Wyższa Szkoła Nauk
Humanistycznych i Dziennikarstwa
w Poznaniu
Wydział Nauk Społecznych
Kierunek: Politologia SUM (niestacjonarne)
Rok akademicki: 2013/2014
Egzamin magisterski
pytania kierunkowe
K r z y s z t o f K o r y c k i | k o r y c k i . k r z y s i e k @ g m a i l . c o m
P o z n a ń , l i p i e c 2 0 1 4
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
POLITOLOGIA  ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY OBOWI
ZUJ
CE
NA STUDIACH II STOPNIA 2013/2014
Pytania do przedmiotów: ogólnych, podstawowych i kierunkowych
1) Legitymizacja władzy 18) Mechanizmy podejmowania decyzji
2) Konflikt polityczny politycznych
3) Kultura polityczna i socjalizacja polityczna 19) Modele podejmowania decyzji
4) Korupcja a lobbing politycznych
5) Korporatywizm jako forma działalności 20) y
ródła prawa wspólnotowego
lobbyingowej 21) Prawo UE a prawo krajowe
6) Pojęcie i modele systemu politycznego 22) Style przywództwa politycznego
7) Główne metody badawcze w politologii 23) Koncepcje sprawiedliwości i dobra
8) y
ródła w badaniach politologicznych wspólnego
9) Teorie władzy politycznej 24) Uwarunkowania funkcjonowania
10) Podmiotowość polityczna instytucji politycznych
11) Funkcje nauki o polityce 25) Proces instytucjonalizacji ruchów
12) Pojęcie i geneza ruchów społecznych społecznych
13) Ruch społeczny jako forma działania 26) Teorie zmiany i rozwoju politycznego
zbiorowego 27) Interesy i ich polityczna reprezentacja
14) y
ródła władzy 28) Proces profesjonalizacji komunikowania
15) Polityka a etyka politycznego
16) Psychologia konfliktów 29) Rodzaje i skutki decyzji politycznych
17) Typy, formy i systemy komunikowania 30) Strategie decydowania politycznego.
politycznego
- 2 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
1. LEGITYMIZACJA WA
ADZY
Proces uzyskiwania aprobaty rządzących dla reguł nabycia i sprawowania władzy
oraz dla instytucji i osób ją sprawujących. Najogólniej mówiąc, władza legitymowana to
taka, która opiera się na czynnym, dobrowolnym przyzwoleniu rządzonych, a więc wyklucza
przemoc i strach jako dominujące z
ródło podporządkowania. W tym znaczeniu legitymizacja
władzy bywa też określana jako legitymacja lub prawomocność władzy1.
Pojęcie legitymacji władzy zostało rozpowszechnione przez M. Webera, który
wyróżnił trzy z
ródła legitymizacji sprawowania władzy, opierającej się na2:
1) legalności  oparta na przeświadczeniu, że posłuszeństwo wynika z faktu istnienia
prawa stanowionego i przestrzegania go przez reprezentantów władzy;
2) tradycji  wynika z mocy panujących porządków, zwyczajów i potęgi panujących;
3) charyzmie  wypływa z emocjonalnego stosunku do przywódcy, uznania jego
wyjątkowego charakteru i niezwykłych talentów.
Władza nigdy nie może liczyć na całkowitą akceptację wszystkich ludzi. Poparcie dla
władzy jest zmienne i musi ona stale o nie zabiegać. Legitymizacja władzy w znaczeniu
poparcia większości decyduje o efektywności działania władz publicznych. Legitymizację
zdobywa się, ale też można ją utracić3.
Legitymizację władzy można zdobyć dzięki:
1) poddaniu się werdyktowi społecznemu, wyrażonemu w drodze referendum;
2) uzyskaniu uznania międzynarodowego;
3) skuteczności w sprawowaniu władzy;
4) upływowi czasu.
Legitymizację można utracić z powodu:
1) poważnego norm przez rządzących, na których władza się opiera;
2) niskiej efektywności w sprawowaniu władzy;
3) pojawieniu się popularnej alternatywy.
Sprawdzianem legitymizacji społecznej władzy pozostają masowe, nierzadko
spontaniczne działania społeczeństwa, ujawniające się w demonstracjach, wiecach lub
1
A. Antoszewski (red.), R. Herbut (red.), Leksykon politologii, Wrocław 2004, s. 203.
2
http://portalwiedzy.onet.pl/88636,,,,legitymizacja_wladzy,haslo.html
3
S. Sagan, V. Serzhanowa, Nauka o państwie współczesnym, Warszawa 2011, s. 97.
- 3 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
akcjach nieposłuszeństwa obywatelskiego. Ważnym sygnałem dla władzy może być także
niska frekwencja wyborcza4.
O pełnej legitymizacji władzy można mówić wówczas, gdy zachodzi spójność między
treścią reguł gry politycznej, ich pozytywną oceną oraz wyrastającymi z niej prosystemowymi
zachowaniami politycznymi, wyrażającymi wolę zachowania systemu w zasadniczo
niezmienionym kształcie.
W systemach demokratycznych władza nie może być zawłaszczana a jedynie  nabyta
w drodze rywalizacyjnych wyborów, przez co ulega odnawianiu. Natomiast w systemach
niedemokratycznych role czynnika legitymującego reguły nabywania władzy pełni ideologia,
odwołująca się zarówno do wartości, jak i do interesów grupowych, które uzasadniają
odrzucenie rywalizacji politycznej i nie wymagają potwierdzania w wolnych wyborach5.
2. KONFLIKT POLITYCZNY
Przeciwstawne działania dwóch lub więcej podmiotów polityki (indywidulanych,
zbiorowych), wynikające z ich wzajemnie sprzecznych interesów6.
y
ródłem konfliktów politycznych jest zróżnicowanie7:
1) partycypacji w sprawowaniu władzy i wpływie politycznym,
2) udziału w wytwarzaniu i podziale dóbr materialnych,
3) społecznego statusu poszczególnych podmiotów,
4) poziomu realizacji zbiorowych i indywidulanych systemów wartości ideowych,
politycznych, etycznych, religijnych itd.
Konflikty występują w różnych formach (od zerwania rozmów między stronami
konfliktu przez manifestacje, rozruchy, skończywszy na rewolucji lub wojnie), mogą mieć
różny charakter: narodowościowy, rasowy, religijny, niepodległościowy8.
Konflikt polityczny w formie otwartej walki prowadzi zawsze do destabilizacji życia
politycznego w państwie. Konstytucyjne uprawnienia władz np. wprowadzenie stanu
4
S. Sagan, V. Serzhanowa, op. cit., s. 97.
5
A. Antoszewski (red.), R. Herbut (red.), op. cit., s. 204.
6
B. Szmulik (red.), M. Żmigrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, Lublin 2010, s. 402.
7
A. Antoszewski (red.), R. Herbut (red.), op. cit., s. 175.
8
http://portalwiedzy.onet.pl/87461,,,,konflikt_polityczny,haslo.html
- 4 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
wyjątkowego, mają zapobiec sytuacji, w której eskalacja konfliktu politycznego zagraża
suwerenności i stabilności państwa. Nie prowadzi to jednak do rozwiązania problemu,
dlatego strony dążą zazwyczaj do ustalenia wspólnego stanowiska w drodze consensusu, co
wymaga od nich wzajemnych ustępstw. Taki sposób rozwiązania konfliktu politycznego
zależy jednak w znacznym stopniu od kultury politycznej, charakteru i podłoża konfliktu.
3. KULTURA POLITYCZNA I SOCJALIZACJA POLITYCZNA
KULTURA POLITYCZNA to ogół postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczących
wzajemnych stosunków władzy i obywateli9. Reguluje wzajemne stosunki między
rządzonymi i rządzącymi10. Kulturę polityczną tworzy subiektywny wymiar polityki, na który
składają się znaczące polityczne przekonania, postawy oraz wartości. Jest ona elementem
systemu politycznego, połączonym z nim relacją sprzężenia zwrotnego, oraz stanowi czynnik
integrujący wspólnotę polityczną11.
