2
WYA
ANIANIE SI
LUDZKICH EMOCJI
PRZYCZYNY EMOCJI
Przyczynami ( wyzwalaczami ) emocji są pewne
sytuacje, zdarzenia czy bodz
ce.
Związek pomiędzy określonymi  wyzwalaczami , a
WYKA
AD 6.
powstającymi w odpowiedzi na nie reakcjami
emocjonalnymi, zmienia się wraz ze zmianą systemu
RÓśNICE INDYWIDUALNE
znaczeń danej jednostki, np.:
W ROZWOJU EMOCJONALNYM
Doświadczenie porażki wywoła smutek u dzieci w
wieku poniżej 2 lat, ale u starszych dzieci wywoła
wstyd lub poczucie winy
Psychologia emocji i motywacji
Psychologia emocji i motywacji
Psychologia emocji i motywacji
Psychologia emocji i motywacji
Dr Mariusz Zięba, SWPS
1
3 4
WYA
ANIANIE SI
LUDZKICH EMOCJI WYA
ANIANIE SI
LUDZKICH EMOCJI
ROZWÓJ STANÓW EMOCJONALNYCH ROZWÓJ STANÓW EMOCJONALNYCH
Model różnicowy  specyficzne stany emocjonalne
Model różnicowy
Model różnicowy
Model różnicowy
Model odrębnych systemów (na przykładzie 5 emocji)
wywodzą się ze zmian rozwojowych:
W momencie urodzenia się dzieci mają jeden dwubiegunowy
DUMA
DUMA
DUMA
DUMA
stan emocjonalny:
negatywny (dyskomfort) vs. pozytywny (zaspokojenie)
RADOŚĆ
RADOŚĆ
RADOŚĆ
RADOŚĆ
Inne stany wyłaniają się z czasem poprzez różnicowanie w
wyniku dojrzewania, socjalizacji i rozwoju poznawczego
GNIEW
GNIEW
GNIEW
GNIEW
Model odrębnych systemów  specyficzne stany
Model odrębnych systemów
Model odrębnych systemów
Model odrębnych systemów
emocjonalne istnieją już w chwili narodzin, ale mogą się
STRACH
STRACH
STRACH
STRACH
ujawniać dopiero na dalszym etapie rozwoju. Określone
stany emocjonalne wyłaniają się w określonym porządku,
SMUTEK
SMUTEK
SMUTEK
SMUTEK
albo zgodnie z zapotrzebowaniem jednostki.
WIEK
5 6
WYA
ANIANIE SI
LUDZKICH EMOCJI WYA
ANIANIE SI
LUDZKICH EMOCJI
ROZWÓJ STANÓW EMOCJONALNYCH ROZWÓJ DOŚWIADCZEC
EMOCJONALNYCH
Doświadczenie emocjonalne jest dokonywaną przez jednostkę
Model różnicowy (na przykładzie 5 emocji)
interpretacją i oceną własnego stanu emocjonalnego i ekspresji.
RADOŚĆ
RADOŚĆ
RADOŚĆ
RADOŚĆ
Dopóki jednostka nie jest zdolna do obiektywnej
samoświadomości, może jej brakować zdolności do
ZADOWOLENIE
ZADOWOLENIE
ZADOWOLENIE
ZADOWOLENIE
doświadczania emocji
DUMA
DUMA
DUMA
DUMA
Rozróżnienie zdarzeń na wewnętrzne i zewnętrzne wymaga
samoświadomości (samouświadamiania swojej odrębności)
STRACH
STRACH
STRACH
STRACH
Część emocji wymaga samoświadomości  nie mogą się więc
NIEZADOWOLENIE GNIEW
NIEZADOWOLENIE GNIEW
NIEZADOWOLENIE
NIEZADOWOLENIE
NIEZADOWOLENIE GNIEW
NIEZADOWOLENIE
NIEZADOWOLENIE GNIEW
NIEZADOWOLENIE
pojawić, zanim jednostka nie rozwinie swojej
samoświadomości
SMUTEK
SMUTEK
SMUTEK
SMUTEK
WIEK
1
8
WYA
ANIANIE SI
LUDZKICH EMOCJI SOCJALIZACJA WYRAśANIA I REGULACJI EMOCJI
WPA
YWY RODZICIELSKIE
W CI
GU PIERWSZYCH 3 LAT śYCIA
Emocje podstawowe Socjalizacja  proces rozwoju społecznego człowieka,
Socjalizacja
Socjalizacja
Socjalizacja
będący efektem zarówno kierowanych i zamierzonych
pierwsze
pierwsze
pierwsze
pierwsze
zadowolenie zainteresowanie dystres
zadowolenie zainteresowanie dystres
zadowolenie zainteresowanie dystres
zadowolenie zainteresowanie dystres
6 miesięcy życia (wychowanie), jak i nie zamierzonych oddziaływań otoczenia
6 miesięcy życia
6 miesięcy życia
6 miesięcy życia
radość zaskoczenie smutek, wstręt
