Wiosenne nawożenie zbóż
Nawożenie zbóż jarych fosforem i potasem stosuje się na wiosnę przed wykonaniem
uprawek przedsiewnych. Jedynie na glebach zwięzłych terenów równinnych, w rejonach o
średnich lub małych opadach jesienno-zimowych nawozy te można rozsiać przed
wykonaniem orki zimowej. Efektywność nawożenia fosforem i potasem zwiększa się w miarę
zmniejszenia zasobności gleby.
Wielkość dawki fosforu i potasu określa się z iloczynu plonu oczekiwanego i pobrania
składnika pokarmowego na jednostkę plonu wraz z odpowiednią ilością słomy. W bilansie
tym należy uwzględnić zasobność gleby w te składniki. Określa się ją na podstawie analiz
chemicznych gleby, które wykonuje się w Stacjach Chemiczno- Rolniczych. Wyniki analiz
gleby aktualne są prze okres 3  4 lat (tab. 1, 2).
Biorąc pod uwagę krótszy okres wegetacji oraz większą wrażliwość zbóż jarych na
niedobór wody, należy stosować dawki fosforu i potasu nawet w stanowiskach zasobnych w
te składniki (klasa zasobności średnia, a nawet wysoka).
Najczęściej stosowanymi formami nawozów fosforowych są superfosfaty (np.
superfosfat potrójny zawierający 46% P2 O 5 ), a nawozów potasowych  sole potasowe (np.
sól potasowa zawierająca 60% K2O). Nawozy te mogą być mieszane i wysiewane łącznie.
Prowadzi to do uproszczenia technologii nawożenia i zmniejsza skutki nierównomiernego
wysiewu nawozów. Należy pamiętać, że miesza się tylko nawozy o podobnym uziarnieniu,
tzn. granulowane z granulowanymi, a pyliste z pylistymi. Zmieszanie granulowanego
superfosfatu z krystaliczną solą potasową prowadzi do rozwarstwienia mieszanki. Do
przedsiewnego nawożenia zbóż jarych zaleca się stosować również nawozy
wieloskładnikowe. Nawozy te mogą zawierać różne sumy składników, np. POLIFOSKA 15
NPK zawiera 45% sumy składników (15-15-15). POLIFOSK
15 można zastosować w
dawce do 400 kg. Po przedsiewnym zastosowaniu wymienionego nawozu w stanowiskach
dobrych i średnich nie jest już potrzebne dodatkowe nawożenie azotem, natomiast w
słabszych stanowiskach wskazane jest dodatkowe pogłówne nawożenie azotem w formie
saletry amonowej, saletrzaku lub mocznika w dawce 20-50 kg N/ha.
Prawidłowe stosowanie fosforu i potasu ma duże znaczenie w uzyskaniu ziarna
jęczmienia browarnego o dobrej jakości technologicznej: fosfor sprzyja dobremu
wykształceniu ziarna i zmniejszeniu procentowego udziału łuski, potas natomiast polepsza
zabarwienie ziarna.
Tabela1
Pobranie składników mineralnych w 1 kg/ 1 t plonu ziarna z odpowiednią ilością słomy.
Roślina Składnik mineralny
N P2O5 K2O
Pszenica 27 10 19
Pszenżyto 25 10 21
Żyto 23 12 26
Jęczmień 24 13 20
Tabela2
Dawki fosforu i potasu pod zboża jare w zależności od zasobności gleby
(w kg P2O5; K2O/ha).
Zasobność w P2O5 Zasobność w K2O
Bardzo Niska Średnia Wysoka Bardzo Bardzo Niska Średnia Wysoka Bardzo
niska wysoka niska wysoka
Pszenica jara
(plon ziarna 45-85 35-70 25-55 15-30 0-15 65-130 50-105 40-80 30-60 20-35
3-6t/ha)
Jęczmień jary
(plon ziarna 55-70 45-65 35-55 25-30 10-15 65-85 55-70 45-55 35-40 20-30
4-5,5 t/ha
Nawożenie fosforem i potasem zbóż ozimych w terminach poza agrotechnicznych
może być stosowane tylko w przypadkach losowych, gdy zabieg ten nie mógł być wykonany
jesienią.
