watelskich za 2001 rok , Biuro RPO, zeszyt cji  Rzeczpospolita z dnia 14 grudnia 2000 Konstytucją, jest powszechnie ostro kryty-
nr 44, Warszawa 2002 r. oraz wymieniona w r., s. A 4. kowana.
26
poprzednim przypisie Autorka przytacza tak- Komunikaty CBOS: nr 2465/2001:  Opi-
Małgorzata Durska
Męskość jako cecha kulturowa
amerykańskiego biznesu:
żyje się, żeby pracować
Chcę, by praca była dla młodych
ciu sukces (cyt. za: Hofstede, wej. Uznać je można za kwintesen-
mężczyzn tak ważna, że zawsze i
2000:154). cję modelu kultury określanej przez
wszędzie wypełniać będzie ich my-
Geerta Hofstede mianem męskiej,
śli i serca. Chcę, aby praca trzyma- Słowa te wypowiedział w począt- czyli takiej, w której cechami szcze-
ła ich w swoich szponach, gdy wie- kach XX wieku amerykański wyna- gólnie cenionymi są cechy twarde,
czorem będą kłaść się spać, i aby
lazca i biznesmen Charles F. Kette- takie jak: asertywność, dominacja,
siedziała rano u ich łóżek, mówiąc
ring. Zaadresowane były do męż- konkurowanie z innymi i dążenie do
im, że pora już wstać do pracy. Je- czyzn (tożsamych z kategorią pra- sukcesu, zaś stosunek do pracy
stem głęboko przekonany, że gdy
cowników!) i jednoznacznie defi- określany jest dewizą  żyję, aby
praca zawładnie pracownikiem do
niowały sukces życiowy w katego- pracować .
tego stopnia, to osiągnie on w ży- riach osiągnięć w pracy zawodo- Podział kultur narodowych na
10
 MBA 3/2003
3/2003
cji. męskie i kobiece zaproponowany chodu - w Europie Zachodniej, nych wymogów typowych dla póz
-
przez Hofstede, odnosi się do roli obok typowo kobiecych krajów niejszej epoki maszyn, jednak siła
kie cno- pierwiastka męskiego lub żeńskie- skandynawskich występują kraje nowych wzorów postępowania była
leżność, go w danej kulturze. Definicję tych silnie zmaskulinizowane, takie jak tak duża, że poprzez presję spo-
widualna pierwiastków uznać można za wy- na przykład Austria czy Wielka Bry- łeczną innych członków wspólnoty
a innych soce arbitralną, choć, jak utrzymu- tania. W Azji mamy z kolei wyjątko- zmuszała do ustawicznego boryka-
ość wo- je autor, odzwierciedla ona domi- wo silnie męską Japonię (1. miej- nia się z własnymi słabościami
skłonnej nujący w większości społeczeństw sce na liście Hofstede) i kobiecą (Berger, 1994:25). W tym czasie
o też w tradycyjny podział na to, co uzna- Tajlandię. etyki pracy nie wiązano z tempem,
wolność, wane jest za męskie, a co za ko- lecz z określoną mentalnością,
nia ryzy- biece. W opisie zachowań  typo- Wśród ponad 50 badanych przez opartą na rzetelności, wiarygodno-
torstwo, wo męskich i kobiecych widać Hofstede krajów, Stany Zjednoczo- ści i duchowym ascetyzmie (Rod-
wyraz
ne nawiązanie do wymiaru, ne zajęły pod względem męskości gers, 1978:19). Bezczynność była
bezpie-
omierna opisującego istotę ludzkich zacho- 15. pozycję ze wskaz
nikiem 62 (w niemoralna. Europejczycy, odwie-
kty, po- wań używanego przez Kluckhohn i skali od 1 do 100). Plasuje to kul- dzający Stany Zjednoczone w po-
ecznej i Strodtbecka. Kobiecość to w znacz- turę amerykańską w grupie krajów czątkach XVIII wieku, podziwiali
lnotę. Te nej mierze wymiar  bycia , czyli o kulturze męskiej. Podkreślić na- osiągnięcia Amerykanów, jednak
spontanicznego, bogatego jako- leży, że w badaniach Hofstede ze zdziwieniem odnotowywali brak
preferu-
 kapita- ściowo życia; zaś męskość to dzia- zwracano główną uwagę na warto- rozrywek i ubóstwo form spędza-
n ducha łanie, czyli stałe aktywne zaanga- ści związane z pracą. Postaram się nia czasu wolnego.
ialności, żowanie w osiąganie konkretnych wykazać, że sfera biznesu jest jed-
gliwości, celów (Kluckhohn, Strodtbeck, ną ze sfer amerykańskiej rzeczywi- W XVIII wieku imperatyw ciężkiej
ywną grę 1961). Hofstede rozszerzył tę kon- stości społecznej, w której pomimo pracy uległ w Ameryce daleko idą-
rną pro- cepcję poprzez wprowadzenie ty- zachodzących zmian obyczajo- cej sekularyzacji, zachował jednak
, wyma- pologii ról płci i podkreślił tym sa- wych i prawnych, nadal mamy do swój status jednej z podstawowych
ości. Dla- mym rolę, jaką kulturowo zdetermi- czynienia z hegemonią  męskich norm kulturowych.  Jakościowa
europej- nowane definicje płci odgrywają w wartości. zmiana i ilościowa ekspansja no-
dgrywały instytucjonalizacji zachowań. Za- woczesnego, racjonalnego kapita-
e proce- bieg ten, choć niezwykle płodny lizmu, o której pisał Weber, możli-
Żyje się, żeby pracować
orcy niż poznawczo, okazał się niefortunny wa była dzięki zaistnieniu dwóch
a, na któ- frazeologicznie. Wymiar męskości Rozwój amerykańskiej gospo- czynników: stylu życia opartego na
mieniają kobiecości mylony jest niekiedy ze darki kapitalistycznej wiąże się po- ciągłej samokontroli i nowego sys-
h zasad. wskaz
nikami męskości i kobiecości wszechnie z doktrynami Kalwina. temu moralności, sprzyjającego
Sandry Bem (Sex Role Inventory) - Koncepcja predestynacji nadawa- akumulacji kapitału. Utylitarny indy-
rzedsta- kobiecość (femininity) utożsamiana ła pracy znaczenie szczególne. widualizm miał swojego gorącego
araktery- jest z feminizmem (feminism), a Ciężka praca i dążenie do powięk- orędownika w osobie Benjamina
kapitali- samo rozróżnienie męskości i ko- szania materialnego bogactwa w Franklina. W swych licznych pra-
Ukazuje biecości uważa się za niepopraw- połączeniu z powściągliwością i cach (Żywot własny, Poor Richard s
zowanej ne politycznie i stawiające męskość skromnością traktowane były jako Almanach i inne) wykreował etos
merykań- w negatywnym świetle (Hofstede, świadectwo bycia powołanym do self-made mana, pracę zaś uczynił
e cech i 1998: 3-28). Wszelkie te konfuzje życia wiecznego. Kalwin nauczał, miernikiem wszelkiej wartości
ycznych sprawiają, że w porównaniu z inny- że praca jest obowiązkiem każde- (Ossowska, 1985:86). Aforyzmy
pejskich. mi wymiarami modelu Hofstede, go, nawet tego, kto jest bogaty, zachęcające do pracy i wychwala-
zycy do- takimi jak indywidualizm-kolekty- gdyż celem pracy nie jest samo jące pracę przeszły do historii i sta-
óżnorod- wizm, unikanie niepewności i dy- posiadanie dóbr i łatwe życie, lecz ły się wskazówkami dla wielu przy-
stans władzy, opracowania nauko- stałe reinwestowanie zysków w ko- szłych pokoleń amerykańskich biz-
wadę3.
we na temat męskości-kobiecości lejne przedsięwzięcia (Lipset, nesmenów:  jeżeli będziesz praco-
nika, że są nieliczne i spotkają się ze stro- 1990). Zdaniem Webera, kalwinizm wity, będziesz między królami ,  lis
esu okre- ny akademików z dużą dozą rezer- pozwolił uwolnić  ducha kapitali- śpiący kur nie łapie ,  Bóg poma-
rozwoju. wy. Warto zatem powtórzyć za Ho- zmu , który z czasem zmienił struk- ga tym, którzy pomagają sami so-
ałalność fstede, że męskością określa on turę indywidualnych motywacji, za- bie czy  klucz ciągle używany jest
em rów- dominację twardych wartości w chowań i sposobów obrazowania czysty i lśniący (Franklin, 1982).
oju spo- danej kulturze i klarowny rozdział świata (1994). Pierwsi amerykańscy Franklin podkreślał bezustannie
e zasad społecznych ról płci. Jednostka osadnicy ciężką i żmudną pracą rolę pieniądza.  Robienie pienię-
ospodar- może być jednocześnie  męska i dawali świadectwo przynależności dzy było jego zdaniem prawdzi-
 kobieca , dana kultura narodowa do grona  wybranych . Praca nie wym powołaniem człowieka, dawa-
tej idei.
