NEF-rozdzial-08.qxp 2/3/10 11:05 PM Page 103
8
Badanie moczu
Heather Wamsley i Rick Alleman
Wprowadzenie ku pacjentów z objawami klinicznymi chorób dróg mo-
czowych, a takŻe innych uk"adów.
Pe"ne badanie moczu (ryc. 8.1) sk"ada si´ z oceny wielu W celu uzyskania wszystkich moÅ»liwych informacji
cech fizycznych i chemicznych moczu. Jest prostym z badania moczu i unikni´cia potencjalnej b"´dnej inter-
i ekonomicznym badaniem, które wymaga jedynie mi- pretacji wyników laboratoryjnych zaleca si´ ocen´
nimalnej iloĘci specjalistycznego sprz´tu i przeprowa- wszystkich sk"adowych badania moczu. Wiedza na te-
dzane moÅ»e byç rutynowo przez odpowiednio prze- mat ci´Å»aru w"aĘciwego moczu jest niezb´dna do odpo-
szkolony personel w wi´kszoĘci praktyk weterynaryj- wiedniej interpretacji st´Å»enia mocznika, kreatyniny,
nych. W przypadku odpowiedniego post´powania bia"ka oraz bilirubiny we krwi. Badanie mikroskopowe
z próbką i przeprowadzenia badania, informacje uzy- osadu moczu pod kątem objawów aktywnego stanu za-
skane na podstawie analizy moczu umoÅ»liwiajÄ… szybkÄ… palnego lub zakaÅ»enia jest niezb´dne do interpretacji
ocen´ stanu dróg wyprowadzajÄ…cych mocz oraz innych Ä™ród"a pochodzenia bia"komoczu (np. k"´buszki nerko-
uk"adów i narządów (endokrynologicznego, wątroby). we, dolne drogi wyprowadzające mocz).
Istnieje wiele wskazał
do przeprowadzenia analizy mo-
czu (ryc. 8.2); pe"ne badanie moczu jest podstawowym
elementem post´powania diagnostycznego w przypad- Metody pobierania próbek moczu,
ustalenie terminów pobrania próbki
8.1 Elementy pe"nego
oraz odpowiednie obchodzenie si´
Badanie makroskopowe moczu
badania moczu.
z próbką moczu przed wykonaniem
Specjalistyczne testy chemiczne moczu
badania
Ocena mikroskopowa osadu moczu
Dodatkowo, poza biologiczną zmiennoĘcią wĘród pa-
cjentów, na wynik badania moczu wp"ywają takŻe me-
toda pobrania próbki, wybór odpowiedniego czasu na
Pomoc w interpretacji oceny st´Å»enia azotu mocznikowego
i kreatyniny
Badanie przesiewowe w kierunku chorób utajonych, u klinicznie
Ogólnie
zdrowych pacjentów
Sterylne, szczelne, nieprzezroczyste, plastikowe pojemniki do próbek
Przed znieczuleniem
Sterylne strzykawki o pojemnoĘci 6 ml
U pacjentów geriatrycznych
Mocz oddawany fizjologicznie
Minimalna iloĘç danych od chorych pacjentów
NieabsorbujÄ…ce, plastikowe granulki do kuwet
Objawy kliniczne wskazujÄ…ce na uk"ad moczowy
Objawy kliniczne wskazujÄ…ce na inne uk"ady:
Cewnikowanie
Endokrynologiczne (np. stwierdzenie cukromoczu lub zakaŻeł
uk"adu
Sterylny cewnik moczowy w dobrym stanie
moczowego)
Sterylne r´kawiczki
Wątroba (np. stwierdzenie bilirubinurii lub kryszta"ów kwaĘnych
Sterylne Ęrodki poĘlizgowe
moczanów amonowych)
Hematologia (np. wykrycie hemoglobinurii pomaga w zlokalizowaniu
Nak"ucie p´cherza
hemolizy wewnÄ…trznaczyniowej)
Neurologiczne (np. wykrycie bakteriomoczu związanego z zapaleniem Psy: sterylna ig"a w rozmiarze 22, 38 76, w zaleŻnoĘci od wielkoĘci
