Naraz
czy
po kolei?
Jednoczesne wykonywanie kilku czynnoĘci,
jak czytanie poczty elektronicznej,
porzÄ…dkowanie danych czy rozmowa
przez telefon, to oczywisty, zdawa"oby si´,
sposób na zaoszcz´dzenie czasu.
Tylko czy skuteczny?
Klaus Manhart
zieł
w biurze zaczynasz od przejrzenia 17-punk- KaŻdy, kto powaŻnie myĘli dziĘ o karierze, powi-
towej listy spraw do za"atwienia i od razu robi ci si´ nien pracowaç nad podzielnoĘciÄ… uwagi  to chy-
nieswojo. Oddzwaniasz do osób, które prosi"y ci´ ba jasne? Badanie przeprowadzone niedawno
o kontakt, sortując równoczeĘnie papierową i elek- przez nowojorski Families and Work Institute (In-
D
tronicznÄ… korespondencj´. Zaczynasz przygotowy- stytut BadaÅ‚
nad Rodziną i Pracą) wykaza"o, Że
waç slajdy na jutrzejszÄ… prezentacj´. Wtedy wpada oko"o 45% pracowników w Stanach Zjednoczonych
szef i Żąda zaktualizowanych danych o sprzedaÅ»y uwaÅ»a, iÅ» oczekuje si´ od nich lub wr´cz wymaga
 na przedwczoraj, bardzo prosz´! Otwierasz wi´c równoczesnego wykonywania zbyt wielu zadaÅ‚
.
arkusz kalkulacyjny i  w tym momencie dzwoni Ich szefowie byliby pewnie zaskoczeni, gdyby do-
jeden z najwaÅ»niejszych klientów. PrzytrzymujÄ…c wiedzieli si´, Å»e marnujÄ… w ten sposób czas pracy
ramieniem s"uchawk´ przy uchu, sumujesz dalej podw"adnych. Okazuje si´ bowiem, Å»e ludzki mózg
wyniki i dopiero po 15 minutach udaje ci si´ wresz- nie jest w stanie dorównaç komputerom w umie-
cie uprzejmie zakoł
czyç rozmow´. j´tnoĘciach efektywnego przetwarzania danych
UMYS¸ 2005
50
Biurowa Żonglerka
w tle i prze"Ä…czania si´ mi´dzy kilkoma urucho- obs"ugujÄ…ce maszyny. Jak to si´ dzieje, Å»e powszech-
jako sport
mionymi równolegle programami. Coraz wi´cej nie akceptowana strategia zarzÄ…dzania niekiedy
ekstremalny
badał
wskazuje, Å»e kiedy próbujemy robiç kilka okazuje si´ tak chybiona? OdpowiedÄ™ wymaga bliÅ»-
 w wielu zawodach
rzeczy naraz, zamiast wykonywaç je po kolei, zwy- szego przyjrzenia si´ wynikom prac badaczy zajmu-
robienie kilku
kle tracimy na to wi´cej czasu, a przy tym spada jÄ…cych si´ mechanizmami koncentracji uwagi.
rzeczy naraz
jakoĘç naszej pracy. Co wi´cej, stres zwiÄ…zany z
sta"o si´ dziĘ
podzielnoĘciÄ… uwagi moÅ»e pogarszaç funkcjono- Automatyczna interferencja
normÄ….
wanie pami´ci krótkotrwa"ej. Wszystko to razem Kamieniem milowym we wspó"czesnych bada-
sprawia, Że pracujemy wówczas nieefektywnie, niach nad równoleg"ym wykonywaniem zadał

myĘlimy ma"o precyzyjnie i pope"niamy b"´dy  nie przez mózg by"o odkrycie dokonane w 1935 ro-
mówiąc o zagroŻeniach, jakie stwarza równocze- ku przez amerykał
skiego psychologa, Johna Ri-
sne wykonywanie kilku czynnoĘci przez kierow- dleya Stroopa, Że przetwarzanie informacji na
ców, kontrolerów ruchu lotniczego czy inne osoby potrzeby jednego zadania moÅ»e  interferowaç
WYDANIE SPECJALNE ÂWIAT NAUKI
51
ZEFA VISUAL MEDIA GERMANY
Interferencja w mózgu
ic nie stoi na przeszkodzie, Å»eby spacerujÄ…c, Å»uç sobie kolumnach po prawej. Ale  uwaga  nie naleÅ»y czytaç samych
gum´. Jednak próba po"Ä…czenia rutynowego, zautomaty- wyrazów, tylko powiedzieç, jakim kolorem zosta"y wydrukowane.