Najlepszym okresem do pogłównego nawożenia potasem jest przednówek, ale pod
warunkiem, że nie ma okrywy śnieżnej. Powtarzający się cyklicznie okres zamarzania i
odmarzania wierzchniej warstwy gleby, sprzyja rozpuszczeniu i przemieszczeniu się nawozu
do jej głębszych warstw. Jeśli na polu zalega śnieg, to nawóz można wysiać dopiero po jego
stopnieniu, a najpóz
niej tuż przed ruszeniem wegetacji.
Nawożenie fosforem w okresie spoczynku zbóż jest bardziej ryzykowne niż potasem.
Fosforany zawarte w nawozach fosforowych są bardzo powolnie przemieszczane do strefy
korzeniowej roślin. Składnik ten w zasadzie nie przemieszcza się w głąb gleby i jeżeli wiosną
panuje susza, rośliny skorzystają z niego w niewielkim stopniu. Termin ewentualnego
stosowania nawozów fosforowych powinien przypadać na pełny spoczynek roślin, żeby
rozpuszczony nawóz zdołał maksymalnie się przemieścić w głębsze warstwy gleby.
Nawożenie azotem
 Azot jest składnikiem pokarmowych najbardziej wpływającym na wzrost i rozwój
zbóż, przy czym niekorzystny jest zarówno jego niedobór, jak i nadmiar. Niedobór azotu
hamuje wzrost roślin i ogranicza ich możliwości plonotwórcze, natomiast nadmiar powoduje
zbyt intensywny wzrost masy wegetatywnej, opóz
nia drewnienie tkanki mechanicznej przez
co rośliny są bardziej podatne na wyleganie i porażane przez choroby grzybowe liści i z
dz
beł.
Wielkość optymalnego nawożenia azotem zależy głównie od zawartości azotu w
glebie wynikającej z żyznością gleby, przebiegu pogody w okresie jesieni i zimy (obfite
opady zwiększają potrzeby nawozowe), warunków uprawy, przedplonu i spodziewanego
plonu.
Podstawową dawkę azotu pod zboża ozime stosuje się w okresie wczesnej wiosny w
celu uzyskania właściwej obsady roślin, dużej powierzchni asymilacyjnej i szybkiego zwarcia
łanu roślin. Dawka ta powinna stanowić 40-60 % całkowitej dawki azotu (tab.3). Wielkość
całkowitej dawki określa się w sposób podobny jak przy ustalaniu dawki P i K, ale odliczając
zawartość N mineralnego w glebie na danym polu. Dlatego dla ustalenia racjonalnej dawki
N, należy wykonać test glebowy Nmin. Dawkę podstawowa nawozów stosuje się przeważnie
w formie nawozu stałego.
Tabela 3
Przykładowe całkowite pobranie N w kg z ha z plonem ziarna i słomy na podstawie tabeli 1.
Przewidywany Zboża ozime
plon ziarna w t z
pszenica żyto pszenżyto jęczmień
ha
3,5 94,5 80,5 87,5 84
5,0 135 115 125 120
7,0 189 161 175 168
Przy ustaleniu drugiej i trzeciej dawki nawozów wskazane jest wykonanie testu stanu
odżywiania roślin azotem (zawartość azotu ogólnego) i dokonanie na tej podstawie
modyfikacji wielkości tych dawek nawozów (tab.4). Najstarszym sprawdzonym testem
roślinnym jest test azotu ogólnego, polegający na oznaczeniu w laboratorium zawartości
azotu ogólnego w całej masie nadziemnej zbóż. Próbki materiału roślinnego pobiera się w
okresie między pełnym krzewieniem a początkiem strzelania zbóż w z
dz
bło. W tabeli 4
przedstawiono możliwości uściślenia drugiej dawki azotu pod zboża na podstawie wyników
analizy roślin (cała masa nadziemna).
Tabela 4
Uściślenie drugiej dawki azotu pod zboża na podstawie zawartości azotu ogólnego w
częściach nadziemnych roślin (wg. E. Fotymy).