krÄ…Å»ków mi´dzykr´gowych i kr´gów) pacjenta
Koty: sterylna ig"a w rozmiarze 24, 15 25, w zaleŻnoĘci od wielkoĘci
Pomocne w kontrolowaniu
pacjenta
Post´pu choroby nerek
JeŻeli mocz przeznaczony na posiew
Reakcji na wprowadzone leczenie chorób dróg wyprowadzających mocz
Bezpieczeł
stwa leków potencjalnie nefrotoksycznych Pod"oŻe transportowe
8.2 Wskazania oraz wykorzystanie pe"nego badania moczu. 8.3 Materia"y, jakie moÅ»na uÅ»yç przy pobieraniu moczu.
NEF-rozdzial-08.qxp 2/3/10 11:05 PM Page 104
Rozdzia" 8 Badanie moczu
Metoda pobrania Zalety Wady/Ęrodki ostroŻnoĘci
Mocz oddawany w sposób technika nieinwazyjna, stosunkowo prosta prawdopodobieł
stwo zanieczyszczenia róŻną iloĘcią materia"u pocho-
naturalny, pobrany (u psów) dzącego z dolnych dróg wyprowadzających mocz (np. bakterie, komórki
Ęrodkowy strumieł
nab"onkowe, krew, nasienie, gruz komórkowy), okolicy krocza (np. jaja
moÅ»e byç przeprowadzona przez w"aĘciciela
Trichuris) lub Ęrodowiska (np. py"ki kwiatów); zanieczyszczenia te mogą
i dlatego teŻ jest uŻyteczna do pobrania pierw-
byç widoczne podczas mikroskopowej oceny osadu moczu
szego, maksymalnie skoncentrowanego, po-
rannego moczu u pacjentów dochodzÄ…cych pozosta"oĘci Ęrodków czyszczÄ…cych i mikroorganizmy znajdujÄ…ce si´
w naczyniu, do którego pobierany jest mocz, mogÄ… wp"ywaç na uzyska-
w odróŻnieniu od cewnikowania i nak"ucie p´-
ne wyniki; mocz naleÅ»y pobieraç do sterylnych, jednorazowego uÅ»ytku,
cherza moczowego nie wiÄ…Å»e si´ z jatrogen-
pojemników do zbierania moczu, nie zaĘ do wielokrotnego uŻycia po-
nym wyst´powaniem krwiomoczu
jemników przyniesionych przez w"aĘciciela lub znajdujÄ…cych si´
choç nie idealna, ĘwieÅ»o pobrana próbka mo-
w lecznicy
czu moÅ»e byç wykorzystana do wykonania po-
naleÅ»y unikaç manualnego wyciskania p´cherza moczowego, co moÅ»e
siewu, dopóki nie b´dÄ… dost´pne wyniki ilo-
doprowadziç do odp"ywu moczu do innych narzÄ…dów (np. nerek, prosta-
Ęciowe posiewu
ty) lub jatrogennego krwiomoczu
uŻyteczna metoda, gdy pacjent ma za"oŻony
Cewnikowanie ryzyko spowodowania urazu podczas cewnikowania, zranienia pacjenta
tymczasowy cewnik w związku z innymi wska- i zanieczyszczenia próbki krwią
zaniami
ryzyko jatrogennego zakaŻenia, szczególnie u pacjentów predysponowa-
choç nie idealna, próbka moczu moÅ»e byç wy- nych do zakaÅ»enia (np. choroby dolnych dróg wyprowadzajÄ…cych mocz,
korzystana do wykonania posiewu, dopóki nie
niewydolnoĘç nerek, cukrzyca, nadczynnoĘç kory nadnerczy)
b´dÄ… dost´pne wyniki iloĘciowe posiewu
powinno byç przeprowadzane aseptycznie i atraumatycznie przez wy-
kwalifikowany, doĘwiadczony personel
próbka moczu moÅ»e byç zanieczyszczona róŻnÄ… liczbÄ… komórek nab"on-
kowych, bakterii i gruzu komórkowego pochodzącego z dolnego odcin-
ka dróg moczowo-p"ciowych; zanieczyszczenia te mogÄ… byç widoczne
podczas mikroskopowej oceny osadu moczu
chemicznie sterylizowane cewniki mogÄ… byç zanieczyszczone pozosta"o-
Ęciami Ęrodków dezynfekujÄ…cych, które mogÄ… podraÅ»niaç b"on´ ĘluzowÄ…
i wp"ywaç na wyniki analizy moczu oraz jego posiewu
cewnikowanie samic moÅ»e byç swego rodzaju technicznym wyzwaniem;
zastosowanie endoskopu moÅ»e u"atwiç pobranie próbki moczu
Nak"ucie p´cherza unikni´cie zanieczyszczenia próbki materia"em przeciwwskazane u pacjentów ze skazami krwotocznymi (np. ma"op"ytko-
moczowego (w odcinku pochodzÄ…cym z dolnego odcinka dróg moczo- woĘciÄ…), moÅ»e byç przeprowadzone z duŻą ostroÅ»noĘciÄ… po cystostomii
przed"onowym) wo-p"ciowych
niezb´dna jest obecnoĘç odpowiedniej iloĘci moczu w p´cherzu moczo-
idealna próbka do badania mikrobiologicznego wym
w porównaniu z cewnikowaniem mniejsze ry-
nie zaleca si´ nak"ucia p´cherza moczowego  na Ęlepo , bez przynaj-
zyko jatrogennego zakaŻenia
mniej manualnej lokalizacji jego po"oŻenia i unieruchomienia; pomocne,
u kotów prostsze do przeprowadzenia niÅ» z"a- choç nie obowiÄ…zkowe jest wykorzystanie USG do prowadzenia ig"y
panie moczu oddawanego fizjologicznie
nieprawid"owe wk"ucie ig"y moÅ»e skutkowaç wynikiem niediagnostycz-
lepiej tolerowane niŻ cewnikowanie, zw"aszcza nym lub zanieczyszczeniem próbki (nak"ucie jelita)
przez koty i suki
pobranie moczu tÄ… technikÄ… moÅ»e spowodowaç róŻnego stopnia jatro-
genny krwiomocz mikroskopowy, który nie jest "atwo róŻnicowaç
z krwiomoczem patologicznym w przebiegu róŻnych chorób; taki rodzaj
zanieczyszczenia zdarza si´ szczególnie cz´sto, gdy Ęciany p´cherza
moczowego wykazujÄ… stan zapalny lub gdy sÄ… przekrwione; krwiomocz
jatrogenny moÅ»e ograniczaç wykorzystanie tej techniki pobierania mo-
czu w kontrolowaniu stanu zdrowia pacjentów, u których wyst´puje
krwiomocz patologiczny
8.4 Zalety i wady poszczególnych technik pobierania moczu.
pobranie próbki, podawanie leków lub Ęrodków dia- próbki. Nak"ucie p´cherza moczowego jest idealnÄ… me-
gnostycznych przed badaniem moczu oraz post´powa- todÄ… pobrania moczu do badaÅ‚
mikrobiologiczych. Pa-
nie z próbkÄ… przed analizÄ…. Istnieje kilka technik pobie- cjenci z zapaleniem p´cherza moczowego mogÄ… wyka-
rania moczu, a kaÅ»da z nich ma swoje wady i zalety zywaç objawy nietrzymania moczu w przypadku nag"e-
(ryc. 8.3 i 8.4). W warunkach optymalnych przed wpro- go parcia, co uniemoŻliwia przeprowadzenie nak"ucia
wadzeniem leczenia lub leków diagnostycznych naleÅ»y p´cherza moczowego. W takiej sytuacji jedynÄ… moÅ»liwÄ…
pobraç przynajmniej 6 ml moczu, co pozwoli na ustale- do pobrania próbkÄ… moczu b´dzie pobranie moczu od-
nie podstawowych parametrów dla danego pacjenta. danego spontanicznie przez pacjenta na blat sto"u do
W wi´kszoĘci sytuacji poleca si´ pobranie Ęrodkowego badania. Mocz pobrany w ten sposób b´dzie prawdo-
strumienia naturalnie oddawanego moczu do ja"owego podobnie zanieczyszczony przez substancje pochodzÄ…ce
pojemniczka oraz nak"ucie p´cherza moczowego. ze sto"u, np. pozosta"oĘci Ęrodków odkaÅ»ajÄ…cych czy
Czynnikami, które u"atwiajÄ… podj´cie decyzji o sposo- drobnoustroje. JeÅ»eli analiz´ takiego moczu przepro-
bie pobrania moczu, sÄ…: stan kliniczny pacjenta, moÅ»li- wadzi si´ z minimalnym jedynie opóęnieniem (w celu
woĘci techniczne pobrania moczu oraz przeznaczenie niedopuszczenia do przerostu próbki bakteriami stano-
104
NEF-rozdzial-08.qxp 2/3/10 11:05 PM Page 105
Rozdzia" 8 Badanie moczu
wiÄ…cymi jej zanieczyszczenie), moÅ»e ona dostarczyç
Leki przeciwbólowe
pierwszych pomocnych informacji diagnostycznych
MogÄ… interferowaç z wynikami testów biochemicznych:
(wykrycie ropomoczu). Niektóre testy chemiczne
Metabolity etodolaku  bilirubina
(np. wykrywajÄ…ce glukoz´, hem, pH, bia"ko) mogÄ… byç
Fenazopirydyna  bilirubina, cia"a ketonowe, azotyny, bia"ko, urobilinogen
niemiarodajne, gdy próbka moczu zawiera pozosta"oĘci
Leki przeciwdrgawkowe, diuretyki, glikokortykosteroidy oraz p"yny
Ęrodków odkaŻających.