Nzowanego dzia"ania (np. czytania) z czynnoĘciÄ… wyma- Wielu osobom drugie zadanie zajmie wi´cej czasu, moÅ»liwe teÅ»,
gajÄ…cÄ… koncentracji grozi juÅ» przeciÄ…Å»eniem mózgu  a mówiÄ…c Å»e pomylÄ… choç raz nazwy kolorów. Tak oto efekt Stroopa do-
ĘciĘle, zasobów uwagi, jakimi dysponujemy. Zjawisko to zwane wodzi, Że dwa przebiegające równolegle procesy psychiczne
jest interferencją lub efektem Stroopa  od nazwiska amerykał
- kolidują ze sobą. Nazywanie kolorów jest zadaniem g"ównym,
skiego psychologa, który pierwszy je opisa" w Journal of Experi- wymagającym koncentracji i Ęwiadomej kontroli. Drugi proces
mental Psychology w grudniu 1935 roku.  czytanie  jest tak dobrze wyuczony, Że przebiega automa-
Aby przekonaç si´ na w"asnej skórze, na czym polega taka in- tycznie i powstrzymanie go wymaga wysi"ku. Dlatego rozwiÄ…zy-
terferencja, wymieł
cie g"oĘno i moÅ»liwie jak najszybciej kolory wanie zadania g"ównego spowalnia si´ i pojawia si´ zauwaÅ»al-
czcionki, którÄ… wydrukowano kolejne ciÄ…gi liter X w lewej cz´Ä˜ci ne wahanie, kiedy chcemy powiedzieç, Å»e na przyk"ad s"owo
poniÅ»szej tabeli. Nast´pnie powtórzcie to samo ze s"owami w  czerwony jest zielone.
XXXX XXXX niebieski Żó"ty
XXXX XXXX czerwony Żó"ty
XXXX XXXX niebieski czerwony
XXXX XXXX Żó"ty niebieski
XXXX XXXX szary czerwony
XXXX XXXX czerwony zielony
XXXX XXXX niebieski niebieski
XXXX XXXX zielony Żó"ty
XXXX XXXX Żó"ty zielony
XXXX XXXX zielony czerwony
z wykonywaniem innego. Stroop zauwaŻy", Że kie- go wykonywania zadał
przez mózg. Nasza umie-
dy s"owo oznaczajÄ…ce kolor, powiedzmy,  zielo- j´tnoĘç dzielenia uwagi zaleÅ»y cz´Ä˜ciowo od ich
ny , wydrukowane by"o na przyk"ad na czerwono, rodzaju. JeĘli nie nap"ywają sprzeczne sygna"y
badani mieli trudnoĘci z podaniem barwy czcion- powodujÄ…ce interferencj´, czynnoĘci zautoma-
ki. Zjawisko to zwane jest dziĘ efektem Stroopa. tyzowane (jak chodzenie) doĘç "atwo po"Ä…czyç
UwaÅ»a si´, Å»e zachodzi ono w sytuacji, gdy ele- z trudniejszymi zadaniami (prowadzeniem roz-
menty obu zadał
zbyt ĘciĘle przeplatajÄ… si´ ze mowy). MoÅ»na równieÅ» "Ä…czyç dwa stosunkowo
sobÄ…: mózg musi wtedy wstrzymywaç wykony- skomplikowane zadania, pod warunkiem Å»e nie sÄ…
wanie tego zadania, które zosta"o tak dobrze wy- do siebie zbyt podobne. Na przyk"ad pianiĘci są
uczone, Å»e odbywa si´ automatycznie (czytanie), w stanie odegraç a vista w przyzwoitym tempie
by móc zajÄ…ç si´ drugim, wymagajÄ…cym koncentra- nieznany im wczeĘniej utwór, powtarzajÄ…c równo-
cji (nazywanie koloru). Mózg wykonuje zautoma- czeĘnie czytany im z szybkoĘcią 150 s"ów na minu-
tyzowane procesy w sposób szybki i nieĘwiadomy, t´ tekst. Informacje te bowiem docierajÄ… do nich
tak Å»e czasem trudno nam wstrzymaç ich bieg, przez róŻne kana"y (wzrok i s"uch), aktywizujÄ…c
nawet jeĘli tego chcemy. Kiedy tylko zobaczymy róŻne oĘrodki w mózgu (odpowiedzialne, odpo-
napisane s"owo, automatycznie je odczytujemy. wiednio, za przetwarzanie muzyki i mowy), a wy-
JeĘli znaczenie s"owa jest sprzeczne z inną prze- konanie zadał
wymaga pos"uÅ»enia si´ w jednym
kazywanÄ… równoczeĘnie informacjÄ…, zachodzi przypadku narzÄ…dami mowy, a w drugim mi´Ä˜nia-
interferencja [sprawdÄ™ to sam, wykonujÄ…c test mi rÄ…k i d"oni.
