Teka Kom. Politol. Stos. Mi dzynar. ! OL PAN, 2014, 9, 63!74
RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ LITWY
A BEZPIECZE STWO ENERGETYCZNE
Renata Magor
Wydzia Ekonomii i Zarz dzania, Uniwersytet w Bia ymstoku
ul. Warszawska 63, 15-062 Bia ystok, [e-mail]
Streszczenie. W artykule przedstawiono w ogólnym zarysie rynek energii elektrycznej na
Litwie. Opieraj c si na literaturze przedmiotu oraz danych ród owych, opisano istotne cechy,
sposoby pozyskania energii elektrycznej. Bilans energetyczny Litwy zosta podany szczegó owej
analizie, poniewa jest podstawowym narz dziem okre laj cym stopie samowystarczalno ci
energetycznej kraju. Przeprowadzona analiza pozwala na sformu owanie wniosków dotycz cych
bezpiecze stwa energetycznego Litwy.
S owa kluczowe: rynek energii elektrycznej, bezpiecze stwo energetyczne, strategia energetyc-
zna, bilans energetyczny
WST P
Wa n przes ank dla wzrostu gospodarczego i dobrobytu obywateli w skali
wiatowej jest sprawnie funkcjonuj cy rynek energii elektrycznej. Dostrze ono,
e kondycja tego rynku wp ywa na wiele innych dziedzin ycia gospodarczego,
jego produkcja i us ugi w du ej mierze przyczyniaj si do wielko ci i wydaj-
no ci produkcji, ilo ci miejsc pracy, a tak e efektywno ci ekonomicznej. Rynek
energii elektrycznej wskazuje nie tylko na potencja , jaki posiada dany kraj, ale
od jego sprawnego funkcjonowania zale y bezpiecze stwo energetyczne.
Na Litwie rynek energii elektrycznej jest cz ci narodowej gospodarki,
który obejmuje dzia alno zwi zan z wytwarzaniem, przesy em, dystrybucj
i obrotem energii elektrycznej1. Rynek energii elektrycznej zaliczany jest do
sektorów infrastrukturalnych (sieciowych) o podstawowym znaczeniu dla pra-
wid owego funkcjonowania z o onych systemów kraju. Podstawowym celem
rynku jest stworzenie stabilnych warunków umo liwiaj cych pokrycie bie -
1
H. Rechul, Gospodarka energetyczna. Przedmiot bada ekonomicznych, !Wokó energe-
tyki" grudzie 2004, http://www.cire.pl (dost p: 6.07.2010).
Renata Magor
64
cego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na energi elektryczn ,
przy odpowiedniej dywersyfikacji róde i rodzajów energii2.
Zapewnienie odbiorcom odpowiedniej ilo ci energii elektrycznej przy
odpowiedniej dywersyfikacji róde energii jest powa nym wyzwaniem dla
Litwy. Zwi zane jest to g ównie z du ym uzale nieniem energetycznym kraju
(ponad 82% swych potrzeb energetycznych pokrywa z importu). Sk adnikiem
bilansu energetycznego, który odgrywa najwi ksz rol jest gaz ziemny, który
w 100% importowany jest od jednego dostawcy. Krajowa produkcja ener-
gii elektrycznej w du ej mierze nie jest zbie na z potrzebami i wymaganiami
gospodarki narodowej. Po wy czeniu elektrowni j drowej Ignalina z dniem 31
grudnia 2009 roku niezb dne sta o si zbilansowanie niedoboru energii elek-
trycznej (ponad 50%) w postaci importu. W rezultacie, ci gle wzrastaj ce ceny
energii elektrycznej praktycznie wykluczaj bezpiecze stwo energetyczne kraju.
Celem artyku u jest analiza wybranych instrumentów kszta tuj cych litew-
ski rynek energii elektrycznej, które maj i mog w przysz o ci mie wp yw na
bezpiecze stwo energetyczne kraju.