zarówno będzie zawsze statystycznie bar- była dla nich jedynie wysiłkiem po- ło mu rzeczywistą niezależność,
m odpo- dziej męska lub bardziej kobieca dejmowanym w celu przetrwania i czyniło go cnotliwym (w myśl przy-
przedsię- (Hofstede, 2001:292-293). Mę- zdobycia doraz
nego zysku, lecz słowia  pusty worek nie może stać
ania pro- skość nie jest skorelowana ani z służyła dostąpieniu zbawienia. Go- prosto ) i zapewniało pozycję spo-
ycznego zamożnością kraju, ani z indywidu- spodarowanie w czasach przedin- łeczną. Owo silne dążenie do osią-
siębior- alizmem. Nie pokrywa się też z po- dustrialnych (protoindustrialnych) gnięć materialnych ( tylko pieniądz
działem na kultury Wschodu i Za- nie narzucało jeszcze rygorystycz- słodszy jest od miodu ) i otwarcie
11
MBA 3/2003
zalecana bezwzględność w prowa- inauguracyjnym z 1981 roku: Go- wiek by nie była - zawsze będzie
dzeniu interesów ( handlowanie nie vernment is not a solution, govern- bardzo zbliżona do definicji nasze-
zna ani przyjaciół ani krewnych ) ment is a problem (Rząd nie rozwią- go  ja  pisał Bellah. To, co  robi-
uznane mogą być niewątpliwie za że problemów, rząd sam jest pro- my , przekłada się bezpośrednio na
przejaw cech typowo  męskich . blemem). Badania World Value Su- to, czym  jesteśmy  (1985:66).
Dzięki nim,  amerykańskie marze- rvey wskazują, że choć w latach Owa wszechobecna zasada one is,
nie utożsamiono z indywidualnym 1981-1990 odsetek Amerykanów what one does wydaje się stawiać
 radzeniem sobie i mitem  od pu- deklarujących poglądy lewicowe Amerykanów pod dyktatem ciągłej
cybuta do milionera . wzrósł z 45 do prawie 55%, to jed- aktywności i zaangażowania w
W drugiej połowie XIX wieku, mit nocześnie niezmiennie, jedynie nie- sprawy zawodowe. W badaniach
ten znalazł swoje literackie uciele- wiele ponad 1% opowiadał się za National Opinion Research Center
śnienie w popularnych powieściach państwową własnością w biznesie (NORC) przeprowadzonych w 1998
Horatio Algery. Wizje nieograniczo- i przemyśle (Inglehart, 1997:318). roku, 70% respondentów stwierdzi-
nych możliwości, dostępnych dla ło, że chciałoby pracować nawet
każdego pod warunkiem przyjęcia W latach 30. XIX wieku, Tocqu- wówczas, gdy niepotrzebne byłyby
aktywnej postawy, były przesła- eville zwracał uwagę na nienasyce- im pieniądze (NORC, 2002). Ame-
niem na tyle nośnym, że przekona- nie, zniecierpliwienie i niepokój, rykańscy biznesmeni ze zdziwie-
ły do zakupu książek Algery ponad przenikające egzystencję każdego niem patrzą na swych europejskich
20 milionów Amerykanów. Amerykanina. Wszelkie osiągnięcia kolegów, którzy po osiągnięciu
Za ojca amerykańskiej przedsię- przyćmiewała wizja rzeczy jeszcze określonych celów finansowych
biorczości na równi z Franklinem niezdobytych (1969: 536). Pod ko- odchodzą z biznesu, by korzystać
uważa się Adama Smitha. Treści niec XIX wieku, za sprawą książki z życia.  Odchodzenie na emerytu-
zawarte w Bogactwie narodów wy- Georga Bearda, temat ten powró- rę, gdy się wystarczająco zarobiło,
warły ogromny wpływ na ekono- cił pod hasłem  amerykańskiej ner- to dezercja (Sutton, Harris, Kay-
miczne myślenie Amerykanów i wowości i neurastenii (Bellah, senn, Tobin, 1956). Dla Ameryka-
choć zapewne niewielu amerykań- 1986:117-118). W pracy Bearda nów, status społeczny jest tak sil-
skich biznesmenów przebrnęło znalazło się znamienne zdanie:  we nie łączony z pozycją zawodową,
przez ponad tysiącstronicowe dzie- wszystkich klasach panuje stały że brak pracy oznacza często cał-
ło Smitha, to jednak każdy wie o niepokój i zgryzota  karkołomna kowitą utratę identyfikacji. I jakkol-
działaniu  niewidzialnej ręki rynku walka o to, kto sięgnie wyżej (Be- wiek nie należy pomniejszać tu
i świadomy jest tego, że  nie od ard, cyt. za Bellah, 1986: 118). względów czysto merkantylnych,
przychylności rzez
nika, piwowara Nie ulega wątpliwości, że ogrom wydaje się, że równie silną, o ile nie
czy piekarza oczekujemy naszego przemian społecznych, gospodar- silniejszą rolę, odgrywa w tym
obiadu, lecz o od ich dbałości o czych i technologicznych, jakie względzie kulturowy wymóg  pra-
własny interes oraz że  zwracamy miały miejsce od końca XVIII wie- cowania . Słowo do (robić) zdaje
się nie do ich humanitarności, lecz ku, dokonał głębokich przewarto- się być drugim najczęściej używa-
egoizmu i nie mówimy im o na- ściowań w kulturze amerykańskiej. nym przez Amerykanów słowem
szych własnych potrzebach, lecz o Okres industrializacji, lata Wielkie- (po zaimku I): getting things done,
ich korzyściach (Smith, 1954:21- go Kryzysu, powojenna prosperity one doer is worth a hundred dre-
22). i przełomowe obyczajowo lata 60. amers, how are you doing?, I m
i 70. XX wieku  każde z nich na doing fine. Wszyscy bohaterowie
Kardynalne zasady  każdy dla swój sposób odbiło swoje piętno amerykańskiej kultury to ludzie czy-
siebie i  każdy kowalem swego również na kulturze biznesu. W nu, ludzie aktywni. Wśród siedmiu
losu wciąż obowiązują w świecie epoce Magnatów-Rabusiów ob- najistotniejszych cech, koniecz-
interesów, zaś prawa rynkowe trak- wieszczono upadek moralności nych do stania się Amerykaninem,
towane są przez Amerykanów z biznesowej, w czasach powojen- Michael Novak wymienia egoizm
namaszczeniem iście religijnym. nych pogrzebano ideał self-made (trzeba się  nauczyć, że nie ma nic
Estyma dla wolnorynkowości prze- mana (Mills, Parsons). Obecnie złego w tym, jeśli myśli się wyłącz-
jawia się chociażby w organicznej można odnieść wrażenie, że  mę- nie o sobie i dąży wyłącznie do
wręcz niechęci do mieszania się skość amerykańskiego świata biz- tego, czego się chce, i jeśli pusz-
państwa w sprawy rynku. Choć w nesu łagodnieje, robi się uducho- cza się wodze zachłanności i am-
cenie jest dzisiaj różnorodność i wiona i empatyczna. Że amerykań- bicji, że wtedy wszystko jest w po-
pluralizm, w sprawie wszelkich scy biznesmeni  zdjęli nogę gazu . rządku ), samowystarczalność i
aspektów działalności biznesowej Czy rzeczywiście?  nerwową aktywność (1985: 137).
panuje w Ameryce zaskakująca
jednomyślność, określana niekiedy 45% dorosłych Amerykanów, Z badań National Study of the
mianem  market consensusu (lub poproszonych o narysowanie ide- Changing Workforce (NSCW) prze-
consensusu waszyngtońskiego) alnej postaci ludzkiej, rysowała prowadzonych przez Families and
(Frank, 2000:16). Amerykanie, nie- mężczyznę zajętego pracą. Praca Work Institute w 1997 roku, wynika,
zależnie od reprezentowanej opcji przedstawiana była na rysunkach że w porównaniu z rokiem 1977 (do
politycznej, zdają się zgodnie pod- jako z
ródło osiągnięć, sukcesów i porównania wykorzystano dane z
pisywać pod słynnym zdaniem Re- bogactwa (Hofstede, 2001:301). badań Quality of Employment Su-
agana, zawartym w przemówieniu  Nasza definicja pracy  jakakol- rvey przeprowadzonych w 1977
12
 MBA 3/2003
3/2003
ntują, że roku przez U.S. Department of La- ry. Wymóg dążenia do awansu jest dową a obowiązkami rodzinnymi
podaży bor), praca w sferze biznesu stała tak głęboko zakorzeniony kulturo- jako wyłącznej domeny kobiet.