podawane pozajelitowo
Technika pobrania moczu ma duŻe znaczenie dla ja-
PowodujÄ… wytwarzanie rozrzedzonego moczu:
koĘci uzyskanych wyników, dlatego bardzo waŻne jest
ObniÅ»ajÄ… ci´Å»ar w"aĘciwy moczu
zaznaczenie w karcie pacjenta oraz na pobranej próbce
Rozrzedza si´ osad moczu
JeÅ»eli mocz jest hipostenuryczny, moÅ»e dochodziç do rozpadu komórek (jeÅ»eli jest wysy"ana do badania do laboratorium refe-
(ci´Å»ar w"aĘciwy <1,008)
rencyjnego) techniki, jaką uŻyto do jej pobrania. Nale-
Niektóre diuretyki mogÄ… zmieniaç pH
Å»y równieÅ» zapisaç, czy w ostatnim czasie, poprzedzajÄ…-
Leki obniŻające ciĘnienie krwi (np. kaptopril) oraz inne leki z wolną
cym pobranie próbki moczu, by"y podawane pacjento-
grupÄ… sulfhydrylowÄ… (np. D-penicylamina, metionina)
wi jakiekolwiek leki lub Ęrodki diagnostyczne (np. p"y-
MogÄ… wp"ywaç na wyniki analizy biochemicznej: hemoglobina, cia"a keto-
ny drogÄ… parenteralnÄ…, leki przeciwbakteryjne, gliko-
nowe
kortykosteroidy, diuretyki, leki obniŻające ciĘnienie
Leki przeciwbakteryjne
krwi, radiologiczne Ęrodki cieniujące) (ryc. 8.5). JeŻeli
MogÄ… wp"ywaç na wyniki analizy biochemicznej: tak, to naleÅ»y zapisaç rodzaj leku, dawkowanie oraz
Ci´Å»ar w"aĘciwy (wysokie dawki)
czas leczenia w stosunku do pobrania moczu.
Glukoz´ (w badaniu Chemstrip 10SG lub w badaniu metodÄ… Clinitest)
Na badanie moczu moÅ»e mieç wp"yw takÅ»e czas po-
Hemoglobiny
brania próbki w stosunku do czasu, kiedy zwierz´ pi"o
Urobilinogenu
WytrÄ…canie bia"ka kwasem sulfasalicylowym
wod´ i pobiera"o pokarm oraz czas, jaki mocz zalega"
MogÄ… powodowaç fa"szywie ujemne wyniki posiewu bakteryjnego
w p´cherzu moczowym (ryc. 8.6). Podobnie jak techni-
Ârodki cieniujÄ…ce uÅ»ywane w radiografii
ka pobierania moczu, jego przeznaczenie jest równieŻ
istotnym czynnikiem determinujÄ…cym odpowiedniÄ… po-
MogÄ… wp"ywaç na wyniki analizy biochemicznej:
Ci´Å»ar w"aĘciwy (wysokie dawki)
r´ pobrania moczu. Posiew moczu pobranego w sposób
Glukoz´ (w badaniu metodÄ… Clinitest)
losowy w ciÄ…gu dnia moÅ»e mieç wi´kszÄ… wartoĘç niÅ» po-
WytrÄ…canie bia"ka kwasem sulfasalicylowym
siew wykonany z pierwszego, porannego moczu. Pierw-
MogÄ… powodowaç krystaluri´
szy, poranny mocz zalega w p´cherzu przez wiele go-
Leki zmieniajÄ…ce pH moczu (np. metionina, kwas askorbinowy)
dzin, w ciÄ…gu nocy, co moÅ»e zmniejszaç zdolnoĘci do
Zmiana pH moÅ»e spowodowaç inne zmiany w analizie biochemicznej
przeŻycia wymagających drobnoustrojów i tym samym
(np. bia"ka) oraz osadzie moczu (mocz o bardzo zasadowym pH moŻe
byç przyczynÄ… fa"szywie negatywnego wyniku badania
powodowaç rozpad komórek i wa"eczków)
hodowlanego. Podobnie, morfologi´ komórek osadu
Ârodki lecznicze mogÄ… w sposób bezpoĘredni wp"ywaç na wyniki testów
biochemicznych:
moczu korzystniej jest oceniaç w losowo wybranej
Metionia  hemoglobina, cia"a ketonowe
próbce moczu dziennego, niŻ w moczu porannym, po-
Kwas askorbinowy  bilirubina, glukoza, hemoglobina, azotyny
niewaÅ» pH moczu oraz azotowe zwiÄ…zki przemiany ma-
terii mogÄ… powodowaç uszkodzenie komórek.
8.5 Grupy leków oraz Ęrodków diagnostycznych, których
podanie moÅ»e wp"ywaç na wyniki analizy moczu (podana lista
moÅ»e nie byç pe"na).