z ramki powyÅ»ej]. Ludzie potrafiÄ… do pewnego stopnia opanowaç
Przez ostatnie kilkadziesiąt lat psycholodzy zba- równoczesne wykonywanie zadał
dzi´ki çwicze-
dali g"´biej charakter i ograniczenia jednoczesne- niom, a przynajmniej dotyczy to tych umiej´tno-
UMYS¸ 2005
52
Umiej´tnoĘç równoczesnego wykonywania zadaÅ‚

do pewnego stopnia moÅ»na wyçwiczyç,
zw"aszcza tych, które z czasem stajÄ… si´ rutynowe.
Ęci, które mogÄ… staç si´ ru-
tynowe. Przeprowadzono
badanie, w którym popro-
szono grup´ studentów o
równoczesne czytanie tek-
stu i zapisywanie dyktowa-
nych im s"ów. Początkowo
sprawia"o to uczestnikom
eksperymentu wiele trud-
noĘci i ich tempo czytania
znacznie przez to spad"o.
Jednak po szeĘciu tygo-
dniach çwiczeÅ‚
byli juÅ» w
stanie czytaç z normalnÄ…
szybkoĘcią. Prowadzący
eksperyment psycholodzy,
Elizabeth S. Spelke (obec-
nie w Harvard University),
William Hirst (obecnie w
New School University w Nowym Jorku) i Ulric gdy po kolei uzyskajÄ… dost´p do  centralnego pro-
Neisser (z Cornell University), stwierdzili z zasko- cesora [ramka na stronie 55].
czeniem, Że badani nie są juŻ na tym etapie Ęwia- Wyniki zespo"ów badawczych z Center for Cogni-
domi, co zapisujÄ…. CzynnoĘç pisania uleg"a w ich tive Brain Imaging (OĘrodka BadaÅ‚
Kognitywnych
mózgach automatyzacji. Metodą Obrazowania Mózgu) w Carnegie Mellon
University wydajÄ… si´ potwierdzaç ten wniosek.
SkaczÄ…c po kana"ach Naukowcy pos"uÅ»yli si´ technikÄ… magnetycznego
Rutynowe dzia"ania mniej angaŻują umys", ale nie rezonansu jądrowego (MRI) do okreĘlenia aktywno-
ma nic za darmo. Ceną za przeskakiwanie z jed- Ęci mózgu ochotników, którzy s"uchali odczytywa-
nego zadania do drugiego jest ograniczona zdol- nych im zdał
, równoczeĘnie dokonując w myĘlach
noĘç koncentracji na wykonywanych czynnoĘciach, obrotów trójwymiarowych figur. W pierwszej fa-
czas tracony na  przestawianie si´ na poszczegól- zie badania upewniono si´, porównujÄ…c tomogra-
ne czynnoĘci, a nawet problemy z pami´ciÄ…. ficzne obrazy, Å»e podobieÅ‚
stwo obu zadał
jest zni-
Psycholog i badacz mózgu Ernst Pöppel z Insty- kome  obszary mózgu aktywizujÄ…ce si´ podczas
tutu Psychologii Medycznej w Ludwig-Maximilians- ich wykonywania praktycznie nie zachodzi"y na
-Universität w Monachium uwaÅ»a, Å»e nie da si´ siebie  moÅ»na wi´c by"o oczekiwaç, Å»e czynnoĘci
równoczeĘnie wykonywaç dwóch lub trzech róŻ- te b´dÄ… "atwe do pogodzenia. A jednak ich równo-
nych zadał
, jednakowo koncentrujÄ…c si´ na wszyst- czesne wykonywanie sprawia"o badanym trudnoĘç.