ki sprzy- się bardziej absorbująca i wymaga wo, że o ile chce się zachować swój Sama nazwa mommy track sugeru-
podarki. większego poświęcenia i zaanga- status, nie można pozwolić sobie je wyraz
nie, że w oczekiwaniach
a jednak żowania ze strony pracowników. nawet chwilowo na zaniżenie aspi- społecznych, obowiązki związane
ważań, i Pracuje się dziś dłużej, spełniać racji. Jeden z respondentów w ba- z wychowywaniem dzieci spoczy-
ozostaw- trzeba coraz wyższe wymagania, a daniach Knopf ujął to w następują- wać powinny na matce, a nie 
ę warto- utrzymanie stanowiska jest trud- cy sposób:  Jeśli zaczniesz być choćby po części  na ojcu. Męż-
na kon- niejsze niż kiedyś. Tym samym, postrzegany jako osoba, której nie czyzna biorący zwolnienie na opie-
dzynaro- coraz ciężej jest zachować równo- zależy na awansie, to koniec z two- kę nad dzieckiem, bądz
też korzy-
w krajo- wagę pomiędzy pracą zawodową a ją karierą. Nie będziesz dostawać stający z przysługującego mu urlo-
u kapita- życiem osobistym. Zarówno męż- atrakcyjnych ofert, nie otrzymasz pu rodzicielskiego postrzegany jest
yka ma- czyz
ni, jak i kobiety mają dziś mniej dodatkowej pracy (2001:159). nadal - podobnie, choć jeszcze sil-
niej auto- czasu na sprawy osobiste  całą ich Wydaje się, że niewiele uległo niej niż w przypadku niepełnoeta-
ości. De- energię pochłania praca i obowiąz- zmianie od końca lat 50., gdy w towców - jako pracownik niepoważ-
lationary ki domowe. podobnym duchu tyle, że o ówcze- ny i obojętny na sprawy firmy. Ge-
ałe, bez snym ideale  człowieka organiza- neralnie, korzystanie z wszelkich
olityków Średnia długość dnia pracy wy- cji , wypowiadał się Galbraith:  ty- elastycznych i niepełnowymiaro-
yborców nosi dziś 9,6 godzin, tygodniowo powy pracownik (..) pnie się w wych form zatrudnienia, które po-
mi kolej- pracuje się około 50 godzin a od- górę, prześcigając w awansach zwalają łączyć obowiązki domowe
h wybo- poczywa - 20 godzin . W 1973 roku kolegów. Jego szanse na awans z zawodowymi, traktowane jest
tydzień pracy wynosił średnio 41 musiałyby zmaleć, gdyby go podej- jako brak zaangażowania ze stro-
godzin  odpoczywano 26 godzin rzewano, że miga się w pracy (..) ny pracowników i skazuje ich na
tygodniowo (www.pollingreport.com/ Oczekuje się po nim, że będzie pozycję pracowników gorszej kate-
workplay.htm, z 27 sierpnia 2002). Jak dawał z siebie wszystko korporacji gorii. Presja ze strony środowisk
inna wska-
komentuje Putnam, nawiązując do i zwykle tak robi (1973:68). kobiecych i zachodzące przemia-
onę globa-
dychotomii Veblena,  klasa pracu- ny obyczajowe sprawiają, że w ofi-
na ryzyko
jąca pracuje dziś mniej, zaś  kla- W tym kontekście nietrudno o cjalnych deklaracjach amerykań-
ak się wy-
sa próżniacza mniej próżnuje silną stygmatyzację pracy w niepeł- skiego świata biznesu wiele mówi
zi ekspan-
miczną w (2000: 191). Z danych Economic nym wymiarze godzin, która w się o programach zatrudnienia
arki. Zgod-
Policy Institute za okres 1979-1998 przeważającej ilości przypadków umożliwiających godzenie pracy z
u chcę się
wynika, że w grupie krajów rozwi- dotyczy kobiet. Pełnoetatowi pra- obowiązkami życia rodzinnego,
zagranicz-
niętych Stany Zjednoczone są pań- cownicy oceniają na ogół wyniki jednak w praktyce za tą politycznie
stwem, w którym średnia ilość go- pracy  półetatowców jako mniej poprawną fasadą utrzymywane są
yle, że rzą-
dzin pracy w roku jest najwyższa i zadawalające, mimo iż obiektywne praktyki kultywujące tradycyjny
chcą spro-
owego ka-
jednocześnie, praktycznie jedynym oceny tego nie potwierdzają. Bada- podział na tych, którzy karierę ro-
kreślonych
krajem, w którym pracuje się coraz nia Business Work-Life Study bią i na tych, którzy nie robią jej w
konomicz-
więcej. Wszystkie pozostałe pań- (BWLS) przeprowadzone w 1998 ogóle. Widać dziś wyraz
nie, że ko-
egają one
stwa (z wyjątkiem Szwecji, ale tam roku przez Families and Work Insti- rzystanie z programów prorodzin-
realiom 
pracuje się nadal najmniej), odno- tute wskazują, że spośród ankieto- nych, które tworzone były z myślą
zego osta-
wet wzrost
towały znaczący spadek ilości go- wanych firm oferujących pracę w o wyrównaniu szans obu płci i
produkcie
dzin pracy (Mishel, Bernstein, niepełnym wymiarze godzin lub umożliwieniu pogodzenia obowiąz-
Schmitt, 2001:400,403). Długi dzień elastyczne godziny pracy, zaledwie ków zawodowych z obowiązkami
e zobowią-
pracy stał się częścią kultury biz- 18% uważa, że koszty wprowadze- rodzinnymi, oznacza tak naprawdę
egionalnej
nesu. W badaniach przeprowadzo- nia takich udogodnień przewyższa- rezygnację z możliwości dalszego
rdziej sku-
d atakami nych przez Knopf, 44% responden- ją korzyści, 36% nie zauważa róż- rozwoju zawodowego. Oczekiwa-
godny od-
tów stwierdziło, że praca po więcej nicy, zaś 46% uznaje, że korzyści nia wobec pracowników oraz ich
niż osiem godzin dziennie świad- są większe od kosztów. Mówi się ocena (nie tylko przez przełożo-
nowiskiem
czy o tym, że jest się dobrym pra- dziś o formalnej dostępności fami- nych, ale i przez współpracowni-
rzykładzie
cownikiem (Knopf, 2001). Tradycyj- ly-friendly policies w biznesie i o ków!) formułowane są w większo-
ardzo kra-
ne myślenie kategoriami up or out jednoczesnym nieformalnym na- ści przypadków w typowo  mę-
dze mone-
oziom sto-
(awans lub zwolnienie) sprawia, że piętnowaniu tych, którzy z takich skich kategoriach, co sprawia, że
ma być ten
pracownicy podlegają stałej presji programów korzystają. Przykładem wciąż nagradzani są ci, którzy pod-
owskiego.
parcia do przodu i podejmowania mogą być tzw. mommy tracks, czy- porządkowują życie rodzinne i
są w kra-
nowych wyzwań. Zachowania rytu- li specjalne ścieżki kariery dla ma- sprawy osobiste pracy i karierze.
go w kra-
alne, o których pisał Merton (1982: tek, które najkrócej można opisać Wprowadzanie nowych rozwiązań
realne sto-
kie i polity-
213), polegające na wycofaniu się z jako dawanie kobietom wyboru w formalnych napotyka na silną ba-
rdziej eks-
wyścigu (czy to w imię kontestacji postaci: albo macierzyństwo, albo rierę kultury biznesu, która gratyfi-
dnie niskiej
czy też, jak w przypadku wielu ro- możliwości awansu (Knopf, 2001). kuje tych, którzy działają zgodnie
h o stosun-
dziców, w imię większego poświę- Dotykamy tu kwestii społecznie z typowo  męskimi regułami gry.
monetarna
cenia się życiu rodzinnemu) i celo- akceptowanego podziału ról płci i Wspomniane już wcześniej badania
rzeciwień-
osunkowo wym zaniżaniu własnych aspiracji traktowania problemu zachowania NSCW, wykazały jednoznacznie, że
oznaczają w zasadzie koniec karie- równowagi pomiędzy pracą zawo- czynniki kulturowe postrzegane są
13
MBA 3/2003
przez pracowników jako jedna z za-  strategii wycofywania się . Ma ona (dream life) będzie musiał... zapła-
sadniczych przeszkód przy chęci polegać na opracowaniu szeregu cić. Odwiedzający tę stronę mogą
(czy też konieczności) pogodzenia alternatywnych rozwiązań na wypa- poddać się testowi, którego wyniki
kariery zawodowej z obowiązkami dek niepowodzenia lub zwolnienia. wskażą im wybór odpowiedniej ka-
rodzinnymi. Jak to określa Levinson, żyjemy riery zawodowej. Pytania w teście
dziś w czasach całkowitego pole- dotyczą wyłącznie chęci posiada-
W większości firm biznesowych gania na samym sobie (total self- nia i korzystania z różnych dóbr
w Ameryce pokutuje nadal przeko- reliance). materialnych (samochód, dom
nanie, że dobry pracownik to taki, itp.). Styl i jakość życia utożsamio-
który pracuje w pełnym wymiarze ne są jednoznacznie z indywidual-
Profesjonalizm i sukces
godzin, nie bierze zwolnień, jest w nym zaspokajaniem potrzeb kon-
pełni dyspozycyjny i chętnie korzy- mają płeć sumpcyjnych. Wycena  wymarzo-
sta z możliwości pracy po godzi- Kulturowe cechy męskości-ko- nego życia ma wskazać zawody i
nach (Gerson i Jacobs, 2001). Ze
biecości definiują w biznesie za- stanowiska, które będą mogły za-
wspomnianych wcześniej badań
równo pojęcie sukcesu, jak i profe- pewnić poziom dochodów odpo-
NORC wynika, że w 1998 roku 40%
sjonalizmu. W biznesie amerykań- wiedni do zadeklarowanych po-
amerykańskich pracowników nie trzeb konsumpcyjnych.
