ARTICLES
Współczesny
polski patriotyzm
Ks. prof. dr hab. Kazimierz Bełch  IT Ra d o m
Ur. 1937 r. w Zawadce k. Strzyżowa. Studia filozoficzno-teologiczne w Przemyślu. Doktorat i ha-
bilitacja KUL Lublin. Wieloletni wykładowca i wychowawca w Wyższym Seminarium Duchownym
w Przemyślu. Kierownik Katedry Teologii i Psychologii Pastoralnej w Instytucie Teologicznym
UKSW w Radomiu. Wykładowca teologii pastoralnej i katolickiej nauki społecznej w Wyższym
Seminarium Duchownym w Przemyślu. Autor wielu publikacji książkowych i artykułów nauko-
wych w czasopismach polskich i zagranicznych. Prowadzi badania w obszarze socjologii pasto-
ralnej i socjologii religii.
Patriotyzm, jak sama nazwa wskazuje, jest miłością ojczyzny. Określenie to jest wciąż
aktualne, jednakże jego interpretacja podlega ciągłym zmianom. Zmienia się zarówno
spojrzenie na ojczyznę, jak i na powinności wobec niej. Zmiany te powodują, obok labil-
nych warunków życia lokalnych społeczności, także procesy ogólnoświatowe, w tym
zwłaszcza globalizacja. Przedmiotem refleksji będzie tutaj patriotyzm polski, posiadający
szereg cech specyficznych, odróżniających go od patriotyzmu innych nacji. Ocenę etyczno-
moralną patriotyzmu przedstawi się w oparciu o nauczanie Kościoła.
Czym jest ojCzyzna? zawiera wiele elementów: terytorium
Wsłuchajmy się najpierw w poezję Ka- wraz z jego krajobrazem i zamieszkują-
rola Wojtyły:  Ojczyzna  kiedy myślę cymi go ludz
mi, kulturÄ™ narodowÄ…, tra-
 wówczas wyrażam siebie i zakorze- dycję, poczucie tożsamości narodowej,
niam, mówi mi o tym serce, jakby ukry- język, religię itp. Najważniejszym ele-
ta granica, która we mnie przebiega ku mentem ojczyzny jest zamieszkująca na
innym, aby wszystko ogarniać w prze- jej terytorium ludność, tworząca naród,
szłość dawniejszą niż każdy z nas: z niej społeczeństwo i państwo. W Polsce  od-
się wyłaniam (...), gdy myślę Ojczyzna  miennie niż na zachodzie Europy  w
by zamknąć ją w sobie jak skarb. Pytam ciągu dziejów utrwaliło się rozróżnienie
wciąż, jak go pomnożyć, jak poszerzyć tę między narodem a państwem, a nawet
przestrzeń, którą wypełnia 1. Zatem we- antagonizowanie tych dwóch rzeczywi-
dług Karola Wojtyły Ojczyzna jest bez- stości. Brak własnego państwa w czasie
cenną wartością, skarbem, niezbędnym zaborów przy równoczesnym doświad-
z
ródłem osobowej tożsamości. czeniu państw zaborczych jako tworów
Ojczyzna jest to poniekÄ…d to samo, obcych i wrogich oraz podobnym do-
co ojcowizna, czyli zasób dóbr, któ- świadczeniu państwa po drugiej woj-
re człowiek otrzymuje w dziedzictwie nie światowej w okresie PRL utrwaliło
po przodkach. Pełne pojęcie ojczyzny pejoratywne o nim wyobrażenie i oceny.
1
142 K. Wojtyła, Ojczyzna, red. A. Bujak, Kraków 1983, s. 6.
ARTYKUA
Y
Natomiast w narodzie dopatrywano się leń. Do rdzennych wartości w polskiej
najwyższych wartości. W okresie poroz- kulturze należą: rodzina, dom, poczucie
biorowym państwo polskie znikło z ma- wspólnoty, umiłowanie dziecka, religij-
py Europy, ale naród przetrwał. Patrio- ność, wrażliwość na to, co jest święte,
tyzm polski odnosi się do narodu, a nie uczuciowość, zdolność przebaczania,
do dobra wspólnego wszystkich i do spo- gościnność, gotowość do poświęceń i
łeczeństwa. Naród w polskiej myśli jest ofiary, umiłowanie wolności, tolerancja,
to wspólnota, którą łączą więzy krwi, krytycyzm wobec władzy.
wspólne zamieszkanie, świadomość Kultura narodowa ma wielkie znacze-
wspólnego dobra, przekonanie o wspól- nie dla rozwoju osoby ludzkiej. Jest ona
nym pochodzeniu, wola jedności, język, nośnikiem wielorakich wartości: inte-
kultura i religia. Skrystalizowanie się w lektualnych, moralnych, społecznych,
Polsce pojęcia narodu pozwala nie tylko religijnych, estetycznych. Wartości te
na odróżnienie go od państwa, ale także są bliskie osobie, bo zostały wytworzo-
od plemienia, rasy, grupy językowej itp. ne we własnej wspólnocie narodowej
Jest to dzieło głównie polskiej myśli ka- i sprawdzone wielowiekową tradycją.