Wyróżnia się trzy typy kultur politycznych12:
1) zaściankowa  charakteryzuje ją małe zainteresowanie zagadnieniami politycznymi (np.
plemienne społeczności afrykańskie);
2) poddańcza  poszczególne osoby mają świadomość istnienia władz centralnych,
dostrzegają związek między decyzjami władz a własnym losem, ale z różnych względów
(np. wiedza, typ i forma państwa, osobowość) nie angażują się w działalność polityczną;
3) uczestnicząca  obywatele dążą do uzyskania pełnej wiedzy o życiu politycznym, mają
określony stosunek do podmiotów politycznych i wykazują duży stopień aktywności tak
na szczeblu lokalnym, jak i centralnym.
Te trzy typy kultury politycznej traktować należy jako typy idealne. W realnej
rzeczywistości występuje kultura polityczna zawierająca (w mniejszym lub większym stopniu)
elementy różnych typów idealnych.
Podstawowymi składnikami kultury politycznej są symbole polityczne, wzorce
działania politycznego (normy polityczne) oparte na określonym katalogu wartości
9
http://www.lingwistyka.uni.wroc.pl/jk/JK-11/JK11-kaminska.pdf
10
http://portalwiedzy.onet.pl/88370,,,,kultura_polityczna,haslo.html
11
A. Antoszewski (red.), R. Herbut (red.), op. cit., s. 200-202.
12
Ibidem.
- 5 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
politycznych oraz postawy polityczne13. Wskazuje się na trzy główne funkcje kultury
politycznej14:
1) organizacyjna  porządkowanie działań w sferze życia publicznego,
2) socjalizacji politycznej  regulowanie procesu wchodzenia członków danej społeczności
w życie publiczne,
3) integracyjna - istnienie akceptowanego zbioru reguł, które ujednolicają reguły życia
publicznego.
SOCJALIZACJA POLITYCZNA oznacza proces kształtowania świadomości, postaw
i kultury politycznej człowieka15. Na socjalizację polityczną wpływa mają rodzina, instytucje
edukacyjne, środki masowego przekazu, doktryny i ideologie.
Wyróżnia się socjalizację polityczną jawną i ukrytą. Jawna polega na otwartym
przekazywaniu i sugerowaniu wartości i ocen. W trakcie ukrytej nadawane są wzorce
niepolityczne, które modyfikują postawy wobec odpowiednich ról i obiektów w systemie
politycznym. Socjalizacja polityczna jest więc procesem, który przebiega dwutorowo. Z jednej
strony określone wartości, normy i wzorce przekazywane są w sposób widoczny
i uświadomiony dla odbiorcy przekazu, tak jak deklaracje polityczne, lekcje wiedzy
o społeczeństwie, dziennikarskie komentarze wydarzeń politycznych itp. Z drugiej strony,
propagowane orientacje wobec istotnych elementów życia politycznego nadawane są pod
osłoną innych treści, np. dobór lektur szkolnych, piosenek w szkolnym śpiewniczku,
przywiązanie do określonych symboli, selekcja informacji w przekazie masowych mediów
itp.16
Celem jej stosowania jest przyswojenie przez jednostkę wiedzy o konwencji
i zasadach gry politycznej, przyjęcie określonych postaw politycznych, podporządkowanie
ogólnie przyjętym interpretacjom celów politycznych, zaakceptowanie
zinstytucjonalizowanych zobowiązań wobec danego systemu politycznego oraz wzmocnienie
przywiązania do niego17
13
A. Antoszewski (red.), R. Herbut (red.), op. cit., s. 200-202.
14
http://wosnastoprocent.pl/slownik/kultura-polityczna/
15
http://portalwiedzy.onet.pl/41737,,,,socjalizacja,haslo.html
16
P. Pawełczyk, Socjotechniczne aspekty gry politycznej, Poznań 2000, s. 88.
17
Ibidem.
- 6 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
4. KORUPCJA A LOBBING
KORUPCJA to wykorzystanie zajmowanego urzędu lub stanowiska dla uzyskania
nienależnych korzyści. Może występować wewnątrz sektorów publicznego, prywatnego
i pozarządowego oraz pomiędzy tymi sektorami. Relacje korupcyjne mogą zachodzić
pomiędzy indywidualnymi przedstawicielami lub grupami podmiotów działających w tych
sektorach18.
W prawie karnym spotyka się dwie odmiany: bierną (czyli ci, którzy otrzymują)
i czynną (czyli ci, którzy proponują).
Najczęściej spotykane działania o charakterze korupcyjnym19:
�� przekupstwo (łapownictwo),
�� wykorzystywanie środków budżetowych i majątku publicznego do celów prywatnych lub
osobistych korzyści,
�� płatna protekcja,
�� handel wpływami, np. poparcie w wyborach lub finansowanie partii politycznej w
zamian za zdobycie wpływów,
�� nieprawidłowości dot. zamówień publicznych, kontraktów, koncesji czy decyzji sądów,
�� uchylanie się przed obowiązkiem celnym, podatkowym itp.,
�� świadome, niezgodne z prawem dysponowanie środkami z budżetu państwa i
majątkiem, który jest dobrem publicznym,
�� faworyzowanie,
�� nepotyzm, kumoterstwo.
LOBBING to wywieranie wpływu metodami prawnie dopuszczalnymi na organy
władzy20. Celem lobbystów jest skłonienie przedstawicieli władzy do wydania decyzji
zgodnych z ich interesem. Czynności te powinny być zgodne z prawem. Lobbysta w swoich
działaniach jest przedstawicielem osoby trzeciej na zlecenie której działa21.
18
http://portalwiedzy.onet.pl/83411,,,,korupcja,haslo.html
19
http://www.antykorupcja.gov.pl/ak/archiwum-mswia/poradnik-antykorupcyjn/co-to-jest-korupcja/63,Co-to-
jest-korupcja.html
20
http://sjp.pl/lobbing
21
http://wypracowania24.pl/wos/1653/lobbing-lobbing-polityczny-definicja
- 7 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
5. KORPORATYWIZM JAKO FORMA DZIAA
ALNOŚCI LOBBINGOWEJ
Korporacjonizm zakłada, iż podstawą rozwoju państwa i jego struktur winny stać się
korporacje zawodowe, skupiające razem pracodawców i pracobiorców22. Głosi wspólnotę
interesów pracodawców i pracobiorców w obowiązkowym działaniu na rzecz wspólnego
dobra. W polityce oznaczało to przekonanie, że wolę ludu powinny reprezentować nie partie
polityczne, lecz siły ekonomiczne społeczeństwa23.
Korporacjonizm ma jednak dwie twarze: autorytarną i liberalną. Korporacjonizm
autorytarny to ideologia blisko związana z włoskim faszyzmem. Miał na celu ustanowienie
tego co B. Mussolini nazywał państwem korporacyjnym, które miało uosabiać ograniczoną
jedność włoskiego społeczeństwa, a które w praktyce działało poprzez polityczne
zastraszanie przemysłu i w efekcie działań którego zniknął niezależny ruch związkowy.
Termin liberalny korporacjonizm odnosi się do tendencji zachodzącej w dojrzałych
liberalnych demokracjach, w których zorganizowane grupy interesu uzyskują przywileje oraz
instytucjonalny dostęp do tworzenie programów politycznych24.
Korporacjonizm jako forma działalności lobbingowej polega na przyznaniu
uprzywilejowanej pozycji określonym grupom społecznym i reprezentującym je grupom
interesu w dostępie do procesu decyzyjnego. W neokorporacyjnym (liberalnym) typie
stosunków politycznych szczególna rola przypada 2 opozycyjnym grupom  pracodawców
oraz robotników (związki zawodowe). Są to tzw. partnerzy socjalni, których reprezentantom
państwo zapewnia monopol w dostępie do sfery przetargów publicznych. Strony dążą do
stworzenia stabilnych mechanizmów i procedur kooperacji w procesie tworzenia
i wprowadzania w życie polityki publicznej. Wyrazem koncentracji staje się stworzenie
zamkniętej formy prowadzenia przetargów politycznych. Jest to konfiguracja instytucji
i agend reprezentujących rząd, związki zawodowe i przedsiębiorców, w ramach której toczą
się konsultacje i przetargi, dotyczące zwłaszcza polityki przemysłowej państwa (np. kwestie
płac, cen, ubezpieczeń, zasiłków, polityki dochodowej)25.
