POTOP SZWEDZKI Z II POŁOWY XVII WIEKU




POTOP SZWEDZKI
Z II POŁOWY XVII WIEKU

Na
przyczyny ataku Szwedów na złożył się w wyjątkowy wzrost
ekspansywności Szwecji po wojnie 30 letniej z lat 1618-1648.
Pozatym Szwecja obawiała się wzrostu Rosji na Bałtykiem, co
mogło nastąpić w skutek wojny polsko-rosyjskiej z 1654r. Król
polski już Jan Kazimierz używał obok tytułu króla polskiego
tytuł króla Szwecji, czego nie aprobował król szwedzki. Z
kolei magnateria polska przyjmowała zdradziecką postawę
deklarując swoją współpracę z królem szwedzkim, chcąc
umocnić swoją pozycję polityczną w Polsce.

Atak
wojsk szwedzkich rozpoczął się w sile 40 tys. dowodzonych
przez króla Karola X Gustawa z dwóch kierunków: Z pomorza
Zachodniego na Wielkopolskę dochodząc pod Ujście, gdzie
polskie pospolite ruszenie skapitulowało. Drugi kierunek to
uderzenie z Inflant na Litwę dochodząc pod Kiejdany, gdzie
przywódcy szlachty Janusz i Bogusław Radziwił podpisali ugodę
ze Szwedami. W ciągu kilku miesięcy Szwedzi opanowali całą
Polskę, król polski schronił się w Głogówkach na
Opolszczyźnie. W kraju rozpoczęła się bardzo ciężka
sytuacja polityczna, Szwedzi rabowali i wywozili dzieła sztuki,
nakładali różne kontrybucje, ściągali świadczenia. W tej
sytuacji stopniowo zaczęły się budzić opory całej ludności
polskiej, najpierw chłopów, następnie mieszczaństwa,
później szlachty, rozpoczęła się walka
podjazdowa-partyzancka, wkrótce wybucha ogólnokrajowe
powstanie przeciwko Szwedom. W tych warunkach szlachta
najpierw zawiązuje konfederację w Tyszowcach, potem w
Łańcucie, w grudniu 1656 ta konfederacja stała się podstawą
ogólnej walki Polaków przeciwko Szwecji. W tym czasie król Jan
Kazimierz wydał uniwersał, wzywający Polaków do walki.
Wyjątkowym symbolem walki ze Szwedami była obrona klasztoru na
Jasnej Górze. Obroną klasztoru dowodził przeor Augustyn
Kordecki, a wojskami szwedzkimi generał Miller. W bitwie pod
Częstochową obok uczuć patriotycznych dużą rolę odegrały
nastroje religijne, walczono przecież z protestantami. Dużą
rolę w walkach ze Szwedami odegrał Stefan Czarniecki, odnosił
on kilka sukcesów po 1656r., największym z nich było
zwycięstwo pod Warką, a wcześniej zdobycie Warszawy dwukrotnie
odbijanej przez Szwedów.

Król
polski Jan Kazimierz złożył tzw. śluby lwowskie 1
stycznia 1656r., w nich to król zobowiązał się �... lud od
wszelkich niesprawiedliwości uwolnić...". Stopniowo
poprawiała się sytuacja, niemniej znowu na Polskę spadły
nieprzewidziane ciosy, w 1657r. na Polskę najeżdza książe
Siedmiogrodu Rakoczy, dotarł on aż do Warszawy, spustoszył
rozległe tereny polskie. Ostatecznie musiał się wycofać, w
następstwie bitwy pod Międzybożem. Poza tym Prusy Książęce
zamierzały współpracować z Karolem X Gustawem, w tej sytuacji
Jan Kazimierz zgodził się na traktaty welawsko-bydgoskie
podpisane w 1657r. Według nich Prusy Książęce
uzyskały niezależność i przestały być lennem polskim, poza
tym uzyskały w swoje lenno ziemię lęborsko - bytowską, miały
również prawo do przemarszu swoich wojsk przez teren Pomorza
Gdańskiego. W 1658r. została zawiązana koalicja antyszwedzka
przez Polskę, Danię, Holandię i Austrię. W wyniku walk
Szwecja musiała zgodzić się na traktat pokojowy w Oliwie.

Pokój
w Oliwie podpisano 3 maja 1560r. i zakończył on
potop szwedzki z II połowy XVII wieku. Według niego Polska
obroniła swój stan posiadania nad Bałtykiem, potwierdzono
także traktaty welawsko - bydgoskie z 1657r. Jan Kazimierz
zobowiązał się do nieużywania tytułu króla szwedzkiego.
Szwecja uzyskała większość Inflant, a Polsce przypadły tzw.
Inflanty polskie z Dynenburgiem.