tolickiej, która z czasem także doprowa- Kultura stanowi sposób bytowania, ży-
dziła do powstania oryginalnej teologii cia, właściwy tylko człowiekowi. Czło-
narodu2. Zarys tej teologii Jan Paweł II wiek bytuje zawsze w pewnej kulturze
w czasie pierwszej pielgrzymki do Oj- i na sposób tej kultury. Przez kulturę
czyzny ujął w kilku prostych zdaniach: człowiek wyraża w pełni samego siebie i
 Dzieje narodu są przede wszystkim swoją historię, zarówno na płaszczyz
nie
dziejami ludzi. A dzieje każdego człowie- indywidualnej, jak i zbiorowej. Kultura
ka toczą się w Jezusie Chrystusie. W Nim narodowa  jak uczy Jan Paweł II  jest
stajÄ… siÄ™ dziejami zbawienia 3.  wielkim wychowawcÄ… ludzi do tego,
Najważniejszym czynnikiem narodo- aby bardziej być (...) Istnieje podstawo-
twórczym jest kultura. Jak uczy Jan Pa- wa suwerenność społeczeństwa, która
weł II,  naród jest tą wielką wspólnotą wyraża się w kulturze narodu. Jest to za-
ludzi, którą łączą różne spoiwa, ale nade razem suwerenność, przez którą równo-
wszystko kultura. Naród istnieje z kul- cześnie najbardziej suwerenny jest czło-
tury i dla kultury 4. Kultura narodowa wiek 5. Toteż przemawiając w ONZ Jan
jest to utrwalony w różnych dziedzinach Paweł II wyznał:  Jestem Synem Narodu,
działalności ludzkiej materialny i ducho- który przetrzymał najstraszliwsze do-
wy dorobek członków tego samego naro- świadczenia dziejów, który wielokrotnie
du, czyli całe dziedzictwo wytworzone sąsiedzi skazywali na śmierć, a on pozo-
wysiłkiem następujących po sobie poko- stał przy życiu i pozostał sobą. Zachował
2
E. Sienkiewicz, Godność człowieka i narodu u podstaw współczesnego patriotyzmu polskiego,  Spo-
łeczeństwo , 17 (2007), s. 772.
3
Jan Paweł II, Homilia Homilia na Placu Zwycięstwa w Warszawie (2.06.1979), w: W pielgrzymce do
ojczystej ziemi, red. Z. Modzelewski, Paryż 1980, s. 30.
4
Przemówienie w UNESCO (Paryż, 2.06.1981), nr 14, w: Dokumenty nauki społecznej Kościoła, cz. 2,
red. M. Radwan i in., Rzym  Lublin 1887, s. 123.
5
Tamże. 143
ARTICLES
własną tożsamość i zachował pośród roz- czasach komunistycznych, celem znisz-
biorów i okupacji własną suwerenność czenia naszego narodu, fałszowali pod-
jako naród, nie w oparciu o jakiekolwiek ręczniki i inne opracowania dotyczące
inne środki potęgi, ale tylko w oparciu o historii Polski.
własną kulturę, która okazała się potęgą Ojczyzna to także dziedzictwo wiary,
większą od tamtych potęg 6. określona religia i jej praktykowanie,
Naród tworzy się w długim procesie czyli religijność. Związek polskiego pa-
dziejowym, toteż istotne dla niego zna- triotyzmu z religią katolicką jest szcze-
czenie ma wspólna przeszłość, dzieje na- gólny. Religia w przeszłości tak silnie
rodowe. Są to przede wszystkim dzieje zespoliła się z narodem polskim, że sta-
ludzi, którzy wyrośli z tego samego pnia. nowi do dzisiaj integralną część depozy-
Od tych dziejów nie można się izolować. tu kultury polskiej i jest podstawą iden-
W nich bowiem wyraża się kultura na- tyfikacji z polskością. Kościół w Polsce
rodu. Wszystko, co naród wnosi w roz- uniknął identyfikacji z państwem, jak
wój człowieka, jest zakorzenione w jego np. na Węgrzech, czy z klasą społecz-
dziejach7. Poznając swoje dzieje naród ną, jak np. w Belgii. Identyfikował się
rozpoznaje swoją tożsamość, dzięki cze- natomiast z narodem katolickim, temu
mu może zachować ciągłość kulturową i narodowi służył, ponosił za niego ofia-
polityczną niepodległość8. I nasz naród ry i go integrował. Toteż jego sytuacja u
został ukształtowany w długiej, burzli- nas jest odmienna niż w innych krajach,
wej ponad tysiącletniej historii. Dziejów zwłaszcza wysoko rozwiniętych: nadal
narodu polskiego nie można zrozumieć odgrywa on dominującą rolę w naszym
bez Chrystusa i Jego Kościoła. Kościół społeczeństwie. Religia katolicka zaś
był silnie powiązany z narodem polskim. jest potrzebna Polakom  jak zauważa
Budował jedność i solidarność narodową W. Piwowarski  bardziej jako wartość
mocą wartości chrześcijańskich, w opar- wspólna, ogólnonarodowa, aniżeli jako
ciu o zasady chrześcijańskiej moralności. wartość osobowa, urzeczywistniana w
A zatem jednoczył naród wokół wartości życiu codziennym9. Taka postawa, bez
nadających najgłębszy sens życiu ludz- wątpienia, sprzyja integracji patrioty-
kiemu. O wielkim znaczeniu naszych zmu w religią. Wyniki badań nad związ-
dziejów narodowych byli przekonani kiem postaw patriotycznych młodzieży
nasi wrogowie, dlatego na przykład w z jej religijnością wykazały istnienie w
6
Tamże.
7
Por. Jan Paweł II, Homilia na Placu Zwycięstwa w Warszawie (2.06.1979), w: W pielgrzymce do ojczy-
stej ziemi, red. Z. Modzelewski, Paryż 1980, s. 34.
