2011-10-23
1
WSPÓA
CZESNE METODY OCENY ROZWOJU BIOLOGICZNEGO DZIECI
I MA
ODZIEŻY
Ocena wydolności wysiłkowej
i sprawności motorycznej
Prof. dr hab. n. med. D. Chlebna-Sokół
Klinika Propedeutyki Pediatrii
i Chorób Metabolicznych Kości
Uniwersytetu Medycznego w A
odzi
2
ROZWÓJ BIOLOGICZNY
To wieloetapowy proces ciągłych przemian biologicznych, jakie zachodzą w
rozwijającym się organiz
mie, charakteryzujący się powiększaniem wymiarów i masy
ciała oraz doskonaleniem struktury i funkcji narządów wewnętrznych i układów
(WZRASTANIE, RÓŻNICOWANIE, DOJRZEWANIE)
3
ONTOGENEZA  to rozwój indywidualny (osobniczy) od chwili poczęcia do śmierci;
obejmuje okres prenatalny i postnatalny:
" faza rozwoju progresywnego (dzieci i młodzieży)
" faza względnej stabilizacji
" faza starości (regresu)
4
" auksologia  nauka o rozwoju
" auksopatia  zaburzenia rozwoju, nieprawidłowości (od:auksein  grec.: rosnąć,
rozwijać się)
" tempo rozwoju  to szybkość rozwoju cechy w jednostce czasu; ocenia się przyrosty
(lub obniżenie) wartości cechy w kolejnych badaniach
" rytm rozwoju  to występujące okresowo przyśpieszenie lub zwalnianie tempa rozwoju
5
UWARUNKOWANIA ROZWOJU BIOLOGICZNEGO
" Czynniki endogenne genetyczne (determinanty)
"
" Czynniki endogenne paragenetyczne (stymulatory)
"
" Czynniki egzogenne czyli środowiska zewnętrznego (modyfikatory)
6
CZYNNIKI ENDOGENNE GENETYCZNE
- w sposób nieodwracalny decydują o rozwoju
1
Uwarunkowania:
" rodzaju płci
" koloru oczu
" typu budowy
" koloru skóry
" cech psychicznych
" tempa i rytmu rozwoju (najsilniej zdeterminowany jest rozwój tkanki kostnej, oraz siła
i czas reakcji)
" wydolności wysiłkowej i innych
"
2
Genetyczne uwarunkowania szeregu chorób, takich jak:
" hemofilia
" mukowiscydoza
"  bloki metaboliczne  dot. przemiany białkowej, węglowodanowej, tłuszczowej
i wapniowo-fosforanowej
7
CZYNNIKI ENDOGENNE PARAGENETYCZNE
Tworzą właściwości środowiska śródmacicznego
1
2
2011-10-23
7
Tworzą właściwości środowiska śródmacicznego
i wpływają na rozwijający się zarodek i płód
Są to:
" stan zdrowia i aktywność procesów metabolicznych matki
" tryb życia
" sposób odżywiania się w ciąży
" nałogi
" wiek i liczba poprzednich ciąż
Poza tym:
" zakażenia wirusowe
" bakteryjne i pierwotniakowe
" leki i substancje chemiczne oddziaływujące przez łożysko
" promieniowanie
" stany niedoborowe (białkowe, witaminowe, sole mineralne np. Fe, Se, Mg, Ca& )
8
CZYNNIKI EGZOGENNE CZYLI ŚRODOWISKA ZEWN
TRZNEGO
(BIOKULTUROWE)
1. Biogeograficzne czyli modyfikatory środowiska przyrodniczego:
" ukształtowanie terenu
" klimat
" zasoby i skład wody
" skład powietrza
" flora
" fauna
" pasożyty
" bakterie
" wirusy
2. Społeczno-ekonomiczne czyli modyfikatory kulturowe:
" sposób odżywiania
" warunki bytowe (wysokość zarobków i warunki życia) i sanitarno-higieniczne
" poziom wykształcenia i kultury rodziców oraz wychowawców
" tradycje społeczne i zwyczaje, w tym zakazy religijne, mające wpływ na sposób
wychowania dziecka
9
CZYNNIKI EGZOGENNE CZYLI ŚRODOWISKA ZEWN
TRZNEGO
(BIOKULTUROWE) c.d.
