Strona: 52 Wydruk z programu STANDARDY GEODEZYJNE � Copyright by GALL s.c. Katowice 2001
ROZDZIAA
VII. WYZNACZANIE MIMOŚRODU STANOWISKA I CELU
ż 19
Wyznaczanie mimośrodu stanowiska i celu na stoliku obserwacyjnym
1. W celu określenia mimośrodu należy odrzutować centr podziemnego znaku geodezyjnego (płyty) C i punkt
nacelowania S na arkusz centrowniczy rozpięty na stoliku obserwacyjnym, a w przypadku sygnału triangulacyjnego
na arkusz rozpięty na stoliku topograficznym. Arkusz powinien zawierać nr i ewentualnie nazwę punktu, datę
pomiaru, zapisane liniowe wielkości mimośrodu, kąty dyrekcyjne oraz powinien być włączony do operatu
technicznego.
2. Rzutowanie przeprowadza się przy pomocy spoziomowanego teodolitu z trzech stanowisk rozmieszczonych
równomiernie w horyzoncie, odległych od punktu około 1,5 wysokości stolika obserwacyjnego lub punktu
nacelowania.
Rzutowanie centra płyty znaku geodezyjnego i punktu celu na arkusz rozpięty na stoliku obserwacyjnym oraz
wyznaczanie elementów mimośrodu podano poniżej.
Nad centrem płyty ustawia się statyw z tarczą celowniczą i centruje pionem optycznym. Z wybranego stanowiska
celuje się na tarczę, zamocowuje śrubę zaciskową i kieruje lunetę na stolik, gdzie druga osoba, według wskazówek
podawanych przez obserwatora, tak przesuwa pionowo ustawiony centrownik triangulacyjny (ostro zakończony pręt
stalowy o długości około 0,3 metra z libelą sferyczną na górnym jego końcu), aby jego obraz pokrył się z kreską
pionową siatki kresek lunety teodolitu. Centrownik ustala się najpierw przy krawędzi bliższej instrumentu i odkłuwa
punkt C1a, a następnie na dalszej, gdzie odkłuwa się punkt C1a (rys. 17). Następnie skieruje się lunetę na punkt
nacelowania (tarcze celownicze, świecę wieży triangulacyjnej) i w podobny sposób wyznacza się na krawędziach
arkusza punkty S1a i S' . Po obrocie lunety instrumentu przez zenit czynności podane powyżej powtarza się i
1a
otrzymuje punkty C1b i C' i punkty S1a i S' . Przy prawidłowo wykonanym rzutowaniu prosta C1a - C' powinna
1b 1a 1a
być równoległa do prostej C1b - C'
1b
Ta sama zależność powinna zachodzić dla prostych S1a - S' . oraz S1b - S' . Przez środki odcinków C1a - C1b i
1a 1b
C' wykreśla się prostą, która jest śladem płaszczyzny pionowej przechodzącej przez centr znaku geodezyjnego.
1b
Opisane czynności powtarza się na dwóch pozostałych stanowiskach teodolitu. Po wykreśleniu śladów trzech
płaszczyzn pionowych przechodzących przez centr znaku podziemnego (płyty) oraz śladów trzech płaszczyzn
pionowych przechodzących przez punkt nacelowania, otrzymuje się na arkuszu centrowniczym dwa trójkąty
błędów. Środki ciężkości tych trójkątów przyjmuje się jako rzut centra C znaku geodezyjnego i rzut punktu
nacelowania S na arkusz centrownicy.
Na stoliku obserwacyjnym wieży triangulacyjnej z rozpiętym - nie poruszonym arkuszem centrowniczym należy tak
ustawić instrument (teodolit, dalmierz), aby oś pionowa instrumentu przechodziła przez wyznaczony na arkuszu
centrowniczym punkt C (stanowisko centryczne). W przypadku gdy nie jest to możliwe (np. instrument znajdowałby
się zbyt blisko krawędzi płyty stolika lub celowa przebiegałaby zbyt blisko elementów konstrukcyjnych wieży) należy
instrument ustawić w innym dogodnym do obserwacji punkcie ekscentrycznym E. Przy centrycznym ustawieniu
instrumentu nad punktem oraz przy wyznaczaniu stanowiska ekscentrycznego należy posługiwać się przyrządem
centrowniczym (o stro zakończony pręt z gałką i libelą sferyczną wkładany do otworu w śrubie sprzęgającej
instrument z podstawką wieżową firmy Wild, lub na stałe połączony ze śrubą sprzęgającą instrument z podstawką
firmy Zeiss), którym nakłuwa się na arkuszu centrowniczym rozpiętym na płycie stolika obserwacyjnego rzut centra
C, lub punkt ekscentryczny E. Na arkuszu centrowniczym łącząc punkt E z punktem C otrzymuje się liniową
wielkość mimośrodu stanowiska (eC), natomiast łącząc punkt S z punktem C otrzymuje się liniową wielkość
mimośrodu celu (eS). Wielkości eC i eS mierzy się przymiarem z podziałem milimetrowym, zaokrąglając wynik do
pełnych milimetrów. Kąt dyrekcyjny mimośrodu stanowiska Ś, o wierzchołku w punkcie E, jest mierzony od kierunku
eC do kierunku obranego za początkowy, zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Jednym ramieniem kąta
dyrekcyjnego Ś jest odcinek eC, drugie ramię tego kąta uzyskuje się przy użyciu przeziernika stolikowego
wykreślając kierunek od punktu E do jednego z punktów sieci.
