2012-04-04
Metody empirycznych badań społecznych
Wykład 6
Pomiar w badaniach społecznych
dr Marcin Kocór
IS UJ, 2011/2012
Plan wykładu
" Pomiar w badaniach społecznych
" Pomiar, skala i zmienna
" Typy zmiennych
" Trafność pomiaru
" Rzetelność pomiaru
1
2012-04-04
Pomiar w badaniach społecznych
Pojęcie pomiaru w badaniach społecznych jest stosunkowo
młode  początek XX wieku (zwłaszcza w porównaniu do nauk
przyrodniczych).
W naukach przyrodniczych możliwy jest pomiar cech, dla
których istnieje operacja izomorficzna z operacją dodawania.
& ale:
" czy wszystkie właściwości (cechy) mierzonych obiektów
podlegają operacji dodawania?
" czy należy się ograniczać do pomiarów dokonywanych
poprzez sumowanie?
Definicja pomiaru
DZIEDZINA EMPIRYCZNA DZIEDZINA MATEMATYCZNA
K
K
1
M
2
K
M
Pomiar jest to przyporządkowanie zbiorowi przedmiotów
mierzonych jakiegoś podzbioru liczb rzeczywistych w taki sposób,
by relacje między liczbami odpowiadały izomorficznie relacjom
między przedmiotami.
2
2012-04-04
Pomiar, skala i zmienna
ą�Pomiar jest ogólną czynnością mającą na celu poznać
pewną cechę badanego zjawiska.
ą�Dokonując pomiaru posługujemy się o pewnym
narzędziem w postaci skali (pojedynczej lub zestawu
skal).
ą�W efekcie pomiaru otrzymujemy dane zapisane w postaci
zmiennych. Zmienne są symbolicznym odpowiednikiem
mierzonych cech. Planując pomiar należy określić
wartości zmiennych.
Badane jednostki Zmienne
płeć
wiek
wykształcenie
stan cywilny
poglądy
polityczne
dochody
3
2012-04-04
Zmienne a dane
Zmienna jest to cecha (własność empiryczna) mierzonego
obiektu, która może przyjmować przynajmniej dwie wartości (w
odróżnieniu do stałej).
Dane to ustalone w wyniku postępowania badawczego wartości
cech mierzonych obiektów, lub po prostu każdorazowo określone
wartości pewnej zmiennej.
Przykładowo:
" płeć ą� kobieta, mężczyzna
" wykształcenie ą� podstawowe, gimnazjalne, średnie,
licencjackie, wyższe
" wiek ą� 18, 19, 20, 21, &
Rodzaje zmiennych
Zmienne mogą być:
" ciągłe ą� dochody z dokładnością do groszy:
0 1051,65 2101,40 7500,05 10054,00
" dyskretne ą� lata nauki szkolnej obliczone na podstawie
ukończonego poziomu wykształcenia:
podstawowe: 6 lat
gimnazjalne: 9 lat
średnie: 12 lat
licencjackie: 15 lat
wyższe: 17 lat
4
2012-04-04
Rodzaje zmiennych
Inne rozróżnienie to wskazanie:
" zmiennych zależnych i &
" zmiennych niezależnych
Pozwala to na budowanie modeli wyjaśniających zależności
występujące w obserwowanej rzeczywistości, np.:
" Jaki jest wpływ wykształcenia na poglądy dotyczące
uczestnictwa kobiet w życiu publicznym.
" Czy dochody w danym zawodzie zależą od ukończonej
uczelni wyższej?
Poziomy pomiaru
W zależności od relacji zachodzących pomiędzy mierzonymi
obiektami odzwierciedlonymi przez przyporządkowane im liczby
można wyróżnić cztery rodzaje pomiaru:
" nominalny
" porządkowy
" interwałowy
" Ilorazowy
Poziomy te są stopniowalne  od najsłabszego nominalnego do
najmocniejszego ilorazowego.
Ponieważ dany poziom pomiaru wymaga odpowiadającej mu
skali i w efekcie daje konkretną zmienną, również skale i zmienne
podlegają takiemu samemu stopniowaniu.
5
2012-04-04
Pomiar/Skala/Zmienna NOMINALNA
RELACJA równości między obiektami: takie same lub różne?