radość zaskoczenie smutek, wstręt
radość zaskoczenie smutek, wstręt
radość zaskoczenie smutek, wstręt
społecznego
złość, strach Wpływy rodzicielskie
złość, strach Wpływy rodzicielskie:
złość, strach Wpływy rodzicielskie
złość, strach Wpływy rodzicielskie
bezpośrednie  intencjonalne próby wpływu na
emocjonalne zachowanie dziecka (np. informowanie
zakłopotanie
zakłopotanie
zakłopotanie
zakłopotanie
samoświadomość
samoświadomość
samoświadomość
samoświadomość
od 18 do 24
od 18 do 24
od 18 do 24
od 18 do 24
zazdrość
zazdrość
zazdrość
zazdrość
dziecka, że uczucia innego dziecka zostaną zranione,
miesiąca życia
miesiąca życia
miesiąca życia
miesiąca życia
empatia
empatia
empatia
empatia
jeśli będzie się z niego śmiało, że się przewróciło)
pośrednie  niejawne, lub nieintencjonalne
rozwijanie
rozwijanie
rozwijanie
rozwijanie
zakłopotanie
zakłopotanie
zakłopotanie
zakłopotanie
od 2,5 do 3
od 2,5 do 3
od 2,5 do 3
od 2,5 do 3
standardów ii zasad modyfikowanie emocjonalnych zachowań dziecka (np.
standardów zasad
standardów ii zasad
standardów zasad
duma
duma
duma
duma
lat życ a
lat życiia
lat życ a
lat życiia
wpływ sposobów wyrażania radości lub złości przez
wstyd
wstyd
wstyd
wstyd
poczucie winy
poczucie winy
poczucie winy
poczucie winy
rodziców)
9 10
SOCJALIZACJA WYRAśANIA I REGULACJI EMOCJI SOCJALIZACJA WYRAśANIA I REGULACJI EMOCJI
WPA
YWY RODZICIELSKIE WPA
YWY RODZICIELSKIE
Sposób wyrażania emocji przez rodziców, a socjalizacja
Sposób wyrażania emocji przez rodziców, a socjalizacja
emocji:
emocji (cd.):
Intensywność wyrażania emocji przez rodziców może wpływać
Małe dzieci matek częściej dających wyraz złości wykazywały
na zdolność dzieci do interpretacji i rozumienia reakcji
większą skłonność do wyrażania także negatywnych emocji.
emocjonalnych innych ludzi.
Przedszkolaki, których matki cechowały silne wyrażanie
Wyrażanie emocji przez rodziców (np. wrogości wobec dziecka
emocji, częściej wyrażały swe emocje w przedszkolu.
czy złości) może wpłynąć na poziom społeczno-emocjonalnej
Możliwe mechanizmy odpowiedzialne za podobieństwo
kompetencji dziecka, np. poprzez kształtowanie jego odczuć
w sposobie wyrażania emocji przez rodziców i dzieci:
wobec siebie i innych ludzi.
Małe dzieci matek wyrażających pozytywne emocje skłonne
Zaraz
liwość emocjonalna  modelowanie stylu ekspresji
były do wyrażania emocji także pozytywnych.
Czynniki genetyczne
11 12
SOCJALIZACJA WYRAśANIA I REGULACJI EMOCJI SOCJALIZACJA WYRAśANIA I REGULACJI EMOCJI
WPA
YWY RODZICIELSKIE WPA
YWY RODZICIELSKIE
Sposób reagowania rodziców na ekspresje emocjonalne Sposób reagowania rodziców na ekspresje emocjonalne
dzieci, a socjalizacja emocji: dzieci, a socjalizacja emocji (cd.):
Dzieci, które karano za wyrażanie negatywnych emocji,
odpowiednio
Dwulatki, których matki odpowiednio reagowały na ich objawy
odpowiednio
odpowiednio
stopniowo uczą się te emocje hamować lub ukrywać, jednak
złości były mniej skłonne do wybuchu złości w zetknięciu ze
wraz z wiekiem stają się one skłonne do wyższego poziomu
złością innych dzieci i w większym stopniu były zdolne do
pobudzenia fizjologicznego w sytuacjach wywołujących
pozytywnego reagowania na innych ludzi podczas
negatywne emocje
nieobecności matki.