22
http://biznes.pwn.pl/haslo/3925946/korporacjonizm.html
23
http://portalwiedzy.onet.pl/20295,,,,korporacjonizm,haslo.html
24
A. Heywood, Klucz do politologii, Warszawa 2008, s. 163-165.
25
http://biznes.pwn.pl/index.php?module=haslo&id=3946631
- 8 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
6. POJ
CIE I MODELE SYSTEMU POLITYCZNEGO
System polityczny to ogół organów państwowych, partii politycznych oraz
organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych) uczestniczących w działaniach
politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm, regulujących
wzajemne stosunki między nimi26.
Istniej wiele kryteriów, według których możemy charakteryzować poszczególne
systemy polityczne. Do najważniejszych możemy zaliczyć takie zmienne jak27:
a) reżim polityczny,
b) zasady organizacji aparatu państwowego,
c) struktura terytorialna państwa.
Ad. a) podział ze względu na reżim polityczny
Reżim polityczny jest to układ formalnych (prawnych), jak i nieformalnych zasad
i mechanizmów regulujących funkcjonowanie centrum władzy politycznej oraz sposób jego
powiązania ze społeczeństwem.
Generalnie można podzielić reżimy polityczne na demokratyczne oraz
niedemokratyczne.
Wśród reżimów demokratycznych wyodrębniamy następujące systemy rządów:
parlamentarno-gabinetowe, prezydenckie, semiprezydenckie, parlamentarno-komitetowe.
Przykładem reżimów niedemokratycznych są reżimy totalitarne i autorytarne.
Reżim totalitarny charakteryzuje się wszechobecną i organizującą życie społeczne
jedną oficjalną ideologią. Staje się ona czymś na wzór religii, z gorliwością  wyznawanej"
przez społeczeństwo. W państwie totalitarnym system władzy oparty jest na
nieograniczonych kompetencjach otoczonego faktycznym kultem wodza, który sprawuje
władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Totalitaryzm wiąże się również z
permanentną cenzurą. Totalna władza w państwie przejawia się w istnieniu jednej, oficjalnie
uznawanej partii politycznej, której członkowie obejmują wszystkie najistotniejsze
stanowiska państwowe. Gospodarka w systemie totalitarnym podlega całkowitej kontroli
26
B. Szmulik (red.), M. Żmigrodzki (red.), op. cit., s. 360.
27
M. Podolak, M. Żmigrodzki, System polityczny i jego klasyfikacje, (w:) Współczesne systemy polityczne, pod
red. M. Żmigrodzkiego i B. Dziemidok-Olszewskiej, Warszawa 2009, s. 11-22.
- 9 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
państwa. Za egzemplifikację totalitaryzmu uważa się reżim hitlerowskich Niemiec (nazizm),
stalinizm w ZSRR i państwach Europy Wschodniej (przynajmniej do 1956 r.) oraz państwo
Czerwonych Khmerów w Kambodży.
Autorytaryzm jest ideologią opierającą się na potępieniu liberalizmu, demokratycznej
formy rządów i parlamentaryzmu. Głosi potrzebę stworzenia silnej władzy wykonawczej
wspartej autorytetem politycznym jej piastuna oraz konieczność bezwzględnego
podporządkowania się obywateli decyzjom organów państwowych. Odrzuca takie wartości
jak wolność, pluralizm, tolerancja. Systemy autorytarne dysponują rozbudowanym aparatem
terroru. W przeciwieństwie do totalitaryzmu, autorytaryzm nie dąży do całkowitej kontroli
życia obywateli.
Ad. b) podział ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego
Zasady organizacji aparatu państwowego dotyczą wzajemnych stosunków między
naczelnymi organami państwowymi, a także charakteru instytucji głowy państwa. Zależności
między głową państwa a szefem rządu pozwalają opisywać systemy parlamentarne
i prezydialne. Charakter instytucji głowy państwa leży u podstaw wyróżnienia republiki
i monarchii.
Republika jest formą państwa, w której głową państwa jest osoba lub grupa osób
wybierana na określony czas lub/oraz na czele państwa stoi kadencyjny organ wyłoniony w
drodze wyborów powszechnych.
Monarchia jest formą państwa, w której funkcję głowy państwa sprawuje dożywotni i
zazwyczaj dziedziczny monarcha (król, cesarz, sułtan, wielki książę). W procesie ewolucji
federalizmu pojawiły się dwa rodzaje monarchii: patrymonialne, w których monarchowie
dysponowali królestwem tak jak majątkiem prywatnym i nie postrzegali swej władzy jako
funkcji publicznej oraz monarchie absolutne, w których cała władza skupiona jest w rękach
jednego podmiotu. W obu król był z
ródłem prawa i stał ponad nim. Współcześnie istnieją
monarchie konstytucyjne (parlamentarne), w których obowiązuje zasada, iż król panuje z
woli ludu, a jego władza jest ograniczona prawem. Monarcha sprawuje funkcję
ceremonialno-reprezentacyjną, integracyjną jako symbol jedności narodu, a niekiedy
również arbitralną. Monarcha może uzyskać władzę w wyniku dziedziczenia (monarchia
dziedziczna) lub wyboru (monarchia elekcyjna).
- 10 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
Ad. c) podział ze względu na strukturę terytorialną państwa
Struktura terytorialna państwa, określająca relacje między centralnymi i lokalnymi
organami państwowymi jest przesłanką, na podstawie której dzielimy państwa na unitarne i
złożone oraz autonomie.
Państwo unitarne charakteryzuje jedność struktury organizacyjnej i brak podziałów
na części składowe, które miałyby cechy  państwowości". W tego typu państwach niższe
struktury władzy zawsze podlegają władzom centralnym.
W państwach złożonych ich części składowe zachowują pełny lub ograniczony zakres
suwerenności. Każda z nich ma określone kompetencje i swój własny system organów
prawodawczych, wykonawczych i sądowniczych. Możemy wyróżnić następujące postacie
państwa złożonego: unia personalna, unia realna, konfederacja, federacja.
7. GA
ÓWNE METODY BADAWCZE W POLITOLOGII
Przez pojęcie metoda badawcza rozumie się zasady i sposoby systematycznych
dociekań w celu poznania obiektywnej rzeczywistości.
W nauce o polityce stosowane są różne metody badawcze używane także w innych
dyscyplinach nauk społecznych. Do najczęściej wykorzystywanych należą następujące
metody28:
1) metoda analizy systemowej - polega na konstruowania modelu pojęciowego zjawisk
politologicznych;
2) metoda porównawcza  polega na wykrywaniu podobieństw i różnic pomiędzy
procesami i zjawiskami;
3) metoda ilościowa  polegają na zbieraniu i przetwarzaniu masowych informacji
o zjawiskach politycznych, społecznych i ekonomicznych, a następnie na analizie
ilościowej tych danych;
4) metoda instytucjonalno-prawna  polega na zakreśleniu pola badań do sfery
określonych przepisów prawnych; opiera się na analizie norm prawnych i tekstów
aktów normatywnych;
28
A. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Gdańsk 2004, s. 114-131.
- 11 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
5) metoda historyczna  badania historyczne zjawisk politycznych służą politologii jako
substrat hipotez;
6) metoda behawioralna  polega na analizie zjawisk politycznych poprzez obserwację
zachowań jednostek i grup ludzi;
7) metoda symulacyjna  podstawowym założeniem metodologicznym jest budowa
modelu, który poddaje się następnie symulacji, czyli działaniom imitującym rzeczywiste
procesy społeczne i polityczne;
8) metoda decyzyjna  polega na rozpatrywaniu zjawisk i procesów społeczno-
politycznych przez pryzmat ośrodka decyzyjnego.