CHARAKTERYSTYKA RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ NA LITWIE
Podstaw funkcjonowania rynku energii elektrycznej na Litwie jest Ustawa
o Energii Elektrycznej3, która w 2004 roku, w oparciu o dyrektyw UE 2003/54/
WE, zosta a poprawiona (Decyzja Parlamentu Litewskiego IX-2307 z 2004
roku, Dziennik Urz dowy Nr 107-3964, 2004-07-10)4. Ustawa okre la zasady
i warunki wytwarzania, przesy u, dystrybucji i dostaw energii elektrycznej oraz
zasady i warunki zaopatrywania odbiorców w energi przez przedsi biorstwa
energetyczne. Dokument zawiera szerokie spektrum zagadnie dotycz cych
funkcjonowania litewskiego rynku. Najwa niejsze z nich to5:
# zapewnienie stabilno ci systemu elektroenergetycznego;
# niezawodno jako ci ilo ci dostawy energii elektrycznej;
# zapewnienie integralno ci sieci;
# zapewnienie bezpiecze stwa energetycznego6.
2
Energia w czasach kryzysu, red. K. Kuci ski, Warszawa 2006, s. 18.
3
Elektros energetikos statymas, http://www.enmin.lt/lt/activity/veiklos_kryptys/elektra_
ir_siluma/aktai_ elektra.php (dost p: 22.05.2010).
4
Lietuvos respublikos elektros energetikos �statymas (dost p: 16.06.10).
5
Elektros energetikos statymas, HTTP://WWW3.LRS.LT/PLS/INTER3/
DOKPAIESKA.SHOWDOC_L?P_ID=237399 (dost p: 02.02.14).
6
Zapewnienie bezpiecze stwa energetycznego kraju, rozumie nale y jako stworze-
nie stabilnych warunków umo liwiaj cych pokrycie bie cego i perspektywicznego zapotrze-
bowania pa stwa przy odpowiedniej dywersyfikacji róde i rodzajów energii.
RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ LITWY A BEZPIECZE STWO...
65
Zgodnie z Dyrektyw 2003/54/WE7 w Ustawie zosta okre lony kierunek
przeprowadzenia reform w celu wykszta cenia rynkowych mechanizmów regu-
lacji popytu i poda y na energi elektryczn . Dyrektywa zawiera a postanowie-
nia, których implementacja do krajowych porz dków prawnych powodowa a
cz ciowe, roz o one w czasie, otwarcie rynku energii elektrycznej na konku-
rencj w Unii Europejskiej, przy jednoczesnym poszukiwaniu w a ciwych pro-
porcji mi dzy promowaniem konkurencji a zobowi zaniami pa stwa wobec
obywateli w zakresie wiadczenia us ug u yteczno ci publicznej. Dyrektywa
2003/54/WE wprowadzi a dla krajów cz onkowskich jednolity obowi zek nada-
nia uprawnie do wyboru dostawcy energii8:
# najpó niej od 1 lipca 2004 roku wszystkim odbiorcom, którzy nie b d
odbiorcami bytowo-komunalnymi;
# od 1 lipca 2007 roku wszystkim odbiorcom.
Oznacza to, e od 1 lipca 2007 roku, obowi zuje tzw. zasada TPA (Third
Party Access), wed ug której odbiorcy ko cowi mog indywidualnie i swobod-
nie wybiera sprzedawc energii, który zaoferuje najkorzystniejsze warunki
sprzeda y, nadal korzystaj c z sieci przesy owej i dystrybucyjnej dotychczaso-
wego Operatora Systemu Przesy owego (dystrybucji)9.
Na Litwie wprowadzenie swobodnego wyboru dostawcy uzale nione by o
od podj tych dzia a na rzecz liberalizacji. Proces ten wi za si z ró nymi ini-
cjatywami, takimi jak10:
# demonopolizacja energetyki, obejmuj ca jej podzia na podsektory
wytwarzania (elektrownie), przesy u i dystrybucji oraz obrót energi ;
# liberalizacja rynku, dzi ki której w poszerzanych obszarach funkcjo-
nowania konkurencji niezale ne przedsi biorstwa, wchodz ce w sk ad
podsektorów wspó pracuj ze sob na zasadach komercyjnych;
# restrukturyzacja i prywatyzacja energetyki, obejmuj ca przekszta cenie
przedsi biorstw pa stwowych w jednoosobowe spó ki Skarbu Pa stwa,
a nast pnie sprzeda udzia ów inwestorom krajowym i zagranicznym;
# deregulacja, tj. znoszenie ró nego typu regulacji w tych obszarach dzia-
alno ci energetycznej, w których jest to mo liwe, i zast powanie ich
mechanizmami rynkowymi.
W 2009 roku zosta przyj ty trzeci pakiet liberalizacyjny, w tym Dyrektywa
Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE dotycz ca wspólnych zasad
rynku wewn trznego energii elektrycznej (uchylaj ca Dyrektyw 2003/54/WE).