Czas pobrania próbki moczu Zalety Wady
Pierwszy, poranny mocz  mocz jest tworzony reprezentuje maksymalnie st´Å»ony mocz danego pa- mocz zalega w p´cherzu stosunkowo d"ugo:
przez wiele godzin, gdy zwierz´ nic nie pobiera cjenta i dlatego teÅ» jest idealny do oceny zdolnoĘci ka-
morfologia obserwowanych w mikroskopie
doustnie nalików nerkowych do zag´szczania moczu
komórek moÅ»e byç zmieniona
osad moczu jest bardziej skoncentrowany
moÅ»e zmniejszaç zdolnoĘci do przeÅ»ycia
ma"o prawdopodobny jest wp"yw posi"ku na wynik anali- wraŻliwych drobnoustrojów, powodując fa"-
zy (np. poposi"kowy wzrost zasadowoĘci moczu) szywie ujemny wynik posiewu
wi´ksze prawdopodobieÅ‚
stwo bardziej kwaĘnego od-
czynu moczu, wi´c skuteczniejsza konserwacja wa-
"eczków (struktury bia"kopodobne rozpuszczajÄ… si´
w moczu zasadowym)
Po posi"ku jeÅ»eli pobrany 3 6 godzin po posi"ku, pomocny do oce- pH moczu moÅ»e byç zmienione w wyniku
ny wp"ywu diety na zmian´ pH moczu poposi"kowego wzrostu alkalicznoĘci moczu
pobieranego godzin´ po jedzeniu
jeŻeli pobrany 3 6 godzin po posi"ku, wzrasta prawdopo-
dobieł
stwo wykrycia cukromoczu hiperglikemicznego
Losowo wybrana próbka moczu  reprezentuje budowa morfologiczna komórek osadu oraz zdolnoĘci jeŻeli mocz jest izostenuryczny lub nieznacz-
mocz gromadzÄ…cy si´ w p´cherzu moczowym do przeÅ»ycia wymagajÄ…cych drobnoustrojów mogÄ… byç nie tylko zag´szczony, nie moÅ»na wyciÄ…-
w ciÄ…gu minut, maksymalnie godzin lub mocz lepiej zachowane, poniewaÅ» mocz zalega w p´cherzu gnÄ…ç wniosków na temat zdolnoĘci kanali-
rozrzedzony wypitÄ… niewiele wczeĘniej wodÄ… przez stosunkowo krótki okres ków do zag´szczania moczu
8.6 Wybór czasu pobrania próbki moczu, wskazania i potencjalny wp"yw na wyniki analizy.
105
NEF-rozdzial-08.qxp 2/3/10 11:05 PM Page 106
Rozdzia" 8 Badanie moczu
Kluczowym celem pobierania moczu jest uzyskanie zw"ocznie po pobraniu, nie d"uŻej jednak niŻ na 12 go-
i analiza próbek jak najbardziej zbliŻonych do moczu dzin (to jest przez noc). Próbki przeznaczone do szyb-
znajdujÄ…cego si´ w p´cherzu moczowym. Jednym z ele- kiej analizy nie powinny byç sch"adzane. Choç obecnie
mentów osiÄ…gni´cia tego celu jest obchodzenie si´ dost´pnych jest wiele Ęrodków chemicznych konserwu-
z próbkÄ… w taki sposób, by zminimalizowaç ryzyko po- jÄ…cych mocz (np. kwas borowy, formalina, Muco-
jawienia si´ artefaktów in vitro, po pobraniu moczu lexx"!), nie zaleca si´ ich rutynowego stosowania, mo-
(ryc. 8.7). Optymalnie mocz naleÅ»y pobieraç do steryl- gÄ… one bowiem wp"ywaç na niektóre sk"adniki moczu.
nych, nieprzezroczystych, szczelnych, opisanych po- Ch"odzenie uwaÅ»ane jest za optymalnÄ… metod´ kon-
jemników i oceniaç w ciÄ…gu 60 minut od pobrania. Je- serwacji moczu, poniewaÅ» zapobiega wzrostowi drob-
Żeli nie ma moŻliwoĘci zbadania próbki w ciągu tego noustrojów, konserwuje komórki i wa"eczki oraz nie
czasu lub musi ona byç transportowana do laborato- wp"ywa na wyniki testów chemicznych, dopóki próbka
rium, naleÅ»y jÄ… zakonserwowaç przez sch"odzenie nie- nie zostanie ogrzana do temperatury pokojowej tuÅ»
przed analizÄ…. Ch"odzenie moÅ»e jednak powodowaç po-
wstawanie pewnych artefaktów, a szczególnie tworze-
nie si´ kryszta"ów (dwuwodnych szczawianów wapnia,
Idealne warunki obchodzenia si´ z próbkÄ… moczu
fosforanów amonowo-magnezowych) w miar´ d"ugoĘci
Mocz powinien byç pobierany do sterylnych, nieprzezroczystych, szczel-
przechowywania próbek [Albasan i inni, 2003]. W celu
nych, oznakowanych pojemników
ograniczenia tworzenia si´ artefaktów zwiÄ…zanych
Wszystkie analizy naleÅ»y przeprowadziç w ciÄ…gu 60 minut od pobrania
moczu lub sch"odziç próbk´ do momentu przeprowadzania badaÅ‚
z ch"odzeniem próbki, przed analizÄ… próbk´ naleÅ»y
(nie d"uŻej jednak niŻ 12 godzin)
ogrzaç do temperatury pokojowej. JeÅ»eli stwierdza si´
JeŻeli próbka moczu by"a sch"adzana przed poddaniem jej analizie, po-
obecnoĘç kryszta"ów w próbce moczu sch"odzonego lub
winna byç ogrzana do temperatury pokojowej w celu zminimalizowania
przetrzymywanego przez wi´cej niÅ» 6 godzin, bez wzgl´-
tworzenia si´ artefaktów zwiÄ…zanych ze sch"odzeniem próbki
du na temperatur´ przechowywania, wyniki naleÅ»y po-
Potencjalne artefakty związane ze schodzeniem próbki moczu
twierdziç w ĘwieÅ»o pobranej próbce, przebadanej w ciÄ…-
MoÅ»liwoĘç tworzenia si´ kryszta"ów w warunkach in vitro (szczególnie
gu 30 60 minut od pobrania.