8. y
RÓDA
A W BADANIACH POLITOLOGICZNYCH
Podstawę poznania politologicznego stanowią materiały z
ródłowe. Zalicza się do nich
wszelkie dokumenty, akta, statuty, inwentarze, protokoły, sprawozdania, stenogramy
z posiedzeń różnych instytucji, kroniki, pamiętniki, wspomnienia, informacje prasowe itp. Są
to wytwory działalności politycznej, społecznej i kulturalnej społeczeństwa.
Pojmując z
ródła jako ślady działalności ludzkiej przeznaczone do zachowania pamięci
o rzeczywistości społeczno-politycznej, zwykle wyróżnia się trzy podstawowe ich formy:
ustną, pisemną i obrazową.
Na formę z
ródeł ustnych składają się np. anegdoty polityczne, przysłowia, fraszki,
bajki, legendy, opowiadania, pieśni, sagi. Na z
ródła pisane składają się archiwalia,
dokumenty urzędowe, protokoły, noty, korespondencje, dzienniki, materiały prasowe,
pamiętniki, autobiografie. Formę z
ródeł obrazowych stanowią pomniki, rzez
by, mapy, plany,
filmy itp.
Istotne jest ustalenie autorstwa z
ródeł29.
29
A. Chodubski, op. cit., s. 103-105.
- 12 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
9. TEORIE WA
ADZY POLITYCZNEJ
Władza polityczna to zdolność do podejmowania oraz egzekwowania decyzji
niezależnie od woli ludzi, których ona dotyczy, poprzez możliwość zastosowania
szczególnych środków, zwłaszcza przemocy. Władza polityczna oznacza zatem możliwość
kształtowania zbiorowych zachowań ludzi w taki sposób, aby postępowali oni w sposób
oczekiwany i pożądany z punktu widzenia podmiotów dysponujących władzą.
M. Weber wyróżnił trzy rodzaje władzy politycznej30:
1) tradycyjną, której legitymizacja wypływa z historii, tradycji, czasem religii 
średniowieczny król rządził gdyż od wieków jego dynastia sprawowała władzę, był też
boskim pomazańcem,
2) legalną, legitymizacja wypływa z reguł prawnych  w państwach demokratycznych rząd
sprawuje władzę wykonawczą, gdyż zgodnie z zapisami prawa zatwierdzony został
przez kompetentny i działający zgodnie z prawem organ (parlament, głowę państwa),
3) charyzmatyczną, władza wynika ze szczególnych cech przywódcy, nadzwyczajnych
uzdolnień kierowniczych, jego osobistej charyzmy  taką władzę sprawował np.
Ch. de Gaulle czy J. Piłsudski.
10. PODMIOTOWOŚĆ POLITYCZNA
Podmiotowość polityczna to właściwość grup społecznych i jednostek, polegająca na
zdolności podejmowania świadomych samodzielnych (suwerennych), racjonalnych
i celowych działań realizujących ich potrzeby i interesy poprzez udział i/lub wpływanie na
procesy sprawowania władzy politycznej31.
Podmiotowość polityczna nie jest przypisana podmiotowi w sposób absolutny,
ostateczny  jest zmienna w czasie, zakresie i natężeniu. W procesach rozwoju społecznego
poszczególne podmioty nabywają, utrzymują albo ją tracą32.
30
http://portalwiedzy.onet.pl/82369,,,,wladza_polityczna,haslo.html
31
http://portalwiedzy.onet.pl/88515,,,,podmiotowosc_polityczna,haslo.html
32
A. Antoszewski (red.), R. Herbut (red.), op. cit., s. 319.
- 13 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
Podmiotowość polityczna jest stopniowalna. Można to określić poprzez ocenę
w jakim stopniu działanie danej osoby bądz
grupy społecznej ma wpływ na życie polityczne
bądz
jej nie ma wpływu33. Zróżnicowanie jej poziomów można przedstawić w następujący
sposób34:
a) p.p. wielkich grup społecznych  grupy te z racji liczebności i potencjału politycznego
są podmiotami przesądzającymi w długich okresach o kształcie i zasadach systemu
ogólnospołecznego; możliwości sprawcze tych grup w sferze polityki przejawiają się
w skutkach biernej i czynnej akceptacji lub negacji systemu  od wspierającego
uczestnictwa wyborczego przez obojętność, kontestację do czynnego oporu wobec
władzy w postaci spontanicznych buntów, strajków i rewolucji;
b) p.p. organizacji politycznych w postaci partii, związków zawodowych itd., które
podejmują względnie trwałe działania w sformalizowanych ramach systemu
politycznego lub poza nim, w celu wprowadzenia swoich reprezentantów do organów
państwowych oraz wywierania wpływu na decyzje tych organów lub zmiany systemu;
c) p.p. formalnych i nieformalnych ośrodków (organów) pełniących znaczące role
w procesie podejmowania decyzji wewnątrz aparatu państwowego i w organizacjach
politycznych, a także określających hierarchie i sposoby realizacji grupowych interesów
występujących w systemie;
d) p.p. jednostek pełniących role polityczne, w tym reprezentantów ośrodków
decyzyjnych, org. politycznych i grup społecznych. Jednostki te przez uprawnienia
wynikające z przepisów prawa, norm politycznych lub poparcia społecznego realnie
uczestniczą w podejmowaniu decyzji.
33
https://pl.wikipedia.org/wiki/Podmiotowo%C5%9B%C4%87_polityczna
34
A. Antoszewski (red.), R. Herbut (red.), op. cit., s. 319.
- 14 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
11. FUNKCJE NAUKI O POLITYCE
Jak każda dyscyplina naukowa politologia spełnia trzy podstawowe funkcje35:
1) opisowa  polega na opisie zjawisk politycznych i systematyzacji zagadnień;
2) wyjaśniająca  sprowadza się do formułowania odpowiedzi na pytania o związki
przyczynowo-skutkowe między zjawiskami i do konstruowania teorii;
3) prognostyczna  umożliwia przewidywanie i kształtowanie przyszłości.
12. POJ
CIE I GENEZA RUCHÓW SPOA
ECZNYCH
Ruch społeczny to zbiorowe, spontaniczne działanie, ukierunkowane na określony
cel, zmierzające do wywołania lub powstrzymania zmian społecznych. Z reguły ruchy
społeczne nie tworzą sformalizowanych i zinstytucjonalizowanych struktur, jednak
w momencie, kiedy pojawia się możliwość wpływania na władzę, przybierają formę
instytucji, tworząc np. partie polityczne.
Genezę powstania ruchu społecznego należy rozpatrywać w trzech perspektywach:
psychologicznej, socjologicznej oraz historyczno politycznej36.
Perspektywa psychologiczna szczególną uwagę zwraca na motywację jednostki, tę
pozytywną  pragnienie tworzenia czegoś, a także negatywną  likwidacja przeszkód,
ograniczających daną jednostkę. Problemy związane są ściśle ze stanami emocjonalnymi
człowieka, jej subiektywnymi odczuciami. Jednostka przyłącza się do ruchu, kiedy w jej
odczuciu, nie może realizować swoich potrzeb, aspiracji, które wcześniej realizowała, gdyż
zewnętrze warunki się zmieniają np. kryzys gospodarczy. Istnieją przypadki, kiedy warunki
zewnętrze pozostają niezmienne, jednak potrzeby jednostki, rosną szybciej, niż możliwości
ich zaspokojenia.
Perspektywa socjologiczna przyczyn powstania ruchu społecznego upatruje
w charakterystycznym napięciu, jakie istnieje pomiędzy władzą, systemem politycznym
a grupą społeczną. Początkowo jednostka wystosowuje do władzy żądanie rozwiązania
jednego problemu. W przypadku negatywnego ustosunkowania się władzy politycznej,
35
A. Antoszewski (red.), R. Herbut (red.), op. cit., s. 326.
36
http://eszkola.pl/wos/ruchy-spoleczne-4318.html
- 15 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
jednostka ta znajduje osoby, u których występuje podobny problem, następnie tworzy z nimi
grupę społeczną. Jako grupa, kierują do władzy ponownie, nieco inaczej sformułowane,
żądania, które dotyczą już zmiany ustaw lub wydania nowych rozporządzeń. Brak pozytywnej
odpowiedzi, wzmaga, intensyfikuje działania grupy społecznej, która próbuje kolejny raz
uzyskać swoje postulaty, domagając się nawet zmian podstaw systemu.