W Dyrektywie podkre lono, e dobrze funkcjonuj cy rynek wewn trzny energii
elektrycznej powinien dostarcza producentom w a ciwych zach t do inwesto-
7
Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r.
dotycz ca wspólnych zasad rynku wewn trznego energii elektrycznej.
8
Ibidem.
9
D. Niedzió ka, Regionalizacja rynków energii, Warszawa 2011, s. 61.
10
M. Kwiatkowski, Proces formu owania strategii rozwoju firmy obrotu energi
elektryczn , Warszawa 2006, s. 16.
Renata Magor
66
wania w nowe moce wytwórcze, w tym równie z odnawialnych róde energii,
ze szczególnym uwzgl dnieniem krajów i regionów najbardziej oddalonych na
wspólnotowym rynku energii. Dobrze funkcjonuj cy rynek powinien równie
dostarcza konsumentom odpowiednich rodków wspierania bardziej wydaj-
nego zu ycia energii, czego niezb dnym warunkiem jest bezpiecze stwo dostaw
energii11. W zwi zku z tym w styczniu 2012 roku Ustawa o Energii Elektrycznej
zosta a kolejny raz poprawiona.
Wspó cze nie rynek energii elektrycznej Litwy obejmuje dzia alno zwi -
zan z wytwarzaniem, przesy em, dystrybucj i obrotem12. W tym kontek cie
wytwarzanie oznacza produkcj energii elektrycznej, a przesy anie transport
energii elektrycznej przez po czon sie bardzo wysokiego i wysokiego napi -
cia, w celu dostawy do odbiorców ko cowych lub do dystrybutorów (nie obej-
muje natomiast dostaw)13. Dystrybucja z kolei oznacza dostarczanie odbiorcom
energii elektrycznej za pomoc sieci wysokiego, redniego i niskiego napi cia
w celu jej dostawy odbiorcom hurtowym i finalnym, z wy czeniem obrotu14.
Dystrybucja energii realizowana jest przez uk ad przesy owy. Uk ad ten sta-
nowi sieci elektroenergetyczne, które realizuj zadania przesy u i rozdzia u
energii elektrycznej oraz cz elektrownie z odbiorcami. Sieci elektroenerge-
tyczne s tworzone przez linie napowietrzne lub kablowe, stacje transforma-
torowe oraz stacje rozdzielcze. Dystrybucj energii elektrycznej na Litwie do
2010 roku zajmowa y si spó ki Wschodnie Sieci oraz Zachodnie Sieci, udzia
których w rynku energii elektrycznej stanowi ponad 86%. W ko cu 2010 roku
(po reorganizacji spó ek zgodnie z trzecim pakietem liberalizacyjnym) zosta a
utworzona jedna spó ka LESTO, czyli Operator Systemu Dystrybucyjnego.
W odró nieniu od dzia a Operatora Systemu Przesy owego, kompetencje
Operatora Systemu Dystrybucyjnego skupiaj si na sieci rozdzielczej (tzn. sieci
rednich oraz niskich napi , nie wy szych ni 110 kV), s u cej do dystrybucji
energii elektrycznej.
Operatorem Systemu Przesy owego jest przedsi biorstwo energetyczne
zajmuj ce si przesy aniem energii elektrycznej, odpowiedzialne za: ruch
sieciowy w systemie przesy owym elektroenergetycznym, bie ce i d ugo-
okresowe bezpiecze stwo funkcjonowania tego systemu, eksploatacj , konser-
wacj , remonty oraz niezb dn rozbudow sieci przesy owej, w tym po cze
z innymi systemami elektroenergetycznymi15. Na Litwie Operatorem Systemu
Przesy owego jest spó ka Litgrid. Spó ka jest tak e odpowiedzialna za integra-
cj litewskiego systemu z europejsk infrastruktur elektryczn i wspólnym
11
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r.
dotycz ca wspólnych zasad rynku wewn trznego energii elektrycznej.
12
H. Rechul, Gospodarka energetyczna$
13
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w sprawie wspólnych
zasad dla wewn trznego rynku energii elektrycznej 2003/54/WE.
14
Ibidem.
15
Ibidem.
RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ LITWY A BEZPIECZE STWO...
67
europejskim rynkiem energii elektrycznej. Najwa niejsz , realizowan obecnie
przez litewskiego operatora inwestycj jest budowa infrastruktury przesy owej,
umo liwiaj cej po czenia ze Szwecj # NordBalt oraz Polsk # LitPol16.