skim, cechy kojarzone tradycyjnie
opuściło ani jednego dnia pracy,
z męskością, czyli takie jak aser-
zaś 50% opuściło zaledwie od jed- tywność, nastawienie na konkuro- Większe niż gdzie indziej na
nego do pięciu dni pracy (NORC,
wanie z innymi czy dążenie do suk- świecie fascynacja osiągnięciami
2002). Tylko 50% pracujących ro- cesu materialnego, znajdują swoje
materialnymi i ich akceptacja tłu-
dziców ma możliwość wzięcia wol- odzwierciedlenie we wzorcach oso- maczone są dziś wpływami etyki
nych dni na opiekę nad chorym
bowościowych menedżera, wzor- protestanckiej i typową przez wie-
dzieckiem bez utraty wynagrodze- cach życia zawodowego oraz w
ki dla Ameryki obfitością zasobów.
nia lub utraty urlopu (Family and
znaczeniach przypisywanych prze- Powodzenie podejmowanych przed-
Work Institute, 1997). Z kolei, w aż sięwzięć oznaczało czerpanie wy-
strzeni organizacyjnej, czasowi i
67% firm oferujących pracę w nie- ciału (wraz z jego seksualnością).
miernych korzyści i nie wiązało się
pełnym wymiarze godzin nie za- Kulturowe cechy męskie uwypuklo- zazwyczaj z pozbawianiem innych
pewnia się  półetatowcom świad- ne są niejednokrotnie przez współ- szansy sukcesu. Dlatego też w
czeń zdrowotnych (Family and
występowanie w kulturze amery- myśleniu Amerykanów bardzo sil-
Work Institute, 1998).
kańskiej takich cech jak wąski kon- nie zakorzenione jest pozytywne
myślenie o tych, którym się udało,
tekst, nastawienie na działanie,
Mówi się dziś coraz więcej o zja- wewnątrzsterowność czy sekwen- gdyż ci którzy doznali porażki za-
wisku  wypalania się menedżerów. pewne nie dość się starali. Znakiem
cyjne podejście do czasu.
Przyczyn tego zjawiska upatruje się czasu jest fakt, że nie wspomina się
między innymi w zbyt dużym tem- już o powołaniu (calling) do służe-
pie pracy, zbyt długim dniu pracy nia Bogu i wspólnocie, czy o byciu
Sukces
(niektórzy pracują po 18 godzin wybranym. Przed wiekami ciężka
Kultura amerykańska to kultura
dziennie) i... w konieczności zarzą- praca i osiągnięcia były oznaką
sukcesu. Sukces musi być indywi-
dzania nieszczęśliwymi pracowni- powołania jednostki do realizacji
dualny, widoczny i mierzalny. Utoż-
kami (Levinson, 1996). Dwudziesto- zamiarów bożych, teraz zaś mówi
samianie sukcesu z korzyściami
letnie badania grupy menedżerów się: a rich person cannot be com-
materialnymi jest w Ameryce silniej-
średniego szczebla - w większości pletely bad  or else the person
sze niż w innych krajach. Sukces,
są to dzisiaj czterdziestoparolatko- would not be rich (Stewart, Bennett,
który nie ma przełożenia finanso-
wie bez szczególnych perspektyw 1991:82).
wego nie jest prawdziwym sukce-
awansu  wskazują, że są to osoby
sem.  ...Ludzie interesu, jak i całe
mające nieudane małżeństwa,
społeczeństwo nie mają cierpliwo- Namiętność do dobrobytu nie
ograniczające swoje zainteresowa-
ści dla tych, którym wciąż brakuje
jest w Ameryce namiętnością jedy-
nia do wąskiego obszaru własnej
pieniędzy. Ostatecznie liczy się suk- ną, lecz powszechną, i nawet jeśli
pracy i obojętne na losy innych lu-
ces i to on uzasadnia dążenie do
nie u wszystkich się jednakowo
dzi. Osoby te, wbrew okazywanej
celu i nadaje pracy wartość (Jac- objawia, żywią ją wszyscy. Umysł
na zewnątrz otwartości, nie zawie-
kall, 1997:151). Na stronach inter- Amerykanów bez reszty pochłania-
rają przyjaz
ni i są wrogo nastawio-
netowych Federal Reserve Board
ją zabiegi zmierzające do zaspoko-
ne do otoczenia. Są również mało
(Fed) (www.federalreserve.gov/pu- jenia wszystkich potrzeb ciała i
elastyczne i mają słaby kontakt ze
blications.htm), głównej i najważ- wprowadzanie drobnych udogod-
swoimi dziećmi. Znamienne jest, że
niejszej instytucji ekonomicznej
nień życiowych (...) Zamiłowanie do
gdy w 1981 roku Levinson pisał
Stanów Zjednoczonych znajduje
dobrobytu stało się upodobaniem
swój oryginalny tekst o zjawisku
się witryna Smart Up! poświęcona
ogólnonarodowym i dominującym;
wypalania się dotykającym mene-
edukacji ekonomicznej młodych
w tym kierunku bowiem płynie wiel-
dżerów, radził przełożonym, by na-
ludzi. We wstępie czytamy, że każ- ki nurt namiętności, porywając ze
wiązywali silniejsze więzy z pracow-
dy może decydować o tym, jak bę- sobą wszystko (Tocqueville, 1976:
nikami, dziś zaś nakłania każdego
dzie żył, choć musi mieć świado- 354-355).
z menedżerów do wypracowania
mość, że za  wymarzone życie
Od dzieciństwa Amerykanie sty-
14
 MBA 3/2003
3/2003
e o kapi- mulowani są przez środowiska wy- cie trzech zasad: pierwsza - wszy- su zaczęły występować jednocze-
zych wa- chowawcze do konkurowania z in- scy winni zdążać do tych samych, śnie dwa wątki. Z jednej strony na-
niczenie nymi i bycia najlepszymi. Ambicje istotnych celów, gdyż są one do- dal kładziono silny akcent na osią-
tyce go- nakierowane na osiąganie wymier- stępne dla wszystkich, druga - gnięcia, rozumiane jako praca, za-
truje się nych materialnych sukcesów po- obecne, widoczne niepowodzenie angażowanie i poświęcenie, z dru-
opytu za strzegane są jako cechy pozytyw- jest tylko przystankiem na drodze giej zaś - otoczka marketingu
ostu wy- ne. Otwarcie współzawodniczy się do ostatecznego sukcesu, i trzecia przedstawiała osiągnięcia jako brak
nia rela- z innymi uczniami, walcząc o jak - autentyczną porażką jest wyłącz- ograniczeń w szeroko rozumianej
ytu. Rzą- najlepsze oceny w szkole. Obowią- nie ograniczenie lub wyzbycie się konsumpcji. Jedna z tytułowych
osować zuje norma bycia najlepszym - naj- ambicji (Merton, 1982: 202). Tak sprzeczności kapitalizmu, na którą
ożywie- lepszym uczniem, najlepszym stu- silna kulturowa presja na odnosze- zwracał uwagę Bell w swej pracy,
raju (np. dentem i najlepszym pracowni- nie sukcesu i jednoczesne utożsa- polegała zatem na tym, że amery-
, Austra- kiem. Kariera zawodowa jest plano- mianie tego sukcesu z gromadze- kańskie korporacje oczekiwały od
musiały wana relatywnie wcześnie i układa- niem bogactwa sprawia, że defini- swych pracowników ciężkiej pracy,
zekonały na, podobnie jak CV, pod kątem cją dewianta objęty będzie w Ame- pokonywania kolejnych szczebli
ększenia atrakcyjnych ofert na rynku pracy. ryce każdy, kto świadomie zaniży kariery oraz wytrwałości i cierpliwo-
zcza za Rodzice i nauczyciele stymulują w swoje aspiracje. W kulturze, w któ- ści w nadziei na zasłużoną gratyfi-
polityki dzieciach poczucie własnej warto- rej winning isn t the most important kację i jednocześnie promowały
właści- ści, często kosztem obiektywnej thing  it s the only thing, trudno ideał przyjemnego życia obfitujące-
kapitału, oceny. Jak pisze Hofstede, w spo- jest przyznać, że niezbyt wystarcza- go w nagrody typu  instant . Pra-
wej spro- łeczeństwie amerykańskim obowią- jąco się próbowało. cownik powinien był być zatem 
ieniądza zuje norma dowartościowywania jak mówił Bell  straight za dnia,
obniżo- jednostki. Prowadzi to z jednej stro- Sukces osobisty stał się ponie- nocą zaś przeistaczać się powinien
Stosow- ny do sytuacji, w której każdy bar- kąd wartością samą w sobie i jest był w swingera. Problem ten był
granicz- dzo poważnie traktuje swoje pro- na tyle nęcący, że usprawiedliwia również sygnalizowany we wspo-
ię w po- blemy i kompetencje, z drugiej jed- środki prowadzące do celu. Albert mnianych już wcześniej komenta-
ownych nak przecenia w dużym stopniu zwraca uwagę, że często dochodzi rzach Lyndów. Zwracali oni uwagę,
ta, albo swoje rzeczywiste możliwości. W do rozumowania opartego na sofi- że mimo iż nie udało się całkowi-
ą grę na wielu międzynarodowych bada- zmacie: to, co odnosi sukces jest cie zatrzeć konfliktu pomiędzy edu-
ebezpie- niach przeprowadzonych na gru- efektywne, to, co jest efektywne jest kacją purytańską a bezwzględno-
su finan- pach uczniów i studentów, Amery- prawdziwe, zatem to co odnosi suk- ścią potrzebną do osiągnięcia
nie pod- kanie zawsze oceniali siebie sa- ces jest prawdziwe (Albert, 1994). awansu społecznego, amerykański
go rynku mych i swoje umiejętności dużo Sentencje zawierane w dziełach biznesmen niez
le radził sobie z tym
acisk na wyżej niż wskazywałyby na to wy- niektórych amerykańskich guru konfliktem, żyjąc w dwóch odmien-
w przyj- niki testów (Hofstede, 2001:303- zarządzania osiągają niekiedy taki nych systemach moralnych (po-
ały sto- 304). Z badań International Mana- poziom patosu, że aż trudno uwie- zwalał na to wąski kontekst kultury
rocento- gement (Arbose, 1980) wynika, że rzyć, że pisane były bez cienia iro- amerykańskiej!). Wiele zdaje się
deflacyj- ponad połowa amerykańskich me- nii: wskazywać na to, że wyjątkowo
e i reak- nedżerów zatrudnionych w firmach dobrze uporano się z tym proble-
go kapi- deklaruje, że ich celem jest obję-  Wielkie bogactwo pozwala jed- mem, przynajmniej w sferze reto-
bierania cie stanowiska dyrektora naczelne- nostkom pozostawić ślady na pia- ryki, w latach 90. XX wieku.