Perspektywa historyczno-polityczna  w tej perspektywie główny nacisk kładziony
jest na konflikt społeczny, z którym ruchy społeczne są ściśle powiązane. Podłoże konfliktu
stanowią dobra uważane przez społeczeństwo są cenne, będące w dyspozycji władzy.
Ruch społeczno-polityczny można podzielić ze względu na głoszone idee (np. ruch
liberalno-burżuazyjny, ruch socjalistyczny czy socjaldemokratyczny) lub ze względu na
stosunek do istniejącego ustroju politycznego (np. zachowawcze  dążą do zachowania
istniejącego ustroju, reformatorskie  celem ich jest przeprowadzenie ewolucyjnych zmian
ustrojowych; rewolucyjne  zmierzają do obalenia ustroju, reakcyjne  obecny porządek
społeczno-polityczny chcą zastąpić poprzednim)37.
13. RUCH SPOA
ECZNY JAKO FORMA DZIAA
ANIA ZBIOROWEGO
Ruch społeczny to zbiorowe, spontaniczne działanie, ukierunkowane na określony
cel, zmierzające do wywołania lub powstrzymania zmian społecznych. Z reguły ruchy
społeczne nie tworzą sformalizowanych i zinstytucjonalizowanych struktur, jednak
w momencie, kiedy pojawia się możliwość wpływania na władzę, przybierają formę
instytucji, tworząc np. partie polityczne38.
Od partii politycznej odróżnia go luz
na struktura organizacyjna, brak
sformalizowanego członkostwa oraz to, że nie musi zmierzać do zdobycia władzy, jedynie do
przeprowadzenia zmian39.
37
http://portalwiedzy.onet.pl/87605,,,,ruch_spoleczno_polityczny,haslo.html
38
http://eszkola.pl/wos/ruchy-spoleczne-4318.html
39
http://portalwiedzy.onet.pl/87605,,,,ruch_spoleczno_polityczny,haslo.html
- 16 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
14. y
RÓDA
A WA
ADZY
Władza to zdolność wydawania i egzekwowania decyzji. Obydwa warunki muszą
wystąpić jednocześnie.
W historii społeczności i w dziejach myśli politycznej zidentyfikować można dwa
zasadnicze a przeciwstawne stanowiska40:
a) twierdzenie o prawnonaturalnym i nadprzyrodzonym z
ródle władzy, uzasadniane
przez teorię klasyczną (starożytną i średniowieczno chrześcijańską)
b) dominującą w epoce nowożytnej i współcześnie teorię kontraktualną, tj. wywodzącą
istnienie (i jedyne usprawiedliwienie) władzy z umowy jednostek  zawiązujących
społeczeństwo.
Inny podział z
ródeł władzy to: przemoc, przymus, nagrody, tradycja, charyzma,
wiedza41.
15. POLITYKA A ETYKA
Etyka to zespół norm i ocen moralnych charakterystycznych dla danej zbiorowości
społecznej (np. grupy społecznej, klasy, warstwy, środowiska).
Obserwując rzeczywistość, można zauważyć, że istnieją ścisłe związki między
moralnością a polityką. Wyróżnić można cztery sposoby zachowania w zależności od
przyjętych zasad42:
1) nadrzędność norm moralnych nad politycznymi  zakłada, iż jednostka (polityk)
powinna być wierna uznawanym zasadom moralnym;
2) nadrzędność polityki nad moralnością  oznacza, że interes polit. jest ważniejszy niż
obowiązujące zasady moralne; makiawelizm;
3) polityka i moralność są niezależne (autonomiczne)  działanie polityczne tylko do
pewnego stopnia poddane jest ocenie moralnej, a akceptowanie przez jednostkę
40
J. Bartzel, B. Szlachta, A. Wielomski, Encyklopedia polityczna. Tom 1, Radom 2007, s. 441 i 442.
41
https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adza
42
http://portalwiedzy.onet.pl/21735,,,,etyka,haslo.html
- 17 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
autonomiczności polityki i moralności jest równoznaczne z jej odcinaniem się od spraw
bieżącego życia społecznego i politycznego; klerkizm43;
4) między celami polityki a zasadami moralnymi istnieje wzajemna więz
 formy
aktywności politycznej jednostki powinny być oceniane z punktu widzenia moralnego,
ale zarazem normy moralne nie mogą hamować osiągnięcia celu politycznego.
16. PSYCHOLOGIA KONFLIKTÓW
Konflikt oznacza niezgodność, sprzeczność interesów, poglądów, spór, zatarg.
W naukach społecznych  walka ludzi reprezentujących odmienne wartości (moralne,
ideologiczne, religijne), walka o władzę bądz
dostęp do ograniczonych dóbr (materialnych,
surowcowych)44.
Pojęcie konfliktu politycznego można określić jako przeciwstawne działanie dwóch
lub więcej podmiotów polityki, wynikające z ich wzajemnie sprzecznych interesów.
W ogólnym ujęciu interesy te dotyczą czterech obszarów życia społecznego, wskazujących
zarazem na genezę konfliktów45:
a) sprawowania władzy i wywierania wpływu w systemie politycznym;
b) partycypacji w tworzeniu i dystrybucji dóbr materialnych;
c) statusów poszczególnych podmiotów w strukturze społecznej;
d) szans kształtowania, upowszechniania i realizacji systemów wartości związanych ze
sferami: cywilizacyjną, ideologiczną, polityczną, etyczną, religijną.
43
Określenie pisarzy i artystów, którzy odmawiali angażowania się w politykę i ideologię, za główny swój
obowiązek uważając obronę wartości ponadczasowych, zagrożonych przez współczesną cywilizację i państwo.
44
http://portalwiedzy.onet.pl/72323,,,,konflikt,haslo.html
45
B. Szmulik (red.), M. Żmigrodzki (red.), op. cit., s. 402 i 403.
- 18 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
17. TYPY, FORMY I SYSTEMY KOMUNIKOWANIA POLITYCZNEGO
Komunikowanie polityczne jest procesem dwukierunkowym, który zachodzi
w konkretnym otoczeniu społecznym, politycznym, medialnym i kulturowym. Upraszczając
można powiedzieć, że komunikowanie polityczne jest celowym komunikowaniem
o polityce46.
Uczestnicy procesu komunikowania politycznego to aktorzy polityczni, media
masowe i obywatele.
Formy procesu komunikowania politycznego to propaganda, PR, reklama, a także
kampania polityczna i wyborcza47.
Propaganda jest intencjonalnym, długoterminowym procesem jednokierunkowego
komunikowania instytucji politycznych, mających na celu realizację interesu nadawcy, przy
zastosowaniu licznych technik marketingowych. Potrzeby i interes adresata ma dla podmiotu
propagandy drugorzędne znaczenie.
Public relations to ogół działań związanych z kształtowaniem opinii publicznej przez
instytucje, przedsiębiorstwa, organizacje itp. Pozytywne ułożenie stosunków z otoczeniem
ma zapewnić sukces w osiągnięciu założonych celów (np. ekonomicznych, politycznych,
społecznych). Public relations odnosi się także do współpracy z kontrahentami, nabywcami
wyprodukowanych towarów, miejscowymi organizacjami, organami administracyjnymi,
prasą, radiem i telewizją48.
Reklamą jest każdy przekaz zmierzający do promocji, sprzedaży bądz
innych form
korzystania z towarów lub usług, popierania określonych spraw lub idei, albo do osiągnięcia
innego efektu pożądanego przez reklamodawcę, nadawany za opłatą lub inną formą
wynagrodzenia.
46
B. Dobek-Ostrowska, Komunikowanie polityczne i publiczne, Warszawa 2007, s. 129.
47
Ibidem, s. 132 i 133.