8
Por. Jan Paweł II, Bądz
z nami w każdy czas. Modlitwa za Ojczyznę, red. S. Dziwisz i in., Watykan
1983, s. 40.
9
W. Piwowarski, Socjologia religii, Lublin 1996, s. 248. Autor stawia hipotezę, że  religijność w
Polsce zachowuje ciągłość i utrzymuje się na wysokim poziomie, w pewnych okolicznościach na-
wet wzrasta, ale tylko w płaszczyz
nie ogólnonarodowej (wartość wspólna), natomiast w płasz-
czyz
nie życia codziennego (wartość osobowa) podlega znaczącym zmianom podobnym do tych,
które występują w społeczeństwach wysoko rozwiniętych, o czym świadczy upowszechniająca
144 się selektywność . Tamże, s. 252.
ARTYKUA
Y
tym zakresie wprost proporcjonalnej publicznego. Drugim ogniwem jest miej-
prawidłowości:  im bardziej religijna, scowość urodzenia i zamieszkania, zwa-
tym bardziej patriotyczna jest badana na małą ojczyzną lub ojczyzną lokalną.
młodzież polska i odwrotnie 10. Jest ona nośnikiem specyficznych warto-
Ojczyzna to także terytorium wraz ści kulturowych bardzo bliskich osobie
z jego krajobrazem. Stanowi ono nie- ludzkiej, dlatego jej znaczenia nie moż-
zbędną przestrzeń dla życia i działania na lekceważyć. Społecznością szerszą od
narodu. Terytorium składa się z natu- naszej ojczyzny jest Europa, zwana tak-
ralnie ukształtowanego terenu i środo- że Ojczyzną Ojczyzn. Spoiwem łączącym
wiska przyrodniczego oraz całokształtu przez wieki Europę była wiara chrze-
układów urbanistycznych i architekto- ścijańska i kodeks wartości etycznych.
nicznych, które tworzą przestrzeń este- Każda ojczyzna powiązana jest także
tyczną i symboliczną. Umiłowanie ziemi ze społecznością najszerszą, czyli ogól-
ojczystej i praca na roli były bardzo bli- noludzką. Obecnie, w dobie globalizacji,
skie Polakom. Papież Jan Paweł II, ilekroć mocniej uświadamiamy sobie, że wszy-
przybywał z Rzymu do Polski, całował scy ludzie zostali stworzeni przez Boga,
ziemię. Znaczenie tego znaku wyjaśnił obdarzeni równą godnością i powołani,
w czasie drugiej swojej pielgrzymki do aby tworzyć jedną rodzinę.
Ojczyzny, w 1983 r. Po wyjściu z samolo-
tu na lotnisku Okęcie i ucałowaniu ziemi jak dziś winniśmy miłować naszą
powiedział:  Pocałunek złożony na zie- ojCzyznę?
mi polskiej ma dla mnie sens szczególny. Przynależność do narodu umożliwia
Jest to pocałunek złożony na rękach mat- uczestniczenie we wszystkich warto-
ki, albowiem Ojczyzna jest naszą matką ściach (duchowych i materialnych), któ-
ziemską 11. re składają się na dobro wspólne tegoż
Mówiąc o narodzie i ojczyz
nie, nie narodu i ojczyzny. Uczestniczenie w tym
można ignorować innych społeczności dobru rodzi obowiązek troski o nie, a
w różny sposób z ojczyzną związanych, ściślej: współudziału w jego realizacji.
zarówno mniejszych jak i większych od Obowiązek ten najczęściej jest sprowa-
narodu. Stanowią one jakby ogniwa łą- dzany  jak już wyżej podano  do mi-
czące z ojczyzną. Pierwszym ogniwem łości ojczyzny, zwanej patriotyzmem.
jest rodzina i dom rodzinny. Rodzina PodstawÄ… patriotyzmu jest nauka Jezusa
jest szkołą bogatszego człowieczeństwa Chrystusa o miłości bliz
niego i równości
i szkołą cnót społecznych12, toteż stano- wszystkich ludzi. Miłość ojczyzny jest
wi podstawowe oparcie dla narodu. Do- obowiÄ…zkiem wynikajÄ…cym z czwartego
wiodły tego rodziny polskie zwłaszcza przykazania Bożego  czcij ojca i matkę
w okresie niewoli narodowej pod zabo- twoją. Obowiązek ten podkreślają także
rami, gdy przejęły podstawowe funkcje wypowiedzi Urzędu Nauczycielskiego
zagrożonego i deprawowanego życia Kościoła. Zwróćmy tu uwagę na doku-
10
Tamże.
11
Jan Paweł II, Ojczyzna jest naszą matką ziemską, w: Pokój tobie, Polsko! Ojczyzno moja!, red. S.
Dziwisz i in., Watykan 1983, s. 10.