Litewski rynek energii elektrycznej dzia a na dwóch poziomach: rynek hur-
towy i detaliczny; na ka dy sk adaj si segmenty konkurencyjne i regulacyjne.
Na rynku hurtowym handel energi elektryczn odbywa si w dwojaki spo-
sób # na gie dzie oraz poprzez zawieranie kontaktów dwustronnych. Na rynku
kontraktowym handel energi elektryczn realizowany jest na podstawie kon-
traktów bilateralnych, zawieranych pomi dzy wytwórcami energii a przedsi -
biorstwami handluj cymi energi oraz odbiorcami ko cowymi.
Handel energi na gie dzie charakteryzuje si zawieraniem kontraktów
mi dzy uczestnikami z dostaw energii w dniu nast pnym. Kontrakty dotycz
ka dej godziny osobno, a cena energii ustalana jest na podstawie relacji mi dzy
popytem a poda . Gie da BALTPOOL dzia a od 1 stycznia 2010 roku, wyko-
rzystuje mechanizm Elspot (rynek dnia nast pnego) przej ty od skandynawskiej
gie dy17. W 2010 roku na gie dzie zosta o sprzedane 8,1 TWh energii elektrycz-
nej. Najwi ksze udzia y w handlu energi elektryczn mia y spó ki Lietuvos
energija # oko o 40% oraz INTER RAO Lietuva # 40%18.
Rynek detaliczny energii elektrycznej dzieli si na dwa zasadnicze seg-
menty:
# k o n k u r e n c y j n y # przedsi biorstwa obrotu energi oraz spó ki dys-
trybucyjne poprzez wydzielone oddzia y prowadz sprzeda energii
odbiorcom ko cowym, którzy uzyskali prawo do us ug przesy owych;
na rynku konkurencyjnym ka dy z podmiotów funkcjonuje w otoczeniu
podobnych warunków zewn trznych, np. w 2010 roku 45% energii elek-
trycznej sprzedanej na rynku detalicznym pochodzi o od niezale nych
dostawców19;
# r e g u l o w a n y # spó ki dystrybucyjne sprzedaj energi odbiorcom,
którzy nie nabyli prawa do us ug przesy owych lub odbiorcom; sprzeda
energii w segmencie regulowanym odbywa si wed ug taryf zatwierdzo-
nych przez Pa stwow Komisj Kontroli Cen i Energii.
Pa stwowa Komisja Kontroli Cen i Energii jest organem administracji
rz dowej. Podstawowym celem jej dzia alno ci jest równowa enie interesów
przedsi biorstw i odbiorców energii elektrycznej20. Realizuje powy sze cele za
pomoc takich narz dzi jak m.in.: koncesjonowanie, taryfowanie, kontrola para-
16
http://www.litgrid.eu/ (dost p: 06.06.2013).
17
Rinkos operatorius, http://www.baltpool.lt/ (dost p: 10.05.2013).
18
Prekybos duomenys, http://www.baltpool.lt/lt/eb-prekybos-duomenys (dost p:
17.08.2014).
19
Elektros rinka Lietuvoje, http://www.baltpool.lt/uploads/files/atmintine-306.pdf (dost p:
17.08.2014).
20
Istorija, http://www.regula.lt/lt/apie/istorija/ (dost p: 10.06.2014).
Renata Magor
68
metrów jako ciowych dostaw i obs ugi odbiorców energii elektrycznej. Kontro-
luje przestrzeganie przez przedsi biorstwa zasad konkurencji.
Zgodnie z koncesjami udzielonymi przez Pa stwow Komisje Kontroli Cen
i Energii struktura rynku energii elektrycznej na Litwie przedstawia si nast pu-
j co21:
# operator rynku energii elektrycznej;
# operator systemu przesy owego;
# operator sytemu dystrybucyjnego;
# dostawcy energii elektrycznej;
# niezale ni dostawcy energii elektrycznej.
Spółka Lietuvos energija
System przesyłu
Import/Eksport energii elektrycznej
Wytwarzanie energii
Inna działalno ć
Spółka Litgrid
Dostawcy energii
Operator systemu
elektrycznej
przesyłowego
Niezale ni dostawcy
Spółka BALTPOOL
Operator rynku energii
elektrycznej
Wykres 1. Struktura rynku energii elektrycznej Litwy
ród o: opracowanie w asne na podstawie danych Pa stwowej Komisji Kontroli Cen i Energii,
www.regula.lt (dost p: 15.05.2013).