dwuwodzianów szczawianowo-wapniowych) wzrasta wraz z okresem
przechowywania próbki. JeÅ»eli podejrzewa si´, Å»e obecnoĘç kryszta"ów
w moczu ma znaczenie kliniczne, naleÅ»y powtórzyç badanie na ĘwieÅ»o
pobranej, niesch"adzanej próbce moczu w ciągu 60 minut od jej pobrania. Metody badania moczu
Niska temperatura sch"odzonego moczu moÅ»e spowalniaç reakcje enzy-
matyczne w testach paskowych (np. glukozy), prowadzÄ…c do uzyskania
Podczas pe"nego badania moczu ocenia si´ wiele para-
wyników fa"szywie ujemnych
metrów fizycznych i chemicznych (zob. ryc. 8.1). List´
Ci´Å»ar w"aĘciwy sch"odzonego moczu moÅ»e byç zawyÅ»ony, poniewaÅ»
sch"odzony mocz ma wi´kszÄ… g´stoĘç niÅ» mocz o temperaturze poko- sprz´tu potrzebnego do pobrania próbki oraz technik´
jowej
badania moczu przedstawiono odpowiednio na ryc. 8.8
i 8.9. Wyniki badania moczu mogÄ… byç zafa"szowane,
Potencjalne artefakty zwiÄ…zane ze zbyt d"ugim przechowywaniem
moczu w temperaturze pokojowej
jeŻeli materia"y do pobierania moczu zostaną uŻyte
w niew"aĘciwy sposób, gdy b´dÄ… one niew"aĘciwie prze-
Przerost flory bakteryjnej moÅ»e powodowaç:
Wzrost zm´tnienia moczu chowywane, lub gdy uÅ»yje si´ materia"ów nieprzezna-
Zmian´ pH
czonych dla weterynarii.
Wzrost pH, jeĘli obecne sÄ… bakterie wytwarzajÄ…ce ureaz´
ObniÅ»enie pH, jeÅ»eli obecne sÄ… bakterie przekszta"cajÄ…ce glukoz´ do
kwaĘnych metabolitów
ObniÅ»enie st´Å»enia zwiÄ…zków chemicznych, które mogÄ… byç metaboli-
Sterylne, jednorazowego uŻytku, pó"przezroczyste, polistyrenowe pro-
zowane przez bakterie (np. glukozy, cia" ketonowych)
bówki stoŻkowe z wieczkiem, do wirówki, o pojemnoĘci 15 ml
Wzrost liczby bakterii w osadzie moczu
Pó"przezroczyste probówki do badał

Zmiana w wynikach posiewu
Stojak na probówki do badał

Wzrost pH, który moÅ»e si´ ujawniç na skutek utraty dwutlenku w´gla
Jednorazowe pipety
z próbki lub z powodu przerostu flory bakteryjnej i moÅ»e powodowaç:
Czyste szkie"ka mikroskopowe
Fa"szywie dodatnie wyniki na obecnoĘç bia"ka
Czyste szkie"ka nakrywkowe w rozmiarze 22 × 22 mm
Rozpad komórek i wa"eczków
Refraktometr weterynaryjny kompensujÄ…cy temperatur´, idealnie, gdy
Zmiany rodzaju oraz liczby kryszta"ów obecnych w moczu
posiada skal´ dla ci´Å»aru w"aĘciwego moczu kotów
Stoper wskazujÄ…cy sekundy
Inne, moŻliwe artefakty
Zestaw testów paskowych do badania moczu
Ubytek substancji lotnych na skutek parowania (np. dwutlenku w´gla,
Wirówka
cia" ketonowych, wody)
Mikroskop z obiektywami × 10 i × 40
Dzi´ki stosowaniu szczelnych pojemników do zbierania moczu unika si´
Opcjonalnie:
tego rodzaju artefaktów
PrzenoĘny pH-metr
Fotodegradacja wraŻliwych na Ęwiat"o substancji chemicznych (np. biliru-
5% kwas sulfosalicylowy
biny, urobilinogenu). Dzi´ki stosowaniu pojemników do pobierania mo-
Zestaw wodny do szybkiego barwienia (np. b"´kit metylenowy,
czu nieprzepuszczających Ęwiat"a (nieprzezroczystych pojemników na
Sedi-Stain"!)
próbki moczu) unika si´ tego rodzaju artefaktów
Diff Quick"! lub inny zestaw wodnych barwników, modyfikacji barwie-
nia metodÄ… Wrighta
8.7 Idealne warunki obchodzenia si´ z próbkÄ… moczu oraz
potencjalne artefakty związane z przechowywaniem próbek.
8.8 Materia"y potrzebne do pobrania próbki moczu.
106
NEF-rozdzial-08.qxp 2/3/10 11:05 PM Page 107
Rozdzia" 8 Badanie moczu
Paski do badania moczu leŻnoĘci od rodzaju oznaczenia. W celu zapobieŻenia
KaÅ»dy z pasków ze specjalnych zestawów do badania rozk"adaniu si´ odczynników na paskach, naleÅ»y je
moczu nasÄ…czony jest wieloma odczynnikami. Odpo- przechowywaç w szczelnie zamkni´tych pojemnikach
wiednie zalecenia do stosowania i przechowywania ze- do"Ä…czanych przez producenta lub w dowolnych in-
stawów paskowych przedstawiono na ryc. 8.10. Wiele nych, ca"kowicie nieprzepuszczających Ęwiat"a. JeŻeli
z odczynników, którymi nasÄ…czone sÄ… paski, ulega niezb´dne jest posiadanie pasków diagnostycznych na
zniszczeniu w kontakcie ze Ęwiat"em s"onecznym lub wi´cej niÅ» jednym stanowisku pracy, do ich przechowy-
Ęrodkami dezynfekujÄ…cymi, powodujÄ…c uzyskanie fa"- wania moÅ»na wykorzystaç oryginalne, zuÅ»yte (opróŻ-
szywie dodatnich lub ujemnych wyników badał
, w za- nione wczeĘniej) opakowania po tego samego rodzaju
1. Optymalnie naleÅ»y pobraç minimum 6 ml moczu przez nak"ucie p´cherza moczowego lub "apiÄ…c Ęrodkowy strumieÅ‚
podczas naturalnego oddawania
moczu przez zwierz´. Mocz naleÅ»y pobraç do sterylnych, nieprzezroczystych szczelnych pojemników.
2. W karcie pacjenta oraz na próbce wysy"anej do laboratorium naleÅ»y zapisaç:
" technik´ pobrania moczu;
" por´ dnia, kiedy mocz by" pobrany;
" obj´toĘç pobranego moczu;
" jeÅ»eli stosowano, metod´ konserwacji próbki (np. ch"odzenie, chemicznie);
" podawane leki (np. antybiotyki, diuretyki, glikokortykosteroidy), stosowanÄ… diet´ oraz Ęrodki uÅ»ywane w diagnostyce (Ęrodki cieniujÄ…ce stosowane
w radiografii);
" informacj´, czy pacjent, od którego pobrano próbk´ moczu, by" przeg"odzony czy nie.