Zachęty rodziców do kontrolowania przez dzieci ich emocji
optymalnie
Dzieci, których matki optymalnie reagowały na ich strach, były
optymalnie
optymalnie
wiążą się z niską zdolnością dzieci do wyrażania współczucia
mniej bojaz
liwe w innych sytuacjach.
(dotyczy głównie chłopców)
Wrażliwość matek na smutek ich 2-letnich dzieci wiązała się u
Zniechęcenie przez matkę do wyrażania przez dziecko swych
emocji może uniemożliwić mu nabycie umiejętności tych dzieci z niskim poziomem afiliacji. Uspakajanie dziecka
rozpoznawania emocji innych
efektywnie redukuje jego stres, ale zmniejsza szanse na
nauczenie się efektywnych metod radzenia sobie
2
13 14
SOCJALIZACJA WYRAśANIA I REGULACJI EMOCJI ROZWÓJ PSYCHOSPOA
ECZNY
KONTEKST KULTUROWY STYLE PRZYWI
ZANIA
Reakcje rodziców na nieposłuszeństwo dzieci (w wieku
Wskaz
niki przywiązania:
przedszkolnym):
Selektywny uśmiech społeczny  skierowany do znanych
Japonia  matki częściej odwołują się do uczuć, aby skłonić
osób, przede wszystkim matki (występuje ok. 2-3 miesiąca
dzieci do posłuszeństwa.
życia)
USA  matki częściej stosują bezpośrednie polecenia
Lęk przed obcymi  okazywanie niezadowolenia, niepokoju
i ostrożności na widok nieznanych twarzy (pojawia się ok.
Socjalizacja złości i agresji dzieci:
6 miesiąca życia)
Plemię !Kung  brak reakcji matek na skierowane wobec nich
Lęk przed rozstaniem  okazywanie rozpaczy i protestu w
akty agresji dzieci, brak agresji i przyjazna współpraca wśród
sytuacji rozdzielenia z opiekunem (występuje ok. 12
rówieśników
miesiąca życia)
USA  matki zachęcają dzieci do agresji interpersonalnej,
wzmacniają pragnienie zemsty, prowokują
15 16
ROZWÓJ PSYCHOSPOA
ECZNY ROZWÓJ PSYCHOSPOA
ECZNY
STYLE PRZYWI
ZANIA TEORIA ERIKA ERIKSONA
Przywiązanie zapewniające poczucie bezpieczeństwa Okres Kryzys Siła ego
zapewniające poczucie bezpieczeństwa
zapewniające poczucie bezpieczeństwa
zapewniające poczucie bezpieczeństwa
życia psychospołeczny (cnota)
Dzieci w nowym, nieznanym otoczeniu próbują badać otoczenie, a
zwracają się do matek o pocieszenie, gdy go potrzebują podstawowa ufność
Niemowlęctwo
I
(ok. 1 rok) nadzieja
Przywiązanie lękowo-oporne: nie zapewniające poczucia
Przywiązanie lękowo-oporne:
Przywiązanie lękowo-oporne:
Przywiązanie lękowo-oporne:
podstawowa nieufność
bezpieczeństwa, z zachowaniami lękowo-opornymi
Wczesne autonomia
II
dzieciństwo
Dzieci w nowym, nieznanym otoczeniu nie badają otoczenia,
wola
wstyd i zwątpienie
(ok. 2  3 lata)
wykazują skłonności do niepokoju, gdy matka je opuszcza, a gdy
wraca, do reakcji ambiwalentnych (przywierają, potem odpychają) inicjatywa
Okres zabaw
III
(ok. 4  5 lat) celowość
Przywiązanie lękowo-unikowe: nie zapewniające poczucia poczucie winy
Przywiązanie lękowo-unikowe:
Przywiązanie lękowo-unikowe:
Przywiązanie lękowo-unikowe:
bezpieczeństwa, zachowania lękowo-unikające
pracowitość
Okres szkolny
IV
kompetencja
Dzieci są słabo przywiązane do matek i rzadko okazują niepokój
poczucie niższości
lub rozpacz, gdy zostają same, a po powrocie matki słabo (lub w
ogóle) nie reagują
17 18
ROZWÓJ PSYCHOSPOA
ECZNY ROZWÓJ EMOCJONALNY
TEORIA ERIKA ERIKSONA FAZY ROZWOJU EMOCJONALNEGO
Okres Kryzys Siła ego
Rozwój emocjonalny obejmuje 3 fazy:
życia psychospołeczny (cnota)
Nabywanie  jednostka nabywa i ćwiczy
Nabywanie
Nabywanie
Nabywanie
V Dorastanie tożsamość
różnorodne emocje, uczy się ich okazywania oraz
(ok. 18  22) wierność
pomieszanie tożsamości
nazywania
bliskość
VI Młodość
Doskonalenie  w tej fazie następuje różnicowanie
Doskonalenie
Doskonalenie
Doskonalenie
miłość
izolacja
okazywania emocji, a także rozwija się
twórczość
VII Dorosłość
umiejętność ich wiązania z kontekstem
opiekuńczość
społecznym
stagnacja
integralność
VIII Dojrzałość
Transformacja dotyczy zmian w całym systemie
Transformacja 
Transformacja
Transformacja
mądrość
emocjonalnym. Stany emocjonalne stają się
rozpacz
elementem systemów myśli i zachowań.