12
Sobór Watykański II, Konstytucja Gaudium et spes, nr 52. 145
ARTICLES
menty Soboru Watykańskiego II.. W de- miłości innych ludzi 16 (11.04.1909). Za-
klaracji o wychowaniu chrześcijańskim tem patriotyzm nie jest nacjonalizmem;
czytamy:  Prawdziwe (...) wychowanie nie jest również kosmopolityzmem, sko-
zdąża do kształtowania osoby ludz- ro miłość ojczyzny ma pierwszeństwo
kiej w kierunku jej celu ostatecznego, przed miłością innych ludzi i narodów.
a równocześnie dla dobra społeczności, Przykład miłości Ojczyzny dał nam
których człowiek jest członkiem i w któ- Jezus Chrystus. Będąc prawdziwym Bo-
rych obowiązkach, gdy dorośnie, będzie giem i prawdziwym człowiekiem, ma On
brał udział 13. Zatem celem wychowania dwie ojczyzny: niebieską i ziemską. Jako
jest wieczne zbawienie i patriotyzm. odwieczny Syn Boży przebywał w nie-
Również konstytucja duszpasterska o bie. W określonym historycznie czasie i
Kościele podaje wskazania dotyczące pa- miejscu przybrał ludzką naturę, narodził
triotyzmu:  Niech obywatele pielęgnują się z Maryi Panny i przyjął kulturę swe-
wielkodusznie i wiernie miłość Ojczy- go narodu. Jego ziemską ojczyzną jest 
zny, jednak bez ciasnoty duchowej, tak jak wszyscy wiemy  Palestyna, zwana
by mieli również wzgląd na dobro całej ze względu na Jego Osobę Ziemią Świę-
rodziny ludzkiej 14. Podobne sformuło- tą. Jest to niewielki kraj w Azji Mniej-
wanie zawiera dekret o działalności mi- szej, rozciągający się wzdłuż wschod-
syjnej Kościoła:  Chrześcijanie (...) niech nich wybrzeży Morza Śródziemnego.
żyją dla Boga i Chrystusa w uczciwej W czasie swojej publicznej działalności
atmosferze życia swego narodu; jako do- Jezus zawsze akcentował mocną więz

brzy obywatele niech pielęgnują praw- ze swoimi rodakami. Często podkreślał,
dziwą i czynną miłość ojczyzny; niech że przyszedł na ziemię, aby w pierwszej
jednak unikają wszelkiej pogardy dla kolejności ich wzywać do Królestwa Bo-
innej rasy oraz jątrzącego nacjonalizmu, żego. Jako członek narodu Jezus cenił i
a popierają miłość względem wszystkich zachowywał tradycje i zwyczaje ojczy-
ludzi 15. Zacytowane tu wypowiedzi nie ste. Z wartościami ojczyz
nianymi Jezus
tylko zachęcają do miłości ojczyzny, ale był związany także uczuciowo. W czasie
również wskazują, że miłość ta powinna swojej ostatniej podróży do Jerozolimy,
iść w parze z miłością wszystkich ludzi i na widok tego miasta zapłakał nad nim,
troską o dobro wspólne całej ludzkości. bowiem swoją boską wiedzą widział
Porządek tych miłości bliżej określił sto jego przyszłe zniszczenie jako karę za
lat temu papież Pius X, ucząc, że patrio- niewierność. Z jego ust wydobyła się bo-
tyzm  nie jest nienawiścią do innych lesna skarga:  O gdybyś i ty poznało w
narodów, lecz miłością, która zapewnia ten dzień to, co służy pokojowi. Ale teraz
w naszym sercu pierwsze miejsce na- zostało to zakryte przed twoimi oczami.
szemu krajowi i naszym rodakom, taki Bo przyjdÄ… na ciebie dni, gdy twoi nie-
jest bowiem porządek ustalony przez przyjaciele otoczą cię wałem, oblegną
Opatrzność Bożą. Miłość ta nie wyklucza cię i ścisną zewsząd. Powalą na ziemię
13
Sobór Watykański II, Deklaracja Gravissimum educationis, nr 3.
14
Sobór Watykański II, Konstytucja Gaudium et spes, nr 75.
15
Sobór Watykański II, Dekret Ad gentes, nr 15.
16
146 Pius X, List apostolski (11.04.1909),  Acta Apostolicae Sedis , 1 (1909), s. 392.
ARTYKUA
Y
ciebie i twoje dzieci z tobą i nie zostawią  to kult tych wszystkich wartości, jakie
w tobie kamienia na kamieniu za to, żeś się na dobro wspólne ojczyzny składa-
nie rozpoznało czasu twojego nawiedze- ją, oraz gotowość do ofiary na rzecz ich
nia (A
k 19, 42-44). Miłość Jezusa do Oj- rozwoju i obrony, przy czym prioryte-
czyzny nie była ślepa. Dostrzegał w niej tem powinna być zawsze troska o czło-
także zło, zwłaszcza wśród przywódców wieka, o jego dobro doczesne i wieczne.
narodu, których napominał za ich ego- Szczegółowe powinności z tą miłością
izm, zaślepienie i obłudę:  Biada wam, związane należy wyprowadzać z anali-
uczeni w Piśmie i faryzeusze, obłudnicy, zy konkretnej sytuacji, w jakiej naród i
bo zamykacie królestwo niebieskie przed ojczyzna się znajdują.
ludz
mi. Wy sami nie wchodzicie i nie po- W minionych wiekach kształt polskie-
zwalacie wejść tym, którzy do niego idą go patriotyzmu wyznaczała sytuacja
(Mt 23, 13). Wyrzucał im i innym miesz- polityczna naszego narodu i państwa.
kańcom Jerozolimy zabijanie proroków Byliśmy atakowani przez sąsiadów ze
i nieprzyjmowanie Jego nauki:  Jeruza- wschodu i z zachodu, z północy i z połu-
lem, Jeruzalem! Ty zabijasz proroków dnia. Jako pierwsze zadanie jawiła się po-
i kamienujesz tych, którzy do ciebie są trzeba obrony niepodległości i wolności,
posłani! Ile razy chciałem zgromadzić tożsamości i godności. Podczas gdy w in-
twoje dzieci, jak ptak swe pisklęta zbiera nych krajach patriotyzm uwidaczniał się
pod skrzydła, a nie chcieliście. Oto wasz w pracy dla swej ojczyzny, w udoskona-
dom zostanie wam pusty (Mt 23, 37-38). laniu rozwiązań instytucjonalnych i ad-
W trosce o zbawienie wszystkim stawiał ministracyjnych, polski patriotyzm miał
wysokie wymagania:  jeśli twoja prawa na celu przetrwanie wśród burz kosztem
ręka jest ci powodem do grzechu, ode- bohaterskiej obrony, a nierzadko także
tnij ją i odrzuć od siebie (Mt 5, 30). Nie ofiary z życia. Dlatego w patriotycznych
pobłażał również swoim ziomkom w odczuciach Polaka często przewijają się
Nazarecie (por. A
k 4, 16-30). Zatem miłość martylologie.