kich. Jego zdaniem wraÅ»enie równoczesnoĘci wy- Byli w stanie robiç obie rzeczy naraz, ale nie tak
konywania czynnoĘci i przetwarzania informacji szybko i nie tak dok"adnie, jak wtedy gdy te same
jest tak naprawd´ efektem podzia"u czasu na  trzy- czynnoĘci wykonywali pojedynczo.
sekundowe okna poĘwi´cane kolejno poszczegól- UderzajÄ…ce by"o to, Å»e kiedy badani próbowali
nym zadaniom. realizowaç oba zadania równoczeĘnie, aktywnoĘç
Mózg przyjmuje wszystkie dane nieprzerwanie ich mózgu mala"a  zaangaÅ»owana w to cz´Ä˜ç móz-
dostarczane przez zmys"y w trzysekundowych blo- gu by"a o ponad jednÄ… trzeciÄ… mniejsza niÅ» "Ä…czna
kach  kolejne wydarzenia zostajÄ… przetworzone wielkoĘç oĘrodków aktywizujÄ…cych si´, kiedy za-
w nast´pnym  oknie . A zatem to, co bierzemy za dania by"y wykonywane niezaleÅ»nie od siebie [ilu-
równoleg"e wykonywanie zadał
, bardziej przypo- stracje na nast´pnej stronie].  Mózg ludzki najwyraÄ™-
mina szybkÄ… zmian´ kana"ów telewizyjnych. KtoĘ
moÅ»e koncentrowaç si´ przez trzy sekundy na roz-
mowie, nast´pne trzy poĘwi´ca p"aczÄ…cemu dziec- O autorze
ku, a przez kolejne trzy Ęledzi ekran komputera.
Gdy jedno z zadał
znajduje si´ na pierwszym pla- KLAUS MANHART ukoÅ‚
czy" studia z filozofii nauki, a obecnie zajmuje si´ nauka-
nie ĘwiadomoĘci, inne pozostają w tle, do czasu mi spo"ecznymi i jest niezaleŻnym publicystą naukowym. Mieszka w Monachium.
WYDANIE SPECJALNE ÂWIAT NAUKI
53
RUBBERBALL PRODUCTIONS/GETTY IMAGES
Zadanie j´zykowe jako jedyne
Zadanie j´zykowe Zadanie j´zykowe
jako jedyne jako jedno z dwóch Obszary mózgu odpowiedzialne
za zadania przestrzenne
Prawa Lewa
pó"kula pó"kula
Suma
dla obu
zadał

Oba
zadania
wykony-
Zadanie Zadanie
wane
j´zykowe geometryczne
równo-
jako jako czeĘnie
jedyne jedyne
JeÅ»eli dwa zadania umys"owe majÄ… zostaç
rozwiązane równoczeĘnie, nie zaĘ sekwencyjnie,
mózg drastycznie ogranicza zasoby przydzielane
kaŻdemu z nich (powyŻej). Obrazy mózgu dwóch osób
pokazujÄ…, Å»e aktywnoĘç neuronów zmniejsza si´,
kiedy badany musi nieustannie przeskakiwaç
z jednego zadania na drugie, w porównaniu
z sytuacjÄ…, kiedy moÅ»e skoncentrowaç si´ ca"kowicie
na jednym zadaniu (z lewej).
Zadanie geometryczne Zadanie geometryczne
niej nie jest w stanie podwoiç wysi"ków, kiedy mu-
jako jedyne jako jedno z dwóch
si równoczeĘnie rozwiÄ…zywaç dwa problemy 
konkluduje kierujÄ…cy badaniem Marcel Just.