Za gwarancje ci g o ci przesy u energii elektrycznej odpowiedzialna jest
spó ka Lietuvos energija, która kontroluje i rozwija sie elektroenergetyczn ,
zapewnia przesy energii do Operatora Systemu Przesy owego, koordynuje
prac systemu energetycznego Litwy. Nale ca do spó ki elektrownia wodna
w Kownie oraz elektrownia szczytowo-pompowa w Kruonis reguluj tryb prze-
sy u energii elektrycznej22.
Lietuvos energija jest w a cicielem sieci przesy owych o napi ciu 330 kV.
Zarz dzane przez spó k sieci przesy owe s po czone liniami elektroenerge-
21
http://www.regula.lt/ (dost p: 10.07.2014).
22
Apie bendrov , http://www.lpc.lt/lt/main/about/lietuvos_energija (dost p: 16.05.2013).
RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ LITWY A BEZPIECZE STWO...
69
tycznymi z otw , z Bia orusi oraz z systemami elektroenergetycznymi Rosji.
Moc systemu przesy owego w 2009 roku stanowi a ponad 3,61 TWh23. Spó ka
do niedawna by a eksporterem energii elektrycznej do otwy, Estonii, Bia orusi
oraz do Rosji (Obwód Kaliningradzki).
BILANS ENERGETYCZNY LITWY
Na koniec 2010 roku moc zainstalowana w elektrowniach wynosi a ponad
3872 MW, z czego 68,2% mocy zainstalowanej przypada o na elektrownie
cieplne, 26,5% na hydroelektrownie oraz ok. 5,3% na elektrownie wykorzystu-
j ce do produkcji energii elektrycznej odnawialne ród a energii24.
Potencja wytwórczy rynku energii elektrycznej Litwy okre la przede
wszystkim produkcja energii elektrycznej, która najlepiej wyra a kondycj
gospodarki.
Wykres 2. Produkcja, import, eksport energii elektrycznej na Litwie [TWh]
ród o: Energetikos sektoriaus apzvalga, www.regula.lt (dost p: 12.04.2013).
Produkcja energii elektrycznej na Litwie w 2011 roku kszta towa a si na
poziomie 4821,6 GWh (w 2008 roku # 13 911,7 GWh)25. Do 31 grudnia 2009
roku ponad 70% krajowego zapotrzebowania na energi elektryczn produ-
kowa a elektrownia j drowa w Ignalinie. Po wy czeniu elektrowni j drowej
23
W zastosowaniach przemys owych (np. do podawania ilo ci energii produkowanej roc-
znie przez elektrownie) stosuje si jednostk wi ksz # terawatogodzin (TWh); 1 TWh = 1 000
GWh, 1 GWh = 1 000 MWh, a 1 MWh = 1 000 kWh.
24
Lietuvos Respublikos elektros energijos ir gamtini duj rink metin ataskaita Europos
Komisijai, www.regula.lt, (dost p: 17.05.2013).
25
http://www.lpc.lt/repository/apie_bendrove/leidiniai/anzelmas_bacauskas_apie_elek-
tros_energetikos_sistemu_technologijas_be_formuliu. (dost p: 17.05.13).
Renata Magor
70
z dniem 31 grudnia 2009 roku ponad po owa energii elektrycznej importowana
jest z otwy, Estonii, Rosji, Ukrainy, Bia orusi oraz Skandynawii26. W 2011
roku import energii elektrycznej wynosi 8,71 TWh (59% krajowego zu ycia),
najwi cej # ponad 70% energii elektrycznej importowano z Rosji27.
W wytwarzaniu energii elektrycznej na Litwie dominuj elektrownie
cieplne # 76,9% krajowej produkcji (dane z 2010 roku). Lietuvos elektrine
w Elektrenaj jest g ówn elektrociep owni produkuj c energi elektryczn
# w 2008 roku wyprodukowa a 877,8 mln GWh (Ignali ska Elektrownia Ato-
mowa # 9893,7 mln GWh). Udzia energii ze róde odnawialnych w krajowej
produkcji energii elektrycznej osi gn w 2010 roku 15,8%.