Jezusa do ziemskiej ojczyzny wyrażała Nasza miłość ojczyzny dzisiaj również
się nie tylko w przywiązaniu do swoich powinna przybierać kształt odpowiedni
rodaków i do narodowych tradycji, ale do istniejącej sytuacji i potrzeb. Toteż
również w wielkiej trosce o dobro do- najpierw spójrzmy na aktualną sytuację
czesne i wieczne zbawienie swojego na- w płaszczyz
nie ojczyz
nianej. Sytuacja ta,
rodu. Miłość ta nie przeszkadzała Mu w mimo iż nie ma bezpośredniego zagroże-
podejmowaniu troski o innych ludzi, nie nia militarnego z zewnÄ…trz, jest obecnie
będących Jego rodakami, o czym świad- trudna, a nawet bardzo trudna. Bowiem
czy m.in. Jego rozmowa z Samarytanką. siły antypolskie prowadzą zmasowaną
Miłość Jezusa do swego narodu i całej ofensywę mającą na celu osłabienie toż-
ludzkości najpełniej wyraziła się w do- samości narodowej Polaków i miłości
browolnym podjęciu męki i śmierci krzy- własnej ojczyzny na rzecz jakiegoś ko-
żowej dla dokonania dzieła odkupienia. smopolityzmu. Te wrogie siły chcą kiero-
Przykład Jezusa Chrystusa wskazuje, wać wszystkimi procesami we współcze-
że miłość ojczyzny  najogólniej biorąc snym świecie, od mody w ubieraniu się
147
ARTICLES
aż po ludzkie myślenie, wartościowanie, Jeszcze inną metodą jest propaganda
ocenianie. W tych niecnych zamiarach myślenia ahistorycznego, tj. oderwane-
przeszkadza im nasz patriotyzm, miłość go od dziejów narodowych. Antypolskie
ojczyzny i przywiązanie do ojczystych siły szerzą hasło:  Ważniejsza jest przy-
wartości, a zwłaszcza do katolickiej wia- szłość, po co wracać do przeszłości! .
ry. Patrioci bowiem posiadają swój indy- Zniechęcają do poznawania przeszłości
widualny mocny tzw. kręgosłup moralny. i stawiania pytań o własną tożsamość.
Mają mocne poczucie tradycji, narodowej Wmawiają naszemu społeczeństwu, że
godności i odrębności oraz jasno sprecy- miłość ojczyzny była potrzebna w okre-
zowany system wartości narodowych, sie wojen i niewoli narodowej pod zabo-
moralnych i religijnych. Dlatego tak Å‚a- rami. Dzisiaj natomiast, gdy Polska jest
two nie ulegają manipulacji. wolna, postawa patriotyzmu jest zbędna
Atak na nasze ojczyz
niane wartości i pusta w swojej treści. Tego typu kłamli-
prowadzony jest to różnymi metodami. wa propaganda prowadzi w ślepy zaułek.
JednÄ… z nich jest metoda kompromitacji Ojczyzna wymaga nie tylko militarnej
patriotyzmu. Twierdzą, że patriotyzm obrony, ale przede wszystkim solidnej
utrudnia tolerancję dla innych naro- pracy dla wspólnego dobra, a odrzuce-
dów. Toteż kładą znak równości między nie przeszłości byłoby ogołoceniem się z
patriotyzmem, a szowinizmen narodo- ogromnego bogactwa narodowej kultu-
wym, nacjonalizmem, rasizmem, a na- ry. Toteż kardynał Wyszyński wołał:  Na-
wet faszyzmem. Zarzuty te są całkowi- ród, który odcina się od historii, który
cie absurdalne. Patriotyzm nie utrudnia się jej wstydzi, który wychowuje młode
tolerancji dla innych narodów, wprost pokolenie bez powiązań historycznych,
przeciwnie: ułatwia ją, prowadzi do to naród renegatów. Taki naród skazuje
wzajemnego zrozumienia. Jeśli napraw- się dobrowolnie na śmierć 17.
dę kocham swoją ojczyznę, wówczas ła- Atak na naszą tożsamość narodową
twiej mi będzie zrozumieć ludzi innych i ojczyz
niane wartości prowadzony
narodowości, którzy również kochają jest głównie poprzez środki masowego
swÄ… ojczyznÄ™ i majÄ… podobne jak ja do- przekazu: przez prasÄ™, radio, telewizjÄ™,
świadczenia. internet. Warto tu przypomnieć, że ok.