Prawa Lewa
Inny eksperyment, przeprowadzony przez psy-
pó"kula pó"kula
chologa Davida E. Meyera z University of Michigan
w Ann Arbor i jego zespó", pozwoli" ustaliç, ile cza-
su mózg traci na prze"Ä…czanie si´ mi´dzy zadania-
mi. Uczestników badania poproszono o równocze-
sne pisanie sprawozdania i sprawdzanie poczty
elektronicznej. Te osoby, które bezustannie przecho-
dzi"y od jednego zadania do drugiego i z powrotem,
potrzebowa"y na ich ukoł
czenie mniej wi´cej po-
"ow´ wi´cej czasu niÅ» uczestnicy, którzy przed pod-
j´ciem kolejnego zadania koÅ‚
czyli poprzednie.
W jeszcze innym eksperymencie naukowcy na
przemian zadawali ochotnikom do rozwiÄ…zania
zadania matematyczne i prosili ich o klasyfikowa-
nie figur geometrycznych. Okaza"o si´, Å»e w mia-
r´ jak zadania stawa"y si´ coraz trudniejsze, a re-
gu"y sortowania coraz bardziej skomplikowane,
badani coraz wi´cej czasu tracili na prze"Ä…czanie
si´ mi´dzy zadaniami. KaÅ»da taka czynnoĘç zmu-
sza"a ich do ponownej analizy problemu, co anga-
Å»owa"o wi´cej neuronów. Oznacza to, Å»e mózg po-
trzebuje czasu, by  wy"Ä…czyç regu"y stosowane do
wykonywania jednego zadania, a  w"Ä…czyç regu-
"y potrzebne przy innym.  Równoleg"e wykonywa-
nie czynnoĘci  mówi Meyer  oszcz´dza czas tyl-
ko w przypadku prowadzonych bez poĘpiechu,
rutynowych dzia"ał
 .
UMYS¸ 2005
54
AktywnoĘç mózgu "Ä…cznie [woksele]
MARCEL JUST,
Carnegie Mellon University
Modele podzielnoĘci uwagi
Psycholodzy poznawczy stworzyli trzy modele wyja- Teorie centralnych zasobów przyjmują, Że mózg dys-
Ęniające fenomen wykonywania przez ludzi kilku zadał
ponuje ograniczonymi (skoł
czonymi) zasobami uwagi,
równoczeĘnie. które moÅ»e w elastyczny sposób rozdzielaç pomi´dzy róŻ-
ne zadania. JakoĘç wykonania zadaÅ‚
zaleŻy od tego, ja-
Teorie jednego kana"u (wÄ…skiego gard"a) zak"adajÄ…, Å»e kÄ… cz´Ä˜ç zasobów poznawczych angaÅ»ujÄ…. JeĘli "Ä…czne
w mózgu istnieje jeden kana" przetwarzania informa- potrzeby przewyÅ»szajÄ… dost´pne zasoby, wyniki sÄ… gorsze.
cji, podobnie jak w sekwencyjnie przetwarzającym da- Teorie modularne oparte są na koncepcji, Że praca móz-
ne komputerze. Prawdziwe równoleg"e przetwarzanie gu przypomina funkcjonowanie komputera z"oŻonego
kilku zadał
jest z zasadniczych wzgl´dów niemoÅ»liwe. z duÅ»ej liczby wyspecjalizowanych podsystemów tworzÄ…-
¸Ä…czyç zadania moÅ»na tylko dzi´ki szybkiemu prze- cych sieç o licznych po"Ä…czeniach. O powodzeniu rów-
skakiwaniu mi´dzy nimi. To, co robi wraÅ»enie podzielnoĘ- noczesnego wykonywania zadaÅ‚
decyduje w tym mode-
ci uwagi, w rzeczywistoĘci jest efektem  redundancji . lu ich podobieł
stwo. JeÅ»eli wynik pogarsza si´, sugeruje
Na przyk"ad nie trzeba koncentrowaç si´ na kaÅ»dym to, Å»e podczas wykonywania obydwu zadaÅ‚
sÄ… wykorzy-
s"owie, by przeczytaç ze zrozumieniem tekst. Mózg stywane te same zasoby lub podsystemy. Wspó"czesna
zyskuje dzi´ki temu wolne chwile, które moÅ»e poĘwi´- neuropsychologia poznawcza sk"ania si´ w"aĘnie ku teo-
ciç innemu zadaniu. riom modularnym.