Potrzeby nawożenia % N w masie nadziemnej zbóż w fazie Modyfikacja drugiej
strzelania w z
dz
bło dawki
pszenica żyto jęczmień owies
Bardzo małe i małe >4,4 >4,2 >4,0 >4,0 Nie stosować
Średnie 4,2 4,4 3,6-4,2 3,8-4,0 3,8-4,0 Zmniejszyć o 25-50%
Duże 3,0-4,2 3,1-3,6 3,2-3,8 3,0-3,7 Utrzymać
Bardzo duże <3,0 <3,1 <3,2 <3,0 Zwiększyć o 25-50%
Przy braku testu posługujemy się wizualną obserwacją stanu zabarwienia łanu
zmniejszając lub zwiększając zaplanowana dawkę.
Nawozy w tych terminach można stosować w formie stałej, najlepiej w postaci saletry
amonowej lub saletry wapniowej, a także w formie oprysków roztworem mocznika czy
roztworu saletrzano  mocznikowego, przestrzegając dopuszczalnych stężeń tego nawozu.
Ostatnim okresem, w którym można oddziaływać na możliwości produkcyjne zbóż,
jest faza rozwiniętego liścia flagowego aż do rozpoczęcia kwitnienia. Niedostatek azotu w
tym czasie powoduje redukcję płodności kłosa. Zastosowanie azotu nie tylko poprawia
płodność kłosa, ale przedłuża aktywność aparatu asymilacyjnego, zwiększa masę ziarniaków
oraz wpływa na kształtowanie się ich cech jakościowych. Dawka ta zalecana jest praktycznie
w uprawie pszenic odmian chlebowych. Ze wzrostem poziomu nawożenia azotem rośnie
zawartość białka, glutenu, wzrasta wskaz
nik sedymentacji i poprawiają się cechy reologiczne.
Zastosowanie bardzo wysokich dawek 200 kg N/ha  powoduje pogorszenie jakości glutenu.
Najlepsze parametry jakości pszenicy ozimej otrzymuje się przy stosowaniu azotu w trzech
terminach przy dawkach większych niż 120 kg N/ha: 50% dawki na wiosnę w momencie
ruszenia wegetacji, 30 % w fazie pierwszego kolanka i 20% w okresie kłoszenia.
Zboża jare
Pierwszą dawkę nawozów stosuje się bezpośrednio przed siewem zbóż jarych. Dawka
ta powinna stanowić 60 % przeciętnej zalecanej dawki (tab.5). Podobnie jak w przypadku
zbóż ozimych bardzo wskazane jest wykonanie testu glebowego N i dokonanie na tej
min
podstawie korekty potrzeb nawożenia azotem. Pierwsza dawka azotu jest jedyną dawką
stosowaną pod jęczmień browarny. Zaleca się stosować 30-40 kg N/ha, nawet 3-4 tygodnie
przed siewem. Wczesny wysiew nawozów sprzyja równomiernemu pobieraniu azotu z gleby i
lepszej gospodarce węglowodanowej w roślinie, zwiększa plon, natomiast nie podnosi
zawartości białka.
Dawki azotu do 50 kg N/ha stosuje się jednorazowo przed siewem zbóż jarych,
natomiast dawki większe należy dzielić na części i około 60% dawki rozsiać przed siewem
zboża, a pozostałą podać pogłównie na początku fazy strzelania w z
dz
bło (nawóz sypki) lub
w końcowym okresie tej fazy (nawozy płynne). Efekt dzielenia dawek jest szczególnie
korzystny przy uprawie pszenicy jarej na cele młynarsko- piekarskie (tab.6).
Tabela 5
Dawki N w kg/ha pod zboża jare
Gatunek zboża Potrzeby nawożenia azotem
b. duże * średnie małe i bardzo małe**
Pszenica jara 80-130 70-100 40-80
Owies 50-90 40-70 35-50
Jęczmień 55-80 40-70 30-50
Pszenżyto 80-100 60-80 40-60
* - gleby średnie, opady w okresie zimy znacznie przekroczyły normę, przedplon nawożony
małą dawkę azotu, odczyn gleby optymalny, wysoki poziom agrotechniki, optymalny termin
siewu.
** - gleby dobre, opady zimowe poniżej normy, przedplon motylkowe lub inne nawożone
obornikiem, pH gleby poniżej optymalnego, ograniczona ochrona roślin.