Inną metodą walki z miłością ojczyzny 85% prasy w Polsce jest w rękach kil-
jest kompromitowanie naszej przeszło- ku koncernów zagranicznych, które w
ści narodowej połączone z manipulacją zasadzie nie podlegają żadnej kontroli
faktami historycznymi. Przedstawia się społecznej. Dziennikarze w tych kon-
w fałszywym świetle naszych bohate- cernach piszą tylko o tym, na co pozwa-
rów narodowych, obrzuca błotem naj- lają ich mocodawcy, a nawet nie oni, ale
hlubniejsze karty naszej narodowej hi- jakieÅ› anonimowe zagraniczne centra.
storii, ośmiesza narodowe tradycje, aby Również media elektroniczne (radio,
wywołać przeświadczenie, że nie mamy telewizja) są w większości własnością
się czym w naszej przeszłości szczycić, zagranicznych spółek, które nie dbają o
że raczej należałoby się wstydzić wła- dobro Polaków, ale o osobiste interesy
snej ojczyzny niż ją kochać. i interesy swoich narodów. Toteż trud-
17
148 S. Wyszyński, Głos z Jasnej Góry, Warszawa 1984, s. 265.
ARTYKUA
Y
no się dziwić, że w środkach masowe- Nasza miłość ojczyzny to przede
go przekazu jest wiele treści destruk- wszystkim zachowanie wiary chrześci-
cyjnych, obrażających naszą narodową jańskiej i posiadanie jasno sprecyzowa-
godność czy prowadzących do zdemo- nego systemu wartości chrześcijańskich
ralizowania i upodlenia naszego społe- i ogólnoludzkich, a w konsekwencji nie
czeństwa. Nasuwa się tu porównanie uleganie antypolskiej i antyreligijnej
do czasów II wojny światowej i okupa- propagandzie, ale zdecydowane prze-
cji hitlerowskiej. Niemcy, po podbiciu ciwstawianie siÄ™ jej. Prawdziwy patriota
Polski, różnymi metodami zmierzali do nie pozwala na obrazę swego kraju, ma
zdemoralizowania i zniszczenia nasze- wysoko rozwinięte poczucie dumy i god-
go narodu. Między innymi wydawali ności narodowej, zachowuje stałą czuj-
prasę (gazety i czasopisma) w języku ność i gotowość do obrony zagrożonych
polskim dla Polaków. Ówcześni nasi wartości narodu i ojczyzny: jedności
rodacy nazwali te wydawnictwa prasą narodu, honoru, tożsamości kulturowej;
gadzinową, czyli zatrutą jadem węża, i przeciwstawia się propagowaniu libe-
byli bardzo krytycznie ustosunkowani ralnego stylu życia, szerzeniu pogardy
do zawartych w niej treści. Dziś rów- dla dziedzictwa kulturowego narodu,
nież należałoby wiele programów czy walce z religią, skłócaniu społeczeństwa
artykułów prasowych określić mianem itp. Miłość Ojczyzny  to poznawanie i
gadzinowych, które jednak, niestety, są szacunek dla dziejów narodowych, to
przyjmowane bezkrytycznie przez na- poznawanie kultury narodowej oraz jej
sze społeczeństwo. Świadczy o tym du- rozwijanie, obrona i zachowywanie tra-
ża poczytność wielokrotnie skompromi- dycji, współprzeżywanie z innymi trud-
towanych tytułów prasowych i odbiór ności i problemów na jakie ojczyzna na-
destrukcyjnych programów w mediach potyka, ale też i jej radości i sukcesów.
elektronicznych. Miłość ojczyzny  to także troska o wła-
Patriotyzm, niestety, jest niemile wi- sny rozwój i pełnię człowieczeństwa, aby
dziany także przez aktualne władze pań- odpowiedzialnie, na wysokim poziomie i
stwowe (gabinet D. Tuska), czego przeja- godnie móc wypełniać zadania względem
wem jest m.in. likwidacja medialnego narodu i ojczyzny. Trzeba więc troszczyć
programu  Patriotyzm jutra i usuwanie się o zdrowie, kondycję fizyczną, rozwój
z kanonu lektur szkolnych książek silniej intelektualny, społeczny i moralno-re-
tchnących patriotyzmem. ligijny. Szczególnie należy tu zabiegać o
W sytuacji ataku na nasze narodowe i zachowanie wewnętrznej wolności.
ojczyz
niane wartości obowiązek miłości Miłość ojczyzny powinna się wyrażać
ojczyzny stał się bardzo pilnym zada- przede wszystkim w dobrze wykony-
niem, a równocześnie bardzo trudnym wanej pracy, w solidnym wypełnianiu
do wypełnienia. Wymaga działania pod obowiązków zawodowych i obowiąz-
prąd. Ale pamiętamy, że Jezus Chrystus ków stanu. Prawdziwy patriota stawia
w trosce o swoją ziemską ojczyznę spo- dobro ojczyzny ponad swoje własne, jest
tykał się z niezrozumieniem i wrogością, gotów do poświęcenia dla niej swojego
też musiał iść pod prąd. zdrowia, a nawet życia.
