,1 24,15 22,7
Zródło: Raporty roczne Ministerstwa Finansów
Koszty obsługi długu (jako %
wydatków bud\
etowych i PKB)
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
koszty obsługi zadłu\
enia do
wydatków bud\
etowych 4,6 4,1 9,5 11, 8 13,4 15,6 13,2 12,9 12,7 13,6 11,9 12,9
koszty obsługi zadłu\
enia do
PKB 1,6 1,2 3,1 3,8 4,4 4,6 3,7 3,4 3,2 3,1 2,6 3