Tabela 6
Wpływ dawki i sposobu nawożenia azotem na plon i wybrane cechy jakościowe ziarna
pszenicy jarej
Technika nawożenia Plon Masa Zawartość Zawartość
ziarna w 1000 białka glutenu
t/ha ziarn w ogólnego %
g % s.m.
I 50 kg N/ha w fazie strzelania 3,8 37,5 11,1 25,8
w z
dz
bło w formie sypkiej
II 20 kg N/ha przed siewem 4,5 37,9 11,1 29,6
plus 30 kg N/ha w fazie
strzelania w z
dz
bło w formie
sypkiej
III 40 kg N/ha przed siewem 4,8 38,8 11,7 31,3
w formie sypkiej plus 20 kg
N/ha w fazie strzelania w
z
dz
bło w formie RSM
IV 40 kg N/ha przed siewem 5,0 39,0 11,4 31,5
w formie sypkiej plus 20 kg
N/ha w fazie strzelania w
z
dz
bło w formie sypkiej plus
10 kg N/ha w fazie kłoszenia
w fazie roztworu mocznika
V 60 kg N/ha przed siewem 5,0 39,0 12,1 31,2
w formie sypkiej plus 20 kg
N/ha w fazie strzelania w
z
dz
bło w formie RSM
Azot może być stosowany w formie sypkiej jak i płynnej (RSM, bądz
w roztworze
mocznika). Zazwyczaj pierwszą dawkę stosuje się w formie sypkiej, następne w formie
sypkiej lub płynnej w zależności od warunków pogodowych i możliwości technicznych
gospodarstwa. W ostatnich latach coraz większą popularność zdobywa RSM  roztwór
saletrzano-mocznikowy. Forma ta działa na cechy jakościowe ziarna pszenicy podobnie jak
forma sypka. Może zatem z powodzeniem być stosowany przy uprawie pszenic
jakościowych. Roztwór saletrzano - mocznikowy (RSM) zawiera w swoim składzie saletrę
amonową i mocznik o stężeniu N-28% - 32%. RSM w zbożach stosuje się jedynie techniką
grubo kroplistego oprysku. Oprysk należy wykonać, gdy liście i łodygi są suche. Na
wilgotnych roślinach nawet grube krople RSM łatwo się przywierają co może spowodować
poparzenie roślin. Z tego powodu stosowanie RSM póz
nym wieczorem lub rano na liście
pokryte rosą, a także po opadach deszczu jest zabronione. Najlepiej stosować RSM
międzyrzędowo za pomocą węży lub rur rozlewowych montowanych na belce opryskiwacza
polowego.
Inną metodą dokarmiania roślin jest stosowanie mocznika o stężeniu dobranym do faz
rozwojowych zboża (tab. 7). Z roztworem mocznika możemy łączyć inne środki chemiczne,
stosowne w uprawie pszenic np. nawozy mikroelementowe, retardant i fungicydy. Do
roztworu mocznika można tez dodać siarczan magnezu.. Zawiera on w swoim składzie siarkę,
której na wielu polach zaczyna brakować. Do dolistnego nawożenia można zastosować
siarczan magnezu jednowodny w stężeniu 2,5 % lub siarczan siedmiowodny w stężeniu 5%.
Tabela 7
Optymalne stężenia wodnego roztworu mocznika w dolistnym dokarmianiu zbóż i możliwość
łącznia go z siarczanem magnezowym i nawozami dolistnymi. (wg. R. Czuby)
Faza rozwojowa Zawartość mocznika Zawartość siedmiowodnego Nawóz dolistny
zboża w cieczy roboczej % siarczanu magnezowego w
cieczy roboczej %
Początek krzewienia 18  20 5 -
Koniec krzewienia 16  18 - tak
Początek strzelania w 10  12 - tak
z
dz
bło
Koniec strzelania w 6  8 5 -
z
dz
bło
Kłoszenie 5  6 - -
Kwitnienie nie wolno dokarmiać dolistnie
Dojrzałość mleczna 4 - 5 - -
dr Piotr Nieróbca, Alicja Sułek
IUNG Puławy