Wykonywanie kilku czynnoĘci naraz jest dla mózgu
duŻym obciąŻeniem, czego skutki najsilniej odczuwa
cz´Ä˜ç najbardziej zaangaÅ»owana w takie dzia"ania.
Mózg potrzebuje teÅ» wi´cej czasu na zmian´ try- Pöppel odradza umys"owe  skakanie po kana-
bu pracy, kiedy przerwane zadanie szybko podejmu- "ach . Sprawia ono, Że w chaotycznym myĘleniu
jemy na nowo  jak ma w zwyczaju wiele osób cz´- gubiÄ… si´ istotne zwiÄ…zki, a przetwarzane informa-
sto robiących kilka rzeczy naraz  niŻ wtedy, kiedy cje nie pozostawiają trwa"ego Ęladu w strukturach
wracamy do niego po troch´ d"uÅ»szej przerwie. neuronalnych.  Mózg zachowuje si´ w takiej sytu-
Badanie przeprowadzone jesieniÄ… 2002 roku przez acji bardzo konserwatywnie, jakby si´ broni" 
National Institute of Mental Health wykaza"o, Że ostrzega.
mózg musi wtedy pokonywaç  zahamowania , któ- Psychiatrzy Edward Hallowell i John Ratey z
re sam sobie narzuca, by oderwaç si´ od pierwot- Harvardu ostrzegajÄ…, Å»e wykonywanie kilku zadaÅ‚

nie wykonywanego zadania. równoczeĘnie moÅ»e wywo"aç zespó" pseudo-ADD
(nie naleÅ»y myliç go z w"aĘciwym ADD  zespo"em
PrzeciÄ…Å»ona pami´ç braku koncentracji [patrz:  Spory o ADHD , stro-
Równoleg"e wykonywanie kilku czynnoĘci z natury na 44]). Osoby nim dotkni´te bezustannie poszuku-
rzeczy jest dla mózgu duŻym obciąŻeniem, czego ją nowych informacji, za to mają trudnoĘci z kon-
skutki najsilniej odczuwa ta jego cz´Ä˜ç, która jest centracjÄ… na ich zawartoĘci.
najbardziej zaangaÅ»owana w takie dzia"ania. Kora Tak wi´c jeĘli pracujecie nad prezentacjÄ…, e-mail
przedczo"owa (w rzeczywistoĘci po"oÅ»ona bezpo- moÅ»e zaczekaç. W koÅ‚
cu satysfakcja z dobrze wy-
n
Ęrednio za czo"em) odpowiada, jak to okreĘlają na- konanej pracy teŻ jest waŻna.
ukowcy, za funkcje  wykonawcze mózgu  poma-
ga nam oceniaç zadania, okreĘlaç ich priorytety
i przydzielaç zasoby umys"owe do ich wykonania.
Zapami´tuje równieÅ», na jakim etapie przerwa- Literatura uzupe"niajÄ…ca
ne zosta"o wykonywanie danego zadania, by moŻna
by"o powróciç do niego póęniej. Ten obszar mózgu u Executive Control of Cognitive Processes in Task Switching. Joshua S. Ru-
poddany jest d"ugotrwa"emu przeciąŻeniu. Na prze- binstein, David E. Meyer i Jeffrey E. Evans; Journal of Experimental Psy-
ciąŻenie naraŻone są takŻe komórki w innym re- chology-Human Perception and Performance, tom 27, nr 4, s. 763-797;
gionie mózgu, zwanym hipokampem, który odgrywa VIII/2001. Praca dost´pna na stronie:
waÅ»nÄ… rol´ w zapami´tywaniu nowych informacji www.apa.org/journals/xhp/press_releases/august_2001/xhp274763.html
i dost´pie do juÅ» zapami´tanych [patrz:  Zestreso- u Cognitive Psychology and Its Implications. Wyd. V, John R. Anderson; W. H.
wana pami´ç , strona 38]. Uszkodzenie tego obsza- Freeman and Company, 1999.
ru utrudnia nabywanie nowych umiej´tnoĘci i przy- u Attention. Red. Odmar Neumann i Andries F. Sanders; seria 3: Handbook of
swajanie nowych faktów. Perception and Action; Harcourt, 1996.
WYDANIE SPECJALNE ÂWIAT NAUKI
55