polityki go. sku czasu... Ci, którzy osiągnęli
cy mix), bogactwo są ważni i należy zabie-
Męskie cechy dobrego
niczenia Słowo  agresywność ma w ję- gać o ich względy. Zasługują na
2
. zyku angielskim wydz
więk pozy- szacunek... Są zwycięzcami. Bo- menedżera
tywny. Agresywny pracownik, agre- gactwo zawsze było ważnym obiek- W amerykańskim biznesie za
sywny sprzedawca, agresywna tem dążeń ludzkich, ale teraz staje najbardziej pożądane cechy mene-
aju
kampania reklamowa, agresywny się jedyną miarą wartości człowie- dżera uważa się wciąż cechy tra-
amach
kandydat do pracy brzmią jak su- ka. Jeśli chcesz się wykazać mu- dycyjnie męskie. Tak zwana osobo-
perlatywy. W innych, bardziej ko- sisz brać udział w tej grze. To roz- wość typu A charakterystyczna jest
ów kapi-
biecych kulturach wydają się być grywka pierwszoligowa. Jeśli w niej dla ponad połowy amerykańskiej
z głów-
groz
ne, żenujące lub śmieszne. W nie grasz to znaczy, że jesteś wy- populacji, przy czym w świecie biz-
wań dla
polskich kręgach biznesowych owa brakowany (Thurow, 1999, 14-15). nesu odsetek ten jest znacznie wy-
darczej,
agresywna terminologia przejęta Bell podkreśla, że osiągnięcia ższy. Osobowość typu A cechuje
zególno-
została na fali fascynacji amerykań- zawsze były podstawową cnotą w  agresywne zaangażowanie w bez-
arnej w
skim biznesem, a i z braku wła- amerykańskim systemie wartości, ustanną walkę, żeby osiągnąć co-
być wła-
snych wzorców. Ciekawe byłoby jednak od początku lat 50. trady- raz więcej, w coraz krótszym czasie
Wydaje
zbadanie uwarunkowań kulturo- cyjną definicję osiągnięć formuło- i - jeśli wymagają tego okoliczności
i między
wych przejęcia owej retoryki. Wie- waną w kategoriach działań i do- - wbrew wszystkiemu i wszystkim,
ionów w
le wskazywać może na podobny do konań zaczęto zastępować defini- którzy stają na drodze do sukcesu
a globa-
amerykańskiego czynnik męskości. cją, w której osiągnięcia określano (Friedman i Rosenman, 1974, cyt. za
zypadku
Merton zwracał uwagę, że  kul- w kategoriach statusu i gustu Robbins, 1998:64). W Ameryce oso-
wzmoc-
tura (amerykańska) zaleca przyję- (1976:70). W sferze kultury bizne- bowość ta jest wysoko ceniona i
15
MBA 3/2003
utożsamiana zarówno z wysokimi zostawiają wątpliwości, że mamy do czynienia z kulturami polichro-
ambicjami, jak i sukcesem material- do czynienia z toczącą się wojną: nicznymi (Hall, 1990, Trompenaars,
nym. Rywalizacja z innymi wydaje The Way to Win: Strategies for Suc- 1993). Przy podejściu sekwencyj-
się być immanentną cechą amery- cess in Business and Sport (Spo- nym, czas traktowany jest jako ciąg
kańskiego biznesu.  Wizerunek ni- sób na wygraną. Strategie sukce- następujących po sobie, niezależ-
czemu nie podporządkowującej się su dla biznesu i sportu), Managing nych wydarzeń, zaś przy synchro-
agresywności postrzegany jest to Survive (Zarządzać tak, aby prze- nicznym osadzony jest w szerokim
jako szczególnie atrakcyjny na Wall trwać), Troubleshooter, Swim with kontekście społecznym i historycz-
Street (Jackall, 1997:161). W 1952 the Sharks without Being Eaten Ali- nym oraz definiowany w relacjach
roku w miesięczniku National Orga- ve (Pływać z rekinami i nie dać się z innymi i redefiniowany wydarze-
nization of Manufacturers ostrzega- zjeść żywcem), The Discipline of niami z przeszłości.
no przed intelektualizującymi teo- Market Leaders: Choose Your Cu-
retykami, którzy oferują iluzorycz- stomers, Narrow Your Focus, Domi- Prosty podział na kultury sekwen-
ne wizje nie nastawionego na kon- nate Your Market (Do przywódców cyjne i synchroniczne pomija dość
kurencję biznesu  niebiańskiej ko- rynku: wybierzcie klientów, na- istotny aspekt różnic zdeterminowa-
operacji. Podkreślano, że duch za- mierzcie swój cel, zdominujcie ry- nych płcią. Niezależnie od orienta-
ciekłej rywalizacji zamiera w czło- nek). cji czasowej dominującej w danej
wieku tylko w jednym przypadku  kulturze, kobiety traktują na ogół
gdy człowiekowi przestaje bić ser- W międzynarodowych badaniach czas w sposób bardziej synchro-
ce (Sutton, Harris, Kaysen, Tobin, przeprowadzonych w 1996 roku, niczny niż mężczyz
ni, mężczyz
ni
1956:40). respondenci poproszeni zostali o zaś skłaniają się ku podejściu se-
przypisanie cech kojarzących się kwencyjnemu (Leonard, 2002).
Amerykański  męski menedżer im z takimi kategoriami jak:  kobie- Owe różnice w traktowaniu czasu
wpisuje się zgrabnie w tradycję ty ,  mężczyz
ni i  odnoszący suk- przez kobiety i mężczyzn są wyraz
-
amerykańskich bohaterów. Pante- cesy menedżerowie (Schein, Mu- nie większe w kulturach męskich,
on nieugiętych i zwycięskich posta- eller, Liuchy, Liu,1996). W przypad- gdzie synonimem profesjonalizmu
ci kultury amerykańskiej to zarazem ku badanych Amerykanów, opis jest na ogół podejście sekwencyj-
panteon kultury typowo męskiej. mężczyzn i opis menedżerów od- ne. Time-and-motion studies, zarzą-
Owi równie amerykańscy, co męscy noszących sukcesy były bardzo sil- dzanie czasem (uznane przez Ste-
bohaterowie uosabiają wszystkie te nie pozytywnie skorelowane, nieza- phena Coveya za jeden z siedmiu
cechy, które uznawane są w świe- leżnie od tego czy respondentami podstawowych nawyków skutecz-
cie biznesu za niezbędne atrybuty były kobiety, czy mężczyz
ni. Kore- nego działania), time-to-market,
odnoszącego sukcesy menedżera. lacja opisu kobiet i opisu menedże- just-in-time czy też założenia o cy-
Frontierów, historycznych bohate- rów odnoszących sukcesy była ze- klu życia produktów, które dojrze-
rów wojennych, bohaterów filmo- rowa w przypadku respondentów- wają i starzeją się  wszystko to
wych, słynnych polityków (wszyscy mężczyzn i pozytywna, ale relatyw- opiera się na założeniu o sekwen-
prezydenci i wiceprezydenci ame- nie słaba w przypadku responden- cyjności czasu. Monochroniczny
rykańscy to mężczyz
ni), a nawet tów kobiet. Kobiecość nie kojarzy czas jest, jak zauważa Hall, równie
bohaterów kreskówek dla dzieci się Amerykanom z sukcesem w  namacalny co pieniądz; można
(też swoją drogą do niedawna sami świecie biznesu. Te z kobiet, które go zmarnotrawić, zaoszczędzić,
mężczyz
ni!) łączy  wiele męskie- sukcesy takowe odnoszą, ocenia- spożytkować lub stracić (Hall,
go . ne są podług typowo męskich kry- 1990:13). Nieodzowność rozkładu
teriów profesjonalizmu. Zdarza się zajęć, punktualne terminy spotkań,
Nie przypadkiem sporo terminów wtedy, jak w sloganie reklamowym terminy nieprzekraczalne (deadli-
z dziedziny zarządzania wziętych amerykańskiej armii, że: Some of nes), koncentracja na wykonywa-
jest prosto z języka działań wojen- our best men are women (Niektó- niu jednej czynności w danym mo-
nych. Strategia, cel, misja, party- rzy z naszych najlepszych męż- mencie, to tylko niektóre z symp-
zancki atak i marketing, ofensyw- czyzn są kobietami). tomów sekwencyjnego traktowania
na defensywa, alianse strategiczne, czasu, które traktowane są jako
atak skrzydłowy czy pytania-poci- uniwersalnie profesjonalne.