149
ARTICLES
Patriotyzm trzeba rozwijać w mniej- Zachęta ta dotyczy szczególnie Polaków
szych społecznościach wchodzących w wyjeżdżających za granicę. Powinni tam
skład narodu. W kręgu rodziny powinien dzielić się wartościami swej kultury, w
się on wyrażać miłością i szacunkiem tym zwłaszcza kulturą duchową, religij-
dla rodziców, rodzeństwa, dziadków i nością. Oczywistą jest rzeczą, że patriota
innych członków rodziny, jak również nie opuszcza na stałe swojej ojczyzny tyl-
szacunkiem dla wartości i tradycji ro- ko dlatego, że tam wyższe zarobki i moż-
dzinnych i troską o dobro wspólne całej na żyć dostatniej. W dialogu z krajami
rodziny. Natomiast wyrazem lokalnego Europy istotne jest, aby dopracować się
patriotyzmu jest zdobywanie wiedzy o konsensu na zaakceptowanie i realizowa-
lokalnym środowisku przyrodniczym, nie duchowych wartości chrześcijańskich
topografii, historii społeczności lokalnej dla budowania dobra wspólnego. Bo-
i jej kulturze, a także troska ekologiczna wiem, jak uczy Jan Paweł II,  nie będzie
o środowisko, poszanowanie i ochrona jedności Europy, dopóki nie stanie się ona
zabytków czy rozwijanie własnej twór- wspólnotą ducha. (...) Wierność korze-
czości kulturalnej. niom chrześcijańskim oznacza (...) umie-
Patriotyzm dzisiaj to także otwarta po- jętność budowania organicznej więzi po-
stawa wobec innych ludów i narodów. W między odwiecznymi wartościami, które
pierwszej kolejności chodzi tu o otwarcie tyle razy sprawdziły się w historii, a wy-
się na narody Europy, z którymi Polska znawcami świata współczesnego, między
jest związana przez struktury Unii Eu- wiarą a kulturą, między Ewangelią a ży-
ropejskiej. Patriotyzm wobec tych naro- ciem 19. Podobne wskazania podajÄ… Bisku-
dów wyraża się troską o dobro wspólne pi polscy w związku z przyjęciem Polski
całej Unii. Dlatego nie można zamykać do Unii Europejskiej:  Jako chrześcijanie
się w sobie. Trzeba wejść w przestrzeń jesteśmy powołani do podtrzymywania i
dialogu, zachowując swoją tożsamość. pielęgnowania tych podstawowych war-
Zachęca nas do tego Jan Paweł II:  Inne tości. Wartości chrześcijańskie stanowią
narody też chcą ubogacać siebie z nasze- najbardziej charakterystyczny dorobek
go skarbca. Możemy być dumni z tego, co intelektualny i duchowy, który ukształto-
mamy. Dlatego tak bardzo ważne jest, by wał tożsamość europejską na przestrzeni
czuć się Polakiem, mieć świadomość pol- wieków, i należą do skarbca kultury tego
skich korzeni, które sięgają tysiąca lat, a kontynentu 20.
czerpią swą silę z chrześcijańskiej wiary Konieczny jest również dialog z innymi,
i europejskiej kultury. Świadomość tych pozaeuropejskimi narodami. Jan Paweł II
związków, a zarazem świadomość warto- uczy, że narody mają obowiązki wobec
ści własnej kultury pomogą nam właści- siebie nawzajem i wobec całej ludzko-
wie ocenić samych siebie i zwiększą po- ści. Pierwszym z nich jest  obowiązek
szanowanie kultury innych narodów 18. współżycia z innymi narodami w atmos-
18
Jan Paweł II, Jesteśmy jedną wspólnotą odpowiedzialną za Polskę. Audiencja dla uczestników
rzymskiego spotkania  Kraj-Emigracja (29.10.1990), nr 5.
19
Jan Paweł II, Homilia na zakończenie Drugiego Zgromadzenia Specjalnego Synodu Biskupów poświę-
conego Europie (23.10.1999),  L Osservatore Romano wyd. polskie, 20 (1999), nr 12, s. 49.
20
150 Słowo biskupów polskich z okazji przyjęcia Polski do Unii Europejskie j (18.03.2004), s. 3.
ARTYKUA
Y
ferze pokoju, szacunku i solidarności . brzemię niesione razem, we wspólnocie.
Wypełnianie tych obowiązków  sprzyja A więc nigdy: jeden przeciw drugiemu,
owocnej «wymianie darów, która umac- jedni przeciw drugim. I nigdy brzemiÄ™
nia jedność wszystkich ludzi 21. Obecnie, dz
wigane przez człowieka samotnie, bez
w dobie przyśpieszonej globalizacji, gdy pomocy drugich 22.
wzrasta wzajemna zależność między na-
rodami, żaden naród nie może oddzielić * * *
własnego dobra od dobra powszechnego. Przedstawione wyżej wskazania będą
A zatem powinien dążyć do własnego niepełne, a postulaty okażą się zbyt trud-
dobra przez realizację dobra wspólnego ne, jeśli myślenie o człowieku i narodzie
całej rodziny ludzkiej. Dlatego Jan Paweł będzie zamknięte w horyzoncie tego
II nieustannie nawoływał do solidarnego świata. Trzeba spojrzeć na nie z wyżyn
świadczenia różnorakiej pomocy ludom i tajemnicy.  Człowieka bowiem nie moż-
narodom ubogim i zmarginalizowanym. na do końca zrozumieć bez Chrystusa.