Produkcja energii elektrycznej oraz jej zu ycie s g ównymi miernikami
rozwoju gospodarczego. Wska niki te wiadcz zarówno o zakresie wykorzy-
stania energii we wszystkich dziedzinach gospodarki, jak i o ewentualnych
mo liwo ciach wymiany mi dzysystemowej.
Tabela 1. Zu ycie energii elektrycznej w latach 2008#2011 [GWh]
Rok
Zu ycie 2008 2009 2010 2011
energii elektrycznej
Przemys 2665,1 2327,1 2547,5 2665,5
Sektor budownictwa 129,6 103,2 106,0 101,5
Transport 82,6 77,0 76,0 74,3
Rolnictwo 196,6 183,4 173,0 166,9
Sektor us ug 3239,6 2954,6 2838,8 2952,8
Gospodarstwa domowe 2729,9 2725,7 2590,2 2618,1
Ogó em 9043,4 8371,0 8331,5 8579,1
ród o: V. Mi&kinis, Lietuvos energetika, Lietuvos Energetikos Institutas, Kowno 2011, s. 15.
Zu ycie energii elektrycznej na Litwie w 2011 roku kszta towa o si na
poziomie 8579,1 GWh. Najwi cej energii elektrycznej jest zu ywane w sek-
torze us ug # 2952,8 GWh, przemy le # 2665,5 GWh oraz w gospodarstwach
domowych # 2618,1 GWh.
Jednym z podstawowych narz dzi pozwalaj cych okre li efektywno
rynku energii elektrycznej jest rachunek ekonomiczny, uwzgl dniaj cy koszty
26
http://www.regula.lt/lt/publikacijos/metine-ataskaita/2009_metu_veiklos_ataskaita.pdf
(dost p: 17.06.13).
27
Elektros energijos rinkos steb senos ataskaita u" 2011 metus, http://www.regula.lt/
SiteAssets/elektra/elektros-energetikos-rinkos-stebesenos-ataskaita-uz-2011-metus.pdf (dost p:
17.08.2014).
RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ LITWY A BEZPIECZE STWO...
71
pozyskania energii (z zasobów w asnych b d z importu) oraz w a ciwa poli-
tyka cenowa28.
Tabela 2. rednie ceny energii na Litwie w latach 2008#2011
Rok
Rodzaj 2008 2009 2010 2011
energii
Import energii elektrycznej [LTL/MWh] 118,1 116,2 131,1 146,2
Eksport energii elektrycznej [LTL/MWh] 102,2 80,8 166,6 166,0
Import gazu ziemnego [LTL/1000] 919,0 749,1 839,0 1025,5
ród o: V. Mi&kinis, Lietuvos energetika$, s. 17.
Ceny energii elektrycznej na Litwie pozostaj na wysokim poziomie.
Wynika to ze struktury litewskiego rynku energii elektrycznej oraz zale y od
sposobu zaopatrzenia w energi . Gospodarka litewska charakteryzuje si du ym
uzale nieniem od importowanej energii (82% swych potrzeb energetycznych
pokrywa ona z importu, podczas gdy w 2009 roku import stanowi 48%). Impor-
towany jest przede wszystkim gaz ziemny # w 100%29. Od 1 stycznia 2010 roku
zosta utworzony rynek dla importu energii elektrycznej # spowodowa o to pod-
wy k cen energii elektrycznej o 30% (z 7 ct/kWh do 10,9 ct kWh).
KIERUNEK ROZWOJU RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJA
BEZPIECZE STWO ENERGETYCZNE
Bior c pod uwag fakt, e Litwa po zamkni ciu elektrowni j drowej Igna-
lina, posiada ograniczon mo liwo produkcji energii elektrycznej i jest uza-
le niona od importu energii elektrycznej, rozwój rynku energii elektrycznej
wraz z rozbudow po cze infrastrukturalnych jest niezb dny dla zapewnienia
bezpiecze stwa energetycznego kraju.
W Narodowej Strategii Energetycznej Litwy do 2025 roku (Decyzja Parla-
mentu Litewskiego X-1046 z dnia 18 stycznia 2007 roku, Dziennik Urz dowy
Nr 11-430) za najwa niejsze cele uznaje si 30:
# litewsko-szwedzki projekt po czenia elektroenergetycznego (Nord-
Balt);
28
J. Paska, Ekonomika w elektroenergetyce, Warszawa 2007, s. 116.
29
Energetika ir materialiniai i#tekliai, w: Lietuvos statistikos metra#tis 2008, s. 615.