3. Aktywność własna:
tu m. in.
" aktywność fizyczna (sport)  wpływ na skład ciała
" aktywność własna psycho-społeczna (kształtowanie rozwoju umysłowego)
10
SPONTANICZNA AKTYWNOŚĆ RUCHOWA
jest przejawem naturalnej potrzeby ruchu  czynnika stymulującego rozwój
biologiczny
dziecka (właściwości morfologiczne,
czynnościowe i psychiczne)
oraz sprawność motoryczną
11
Spontaniczna aktywność ruchowa
i potrzeba ruchu obniża się z wiekiem.
Jest największa (liczba godzin dziennie)
w wieku przedszkolnym, natomiast najmniejsza - w okresie pokwitania
12
Zwiększona aktywność ruchowa powoduje:
13
2
10
11
2011-10-23
12
Zwiększona aktywność ruchowa powoduje:
- wyraz
ny przyrost masy tkanek aktywnych (głównie mięśni)
- obniżenie ogólnej ilości tkanki tłuszczowej
13
Aktywność ruchowa w każdym okresie życia stymuluje czynność komórek kostnych
(powstawanie kolagenu, transport jonów), poprzez:
- zwiększenie ukrwienia tkanki kostnej
- wywołanie efektu piezoelektrycznego
na płaszczyznach kryształów
14
Badania niektórych autorów wykazały wyższe tempo wzrastania (przyrosty wysokości
ciała) u dzieci uprawiających systematycznie zwiększoną aktywność ruchową
15
Przewlekłe obciążenie nadmiernym wysiłkiem fizycznym, zwłaszcza w okresie
pokwitania, może prowadzić do zahamowania tempa wzrastania i niższej ostatecznej
wysokości ciała
16
Niekorzystny wpływ na wzrastanie dziecka (czynność chrząstki wzrostowej) posiadają
następujące dyscypliny sportowe: boks, zapasy, kolarstwo, podnoszenie ciężarów,
piłka nożna
17
Zwiększona, systematycznie uprawiana aktywność ruchowa wpływa na:
- poprawę wydolności wysiłkowej
- zwiększenie sprawności motorycznej
- wzrost siły mięśniowej
- adaptację wysiłkową układu krążenia i oddechowego
- korzystny skład masy ciała
- prawidłowe kształtowanie się postawy ciała
18
Określenie aktualnego poziomu wzrastania
i dojrzewania dziecka czyli stanu rozwoju
w momencie badania
19
Ocena tempa wzrastania i dojrzewania czyli rozwoju jako procesu dynamicznego 
możliwa przez kontrole rozwoju
20
Prawidłowe oznaczenie WSKAy
NIKÓW ROZWOJU:
- somatometrycznych
- dojrzewania organizmu
21
Właściwa interpretacja uzyskanych wyników przez ich porównanie
z odpowiednim BIOLOGICZNYM UKA
ADEM ODNIESIENIA (normą rozwojową,
fizjologicznym wzorcem)
22
WIEK ROZWOJOWY (FIZJOLOGICZNY)
oznacza stopień zaawansowania we wzrastaniu i dojrzewaniu łącznie, mierzony
szybkością procesów biologicznych
23
Najczęściej stosowane kryteria oceny
3
20
21
22
2011-10-23
23
Najczęściej stosowane kryteria oceny
WIEKU ROZWOJOWEGO:
- wiek morfologiczny (somatyczny)
- wiek kostny (dojrzałość szkieletowa)
- wiek wtórnych cech płciowych
- wiek zębowy
24
WSKAy
NIKI MORFOLOGICZNE
rozwoju biologicznego (SOMATOMETRYCZNE):
" masa ciała
" wysokość (długość) ciała, długość kończyny górnej
i dolnej, długość tułowia