Profesjonalnie  męskie
ski (bullet questions) to tylko nie-
ujęcie czasu
które przykłady z języka biznesu. Sekwencyjne podejście do cza-
Wiele z tych terminów weszło do Definiowanie profesjonalizmu w su należy wiązać w Ameryce z kon-
międzynarodowego żargonu bizne- kategoriach typowo męskich odno- cepcją time thrift, która narodziła
sowego  często zachowały formę si się również do sposobu trakto- się w początkach XVII wieku wraz
angielskojęzyczną, gdyż trudno wania czasu. Nastawienie do cza- z rozwojem plantacji tytoniu w Wir-
było je przetłumaczyć (ze wzglę- su jest jednym z istotnych wyznacz- ginii. Chodziło wówczas o zwięk-
dów kulturowych!) na inne języki. ników zachowań biznesowych. Naj- szenie ilości godzin pracy i zwięk-
Również autorzy amerykańskich ogólniej rzecz ujmując, kategoria szenie uwagi na wydajność pra-
bestsellerów z dziedziny zarządza- czasu traktowana może być w spo- cowników. W czasach Franklina
nia posługują się retoryką wojen- sób sekwencyjny - mówi się wtedy time thrift przypomniany został ze
ną. Tytuły niektórych książek budzą o kulturach monochronicznych - zwiększoną emfazą przez słynny
jednoznaczne skojarzenia i nie po- lub synchroniczny - mamy wtedy aforyzm  czas to pieniądz . Meto-
16
 MBA 3/2003
3/2003
ational Cli-
dyczność i planowość propagowa- alności. Społeczeństwo amerykań- su sprowadzić można do jednego
es of Prie-
ne przez Franklina na poziomie jed- skie określone zostało tam jako stwierdzenia: warunkiem uczenia
nostki, jego skrupulatne wyznacza-  tymczasowe , czyli charakteryzu- się jest zapominanie. Hamel i Pra-
: it s role in
nie czasu snu, pracy, odpoczynku jące się tymczasowymi systemami halad autorzy książki Competing for
on-Wesley
i rozrywki, przybrało w dobie indu- złożonymi z mobilnych jednostek, the Future, zatytułowali jeden z roz-
ając od R.
strializacji formę pracy akordowej. bez korzeni, bez zobowiązań i bez działów unlearning the past (od-
ciologicus,
Jak zauważa Richard Brown, w obciążeń wynikających z trwałych uczanie się przeszłości). Guru za-
ch 60. i 70.
1840 roku wszędzie już były zega- związków (Bennis, Slater, 1968: rządzania, Drucker, podkreśla, że
chaftliczen
ry i wkrótce stały się nieodłącznym 124). przeszłość i przyszłość są ze sobą
esellschaft.
elementem wyposażenia każdego w konflikcie. W przyszłości osiąga
des Rolle-
domostwa (Brown, 1976:43-44). W Tymczasowe są również cele wy- się wyniki, w przeszłości były pro-
ela roli jest
słynnych czytankach McGuffeya, znaczane przez te jednostki, gdyż blemy.  Rzez
dnia wczorajszego 
ziału zróż-
które od lat 30. XIX wieku pełniły w kategoria przyszłości odnosi się do zostawia się w pamięci tylko to, co
no wpraw-
Ameryce rolę elementarza, efektyw- przyszłości najbliższej. Za kulturo- można potraktować jako pomysł na
a typologii
ne wykorzystywanie czasu oraz ter- wy wynalazek Amerykanów można jutro (Drucker, 1985:24). Dlatego
ny element
minowe wywiązywanie się z zobo- uznać fakt, że pojmują oni przy- też, jak pisał Hall:  W królestwie
.
ic Interac-
wiązań podniesione były do rangi szłość nie jako abstrakcyjną kate- biznesu, które stanowi dominujący
y, E. Aron-
podstawowych moralnych powin- gorię czasu, lecz jako rezultat dzia- model amerykańskiego stylu życia,
Psycholo-
ności. Do dziś wywiązywanie się z łań podejmowanych dzisiaj (Ste- tradycja to tyle co doświadczenie,
terminów uznawane jest powszech- wart, Bennett, 1991: 36). Zwraca się doświadczenie zaś rozumiane jest
ciologicus.
nie za tak ważne, że nawet w sytu- uwagę, że choć zarówno podręcz- jako coś bliskoznacznego  jeśli nie
eutung und
Role, West-
acjach, gdy występują wątpliwości, niki akademickie z dziedziny zarzą- synonim  know-how (1987:33).
obiektywne przeszkody, a nawet dzania, jak i fachowe pisma, takie
in Action,
racjonalne powody do ukończenia chociażby jak Harvard Business
Filozofia biznesu ma płeć
danego przedsięwzięcia w póz
niej- Review, pełne są rozważań na te-
Spośród wielu mechanizmów
don 1974,
szym terminie, dokłada się zgod- mat istotności planowania strate-
Bureaucra-
podtrzymywania i kultywowania
nie wszelkich starań, aby termin był gicznego, a i z ust wielu praktyków
męskich wartości w amerykańskiej
ses within
dotrzymany (Stewart, Bennett, usłyszymy o roli planów pięcio- i
kulturze biznesu, warto zwrócić też
D. Dunette
1991: 74). dziesięcioletnich, to i tak wysiłki
uwagę na rolę teorii, metod i prak-
nd Organi-
firm skoncentrowane są głównie na
tyk biznesowych. Wszystkie są po-
976
Potrzeba sprawowania kontroli osiąganiu celów w perspektywie
Stress. Stu-
chodną omawianych uwarunkowań
nad upływem czasu jest widoczna kwartału lub w najlepszym przypad-
guity, New
kulturowych, ale też w sposób ewi-
we wszelkich sferach życia spo- ku półrocza (Lane, DiStefano, Ma-
dentny umacniają określone warto-
Dynamics
łecznego i indywidualnego, lecz znevski, 1997: 38). Amerykańscy
ści kulturowe. Powiązania biznesu
Boundary
szczególnie wyraz
nie w sferze biz- menedżerowie kierują się krótkoter-
i kultury nie tworzą relacji przyczy-
ndbook of
nesu. Amerykanie keep an eye on minowymi celami określanymi
sychology, nowo-skutkowej, lecz ciąg wzajem-
the future (śledzą uważnie wszelkie przez krótkowzroczną politykę ryn-
nych oddziaływań (Hofstede, 1983,
Ambivalen-
zmiany) i keep up with the times ków finansowych (Kogut, 1999).
1993). Drucker zwraca uwagę, że
ociological
(podążają za tempem zmian). Se-
w żadnej innej dziedzinie, tradycyj-
kwencyjnemu traktowaniu czasu Kategorią czasową praktycznie
ne przekonania nie utrzymują się
towarzyszy skłonność do nadawa- nieobecną w amerykańskim bizne-
tak mocno, jak w zarządzaniu
ywane jest
nia szczególnego znaczenia teraz
- sie - poza warstwą powierzchownej
Nicholson,
(1998). Przykładem może być cho-
ministration niejszości i przyszłości, przy jedno- ornamentyki - jest kategoria prze-
ciażby tradycyjna ufność amery-
czesnym konsekwentnym ignoro- szłości. Frank, z charakterystyczną
kańskich biznesmenów w istnienie
najczęściej
waniu przeszłości. W klasyfikacji dla siebie przewrotnością zwraca
uniwersalnych rozwiązań (one best
o podjętej
kultur, zaproponowanej przez Kluc- uwagę, że we współczesnym świe-
way) - nawet jeśli owe uniwersalne
w rolach
khohn i Strodtbecka, jedna z  orien- cie amerykańskiego biznesu często
ię jednak,
rozwiązania zmieniają się co sezon
tacji kulturowych dotyczy wyboru można spotkać przykłady utożsa-
niać, anali-
wraz z modami na nowe  najlepsze
enia stało-
kategorii czasowej, która najsilniej miające biznesmenów z rewolucjo-
sposoby . Obszerny przegląd mód
on, op. cit.
determinuje ludzkie zachowania nistami, artystami czy antropologa-
zarządzeniowych ostatniego stule-
orów, m.in.