3. NaleÅ»y si´ upewniç, Å»e pojemnik na mocz (nie tylko wieczko) jest odpowiednio opisany (dane identyfikujÄ…ce pacjenta, data, metoda pobrania próbki).
4. JeÅ»eli próbka moczu by"a sch"adzana, przed przystÄ…pieniem do badania naleÅ»y pozostawiç jÄ… w temperaturze pokojowej do ogrzania.
5. Próbk´ trzeba dobrze wymieszaç i nast´pnie przenieĘç 5 ml moczu do oznakowanej wirówkowej probówki stoÅ»kowej. Pozosta"Ä… cz´Ä˜ç moczu naleÅ»y
zachowaç i sch"odziç do badaÅ‚
dodatkowych lub potwierdzajÄ…cych, jeÅ»eli b´dÄ… wskazane.
6. Badanie makroskopowe moczu przeprowadza si´ w miejscu dobrze oĘwietlonym, umieszczajÄ…c probówk´ stoÅ»kowÄ… na bia"ym tle:
" naleÅ»y zanotowaç barw´ moczu (jasnoÅ»ó"ta, Å»ó"ta, ciemnoÅ»ó"ta, czerwonobrÄ…zowa);
" naleÅ»y zanotowaç klarownoĘç moczu (m´tny, delikatnie zm´tnia"y, klarowny).
7. NaleÅ»y przeprowadziç badanie biochemiczne moczu za pomocÄ… zestawów pasków diagnostycznych oraz stopera wskazujÄ…cego sekundy:
" KaÅ»dy pasek naleÅ»y zamoczyç w moczu albo poprzez krótkotrwa"e zanurzenie, albo nanoszÄ…c mocz na kaÅ»de pole paska za pomocÄ… pipety i mierzÄ…c
odpowiednio czas. Powinno si´ unikaç nadmiernego rozrzedzenia moczem odczynników znajdujÄ…cych si´ na pasku oraz zbyt d"ugiego kontaktu paska
z moczem. Nadmiar moczu z paska naleÅ»y usunÄ…ç delikatnie dotykajÄ…c gazikiem. Nie moÅ»na zezwalaç na mieszanie si´ moczu z przylegajÄ…cych do
siebie pól na pasku.
" NaleÅ»y obserwowaç zmiany barwy w czasie wskazanym na opakowaniu pasków diagnostycznych, porównaç uzyskane wyniki z kluczem na opakowa-
niu i zapisaç rezultaty.
8. Próbk´ moczu powinno si´ odwirowaç w celu przygotowania jej do dodatkowych badaÅ‚
biochemicznych i mikroskopowej oceny osadu moczu:
" 5 ml moczu naleÅ»y odwirowaç w probówce stoÅ»kowej (z punktu nr 5) przez 5 minut przy pr´dkoĘci 400G (1500 obrotów/minut´).
" Po odwirowaniu naleÅ»y obejrzeç probówk´ pod kÄ…tem obecnoĘci unoszÄ…cej si´ na powierzchni supernatantu warstwy t"uszczu. Po stwierdzeniu obec-
noĘci t"uszczu naleÅ»y zanotowaç jego orientacyjnÄ… obj´toĘç i usunÄ…ç.
" 4 ml supernatantu (lub 80% obj´toĘci wyjĘciowej, jeÅ»eli by"a ona niÅ»sza niÅ» 5 ml (w punkcie 5)) trzeba usunÄ…ç i zachowaç do dalszych badaÅ‚
bioche-
micznych. Pozosta"y osad i 1 ml moczu (to jest ok. 20% obj´toĘci wyjĘciowej) naleÅ»y przeznaczyç do mikroskopowej oceny osadu moczu.
9. W pozosta"ych 4 ml supernatantu naleÅ»y przeprowadziç badanie biochemiczne:
" Za pomocÄ… refraktometru naleÅ»y oceniç ci´Å»ar w"aĘciwy moczu. JednÄ… lub dwie krople moczu umieszcza si´ w refraktometrze i odczytuje ci´Å»ar w"a-
Ęciwy na odpowiedniej skali. JeÅ»eli wykazany ci´Å»ar w"aĘciwy próbki moczu jest wyÅ»szy niÅ» górny limit skali refraktometru (zazwyczaj 1,050 lub 1,060),
próbk´ moczu naleÅ»y rozcieÅ‚
czyç i badanie przeprowadziç jeszcze raz, uzyskujÄ…c wynik bardziej dok"adny:
 Próbk´ moczu naleÅ»y rozcieÅ‚
czyç wodÄ… destylowanÄ… w stosunku 1:1 i dobrze wymieszaç.
 Jedną lub dwie krople rozcieł
czonego moczu naleÅ»y umieĘciç w refraktometrze i na odpowiedniej skali odczytaç ci´Å»ar w"aĘciwy. Przed zapisaniem
wynik ten powinno si´ odpowiednio skorygowaç w zaleÅ»noĘci od rozcieÅ‚
czenia.
 Wskazany ci´Å»ar w"aĘciwy moczu naleÅ»y przeliczyç na rozcieÅ‚
czenie. W tym celu dwie ostatnie cyfry wyniku naleÅ»y pomnoÅ»yç razy dwa, a otrzyma-
ny wynik zanotowaç (np. jeÅ»eli ci´Å»ar w"aĘciwy rozcieÅ‚
czonej próbki wynosi 1,035, po przemnoÅ»eniu uzyska si´ wynik 1,07).
" Dodatkowo moÅ»na uÅ»yç 5% kwas sulfosalicylowy w celu wykrycia obecnoĘci bia"ka:
 W przeĘwiecajÄ…cej probówce testowej naleÅ»y dok"adnie wymieszaç równe obj´toĘci (po oko"o 0,5 ml) supernatantu i 5% kwasu sulfosalicylowego.
 W miejscu dobrze oĘwietlonym, nad ciemnym pod"oÅ»em naleÅ»y oceniç zawartoĘç probówki pod kÄ…tem wytrÄ…cania si´ bia"ego precypitatu (np. bia"e-
go zm´tnienia z tworzeniem si´ k"aczków), nast´pnie uzyskane wyniki odpowiednio zinterpretowaç zgodnie ze standardowÄ… skalÄ….