3
19 20
ROZWÓJ EMOCJONALNY ROZWÓJ EMOCJONALNY
FAZY ROZWOJU EMOCJONALNEGO FAZY ROZWOJU EMOCJONALNEGO
W fazie NABYWANIA W fazie DOSKONALENIA:
Niemowlęta wkrótce po narodzinach dysponują sporym Nie zmieniają się podstawowe znaczenie emocji, a jedynie
zasobem ekspresji emocji złości (gniewu? strachu?), sposób i miejsce ich wyrażania.
radości i wstrętu
Nabywane są umiejętności, które umożliwiają dziecku
Niemowlęta szybko uczą się odczytywania ekspresji emocji ukrywanie przeżywania emocji
podstawowych i najdalej w wieku 11 tygodni potrafią
Rozwijane są elementy samokontroli emocjonalnej, tzn.
rozpoznać na twarzy matki ekspresję smutku, złości,
umiejętność sterowania emocjami poprzez ich hamowanie
strachu i szczęścia
lub podsycanie.
Niemowlęta rozumieją znaczenie ekspresji emocji
podstawowych i dostosowują swoje zachowanie do emocji
okazywanych przez matkę
21 22
ROZWÓJ EMOCJONALNY ROZWÓJ EMOCJONALNY
FAZY ROZWOJU EMOCJONALNEGO FAZY ROZWOJU EMOCJONALNEGO
DOSKONALENIE
TRANSFORMACJA
Okres niemowlęcy:
Dzieciństwo:
W trakcie zabaw  twarzą w twarz z mamą kształtowany jest
Pojawiają się transformacje doświadczeń emocjonalnych do
sposób wyrażania poszczególnych emocji
systemów reprezentacji świata  np. różne style narracyjne
Mogą się pojawiać dysfunkcje emocjonalne  np. wtedy, gdy
w opowiadaniu historii związanymi z różnymi uczuciami.
dziecko naśladuje ekspresję emocjonalną depresyjnej matki
Okres dojrzewania:
Dzieciństwo:
Doskonalenie mechanizmów emocjonalnych obejmuje
Sposoby wyrażania emocji stają się coraz bardziej przystosowane
wzrost świadomości zmian nastrojów
do wymagań kulturowych i rodzinnych
Wraz z wiekiem zmienia się wpływ kontekstu społecznego
Okres dojrzewania:
na sposób przeżywania emocji. Dla dziecka
Rozwija się ekspresja emocji społecznych, np. okazywanie
pierwszoplanowymi postaciami są członkowie rodziny i z tym
pogardy albo poczucia winy
kontekstem wiążą oni swoje życie emocjonalne. Dla
Początkowa ma miejsce duża niezręczność w okazywaniu emocji,
nastolatka emocje zaczynają się łączyć z rówieśnikami.
zwłaszcza tych związanych z zachowaniem dystansu i prywatności
 ekspresje emocji interpretowane są jako wrogość.