(przeszłości, teraz
niejszości lub mi lub - na zasadzie kontrastu  z
cia, autorstwa Micklethwaita i Wool-
ortung,, in:
przyszłości) (Kluckhohn, Strodteck, małymi dziećmi o świeżym i niewin-
, s. 1-13. dridge a nosi wymowny tytuł  Sza-
1961). nym sposobie myślenia. Jedną z
psycholo-
mani zarządzania . Innym przeja-
a, 1979, s.
niewielu ról, która konsekwentnie
wem silnego  tradycjonalizmu , o
Zorientowanie na teraz
niejszość, nie pojawia się w szerokim wachla-
którym pisze Drucker jest fakt, że
charakteryzujące większość Ame- rzu możliwych do zaakceptowania
większość amerykańskich teorii i
ons. A so-
rykanów, oznacza, że zasadnicze czy też atrakcyjnych wizerunków,
modeli motywacji, komunikacji,
&Winston,
znaczenie mają cele bieżące i krót- jest rola człowieka silnie związane-
konfliktu, negocjacji czy przywódz-
kim przed- koterminowe. Znamienne jest, że o go z przeszłością i historią (Frank,
twa opiera się na założeniach sil-
symbolicz-
książce autorstwa Bennisa i Slate- 2000: 243).  Historia dobra jest dla
nie  zmaskulinizowanych a zara-
ner, którzy
ra The Temporary Society napisa- tchórzy i dla przegranych . Wiele
zem indywidualistycznych. Można
dnostki w
nej ponad trzydzieści lat temu mówi aforyzmów ze znanych bestselle-
w tym względzie mówić nawet o
kcji z inny-
się dziś, że nie straciła nic na aktu- rów współczesnej literatury bizne-
op. cit.
pewnej kulturowo uwarunkowanej
17
MBA 3/2003
selektywności. menedżerów niezależnie od płci; kulturach kobiecych i męskich zu-
Z dwóch fundamentalnych dzieł kobiety na kierowniczych stanowi- pełnie odmienne znaczenie. W kul-
Adama Smitha - Teoria uczuć mo- skach są równie męskie jak męż- turach kobiecych płace ustala się,
ralnych i Bogactwo narodów - nie- czyz
ni (Robbins, 387). Co więcej, mając na uwadze względy społecz-
porównywalnie większy wpływ na kobiety-menedżerowie opisując ne. Dominują postawy egalitarne i
ekonomiczne myślenie Ameryka- same siebie używają najczęściej do solidarnościowe. W krajach mę-
nów wywarło drugie z nich. Najbar- tego celu terminów kojarzonych skich, takich jak Stany Zjednoczo-
dziej uznanym modelem natury tradycyjnie z męskością. ne, sprawiedliwość oznacza zapła-
ludzkiej jest racjonalna jednostka tę adekwatną do indywidualnych
dążąca do maksymalizacji zysków, Odpowiedniki męskich i kobie- umiejętności i osiągnięć. General-
mimo iż Smith przekonywał, że cych wątków w zarządzaniu wystę- nie uważa się zasadę sprawiedliwo-
motywacja do podejmowania dzia- pują w niemal wszystkich teoriach ści za nadrzędną w stosunku do
łalności gospodarczej nie jest wca- zachowań i teoriach sytuacyjnych zasady równości. Nie sposób nie
le tak jednoznaczna i warunkuje ją pod postacią dwóch odmiennych zauważyć, że poglądy te służą dziś
szereg czynników kulturowych i wymiarów. Wyniki badań przepro- do ideologicznej legitymizacji nara-
społecznych. W historii jedyną ko- wadzonych w Ohio State Universi- stających nierówności w docho-
bietą wśród znanych amerykań- ty, uważane już dziś za klasykę ba- dach. Przekonanie o zasadności
skich teoretyków zarządzania była dań nad stylami przywództwa, sowitego wynagradzania ciężkiej
Mary Parker Follet (1868-1933). Jej wskazują odpowiednio na inicjowa- pracy i wyjątkowych osiągnięć,
wnikliwe i do dziś aktualne analizy nie struktury (initiating structures) i pozwala na windowanie honora-
i zalecenia były przez dziesiątki lat wspieranie(consideration). Wyniki z riów wybitnych jednostek do roz-
ignorowane, gdyż w swych założe- University of Michigan mówią o miarów niespotykanych nigdzie in-
niach odbiegały od powszechnie orientacji na produkcję i orientacji dziej na świecie. Wskaz
nik relacji
akceptowanych typowo  męskich na pracowników, zaś w siatce kie- średniego uposażenia dyrektora
wyobrażeń na temat zarządzania. rowniczej (managerial grid) Blake a naczelnego (CEO) do średniej pła-
W latach 30., gdy zarządzanie za- i Moutona wyróżnia się wymiar tro- cy pracowników najniższego szcze-
czynało zyskiwać status dyscypli- ski o produkcję i troski o ludzi. Po- bla, osiągnął w 1999 roku poziom
ny naukowej, głównie koncentro- dobne elementy znalez
ć można w 475, co jest wielkością astrono-
wano się na obniżaniu kosztów. bardziej współczesnych teoriach miczną w porównaniu z analogicz-
Follet podkreślała rolę relacji mię- sytuacyjnych. Fred Fiedler w swym nymi wskaz
nikami w innych krajach
dzyludzkich i pozytywne strony kwestionariuszu najmniej lubiane- (Institute for Policy Studies, 2001).
konfliktu. Szkoła relacji międzyludz- go pracownika dokonuje pomiaru,
kich zdaje się być dzisiaj po- na ile dana osoba nastawiona jest Powszechne dziś wśród teorety-
wszechnie doceniana, jednak spo- na zadania, a na ile na stosunki ków zarządzania przekonanie o po-
sób, w jaki założenia tego kierun- międzyludzkie. Paul Hersey i Ken trzebie pracy zespołowej, nie prze-
ku wykorzystywane są w praktyce, Blanchard opierają z kolei swój szkadza umacnianiu retoryki  jed-
sprowadza się nierzadko do legity- model przywództwa na wymiarach nostkowego kultu szefów-superma-
mizacji działań nie mających z tymi zachowania dyrektywnego i wspie- nów (Drucker, 1998) i utożsamia-
założeniami wiele wspólnego.  Po- rającego. Przywództwo dzieli się nia sukcesów firm z jedną konkret-
czucie dawane pracownikom wpi- też na transakcyjne i transformacyj- ną osobą. Galbraith podkreśla, że
suje się znakomicie w ezoteryczną ne. Generalnie mówi się więc o za- we współczesnych korporacjach
i subtelną retorykę współczesnego daniach i/lub ludziach. Badania działalność grupowa ma przewagę
biznesu, dając wrażenie złagodze- przeprowadzone w 1987 roku na nad działalnością indywidualną
nia wszelkiej drapieżności, przebo- próbie amerykańskich menedże- oraz że korporacyjne podejmowa-
jowości i bezwzględności stosowa- rów wskazują, że menedżerowie nie decyzji jest dziś zawsze grupo-
nych praktyk. Jest to jednak na płci żeńskiej postrzegają oba ele- we, a nie indywidualne (1973:185-
ogół jedynie poczucie. menty przywództwa jako komple- 190). Tymczasem każda znana
mentarne, zaś mężczyz
ni jako wza- amerykańska firma ma swojego
W amerykańskich teoriach przy- jemnie się wykluczające (Statham, powszechnie rozsławionego jed-
wództwa męskość i kobiecość są 1987). nostkowego bohatera. Wszystkim
wszechobecne. W teorii cech nie znane są takie nazwiska jak Lee
proponuje się co prawda pełnego Amerykańskie systemy ocen i Iacocca, Bill Gates, Jeff Bezos czy
uniwersalnego zestawu przymio- wynagradzania pracowników no- Jack Welsh. Nazwiska kobiet trud-
tów gwarantujących sukces, jednak szą również wyraz
ne znamiona niej jest już przywołać, ale co cie-
wśród cech niezbędnych wymienia męskości. Większość z nich funk- kawsze, trudniej jest w ogóle wy-
się: ambicję i energię, pragnienie cjonuje zgodnie z zasadą sprawie- mienić nazwiska szefów firm spo-
przewodzenia innym, chęć wywie- dliwości (the principle of equity) za Stanów Zjednoczonych, mimo iż
rania wpływu na innych oraz pew- wprowadzoną na początku XX wie- wiele z tych firm nie ustępuje pod
ność siebie. Wszystkie te atrybuty ku przez twórcę naukowego zarzą- względem wyników gospodar-
kojarzone są tradycyjnie z męsko- dzania Fredericka Taylora i stoso- czych firmom amerykańskim.
ścią. Wiele badań wskazuje, że w waną w postaci systemu akordowe-
rzeczywistości typowo męskie ce- go w zakładach Forda. Sprawiedli- W amerykańskiej kulturze bizne-
chy charakteryzują amerykańskich we wynagrodzenie ma jednak w su męskość nosi dziś wciąż status
18
 MBA 3/2003
3/2003
zbie ele- naukowości, obiektywności i uni- Drucker F. D. (1998), Management s New and Sentinel, http://docsouth.unc.edu/imls/
Paradigms, Forbes, October 5, agriculture/menu.html z dnia 10 lipca 2002.
wersalizmu. Głęboko zakorzenione
www.forbes.com/forbes/1998/1005/ Kagan R. (2002), Kowboje i barmani, Gaze-
 męskie normy i praktyki organi-
6207152a_print.html z 20 maja 2002. ta Wyborcza, 17-18 sierpnia, 12-16.
zacyjne stanowią w większości
(1985), The Effective Executive, New York: Kluckhohn F. i Strodtbeck F. L. (1961), Va-
przypadków immanentną część
Harper&Row. riations in Value Orientations. Westport, CT:
korporacyjnego status quo. Znako-
Greenwood Press.