30
Strateginiai projektami, Energetikos Ministerija, http://www. enmin.lt/ (dost p:
15.07.2012).
Renata Magor
72
# litewsko-polski projekt po czenia systemów elektroenergetycznych
(LitPol);
# budowa nowej elektrowni j drowej;
# rozwój odnawialnych róde energii.
Projekt NordBalt zak ada, e do 2016 roku po dnie Ba tyku zostanie po o-
ony kabel energetyczny, który po czy systemy energetyczne Litwy i Szwecji.
Ca kowita d ugo kabla ma wynosi 450 kilometrów. czny koszt realizacji
po czenia energetycznego pomi dzy tymi krajami jest szacowany na 552 mln
euro, czyli 1,906 mld litów. Moc linii przesy owej ma wynosi 700 MW. To po -
czenie pozwoli Litwie importowa energi elektryczn z krajów nordyckich31.
LitPol Link # to spó ka za o ona 19 maja 2008 roku, której zadaniem jest
zrealizowanie prac przygotowawczych do budowy po czenia elektroenerge-
tycznego Polska-Litwa. 50% udzia ów spó ki LitPol Link nale y do PSE S.A.,
pozosta e 50% nale y do Litgrid, pe ni cych funkcje operatorów przesy owych.
Misj LitPol Link jest przygotowanie projektu technicznego w celu wybudo-
wania po czenia elektroenergetycznego Polska-Litwa, uzgodnienie prze-
biegu nowej linii, ocena oddzia ywania inwestycji na rodowisko, rozwi zanie
kwestii w asno ciowych, uzyskanie niezb dnych pozwole oraz wykonanie
innych koniecznych prac przygotowawczych32. LitPol Link koordynuje prace
zwi zane z realizacj po czenia Polski i Litwy dwutorow napowietrzn lini
elektroenergetyczn (o napi ciu 400 kV) Alytus-E k wraz z nowoczesn stacj
elektroenergetyczn w mie cie Alytus. Realizacja tego regionalnego projektu
przyczyni si do rozwoju wspólnego, europejskiego rynku energii i b dzie jed-
nym z kroków przygotowuj cych litewski system przesy u energii do pracy
w kontynentalnym systemie europejskim. W 2015 roku po czenie elektro-
energetyczne Polska-Litwa zacznie dzia a ze zdolno ci przesy ow 500 MW,
a w 2020 roku, po zako czeniu drugiego etapu budowy wstawki pr du sta ego,
osi gnie moc 1000 MW33.
Projektem regionalnym ma by tak e budowa nowej elektrowni j drowej.
Oprócz inwestora strategicznego uczestniczy mia y w nim spó ki z: Polski
# Polska Grupa Energetyczna, Litwy # Lietuvos energija, otwy # Latvenergo
i Estonii # Eesti energia. Pierwotnie zak adano uruchomienie elektrowni ju
w 2015 roku. Tymczasem, opó nienia w realizacji projektu i zmieniaj ce si
uwarunkowania zewn trzne zmniejszaj szanse na jego powodzenie.
Coraz wi ksze znaczenie dla bezpiecze stwa energetycznego kraju ma
rynek OZE. Zainteresowanie wykorzystaniem odnawialnych róde energii na
Litwie pojawi o si g ównie ze wzgl du na niski i malej cy wska nik samowy-
starczalno ci energetycznej oraz rosn c wiadomo ekologiczn spo ecze -
stwa. Racjonalne wykorzystanie energii ze róde odnawialnych jest jednym
31
http://www.litgrid.eu/index.php?act=js/nordbalt'item=115 (dost p: 15.06.2013).
32
http://www.litpol-link.com/pl/o-litpol-link-/ (dost p: 06.06. 2013).
33
http://www.litpol-link.com/pl/o-litpol-link-/ (dost p: 06.06.2013).
RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ LITWY A BEZPIECZE STWO...
73
z istotnych komponentów rozwoju przynosz cym wymierne efekty ekolo-
giczno-energetyczne.