23 24
ROZWÓJ EMOCJONALNY ROZWÓJ EMOCJONALNY
EMPATIA I ROZWÓJ MORALNY EMPATIA I ROZWÓJ MORALNY
Rozwój uczuć empatycznych u dzieci:
Empatia   reakcja afektywna bardziej odpowiadająca
Empatia
Empatia
Empatia
Reaktywny płacz noworodka
cudzej niż własnej sytuacji (M.L. Hoffman)
Egocentryczne cierpienie empatyczne (dystres)  dzieci
Pięć trybów empatycznego pobudzenia:
Pięć trybów empatycznego pobudzenia:
Pięć trybów empatycznego pobudzenia:
Pięć trybów empatycznego pobudzenia:
reagują na cierpienie innych tak, jakby to one same cierpiały
Quasi-egocentryczne cierpienie empatyczne  dziecko zdaje
Mimikra motoryczna i dodatnie sprzężenie zwrotne
już sobie sprawę z tego, że cierpi kto inny, ale myli swój stan
Klasyczne warunkowanie
wewnętrzny ze stanem innej osoby i robi dla niej to, co jemu
przyniosłoby pocieszenie
Bezpośrednie kojarzenie cechy ofiary lub jej sytuacji
z własnym, bolesnym doświadczenie
Cierpienie empatyczne  uczucia dziecka zbliżają się do
uczuć drugiej osoby, bo nie utożsamia już ono stanów
Kojarzenie pośrednie (zapośredniczone przez
wewnętrznych innych osób z własnymi odczuciami
semantyczne przetwarzanie informacji)
Empatia dla doświadczenia innej osoby  wykraczająca poza
Przyjmowanie ról i zmiana perspektywy
bieżącą sytuację (np. chroniczna choroba, ubóstwo)
4
25 26
REGULACJA EMOCJONALNA REGULACJA EMOCJONALNA
A PROBLEMY Z ZACHOWANIEM A PROBLEMY Z ZACHOWANIEM
Zaburzenia internalizujące:
Zaburzenia internalizujące:
Zaburzenia internalizujące:
Zaburzenia internalizujące:
Zaburzone zachowania u dzieci:
Krańcowa nieśmiałość
Internalizacja  zachowania skierowane ku sobie, takie jak
Internalizacja
Internalizacja
Internalizacja
Lęki
lęk, wycofanie, depresja i uskarżanie się na dolegliwości
Zahamowania w reakcji na bodz
ce
somatyczne.
Nastroje depresyjne
Eksternalizacja  zachowania skierowane na zewnątrz,
Eksternalizacja
Eksternalizacja Brak elastyczności w koncentracji na własnej osobie
Eksternalizacja
(dziewczęta)
takie jak hiperaktywność, agresja, zachowania aspołeczne
Nadmierna samokontrola łącząca się z nastrojami
i problemy z dyscypliną.
depresyjnymi (dziewczęta)
Niekontrolowane zachowania agresywne w połączeniu ze
skłonnościami depresyjnymi (chłopcy)
Słabsza adaptacja w nowych sytuacjach, pewność siebie,
samokontrola (chłopcy).
27 28
REGULACJA EMOCJONALNA
BIBLIOGRAFIA
A PROBLEMY Z ZACHOWANIEM
Literatura obowiązkowa (do egzaminu):
Literatura obowiązkowa (do egzaminu):
Literatura obowiązkowa (do egzaminu):
Literatura obowiązkowa (do egzaminu):
Oatley, K. i Jenkins, J. M. (2003). Zrozumieć emocje. Warszawa: Wydawnictwo
Zaburzenia eksternalizujące:
Zaburzenia eksternalizujące:
Zaburzenia eksternalizujące:
Zaburzenia eksternalizujące:
Naukowe PWN (s. 186-217)
Utrata panowania nad sobą
Niektóre pozycje, z których korzystałem przygotowując wykład:
Niektóre pozycje, z których korzystałem przygotowując wykład:
Niektóre pozycje, z których korzystałem przygotowując wykład:
Wysoka reaktywność Niektóre pozycje, z których korzystałem przygotowując wykład:
Brenner, E.M. i Salovey, P. (1999). Regulacja emocjonalna w okresie dzieciństwa: aspekty
Niska koncentracja uwagi
rozwojowe, interpersonalne i indywidualne. W: Salovey, P. i Sluyter, D.J. (red.). Rozwój
emocjonalny a inteligencja emocjonalna. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis (s. 223-287).
Wysokie pobudzenie motoryczne
Eisenberg, N., Fabes, R. i Lasoya, S. (1999). Reakcje emocjonalne: ich regulacja, korelaty
społeczne i socjalizacja. W: Salovey, P. i Sluyter, D.J. (red.). Rozwój emocjonalny a inteligencja
Negatywne emocje (drażliwość, smutek, gniew, złość)
emocjonalna. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis (s. 223-287).
Brak umiejętności przystosowania i elastyczności.
Lewis, M.(2005). Wyłanianie się ludzkich emocji. W: Lewis, M. i Haviland-Jones (red.) Psychologia
emocji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. (s. 342-358)
Saarni, C. (2005). Społeczny kontekst rozwoju emocjonalnego. W: Lewis, M. i Haviland-Jones
(red.) Psychologia emocji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. (s. 393-409)
Zdankiewicz-Ścigała, E. i Maruszewski, T. (1998. Emocje  aleksytymia  poznanie (s. 15-96).
Poznań: Wyd. Fundacji Humaniora
5