Institute for Policy Studies (2001), Executive
ma spro-
mita większość amerykańskich teo-
Excess 2001, Knopf M. B. (2001), Part-Time Arrangements
iem bie-
rii, norm i praktyk biznesowych nosi and the Corporation, w: Working Families.
www.ufenet.org/CEOPay/index.html z 30
okumen-
The Transformation of the American Home,
cechy ewidentnie  twarde . Rola i czerwca 2002.
sposób.
Hertz R. and Marshall N. L. (red.), Berkeley:
miejsce amerykańskiej sfery bizne- Families and Work Institute (1998), Business
ciej wer- University of California Press.
Work-Life Study (BWLS), www.familiesan-
su w szerszym kontekście społecz-
kiś kon- Kogut B. (1999), What Makes a Company
dwork.org/summary/worklife.pdf z 8 sierp-
nym wyznaczona jest podług zasad
Global? Harvard Business Review, January-
nia 2002.
mniej lub
 męskiej filozofii biznesu. W prze-
February.
Families and Work Institute (1997), National
ówki dla
ciwieństwie do kultur kobiecych,
Lane H. W., DiStefano J. J. i Maznevski M.
Study of the Changing Workforce (NSCW),
L. (1997), International Management Beha-
takich jak na przykład kultury skan- www.familiesandwork.org/summary/
ganiach
vior, Cambridge: Blackwell.
ncsw.pdf z 8 sierpnia 2002.
dynawskie, w których  pracuje się,
yraziste,
Lasch C. (1997), Bunt elit, Kraków: Platan.
Frank T. (2000), One Market Under God, New
aby żyć , w Ameryce sens życia
. Niektó-
York: Anchor Books. Leonard P. (2002), Organizing Gender? Lo-
określany jest pracą. Zdaniem Ho-
nedżera
oking at the Metaphors as Frames of Me-
Franklin B. (1982), The Autobiography and
fstede, zachodzące zmiany demo-
aning in Gender/Organizational Texts, Gen-
że więc Other Writings, New York: Bantam Books.
graficzne, technologiczne i spo-
der, Work & Organization, Volume 9, Num-
hczaso- Friedan B. (1974), The Feminine Mystique,
łeczne pozwalają przypuszczać, że
ber 1, January, 60-80.
New York: Norton.
óre mają
kulturowa  męskość amerykań-
Levinson H. (1996), Burn Out, Harvard Bu-
Galbraith J. K. (1973), Społeczeństwo do-
ą, zawie-
siness Review, July-August.
skiego świata biznesu zacznie
brobytu. Państwo przemysłowe, tłum. J. Pro-
dotyczą-
Lipset, S. M. (1990), The work ethic  then
 mięknąć pod wpływem coraz kopiuk i Z. Zinserling, Warszawa:PIW.
dróg do
and now, The Public Interest, Winter, 61-69.
większej siły ekonomicznej kobiet Gerson K. and Jacobs J. A.(2001), Chan-
ą po pro-
Merton R. K. (1982), Teoria socjologiczna i
ging the Structure and Culture of Work, w:
(Hofstede, 2000: 170-171). Pytanie,
ułowane, struktura społeczna. tłum. E Morawska i J.
Working
na ile rzeczywiście oznaczać to
Wertenstein- Żuławski, Warszawa: PWN.
h zrozu-
Families. TheTransformation of the American
będzie osłabienie prymatu męskich
Micklethwait J. i Wooldridge A. (1996), Sza-
Home, Hertz R. and Marshall N. L. (red.),
jasności
wartości, pozostaje otwarte - mę-
mani zarządzania, tłum. A. M. Unterschuetz,
Berkeley: University of California Press.
. Wszyst-
skość jest przecież również silnie Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Hall E. T. (1987), Bezgłośny język, tłum. R.
u wystar-
kulturowym atrybutem amerykań- Mishel L., Berstein J. i Schmitt J. (2001), The
Zimand, A. Skarbińska, Warszawa:PIW
są pod-
State of Working America 2000/2001, Itha-
skich kobiet. Może jednak opinia
Hall E. T. i Hall M. R. (1990), Understanding
zekiwań
ca:Cornell University Press, 2001.
Cultural Differences. Yarmouth, ME:
Hofstede nie jest tylko pobożnym
uformo-
National Opinion Research Center (2002),
życzeniem reprezentanta silnie ko- Intercultural Press, Inc.
unek, by www.icpsr.umich.edu/GSS z dnia 16 lipca
Hertz R. and Marshall N. L. ed. (2001), Wor-
biecej kultury holenderskiej. Bądz

2002. Novak M. (1985), Przebudzenie etnicz-
a je naj-
king Families. The Transformation of the
co bądz
 Amerykanie to idealiści,
nej Ameryki, tłum. H. Pawlikowska, Warsza-
yni się z
American Home, Berkeley: University of
ale nie mają doświadczeń w pro- wa:PIW.
ywidual- California Press.
Ossowska M. (1985), Moralność mieszczań-
mowaniu ideałów bez użycia si-
Hewlett S. A. (2002), Executive Women and
Tak więc
ska, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum.
ły (Kagan, 2002).
the Myth of Having It All, Harvard Business
y, o wie- Robbins S. R. (1998), Organizational Beha-
Review, April.
vior. Concepts, Controversies, Applications,
a każdo-
Bibliografia
Hofstede G. (2001), Culture s Consequen- 8th ed., Upper Saddle River: Prentice Hall.
pretacji.
Albert M. (1994), Kapitalizm kontra kapita- ces, 2nd ed., Thousand Oaks: Sage Publi- Rodgers D. T. (1978), The work ethic in in-
nedżera
lizm, Kraków: Signum.
cations. dustrial America, Chicago: The University of
mniano,
Chicago Press.
Arbose J.R. (1980), The changing life valu- (1993), Cultural Constraints in Management
nkach, w
es of today s executive, International Schein, V. E., Mueller, R., Lituchy, T., Liu, J.
Theories, Academy of Management
(1996), Think Manager, Think Male: A Glo-
o dodat-
Management, 35(7), 12-19.
Executive, vol.7, no.1, 81-94.
bal Phenomenon, Journal of Organizational
odbioru Bell D.(1976), The Cultural Contradictions of
(2000), Kultury i organizacje, tłum. M. Dur-
Behavior, 17, 33-41.
Capitalism, New York: Basic Books.
żdorazo- ska, Warszawa: PWE.
Smith A. (1954), Bogactwo narodów, tom I i
Bellah R. N. ed. (1986), Habits of the Heart,
(1998), Masculinity and Femininity, Tho-
Interpre-
II. Warszawa: PWN.
New York: Harper&Row.
usand Oaks: Sage Publications.
stulatów
Stewart E. C. i Bennett M. J.(1991), Ameri-
Bem S. L. (2000), Męskość i kobiecość,
(1983), The Cultural Relativity of Organiza-
pryzmat can Cultural Patterns. A Cross-Cultural Per-
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psycho- tional Practices and Theories, Journal
spective, Yarmouth, ME: Intercultural Press,
obistym
logiczne.
of International Business Studies, Fall, 75- Inc.
nym, za
Bennis W. G. i Slater P. E. (1968), The tem- 90.
Sutton F. X, Harris S. E., Kayssen C. i Tobin
wiedzy i
porary society, New York: Jossey-Bass.
Inglehart R. (1997), Modernization and Post- J. (1956), The American Business Creed,
Ostatecz-
Berger B. ed. (1994), Kultura przedsiębior- moderniztion. Cultural, Economic and Poli- Cambridge, MA: Harvard University Press.
czości, Warszawa: Oficyna Literatów  Rój .
mowany The World Almanac and Book of Facts 2002
tical
(2002), New York: World Almanac Books.
Brown R. D. (1976), Modernization: the
ra to re- Change in 43 Societies, Princeton, NJ: Prin-
Thurow L. (1999), Building Wealth, New
Transformation of American Life, 1600-1865,
ceton University Press.
etwarza-
York: HarperCollins.
New York: Hill and Wang.
Jackall R. (1997), Moralne labirynty: biuro-
rzyjęciu
Trompenaars F. (1993), Riding the Waves of
de Tocqueville A.(1969), Democracy in Ame- kracja i praca menedżerska, w: L. V. Ryan i
mowania
Culture, London: Nicholas Brealey Publi-
rica, tł. G. Lawrence, New York: Harper &
J. Sójka, Etyka biznesu, Poznań: Wydawnic-
m sensu
shing.
Row.
two  W drodze
Weber M.(1994), Etyka protestancka a duch
e wobec
(1976), Demokracja w Ameryce, tłum. M.
Jones J. (1861), Agricultural Resources of
kapitalizmu, tłum. J. Miziński, Lublin:Test.
oczywi-
Król, Warszawa: PIW.
Georgia, Augusta, GA: Press of Chronicle
a go do
19