48
http://portalwiedzy.onet.pl/61471,,,,public_relations,haslo.html
- 19 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
18. MECHANIZMY PODEJMOWANIA DECYZJI POLITYCZNYCH
Decyzja polityczna jest to akt wyboru działania politycznego lub jego zaniechania49.
Podejmowanie decyzji politycznych składa się z kilku etapów:
-� sformułowania problemu do rozwiązania;
-� projektowania celów i sposobów ich realizowania;
-� wyboru najlepszego wariantu postępowania;
-� podjęcia decyzji oraz kontroli jej wykonania.
Proces decyzyjny i wybór działania uzależnione są od: stopnia współpracy w obrębie
grupy decyzyjnej, zaangażowania jej członków w realizację zaplanowanych celów, środków
finansowych pozostających w ich gestii, możliwości organizacyjnych, a także ilości
wiarygodnych informacji.
Decyzje polityczne na poziomie międzynarodowym podejmowane są przez
organizacje (np. ONZ, NATO) i gremia międzynarodowe (np. zjazdy polityków), natomiast na
poziomie państwowym przez organy państwowe (rząd, parlament), lokalne (samorząd)
oraz partyjne50.
19. MODELE PODEJMOWANIA DECYZJI POLITYCZNYCH
Istnieją trzy modele podejmowania decyzji politycznych51:
1) hierarchiczny podejmowanie decyzji i ich realizacja oparte są na pewnej hierarchii;
podmioty decyzyjne działają na zasadzie hierarchicznego uporządkowania, które ma
władczy charakter, brak czynnika społecznego; istnieje przejrzysty sposób
podejmowania decyzji (np. premier a rząd);
2) większościowy ośrodki decyzyjne podejmują rozstrzygnięcia poprzez np. glosowanie
(np. Sejm, Senat);
3) konsensualny decyzję są ustalane w poprzez uzgodnienie poglądów wielu podmiotów
polityki i wypracowanie wspólnego stanowiska; bardzo czasochłonny i nie zawsze
49
Z. Pietraś, Decydowanie polityczne, Warszawa-Kraków 2000, s. 127.
50
http://portalwiedzy.onet.pl/86229,,,,decyzja_polityczna,haslo.html
51
http://notatek.pl/modele-podejmowania-decyzji-politycznych-opracowanie
- 20 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
skodyfikowany sposób podejmowania decyzji (np. Rada Ministrów, rozmowy
kuluarowe).
20. y
RÓDA
A PRAWA WSPÓLNOTOWEGO
Są trzy z
ródła prawa Unii Europejskiej: z
ródła pierwotne, z
ródła wtórne i z
ródła
prawa pomocniczego52.
y
ródła pierwotne lub prawo pierwotne, wynikają głównie z traktatów założycielskich:
Traktatu o UE i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Traktaty te ustalają podział
kompetencji między Unią a państwami członkowskimi i ustanawiają władzę instytucji
unijnych. W ten sposób wyznaczają prawne ramy realizacji polityk europejskich przez
instytucje UE. Ponadto prawo pierwotne obejmuje także: traktaty zmieniające UE, protokoły
załączone do traktatów założycielskich i traktatów zmieniających oraz traktaty akcesyjne
państw członkowskich UE.
Na prawo wtórne składają się akty jednostronne i akty umowne.
Akty jednostronne można podzielić na dwie kategorie:
-� rozporządzenie, dyrektywa, decyzja, opinie i zalecenia,
-� akty nietypowe, takie jak komunikaty, zalecenia oraz białe i zielone księgi.
Akty umowne obejmują:
-� umowy międzynarodowe zawarte między UE a krajami lub organizacjami trzecimi,
-� umowy między państwami członkowskimi,
-� umowy międzyinstytucjonalne tzn. zawarte między instytucjami UE.
Poza orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości z
ródła prawa pomocniczego
obejmują prawo międzynarodowe i ogólne zasady prawa. y
ródła te pozwalają Trybunałowi
na uzupełnienie luk w prawie pierwotnym i/lub wtórnym.
52
http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/decisionmaking_process/l14534_pl.htm
- 21 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
21. PRAWO UE A PRAWO KRAJOWE
Prawo Unii Europejskiej i prawo krajowe tworzą dwa autonomiczne porządki
prawne, o czym świadczy przede wszystkim to, że są przyjmowane przez różne organy, we
właściwym dla nich trybie, a przede wszystkim  dotyczą różnych dziedzin, tj. dziedzin, które
państwa albo pozostawiły w gestii prawa krajowego albo też zdecydowały się przekazać Unii
Europejskiej53.
Zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawo wspólnotowe ma wartość nadrzędną nad
prawem krajowym państw członkowskich. Zasada pierwszeństwa dotyczy wszystkich aktów
wspólnotowych, które mają moc wiążącą. Państwa członkowskie nie mogą więc stosować
przepisu krajowego, który jest niezgodny z prawem wspólnotowym.
Pierwszeństwo prawa wspólnotowego nad prawem krajowym jest absolutne. Dlatego
zasada ta stosuje się do wszystkich wiążących aktów wspólnotowych niezależnie od tego, czy
zaliczają się do prawa pierwotnego czy do prawa wtórnego.
Podobnie wszystkie akty krajowe podlegają tej zasadzie, niezależnie od ich rodzaju:
ustawa, rozporządzenie, uchwała, dekret, okólnik itp. Nie ma znaczenia, czy teksty zostały
wydane przez władzę wykonawczą czy ustawodawczą państwa członkowskiego. Władza
sądownicza także zobowiązana jest do stosowania zasady pierwszeństwa. Prawo tworzone
przez nią, orzecznictwo, także musi przestrzegać przepisów UE54.
Pierwszeństwo prawa wspólnotowego jest pierwszeństwem stosowania, a nie
obowiązywania. Oznacza to, że prawo wspólnotowe nie jest w stanie uchylić prawa
krajowego. Zasada nadrzędności Konstytucji jest zasadą najwyższej rangi, a pierwszeństwo
prawa wspólnotowego zapewnione jest wyłącznie w granicach Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej55.
53
Wyrok TK z dnia 11 maja 2005, Sygn. akt K 18/04
54
http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/decisionmaking_process/l14548_pl.htm
55
Wyrok TK z dnia 11 maja 2005, Sygn. akt K 18/04
- 22 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
22. STYLE PRZYWÓDZTWA POLITYCZNEGO
Przywództwo polityczne, osoba (czasami grupa osób), która dzięki swoim
zdolnościom kierowniczym wywiera zdecydowany wpływ na działalność struktur
politycznych (np. państwo, partie polityczne, związki zawodowe) i zachowania zbiorowości
społecznej.
Styl przywództwa politycznego można zdefiniować jako sposób komunikowania się
przywódcy ze zwolennikami i przeciwnikami56.
Większość autorów podejmująca tę problematykę skłonna jest wiązać styl
przywództwa politycznego bądz
z osobowością przywódcy, bądz
ze sposobem ustalania
celów i zadań wspólnoty oraz charakterem działań przywódczych ( na tej podstawie wyróżnia
się przywództwo demokratyczne i autorytarne).
Przywództwo demokratyczne obejmuje takie cechy, jak: tolerancja, uczciwość,
odwaga cywilna, dyscyplina wewnętrzna, wrażliwość na cudze interesy, rycerskość
i umiejętność współdziałania.
Przywództwo autorytarne wyznaczane jest przede wszystkim przez
konwencjonalizm, skłonność do autorytarnej uległości i agresji; fascynacja władzą, przewaga
emocjonalności nad racjonalnością, odrzucenie równości jako podstawy stosunków
międzyludzkich57.
Szczególnym typem przywództwa, wynikającym z osobistych predyspozycji jednostki,
jest przywództwo charyzmatyczne. Opiera się ono, jak sama nazwa wskazuje, na charyzmie
osoby przywódcy. Przywództwo to cechuje umiejętność wpływania na ludzkie emocje,
wywoływania i modyfikowania ich; indywidualne traktowanie człowieka, który nie jest
 jednym z wielu 58.
56
B. Szmulik (red.), M. Żmigrodzki (red.), op. cit., s. 505.
57
Ibidem, s. 505 i 506.