" obwody: głowy, klatki piersiowej, ramienia, uda
" szerokości: barków, bioder, klatki piersiowej, łokcia, kolana
" grubość fałdów skórno-tłuszczowych
25
BIOLOGICZNE UKA
ADY ODNIESIENIA:
" tablice wartości średnich i centylowych
" siatki centylowe i standardowe
" siatki proporcji i harmonii rozwoju
" wskaz
niki proporcji ciała
" morfogramy
" siatki uwzględniające wartości cech somatycznych rodziców (normy grupowe)
"
26
WIEK KOSTNY (SZKIELETOWY)
Odzwierciedla zaawansowanie kośćca w dojrzewaniu; oceniany jest na podstawie:
czasu pojawienia się
i wielkości wtórnych jąder kostnienia, kształtu kości, zrastania się nasad z trzonami
w odniesieniu do standardów
radiologicznych lub skali punktowej
27
WIEK WTÓRNYCH CECH PA
CIOWYCH
opiera się na ocenie kolejnych faz rozwoju drugo- i trzeciorzędowych cech
dojrzewania płciowego, według pięciostopniowej skali opracowanej przez Tannera
(wzorce, opisy)
28
WIEK Z
BOWY
Określa się na podstawie liczby wyrżniętych zębów mlecznych lub stałych, z
ustaleniem czasu pojawienia się poszczególnych zębów,
ich kolejności oraz stadium formowania się.
29
WYDOLNOŚĆ WYSIA
KOWA
To zdolność organizmu do wykonania odpowiednio intensywnej pracy fizycznej, z
udziałem dużych grup mięśni, wymagającej zaangażowania układu krążenia i
oddechowego.
30
W czasie próby wysiłkowej oznaczane są WSKAy
NIKI WYDOLNOŚCI WYSIA
KOWEJ:
" częstość uderzeń serca
" ciśnienie tętnicze krwi
" zużycie tlenu
" maksymalne pochłanianie tlenu
" wielkość obciążenia pracą fizyczną*
" wskaz
niki biochemiczne
31
O wyższej WYDOLNOŚCI WYSIA
KOWEJ świadczą:
- wzrost wartości maksymalnego pochłaniania tlenu
- niższa częstość uderzeń serca w czasie pracy
- mniejszy przyrost ciśnienia skurczowego i mniejsze obniżenie się ciśnienia
rozkurczowego po wykonaniu wysiłku
32
4
30
31
2011-10-23
rozkurczowego po wykonaniu wysiłku
- szybka normalizacja wskaz
ników wydolności w okresie odnowy
32
SPRAWNOŚĆ MOTORYCZNA
Zależy od rozwoju cech somatycznych i czynności wielu narządów, przede wszystkim
narządów ruchu a także koordynacji nerwowo - mięśniowej
33
Na podstawie zestawu testów sprawnościowych ocenia się takie cechy, jak:
SZYBKOŚĆ,
ZWINNOŚĆ,
SIA

,
MOC,
WYTRZYMAA
OŚĆ
34
Zwiększona, systematycznie uprawiana aktywność ruchowa wpływa na:
- poprawę wydolności wysiłkowej
- zwiększenie sprawności motorycznej
- wzrost siły mięśniowej
- adaptację wysiłkową układu krążenia i oddechowego
- korzystny skład masy ciała
- prawidłowe kształtowanie się postawy ciała
35
Reasumując, prawidłowy rozwój biologiczny jest oznaką zdrowia, rozumianego
zgodnie
z definicją WHO nie tylko jako nieobecność choroby, ale jako dobrostan fizyczny,
psychiczny i społeczny.
A zatem stałe monitorowanie rozwoju gwarantuje wczesne wykrywanie zaburzeń
i jest istotą profilaktyki zdrowia dziecka.
5