Wszystkie narody powinny uzyskać do- (...) Nie można też bez Chrystusa zrozu-
stęp do różnych dóbr materialnych i mieć dziejów Polski  przede wszystkim
niematerialnych, jak wiedza, technika, jako dziejów ludzi, którzy przeszli i prze-
wolny rynek, demokracja oparta na war- chodzą przez tę ziemię 23. Trzeba także
tościach, państwo prawa itd. Należy tak postrzegać całą ludzkość jako jedną ro-
pokierować globalizacją, aby stawała dzinę dzieci Bożych, przez Boga stwo-
się środowiskiem sprzyjającym pełne- rzonych, odkupionych przez Chrystusa i
mu wzrastaniu osób, grup, narodów po- powołanych do wiecznego zbawienia.
przez dialog, komunikacjÄ™ i dzielenie siÄ™
dobrami. W takim środowisku ludzkość streszCzenie
może doświadczać siebie poprzez dar dla Patriotyzm polski posiada swoją specy-
drugiego, a więc tworzyć autentyczną fikę ze względu na swoiste pojmowanie
wspólnotę solidarności. ojczyzny oraz warunki życia społeczeń-
Solidarność jest konieczna nie tylko stwa. Jest on silnie związany z religią
wobec narodów ubogich, ale w każdej sy- katolicką, jego zaś celem jest dobro naro-
tuacji, zawsze i wszędzie. Bez niej nie ma du. W aktualnej rzeczywistości społecz-
autentycznego patriotyzmu. Praktyczne no-kulturowej powinien on koncentro-
wskazówki, jak ją należy realizować, po- wać się zwłaszcza na obronie wartości
daje Jan PaweÅ‚ II:  «Jeden drugiego brze- narodowych zagrożonych przez kosmo-
miona noście  to zwięzłe zdanie Apo- polityczne ideologie, kampanie medial-
stoła jest inspiracją dla międzyludzkiej i ne i decyzje władz cywilnych, a także
społecznej solidarności. Solidarność  to szerzej otwierać się na społeczności po-
znaczy: jeden i drugi, a skoro brzemię, to nadnarodowe i na całą ludzkość.
21
Jan Paweł II, Przemówienie do Zgromadzenia Ogólnego ONZ (5.10.1995),  L Osservatore Romano
wyd. polskie, 16 (1995) nr 11-12, s. 7.
22
Jan Paweł II, przemówienie na gdańskiej Zaspie (12.06.1987), w: Do końca ich umiłował. Trzecia
wizyta duszpasterska w Polsce, red. S. Dziwisz, Watykan 1987 s. 172.
23
Jan Paweł II, Homilia na Placu Zwycięstwa w Warszawie (2.06.1979), w: W pielgrzymce do ojczystej
ziemi, red. Z. Modzelewski, Paryż 1980, s. 30. 151
ARTICLES
Contemporary polish patriotism Sobór Watykański II. Konstytucja Gau-
Polish patriotism has many charac- dium et spes. nr 75.
teristic attributes since the concept of Wojtyła K. Ojczyzna. red. A. Bujak.
homeland is understood in a specific Kraków 1983.
way in Poland and the conditions of li- Wyszyński S. Głos z Jasnej Góry. War-
ving are also different here. Patriotism szawa 1984.
is closely connected with the Catholic Jan Paweł II. Homilia na Placu Zwycię-
religion and interests of the nation is its stwa w Warszawie (2.06.1979). [w:] W
ultimate goal.. In the current social and pielgrzymce do ojczystej ziemi. red. Z.
cultural situation patriotism should fo- Modzelewski. Paryż 1980, s. 34.
cus mainly on defense of national values Jan Paweł II. Bądz
z nami w każdy czas.
threatened by cosmopolitical ideologies, Modlitwa za OjczyznÄ™. red. S. Dziwisz i
media campaigns and civil authorities in. Watykan 1983.
decisions. Patriotism should also be Jan Paweł II. Homilia na Placu Zwycię-
open to the wider world and the whole stwa w Warszawie (2.06.1979). [w:] W
mankind. pielgrzymce do ojczystej ziemi. red. Z.
Modzelewski. Paryż 1980, s. 30.
literatUra: Jan Paweł II. Homilia na zakończenie
Pius X. List apostolski (11.04.1909).  Ac- Drugiego Zgromadzenia Specjalnego Sy-
ta Apostolicae Sedis . 1 (1909). s. 392. nodu Biskupów poświęconego Europie
Piwowarski W. Socjologia religii. Lu- (23.10.1999). [w:]  L Osservatore Roma-
blin 1996. s. 248. no wyd. polskie. 20 (1999). nr 12. s. 49.
Przemówienie w UNESCO (Paryż. Jan Paweł II. Jesteśmy jedną wspólnotą
2.06.1981). nr 14. [w:] Dokumenty nauki odpowiedzialnÄ… za PolskÄ™. Audiencja dla
społecznej Kościoła. cz. 2. red. M. Ra- uczestników rzymskiego spotkania Kraj-
dwan i in. Rzym  Lublin 1887, s. 123. Emigracja (29.10.1990). nr 5.
Sienkiewicz E. Godność człowieka i na- Jan Paweł II. Ojczyzna jest naszą matką
rodu u podstaw współczesnego patrioty- ziemską. [w:] Pokój tobie. Polsko! Ojczy-
zmu polskiego. [w:]  Społeczeństwo . 17 zno moja!. red. S. Dziwisz i in.. Watykan
(2007), s. 772. 1983. s. 10.
Słowo biskupów polskich z okazji Jan Paweł II. Przemówienie do Zgro-
przyjęcia Polski do Unii Europejskie j madzenia Ogólnego ONZ (5.10.1995). [w:]
(18.03.2004).  L Osservatore Romano wyd. polskie. 16
Sobór Watykański II. Dekret Ad gentes. (1995) nr 11-12. s. 7.
nr 15. Jan Paweł II. Przemówienie na gdań-
Sobór Watykański II. Deklaracja Gra- skiej Zaspie (12.06.1987). [w:] Do końca
vissimum educationis. nr 3. ich umiłował. Trzecia wizyta duszpa-
Sobór Watykański II. Konstytucja Gau- sterska w Polsce. red. S. Dziwisz. Waty-
dium et spes. nr 52. kan 1987 s. 172.
152