58
http://wypracowania24.pl/wos/1683/przywodztwo-charyzmatyczne-definicja-charakterystyka
- 23 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
23. KONCEPCJE SPRAWIEDLIWOŚCI I DOBRA WSPÓLNEGO
W sferze polityki sprawiedliwość występuje w znaczeniu sprawiedliwości społecznej
i jest utożsamiana albo z należytym podziałem dóbr materialnych (tj. wg określonych zasad,
procedur i kryteriów), albo oznacza równość szans i uprawnień obywateli wobec prawa
(niezależnie od ich pochodzenia, majątku, zdolności itp). Idea sprawiedliwości społecznej
była mocno akcentowana przez doktryny rewolucyjne (socjalizm) bądz
reformatorskie
(socjaldemokracja)59.
Sprawiedliwość społeczna może być pojmowana jako cecha ustroju politycznego
i porządku prawnego, charakteryzująca się60:
-� zobiektywizowanymi i jednakowymi wymaganiami wobec wszystkich obywateli i grup
społecznych lub, w każdym razie, czytelnymi sposobami określania zróżnicowań
i warunkami egzekwowania praw i obowiązków;
-� przejrzystymi kryteriami oceny i nagradzania (karania) zasług i win przez społeczeństwo
i państwo;
-� wymaganiem bezstronności w funkcjonowaniu organów państwowych
(administracyjnych, rządowych, prokuratorskich, sądowych i służb porządkowych).
Wyróżnia się sześć najczęściej stosowanych formuł sprawiedliwości: każdemu to
samo, każdemu według jego zasług, każdemu według jego pracy, każdemu według jego
potrzeb, każdemu według jego pozycji, każdemu według prawa. Stosowanie tych formuł
jest podstawą określenia, iż sprawiedliwe traktowanie może występować w trzech różnych
formach: pierwsza  jako jednakowe traktowanie wszystkich jednostek należących do danej
kategorii (każdemu to samo, każdemu według prawa); druga  jako traktowanie
proporcjonalne (każdemu według potrzeb, zasług, pracy); trzecia jako traktowanie
zróżnicowane (każdemu według pozycji)61.
Idea sprawiedliwości społecznej inspirowała wiele utopijnych wizji doskonałego
państwa i społeczeństwa. Pod hasłami sprawiedliwości społecznej organizowały się w 2.
połowie XIX i w XX w. masowe ruchy społeczne, w tym klasowe (robotniczy, chłopski), często
radykalne (np. komunistyczny)W imię sprawiedliwości społecznej dokonywały się radykalne
59
http://portalwiedzy.onet.pl/86438,,,,sprawiedliwosc,haslo.html
60
http://biznes.pwn.pl/index.php?module=haslo&id=3978499
61
A. Antoszewski (red.), R. Herbut (red.), op. cit., s. 422 I 423.
- 24 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
rewolucje społeczne, m.in. komunistyczne, uwieńczone próbą wprowadzenia tzw. ustroju
sprawiedliwości społecznej62.
Dobra wspólne charakteryzujące się tym, że nie ma możliwości wyłączenia ich
z konsumpcji oraz jednocześnie nie są konkurencyjne w konsumpcji.
Pierwszy warunek w definicji dobra publicznego oznacza, że dostawca dobra nie
może legalnie zapobiec używaniu dobra przez innych. Drugi warunek oznacza, że
konsumpcja dobra przez jedną osobę, nie pozbawia innych osób możliwości konsumpcji tego
samego dobra, a zatem bez żadnych konsekwencji dobro może być konsumowane przez
wiele osób jednocześnie63.
Dobra, które są dostarczane i zużywane przez całe społeczeństwo (np. obrona
narodowa, administracja), zadowalając potrzeby wspólne. Dobra publiczne dostarczane są
zazwyczaj przez państwo64.
24. UWARUNKOWANIA FUNKCJONOWANIA
INSTYTUCJI POLITYCZNYCH
Instytucja polityczna to wyodrębniony zespół osób dysponujących zasobami
organizacyjnymi oraz materialnymi umożliwiającymi uczestnictwo w życiu politycznym.
W najszerszym znaczeniu i.p. to każdy zorganizowany aktor polityczny, taki jak państwo,
konkretny organ państwowy, partia lub ruch społeczno-polityczny, formalna grupa nacisku
czy wspólnota samorządowa65.
Aby funkcjonowała musi ona spełniać trzy cechy:
-� powtarzalny i zorganizowany charakter podejmowanych przez nią działań, które zmie-
rzają o osiągnięcia określonego celu;
-� przynależność do instytucji jest sformalizowana oraz określona przepisami prawa lub
normami statutowymi danej instytucji;
-� możliwość działania instytucji określa prawo.
62
http://biznes.pwn.pl/index.php?module=haslo&id=3978499
63
https://pl.wikipedia.org/wiki/Dobra_publiczne
64
http://www.nbportal.pl/pl/commonPages/EconomicsEntryDetails?entryId=253&pageId=608
65
A. Antoszewski (red.), R. Herbut (red.), op. cit., s. 140 I 141.
- 25 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
25. PROCES INSTYTUCJONALIZACJI RUCHÓW SPOA
ECZNYCH
Instytucjonalizacja to proces przechodzenia od niesformalizowanych sposobów
działania społecznego do uregulowanych, względnie stałych form aktywności66.
Instytucjonalizacja dotyczy tylko starych ruchów społecznych, które działają
permanentnie i przekształciły się w partie polityczne, organizacje, zrzeszenia.
Proces instytucjonalizacji ruchów społecznych cechuje się:
�� formalizacją działań,
�� rozwojem sieci informacyjnych; rozwój komunikacji zarówno w sektorach jak i na
zewnątrz (wymiana informacji),
�� profesjonalizacja działań ruchu,
�� osłabieniem więzi łączących szeregowych członków z aparatem biurokratycznym.
26. TEORIE ZMIANY I ROZWOJU POLITYCZNEGO
W naukach społecznych od samego początku istniało dążenie do tego, aby historię
ludzkości i jej rozwój przedstawiać jako pewne całościowe, dające się uchwycić schematy.
Dążenie to łączyło się z przekonaniem, iż dzieje ludzkości posiadają jakiś sens, logikę, jakiś
identyczny dla wszystkich społeczności model. Najczęściej był to model linearnego rozwoju,
którego miał charakteryzować nieustanny postęp, a zatem zmiany kierunkowe, w których
każdy następny etap ma charakter rozwojowy wobec poprzedniego. Były jednak i takie
koncepcje, które miały charakter cykliczny, a więc powracających kołowo, powtarzających
się w określonej kolejności faz. Jednak, której z tych dwóch wersji byśmy nie rozpatrywali,
cechowały się one tym, iż dzieje ludzkości ujmowały w pewne ramy, w którym wszystkie
elementy są ze sobą chronologicznie powiązane i stanowiące ciąg przyczynowo-skutkowy od
najdalszej przeszłości do teraz
niejszości i dalej do przyszłości.
Wedle takiego podejścia w odniesieniu do każdego społeczeństwa można mówić o
określonej formie jego historycznego rozwoju. Każde społeczeństwo, od swoich pierwotnych
form, przeszło bowiem długą drogę, ale zawsze była to droga poprzez jedno ze stadiów
66
https://pl.wikipedia.org/wiki/Instytucjonalizacja
- 26 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
rozwojowych. Patrząc się zatem na kraje Europy i Afryki można powiedzieć, iż istniejąca
między nimi różnica wynika z faktu, iż te pierwsze znajdują się dalej na drodze  logiki
dziejów . A zatem, aby te społeczeństwa Afryki dotarły do tego samego momentu co Europa,
muszą po kolei przejść przez wszystkie etapy, które je od niej oddzielają.
