C.GEERTZ RELIGIA JAKO SYSTEM KULTUROWY
[w:] Piwowarski W. (red.) Socjologia religii. Antologia tekstów,
Kraków 1998, s. 40-68
Geertz na początku swojej pracy stwierdza, że obecne antropologiczne badania nad religia
znajdują się w stanie ogólnej stagnacji. I aby ten stan zmienić należy zrezygnować z
prezentowania oczywistych i ugruntowanych umiejętności (czyli teorii Durkheima,
Malinowskiego, Webera i Freuda), a zająć się niedostatecznie wyjaśnionymi problemami.
Geertz zamierza rozwinąć kulturowy wymiar analizy religijnej. Gdzie  kulturę pojmuje jako
przekazany historycznie model zawartych w symbolach znaczeń, system odziedziczonych i
wyrażonych w symbolicznych formach koncepcji, za pomocą których ludzie komunikują się
ze sobą, utrwalają i rozwijają swoją wiedzę o życiu i swoje wobec niego postawy.
{def. religii Tylora: wiara w istoty duchowe }
Paradygmat: Symbole sakralne z jednej strony syntezują ludzki etos, a z drugiej ujednolicają
ludzki ogląd świata.
Religia zestraja ludzkie działania z wyobrażonym porządkiem kosmicznym oraz rzutuje
obrazy porządku kosmicznego na obszar ludzkiego doświadczenia.
Sprowadzając ten paradygmat do def. Geertz otrzymuje, iż religia jest (1) systemem
symboli, które doprowadzają do (2) wytworzenia się u ludzi skutecznych, powszechnych
oraz trwałych usposobień i motywacji (3) poprzez formułowanie koncepcji ogólnego
porządku egzystencji oraz (4) przybieranie tych koncepcji w taką powłokę realności, iż
(5) owe usposobienia i motywacje wydają się wyjątkowo rzeczywiste.
Ad. (1) Symbol jest tu rozumiany jako każdy przedmiot, działanie, wydarzenie, jakość bądz

relacja służący za nośnik jakiegoś pojęcia  pojęcie jest `znaczeniem` symbolu, np. krzyż 
przedstawiany w formie wizualnej, kreślony na czole itd.
skonkretyzowana postać idei, postaw, osądów, pragnień, przekonań
Wzory kulturowe ( zbiory symboli) są modelami, których wzajemnie relacje modelują relacje
miedzy ludz
mi, procesami itd. Poprzez naśladowanie owych modeli.
" model czegoś  model rzeczywistości, tworzący ją
" model dla  model dla rzeczywistości, np. budowanie zapory w oparciu o założenia
hydrauliczne
I właśnie wzorce kulturowe zawierają te 2 aspekty  nadają społeczne i psychologiczne
rzeczywistości przez dostosowanie się do niej i zarazem kształtują ją przez dostosowanie jej
do siebie. Przekładalność tych modeli, którą& umożliwia symboliczne wyrażanie jest cecha
charakterystyczną naszej umysłowości.
Ad.(2) Rzeczywistość jest kształtowana poprzez wytworzenie w wiernych pewnego
wyodrębnionego zbioru dyspozycji (skłonności, ukierunkowań, usposobień), które trwale
odznaczają się na ich życiu.
I tak bycie pobożnym nie oznacza, iż ciągle dokonujemy aktów pobożności, ale ze mamy do
tego skłonność = motywację.
Ad. (3) Religia (w tym przypadku, gdyż może ja także zastąpić nauka, filozofia, zdrowy
rozsadek czy sztuka) pełni funkcje :
" `wyjaśniającą` zjawiska niecodzienne, niezrozumiane;
" wspierająca w sytuacjach stresu emocjonalnego, gdzie tylko rytuał i wiara wskazują
na wyjście z nich, np. w chorobie, śmierci, cierpieniu ( symbole ukazują ich głębszy
sens, zakres i sprawiają, że staja się możliwe do zaakceptowania lub choćby
zniesienia)
zaprzeczenie irracjonalności świata
Ad. (4) Wiara zakłada akceptację autorytetu (bogów, władzy, nadzmysłowych doświadczeń,
charyzmatycznej osobowości), który przekształca nasze doświadczenie.[Kto chce poznać,
musi najpierw uwierzyć]
Perspektywa religijna:
" wychodzi poza rzeczywistość życia codziennego,
" stara się stworzyć aurę absolutnej realności,
" wyraża się w przepełnieniu specyficznymi sposobami formułowania metafizyki i
sposobów życia,
Prowadzi to do wytworzenia rytuału, w którym świat doświadczalny oraz świat wyobrażalny
pod wpływem form symbolicznych stapiają się w jedno. Rytuał urzeczywistnia, uobecnia
mity, legendy, wierzenia poprzez ich odtwarzanie/granie ( Geertz opisuje rozgrywany przez
Balijczyków dramat walki Baronga uosabiającego niedorzeczność/groteskę z Rangdą,
uosobieniem złośliwości/strachu ).
Ad. (5) Umieszczanie zwykłych działań w ostatecznym kontekście czyni religię skuteczną
społecznie, przekształcając radykalnie cały zdroworozsądkowy obraz w ten sposób, ze
wytworzone przez praktyki religijne usposobienia i motywacje wydają się w najwyższym
stopniu praktyczne i jako jedyne możliwe do przyjęcia. (Wydaje mi się, ze przykładem
takiego działania mogłaby być kultywowana przez Hindusów kąpiel, o charakterze
sakralnym, w Gangesie, dla nas jedynie płynnej masie chorób, zanieczyszczeń itd.)