10. Przygotowanie osadu do badania mikroskopowego
" Osad moczu naleÅ»y ponownie zawiesiç w pozosta"ym 1 ml supernatantu, jaki pozosta" w probówce stoÅ»kowej (w punkcie 8) (lub zawiesiç osad w po-
zosta"ych 20% obj´toĘci wyjĘciowej moczu, jeÅ»eli by"a ona mniejsza niÅ» 5 ml (w punkcie 5).
" Zawiesin´ naleÅ»y delikatnie mieszaç przez wstrzÄ…sanie probówkÄ… stoÅ»kowÄ… (stukajÄ…c palcem w górnÄ… cz´Ä˜ç probówki) lub aspirujÄ…c i wypuszczajÄ…c
kilkakrotnie zawartoĘç probówki za pomocÄ… pipety. Wa"eczki sÄ… delikatne, wi´c próbk´ naleÅ»y odpowiednio delikatnie zamieszaç, aby uniknÄ…ç zbyt
gwa"townego jej wzburzania (tworzenia si´ wirów).
" Na szkie"ku podstawowym naleÅ»y przygotowaç mokry preparat z roztworu osadu moczu. PojedynczÄ… kropl´ roztworu trzeba pobraç pipetÄ… i umieĘciç
na koł
cu szkie"ka podstawowego, a nast´pnie przykryç szkie"kiem nakrywkowym. Preparat mikroskopowy jest gotowy do oglÄ…dania. JeÅ»eli nie zosta-
nie on obejrzany bezpoĘrednio po wykonaniu, naleÅ»y go umieĘciç na wilgotnej p"ytce Petriego, jak opisano poniÅ»ej.
" Dodatkowo roztwór osadu moÅ»na zabarwiç i przygotowaç mokry preparat mikroskopowy z tak zabarwionego roztworu. W tym celu w osobnej probów-
ce testowej naleÅ»y zmieszaç dwie krople roztworu osadu moczu i jednÄ… kropl´ roztworu b"´kitu metylenowego (lub innego, szybko barwiÄ…cego barwni-
ka wodnego). JednÄ… kropl´ przygotowanego w ten sposób roztworu naleÅ»y pobraç pipetÄ… i nanieĘç na drugi koniec czystego szkie"ka mikroskopowe-
go. Szkie"ko z dwiema kroplami roztworu osadu moczu gotowe jest do oceny.
(ciÄ…g dalszy na nast´pnej stronie)
8.9 Metody badania moczu.
107
NEF-rozdzial-08.qxp 2/3/10 11:05 PM Page 108
Rozdzia" 8 Badanie moczu
" JeÅ»eli wystÄ…pi opóęnienie pomi´dzy przygotowaniem mokrego preparatu mikroskopowego a jego obejrzeniem pod mikroskopem, naleÅ»y go umieĘciç
na wilgotnej p"ytce Petriego, w celu niedopuszczenia do odparowania próbki:
 Dno p"ytki Petriego naleÅ»y wy"oÅ»yç wilgotnym, cienkim materia"em poch"aniajÄ…cym wilgoç (np. r´cznikiem papierowym, gazÄ…, filtrem papierowym).
 Drewniane pa"eczki, przygotowane z zapa"ek naleÅ»y umieĘciç na powierzchni wilgotnego materia"u.
 Na patyczkach tych umieszcza si´ szkie"ko mikroskopowe wraz z mokrym preparatem.
 P"ytk´ Petriego naleÅ»y przykryç oryginalnym wieczkiem. W takich warunkach mokry preparat zachowa swoje w"aĘciwoĘci do 2 godzin. ZachowujÄ…c
t´ technik´ moÅ»na badaç ca"e serie próbek, przechowujÄ…c je w zamkni´tych p"ytkach Petriego.
11. NaleÅ»y przeprowadziç systematycznÄ… ocen´ osadu moczu w zredukowanym Ęwietle:
" OĘwietlenie pola widzenia powinno si´ ograniczyç zarówno poprzez obniÅ»enie kondensora mikroskopu o kilka centymetrów, jak i przez cz´Ä˜ciowe
zas"oni´cie przes"ony wewnÄ…trz kondensora. (Jednoczesne obniÅ»enie kondensora i przymkni´cie przes"ony w zbyt duÅ»ym stopniu ograniczajÄ… iloĘç
padajÄ…cego na preparat Ęwiat"a i nie powinny byç wykonywane jednoczeĘnie).
" 10 pól widzenia niebarwionego preparatu, pod niewielkim powi´kszeniem, z zastosowaniem obiektywu x10 naleÅ»y oceniç pod kÄ…tem stwierdzenia
obecnoĘci i oceny liczebnoĘci nast´pujÄ…cych elementów:
 Kryszta"y: powinno si´ zanotowaç ich rodzaj oraz liczb´ poszczególnych rodzajów (brak, nieliczne, umiarkowanie liczne, liczne).
 Wa"eczki: mogÄ… byç lepiej widoczne na obrzeÅ»ach szkie"ka. NaleÅ»y zanotowaç ich rodzaj (szkliste, komórkowe, ziarniste, woskowe, lipidowe, hemo-
globinowe) i liczb´ kaÅ»dego rodzaju w polu widzenia, przy powi´kszeniu ×10 (lpf). Liczb´ naleÅ»y zapisaç jako zakres, np. 0 2/lpf.
 Komórki nab"onkowe: powinno si´ zanotowaç ich rodzaj i liczb´ kaÅ»dego rodzaju w polu widzenia, przy powi´kszeniu ×10 (lpf). Budow´ morfolo-
gicznÄ… komórek naleÅ»y oceniç pod kÄ…tem wyst´powania zmian dysplastycznych lub nowotworowych.
 Nitki Ęluzu: powinno si´ zanotowaç liczb´ nitek Ęluzu (brak, nieliczne, umiarkowanie liczne, liczne).
 Jaja pasoÅ»ytów jelitowych, larwy, postaci doros"e lub inne pasoÅ»yty: naleÅ»y zanotowaç liczb´ elementów pasoÅ»ytniczych (brak, nieliczne, umiarko-
wanie liczne, liczne).
