Rzeczpospolita w drugiej połowie XVIII w.




Rzeczpospolita w drugiej
połowie XVIII w.

Po pierwszym rozbiorze mimo utraty
30 % terytorium i 35 % ludności Rzeczpospolita Polska nadal
była państwem wielkim i stosunkowo ludnym. Szlachty było ok.
700 tys. w tym 0.5 mln. szlachty drobnej ( o niskim posiadaniu ).
Mieszczan było ok. 500 tys. , chłopów 6.5 mln. , Żydów 900
tysięcy. Politykę zawsze należy łączyć z gospodarką. Po
pierwszym rozbiorze nastąpił spadek dochodów z produkcji
zbożowej , złożyło się na to: wysokie cła wprowadzane przez
Prusy , tak więc wywóz do Gdańska zmalał o 60 %. Szlachta by
nie stracić nadwyżki zboża zaczynała je przerabiać na
wódkę. Powoli odbudowywały się miasta , jako centra
rzemiosła , handlu. ( głównie:Warszawa , Poznań) Zaczynają
powstawać nowe grupy społeczne , początkowo nieliczne , a
więc inteligencja , czyli ludzie żyjący z wykształcenia i
wyrobnicy - ludzie żyjący z pracy rąk. W Warszawie znajdują
się też rezydencje szlacheckie i magnackie dające zatrudnienie
i zarobek innym grupom społecznym. Oczywiście w miastach
istnieją także tradycyjne grupy, a więc kupcy, rzemieślnicy ,
właściciele kamienic.

Duży odsetek mieszkańców miast
stanowi ludność żydowska. W latach 1773 - 1787 wykształciła
się odmienna formacja pokoleniowa. Są to ludzie urodzeni w
latach 40 - 50 tego stulecia. Wykształcenie w szkołach Komisji
Edukacji Narodowej podlegający wpływom kultury
oświecenia.Narodem politycznym wówczas w tym rozumieniu była
tylko szlachta , zaś chłopi podlegali całkowitej władzy
dziedziców. Mówi się wręcz o potrójnym poddaństwie chłopa.
Chłopi byli poddani osobiście tzn. bez zezwolenia dziedzica
chłop nie mógł opuścić miejsca zamieszkania , czyli
konkretnie wsi ; patrymonialnie , tzn. , że chłop podlegał
tylko pańskiemu sądownictwu i nie mógł odwoływać się do
sądów państwowych ( wyjątek stanowili chłopi z wsi
królewskich ) , i wreszcie chłop poddany był panu gruntowo
tzn. ziemia , którą użytkował nie była jego własnością ,
należała do dworu i z tej przyczyny chłop był zobowiązany do
odrabiania pańszczyzny. Wymiar tej pańszczyzny nie był
ustalony i mógł wynosić nawet 5 - 6 dniówek roboczych od
gospodarstwa. Nie należy jednak zapominać , że wieś
pańszczyźniana stanowiła pewną całość. Organem
reprezentującym chłopów , a także organem sądowniczym była
ława miejska. Sołtys zaś był mianowany przez pana. Tak więc
, jak pisze wybitny historyk Emanuel Roztworowski " na
przeciw siebie stały pański dwór i pańszczyźniana wieś
". z tym , że obok konfliktu istniały obszary współpracy
, współdziałania. Dwór teoretycznie, często i praktycznie
był zobowiązany do roztaczania opieki socjalnej nad wsią np. w
warunkach głodu i ubóstwa dwór udzielał wspomożenia w
żywności i inwentarzu.

Mieszkańcy miast byli osobiście
wolni , podlegali prawom miejskim , ale nie mieli praw
politycznych , tak więc o opodatkowaniu mieszczaństwa na cele
państwowe decydował szlachecki sejm. Ponadto szlachta
przebywająca w miastach , posiadajaca tam dom i parcele
również nie podlegała sądownictwu miejskiemu.

Sama liczebność szlachty jako
narodu politycznego oznaczała w praktyce 150 tysięcy dorosłych
mężczyzn , z tego ok. 20 - 30 tys. ludzi samodzielnych
majątkowo tzw.posesjonaci. Reszta szlachty stanowiła klientelę
polityczną i gospodarczą - magnaterii.

klientela - poparcie w zamian za
protekcję.

W Rzeczpospolitej Polskiej
upowszechnienie własności z prawami politycznymi było bardzo
niewielkie. Właściwie ludzi wolnych posiadających prawa
publiczne i niezależność majątkową było bardzo niewiele.

folwark-było to większe
gospodarstwo nastawione na produkcję zboża, które sprzedawano
, natomiast tym się różniło od gospodarstwa chłopskiego, bo
zarządca sam nie uczestniczył tylko kierował produkcją