Teorie zmiany społecznej (nazywane też czasami teoriami dziejów) wskazują, w jaki
sposób rozwijały się poszczególne społeczeństwa, na czym polegała dynamika ich rozwoju,
jak były zorganizowane i co uznano za kluczowy element wyróżniający poszczególne stadia
ich wewnętrznej organizacji. W myśli socjologicznej powstały trzy główne nurty mówiące o
tym, jak kształtowały się owe zmiany, które kształtowały charakter poszczególnych
społeczeństw67:
1) Cykliczna  jej podstawowym założeniem jest to, iż poszczególne stadia rozwojowe nie
mają charakteru linearnego, to znaczy takiego, gdzie każde kolejne stadium jest inne
i ma charakter rozwojowy, ale w następujących po sobie okresach uosabiają wiele
z tego, co miały już stadia występujące w przeszłości.
2) Linearna  jej podstawowym założeniem jest to, iż poszczególne stadia rozwojowe
mają charakter linearny, a zatem w kolejnych stadiach nie ma powrotu do
jakiegokolwiek elementu z przeszłych form organizacji. Przykładem może być
współczesne rozumienie dziejów socjologii, gdzie kolejne stadia to okresy dominacji
jednego typu wytwórczości i pozyskiwania bogactwa: społeczeństwo pierwotne 
zbieractwo, myślistwo; społeczeństwo rolniczo-chłopskie  rolnictwo; społeczeństwo
industrialne  przemysł; społeczeństwo postindustrialne  handel i usługi.
3) Marksistowska - teoria Karola Marksa wychodziła z założenia, iż historia posiada swoje
 żelazne prawa , a zatem podlega identycznym prawidłom, jak sfera przyrody.
Przyglądając się zatem dziejom ludzkości można dostrzec, iż przechodzą one kolejno
poprzez poszczególne stadia, zmierzając do pewnego stadium kulminacyjnego, którym
 wedle Marksa  jest komunizm. Poszczególne etapy rozwoju ludzkości różnią się
między sobą strukturami społeczno-ekonomicznymi, które przybierają charakter
struktur pierwotnych, niewolniczych, feudalnych, kapitalistycznych i wreszcie
komunistycznych.
67
http://wosnastoprocent.pl/slownik/teorie-zmiany-spolecznej
- 27 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
27. INTERESY I ICH POLITYCZNA REPREZENTACJA
Interes to świadome dążenie jednostki lub grupy do realizacji określonego celu68.
Grupa interesu to organizacja posiadająca formalną strukturę, mobilizująca swych
członków wokół określonych celów, których osiągnięcie związane jest z dystrybuują zarówno
kolektywnych, jak i selektywnych korzyści, dążąca przeto do wywierania wpływu na proces
formułowania i wprowadzania w życie polityki publicznej państwa albo na treść konkretnych
rozstrzygnięć przez stworzenie mniej lub bardziej sformalizowanych powiązań z podmiotami
odpowiedzialnymi za przebieg publicznego procesu podejmowania decyzji69.
Z reguły kategoria grupa interesu obejmuje wszystkie zorganizowane grupy
społeczne, a nie tylko te, które są w stanie wywierać w sposób efektywny wpływ na treść
rozstrzygnięć politycznych. Na tej podstawie wyróżnia się cztery kategorie grup70:
1) Anomiczne  z reguły nie dysponują one formalną organizacją jako instrumentem
promowania określonych interesów. Proces artykulacji interesów następuje poprzez
spontaniczne zachowania, manifestujące się w takich formach, jak np. demonstracje,
zakłócenia porządku publicznego, marsze protestacyjne, blokady ulic. Są one z reguły
wykorzystywane przez te grupy, które pozbawione zostały możliwości dojścia do
procesu decyzyjnego.
2) Nie posiadające charakteru stowarzyszeń  są one niejednokrotnie określane
mianem grup komunalnych. Członkostwo w tych grupach z reguły opiera się na
kryterium urodzenia, a nie na procesie rekrutacji. Grupy tego rodzaju formowane są
na podstawie takich kryteriów, jak np. etniczność, religijność, pokrewieństwo,
kastowość, tożsamość lokalna, język, status społeczny. Grupy o takim charakterze
wciąż dominują w polityce krajów rozwijających się.
3) Stowarzyszenia  pierwotnym i zasadniczym celem tych organizacji jest promowanie
i reprezentowanie interesów określonych segmentów społeczeństwa. Do tej kategorii
zalicza się m.in. związki zawodowe, organizacje pracodawców, stowarzyszenia
proekologiczne.
68
B. Szmulik (red.), M. Żmigrodzki (red.), op. cit., s. 380.
69
Ibidem, s. 385.
70
Ibidem, s. 386 i 387.
- 28 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
4) Instytucjonalne  wypełniają one specyficzne funkcje w państwie i społeczeństwie. W
zasadzie ich pierwotnym celem nie jest występowanie w roli typowych grup interesu,
gdyż posiadają własne  statutowe zadania, do których realizacji zostały stworzone.
Zdołały jednak wykreować nienaruszalne prawo do posiadania odrębnych interesów,
których realizacja następuje przez wykorzystanie instytucji państwa. Do tego typu
grup zaliczamy m.in. Kościół, aparat biurokratyczny czy armię.
28. PROCES PROFESJONALIZACJI KOMUNIKOWANIA POLITYCZNEGO
Profesjonalizacja komunikowania politycznego polega na przyswojeniu przez
podmioty rywalizacji wyborczej oraz zastosowaniu w działaniu politycznym zespołu
nowatorskich i coraz skuteczniejszych metod stworzonych przez specjalistów z pogranicza
świata nauki i praktyki politycznej, sprawdzonych naukowo i przetestowanych empirycznie.
Jedną z podstawowych cech tego zjawiska jest wprowadzenie do polityki nowej kategorii
uczestników  profesjonalnych jednostek i organizacji pracujących na rzecz aktorów
politycznych71.
29. RODZAJE I SKUTKI DECYZJI POLITYCZNYCH
W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele typologii decyzji politycznych72.
Stosując kryterium poziomu decyzyjnego można wyróżnić decyzje:
a) narodowe
�� centralne
�� lokalne
b) międzynarodowe
�� bilateralne  są na ogół wiążące dla stron
�� multilateralne  często mają tylko charakter deklaracji politycznych
71
http://umcs.net.pl/index.php?act=Attach&type=post&id=3357
72
Z. Pietraś, op. cit., s. 134.
- 29 -
 | K r z y s z t o f K o r y c k i | [e-mail]
Stosując kryterium podmiotowego zakresu ośrodka decyzyjnego wyróżnić można:
a) ogólnospołeczne  podejmowane przez wszystkich obywateli (np. referendum)
b) organizacji społecznych i politycznych
c) państwowe  podejmowane w formie prawnej
Stosując kryterium motywacji decyzyjnej można wyodrębnić decyzje podejmowane
z powodów:
a) aksjologicznych d) społecznych
b) militarnych e) politycznych
c) gospodarczych
W skali makropolitycznej reprezentowane są cele i interesy ogólne, podczas gdy
w skali mikro raczej partykularne.
30. STRATEGIE DECYDOWANIA POLITYCZNEGO
Strategia  plan działania wybrany przez gracza. Na ogół przyjmuje się istnienie
dwóch podstawowych strategii.
Strategia pokojowa  określana jest także jako: strategia współpracy, kooperacyjna,
altruistyczna, lub bardziej malowniczo jako miękka, gołębia, czy kobieca. Polega ona na szu-
kaniu kontaktów z drugą stroną, a czasem nawet na stawianiu wyżej wspólnych interesów
obu graczy kosztem realizacji interesów własnych. Strategia pokojowa jest funkcją zaufania
gracza do swojego przeciwnika. W międzynarodowych rokowaniach dotyczących rozwiązy-
wania globalnych problemów ekologicznych przeważa strategia pokojowa.
Strategia wojenna  określana jako niekooperacyjna, rywalizacyjna, egoistyczna, kon-
fliktowa, zdradziecka, twarda, jastrzębia czy męska. Jej cechą charakterystyczną stanowi
bezwzględne dążenie do maksymalnej realizacji własnych interesów nie tylko kosztem dru-
giej strony, ale czasem za ceną porażki obu stron. Strategia wojenna wynika z nieufności.
W międzynarodowych stosunkach militarnych dominuje stosowanie strategii wojennej.
- 30 -