Dla kontroli należy jeszcze wyznaczyć kierunki z punktu E do dwóch dowolnych punktów sieci, dobrze widocznych
gołym okiem. Kontrola ta polega na porównaniu kątów pomiędzy kierunkami wyznaczonymi przeziernikiem z kątami
pomiędzy kierunkami zaobserwowanymi teodolitem.
Strona: 53 Wydruk z programu STANDARDY GEODEZYJNE � Copyright by GALL s.c. Katowice 2001
Kąty Ś 1, Ś i, Ś j mierzy się przenośnikiem kątowym z dokładnością 20c (przykład podano dalej). Wartość kąta
dyrekcyjnego określa się według wzoru:
gdzie:
Ki, Kj - kierunki pomierzone teodolitem na stanowisku E.
Wartości Ś 1, Ś i - Ki, Ś j - Kj nie powinny różnić się więcej niż 40c od wartości Ś 1śr.
Kąt dyrekcyjny � o wierzchołku w punkcie S, liczony od kierunku eS do kierunku pierwszego wyznacza się tak
samo jak kąt dyrekcyjny Ś (patrz przykład).
Rysunek 17.
3. Przykład
Pomiar mimośrodu na arkuszu centrowniczym (rys. 17)
Nr punktu - 343
Stanowisko  mimośrodowe,
Cel - mimośrodowy.
Przyjęto za pierwszy kierunek na punkt 349
Z pomiaru na arkuszu centrowniczym:
Strona: 54 Wydruk z programu STANDARDY GEODEZYJNE � Copyright by GALL s.c. Katowice 2001
Ś 1 = 74,3g,Ś 2 = 134,2g,Ś 3 = 224,8g,
� 1 = 35,0g,� 2 = 103,2g,� 3 = 185,2g,
Dane z dziennika kątów:
K1 = 0,0g K2 = 68,6g K3 = 150,0g.
Obliczenie średnich wartości kątów dyrekcyjnych:
Wyniki pomiarów wykonanych na arkuszu centrowniczym oraz obliczenie średnich wartości kątów dyrekcyjnych
należy zapisać na skraju arkusza centrowniczego.
ż 20
Wyznaczenie mimośrodu punktów ekscentrycznych metodą pośrednią
1. W wypadku obserwacji z punktów ekscentrycznych (ż 5, ust.12 i ż 13, ust. 4) zlokalizowanych na parapetach okien
lub na balkonach budowli stałych (wieże kościelne, ratuszowe itp.), mimośród stanowiska wyznacza się drogą
pomiaru pośredniego z dwóch baz (zał. 14).
Odległości końców baz do centra punktu i stanowiska mimośrodowego powinny być większe od podwójnej
wysokości budowli, na której zlokalizowany jest punkt geodezyjny (rys. 18).
Pomiar pośredni mimośrodu punktów usytuowanych na budowlach stałych powinno się wykonywać podczas
pomiaru siatki przeniesienia. Przy projektowaniu punktu ekscentrycznego oraz siatki przeniesienia należy dążyć
aby:
- długości baz były większe od długości celowych do punktu centrycznego i stanowiska mimośrodowego,
- bazy b1, b2 położone były w przybliżeniu równolegle do elementu liniowego mimośrodu eC,
oraz, aby były zachowane dokładności pomiaru wymienione w ż 18 ust. 4, p.2.
2. Obliczenie mimośrodu punktu ekscentrycznego metodą pośrednią najwygodniej jest wykonać według niżej
podanych wzorów:
Obliczenia należy wykonać dwukrotnie w oparciu o bazę b1 oraz o bazę b2 (rys. 18). Jako ostateczne wartości
należy przyjąć
Strona: 55 Wydruk z programu STANDARDY GEODEZYJNE � Copyright by GALL s.c. Katowice 2001
oraz kąt
na podstawie którego oblicza się wartości kątów dyrekcyjnych Ś 1 i Ś 2
Rysunek 18.
ż 21
Pomiar mimośrodu punktów ekscentrycznych
1. W wypadku obserwacji z punktów ekscentrycznych zlokalizowanych w terenie (stanowisko naziemne, stanowisko
podwyższone) mimośród stanowiska i celu wyznacza się pomiarem bezpośrednim.
2. Liniową wielkość ekscentru (rys. 19) należy mierzyć w obu kierunkach (tam i z powrotem) w dobrych warunkach
pomiarowych dalmierzem elektrooptycznym z błędem średnim nie większym od 0,01 m.
Do pomierzonych długości eC, eS należy wprowadzić poprawki Ka, Ks i Kf, a następnie zredukować je na poziom
(patrz ż 17).
Strona: 56 Wydruk z programu STANDARDY GEODEZYJNE � Copyright by GALL s.c. Katowice 2001
Rysunek 19.
3. Na stanowisku obserwacyjnym (teodolitu lub dalmierza) oraz na stanowisku celu (stanowisko tarczy celowniczej lub
zwierciadła) względem kierunku przyjętego za pierwszy (K = 0,0000g) należy zmierzyć teodolitem
jednosekundowym w trzech seriach z błędem średnim nie większym od 6cc (2") kąty dyrekcyjne Ś 1, � 1.
Kąty dyrekcyjne stanowiska i celu względem pozostałych kierunków pomierzonych na stanowisku ekscentrycznym
uzyskuje się zgodnie z wzorem
gdzie:
Ki, K'i - kierunki pomierzone na stanowiskach P1Eks P2Eks; przy czym
K1=0,0000g, K' =0,0000g
1