Istotne znaczenia dla rozwoju OZE maj mi dzynarodowe akty prawne
zwi zane z ochron rodowiska, m.in. Protokó z Kioto, który Litwa ratyfi-
kowa a 19 listopada 2002 roku (Ustawa Republiki Litewskiej Nr IX-1203)34,
zobowi za do redukcji CO2 o 8% do 2012 roku. Spo ród dokumentów o zna-
czeniu strategicznym za najistotniejszy dla rozwoju OZE mo na uzna Dyrek-
tyw Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009
roku w sprawie promowania stosowania energii ze róde odnawialnych. Dyrek-
tywa ustanawia cel ogólny # zapewnienie 20% udzia u OZE w bilansie ener-
getycznym UE; obejmuje swym zakresem trzy sektory gospodarki: produkcj
energii elektrycznej, ciep ownictwo oraz transport. Litwa zobowi za a si , e do
2020 roku w bilansie energetycznym odnawialne ród a energii b d stanowi
nie mniej ni 23%.
Wykres 3. Rozwój OZE na Litwie w latach 2001#2020 [%]
ród o: Energetikos Ministerija, www.enmin.lt (dost p: 28.06.2013).
Osi gni cie tego celu jest kapita och onne i wymaga du ych inwestycji
w instalacje do produkcji energii elektrycznej (elektrownie wiatrowe, elek-
trownie wodne, systemy wykorzystuj ce biomas ). Litwa nie posiada jednak
w asnych zasobów energetycznych i jest uzale niona od ich importu, wi c
zwi kszenie udzia u w bilansie energetycznym odnawialnych róde energii
# oprócz zalet ekologicznych # przyczyni si do optymalizacji bilansu energe-
tycznego.
34
statymas d l jungtini taut bendrosios klimato kaitos konvencijos Kioto protokolo rati-
fikavimo, http://www.am.lt/VI/files/0.207651001107868844.htm (dost p: 30.07.20113).
Renata Magor
74
ZAKO CZENIE
Rynek energii elektrycznej na Litwie charakteryzuje si niskim potencja-
em wytwórczym (wytwarzanie energii elektrycznej przekracza mo liwo ci
litewskiej gospodarki). Do zachowania równowagi w gospodarce niezb dne
sta o si zbilansowanie niedoboru energii elektrycznej w postaci jej importu, co
wi e si z pewnym zagro eniem dla bezpiecze stwa energetycznego kraju35.
Zagro eniem dla bezpiecze stwa energetycznego nie jest sam fakt importu
energii elektrycznej, a problem polega na braku dywersyfikacji dostaw energii
(Litwa odci ta od europejskiego rynku energii elektrycznej; aktualna infrastruk-
tura energetyczna czy Litw z otw , Bia orusi oraz Rosj 36).
Ponadto istnieje wiele zagro e wewn trznych, maj cych wp yw na rynek
energii elektrycznej. G ównym czynnikiem wewn trznym s kapita och onne
projekty energetyczne. Przedsi wzi cia mieszcz ce si w tym zakresie, nakiero-
wane przede wszystkim na rozwój infrastruktury energetycznej, która wymaga
ogromnych nak adów kapita owych, cz sto nie s mo liwe do realizacji (np.
budowa elektrowni j drowej).
Konieczno podj cia zdecydowanych dzia a zosta a zawarta w Narodo-
wej Strategii Energetycznej Litwy do 2025 roku37. W Strategii za narodowy
cel strategiczny uznano # rozwój rynku energii elektrycznej. W zwi zku z tym,
rynek energii elektrycznej na Litwie znajduje si w stadium g bokich prze-
kszta ce ekonomicznych, technicznych, organizacyjnych. Zmiany te przyczy-
ni si do zwi kszenia spójno ci spo ecznej i ekonomicznej, a wi c przyczyni
si do zapewnienia bezpiecze stwa energetycznego kraju.
THE ELECTRICITY MARKET IN LITHUANIA AND ENERGY SECURITY
Summary. This article examines the nature of the electricity market in Lithuania. It is especially
important to study the energy balance of Lithuania. The article provides a comprehensive analysis
of the degree of dependence of the Lithuanian economy on energy imports and the effect of this
dependence on the country*s energy security.
Keywords: the electricity market, energy security, energy strategy, energy balance
35
J. Bogdanienko, Gospodarka energetyczna wybranych krajów Europy Zachodniej,
Bia ystok 1995, s. 7.
36
Litewski system elektroenergetyczny dzia a w systemie IPS/UPS, system jest ca kowicie
zale ny od rosyjskiej energii (jednolity system # JES Rossii). Rusija n ra pasira&iusi Energetikos
chartijos.
37
Nacionaline energetikos strategija, Decyzja Parlamentu Litewskiego X-1046 z dnia
18 stycznia 2007 roku, Dziennik Urz dowy nr 11-430, 2007.