" 10 pól widzenia naleÅ»y oceniç pod duÅ»ym powi´kszeniem, uÅ»ywajÄ…c obiektywu ×40. Dok"adnej ocenie poddaje si´ budow´ morfologicznÄ… elementów
rozpoznanych pod mniejszym powi´kszeniem. NaleÅ»y potwierdziç rozpoznanie struktur obserwowanych pod mniejszym powi´kszeniem. Po raz kolejny
trzeba oceniç morfologi´ komórek nab"onkowych pod kÄ…tem zmian dysplastycznych i nowotworowych. Mokry, niebarwiony preparat mikroskopowy na-
leÅ»y oceniç pod wzgl´dem wyst´powania i liczebnoĘci nast´pujÄ…cych struktur:
 Krwinki czerwone: powinno si´ zanotowaç ich liczb´ w jednym polu widzenia, przy duÅ»ym powi´kszeniu (hpf) ×40. StwierdzonÄ… liczb´ naleÅ»y zapi-
saç jako zakres, np. 2 4/hpf.
 Krwinki bia"e: naleÅ»y zanotowaç ich liczb´ w jednym polu widzenia, przy duÅ»ym powi´kszeniu (hpf) ×40. StwierdzonÄ… liczb´ zapisuje si´ jako
zakres, np. 0 3/hpf.
 Drobnoustroje (bakterie, droÅ»dÅ»e, grzyby, glony): naleÅ»y zanotowaç rodzaj wyst´pujÄ…cych bakterii (ziarniniaki, laseczki, nitki, bakterie przetrwalniku-
jące) oraz iloĘciowy opis liczebnoĘci poszczególnych drobnoustrojów (brak, nieliczne, umiarkowanie liczne, liczne).
 Krople lipidowe: stwierdzenie obecnoĘci kropli lipidowych wymaga ich zróŻnicowania z erytrocytami. Krople majÄ… róŻnÄ… wielkoĘç, w róŻnym stopniu
za"amujÄ… Ęwiat"o i cz´sto p"ywajÄ… ponad p"aszczyznÄ… ogniskowÄ…. Zanotowaç naleÅ»y iloĘciowy opis liczebnoĘci kropli lipidowych (brak, nieliczne,
umiarkowanie liczne, liczne).
 Plemniki: naleÅ»y zanotowaç iloĘciowy opis ich liczebnoĘci (brak, nieliczne, umiarkowanie liczne, liczne).
 Elementy inne oraz nierozpoznane: trzeba rozpoznaç pozosta"e elementy osadu moczu lub opisaç ich morfologi´, a takÅ»e opisowo przedstawiç ich
liczebnoĘç (brak, nieliczne, umiarkowanie liczne, liczne).
8.9  cd. Metody badania moczu.
paskach diagnostycznych (paski umieszczone w opako- spowalnia reakcje enzymatyczne niektórych pól paska
waniu muszÄ… byç zgodne z kluczem do interpretacji, za- (np. glukozy) i powoduje fa"szywie zaniÅ»one wyniki. By
mieszczonym na opakowaniu). uniknÄ…ç pojawiania si´ artefaktów zwiÄ…zanych ze
Nadmierne wysycenie pasków diagnostycznych mo- sch"odzeniem moczu, przed przystąpieniem do badania
czem moÅ»e powodowaç rozrzedzenie odczynników próbk´ naleÅ»y ogrzaç do temperatury pokojowej. Na
i uzyskanie zafa"szowanych wyników (np. fa"szywie do-
datnie oznaczenie w kierunku bia"ka). NaleŻy równieŻ
unikaç przep"ywu moczu z jednego pola paska na dru- " Paski naleÅ»y przechowywaç w szczelnie zamkni´tym, oryginalnym
opakowaniu.
gie. MoÅ»e to powodowaç mieszanie si´ odczynników
" JeÅ»eli próbka moczu by"a sch"odzona, przed jej zbadaniem iloĘç mo-
sÄ…siadujÄ…cych ze sobÄ… pól i uniemoÅ»liwiaç odczytanie
czu potrzebnÄ… do analizy naleÅ»y ogrzaç do temperatury pokojowej.
wyników. W zestawie pasków Multistix® pole pH gra-
" Mocz przed pobraniem próbki do badania trzeba dobrze wymieszaç,
niczy z polem do oznaczania bia"ka, które zawiera kwa- by jego elementy, które w wyniku si"y grawitacji osiad"y na dno
(np. krwinki czerwone), ponownie zawiesiç w p"ynie.
Ęny bufor. Gdy bufor ten zanieczyĘci pole do oceny pH,
" NaleÅ»y unikaç nadmiernego wysycenia moczem pól diagnostycznych
wartoĘç pH fa"szywie wzroĘnie. Metody zapobiegania
na pasku oraz nie dopuszczaç do mieszania si´ moczu pomi´dzy po-
przesyceniu pasków moczem oraz wzajemnemu zanie-
szczególnymi polami (ryc. 8.11):
czyszczaniu si´ poszczególnych pól na pasku diagno- Na wszystkie pola paska diagnostycznego naleÅ»y nanieĘç mocz.
MoÅ»na to zrobiç albo przez krótkotrwa"e zanurzenie ca"ego paska
stycznym przedstawiono na ryc. 8.10 oraz 8.11.
w próbce moczu, lub teŻ przez nanoszenie pipetą po jednej kropli
Interpretacja wyników testu paskowego opiera si´
moczu na kaŻde pole paska oddzielnie. Po zmoczeniu wszystkich pól
na ocenie specyficznej zmiany barwy poszczególnych
uruchamia si´ stoper odliczajÄ…cy czas. JeÅ»eli korzysta si´ z pipety,
pól paska w okreĘlonym czasie od naniesienia moczu
naleÅ»y si´ upewniç, Å»e napi´cie powierzchni kropli moczu zosta"o
przerwane i mocz pokry" ca"e pole diagnostyczne.
na te pola (ryc. 8.12). Barwa zmienia si´ dalej, pomimo
(ciÄ…g dalszy na nast´pnej stronie)
up"ywu czasu, w którym naleÅ»y odczytywaç wyniki.
Dlatego teŻ wyniki odczytane w póęniejszym czasie są
8.10 Zalecenia do prawid"owego korzystania i przechowy-
zafa"szowane. Niska temperatura badanego moczu wania pasków diagnostycznych do badania moczu.
108