Pomiar nominalny to inaczej klasyfikacja (powinna być rozłączna i
wyczerpująca).
Dla zmiennych nominalnych można policzyć jedynie liczebności
poszczególnych kategorii.
Szczególnym przykładem zmiennych nominalnych są zmienne
dychotomiczne (zero-jedynkowe, binarne) przyjmujące tylko dwie
wartości ą� np.: płeć
PRZYKA
ADY:
" znajomość języka obcego,
" ulubiony kurs,
" wszelkiego rodzaju nazwy&
Pomiar/Skala/Zmienna PORZ
DKOWA
RELACJA równości i wyprzedzania: taki sam czy większy/mniejszy?
Pomiar nominalny to inaczej uporządkowanie (ranking, hierarchia).
Można mówić, że dany obiekt posiada daną cechę w mniejszym bądz

większym stopniu, ale NIE MOŻNA powiedzieć, w O ILE większym bądz

mniejszym (pomiar porządkowy wskazuje relatywną pozycję obiektu).
Dla zmiennej porządkowej można policzyć liczebności poszczególnych
kategorii, ale również wartość środkową (medianę).
PRZYKA
ADY:
" miejsce w konkursie,
" poziom wykształcenia,
" klasa społeczna
6
2012-04-04
Pomiar/Skala/Zmienna INTERWAA
OWA
RELACJA równości i wyprzedzania oraz stałej różnicy (interwału).
Wprowadzenie interwałów pozwala stwierdzić o ile dany obiekt jest
mniejszy lub większy.
W skali interwałowej brakuje jednak zera absolutnego  jest ono
ARBITRALNE. Dlatego nie można stwierdzić ile razy jest coś
mniejsze/większe.
Dla zmiennej interwałowej można policzyć właściwie wszystkie miary
statystyczne.
PRZYKA
ADY:
" obwód głowy,
" waga ciała,
" temperatura
Pomiar/Skala/Zmienna ILORAZOWA
RELACJA równości i wyprzedzania, stałej różnicy (interwału) oraz
stałego stosunku (ilorazu).
Stały stosunek umożliwia określenie także ile razy dany obiekt jest
mniejszy lub większy.
W skali ilorazowej występuje ZERO ABSOLUTNE.
Dla zmiennej ilorazowej można policzyć wszystkie miary statystyczne.
PRZYKA
ADY:
" dochód netto,
" & i inne zmienne wyrażane w walucie
7
2012-04-04
Zmienna interwałowa a ilorazowa
Temperatura jako typowa zmienna interwałowa
Dzień 1 Dzień 2
Polak 10�C
5�C
Amerykanin 50�F 41�F
Dostępne środki pieniężne, jako skala ilorazowa
pln US dolar euro
Ania 10 4 2,8
Janek 1 0,4 0,28
Karol 0 0 0
Poziomy pomiaru - podsumowanie
8
2012-04-04
Poziomy pomiaru  QUIZ
" wiek (w latach)
" wiek (w miesiącach)
" rok urodzenia
" bycie czytelnikiem jakiegoś tygodnika
" szybkość reakcji na bodziec
" narodowość
" gorycz piwa
" ilość liter w wyrazie
Poziomy pomiaru  QUIZ
" ocena wypracowania
" znak zodiaku
" wynik na skali lewica-prawica (0-10)
" uczestnictwo w wyborach prezydenckich
" głosowanie na konkretnego kandydata
" klasy szkolne
" zadowolenie z wykładu
9
2012-04-04
Trafność i rzetelność pomiaru
Trafność:
Czy udało nam się zmierzyć to, co zamierzaliśmy zmierzyć? Czy
instrument mierzy to, co wydaje się mierzyć?
[Nachmias&Nachmias]
Rzetelność:
Dotyczy wielkości błędu związanego z danym narzędziem
pomiarowym, tj. błędu, który powstaje w kolejnych pomiarach
dokonywanych za pomocą tego samego narzędzia
pomiarowego.
(Nachmias&Nachmias)
Trafność i rzetelność pomiaru
Trafność to sytuacja kiedy uzyskujemy wyniki odpowiednie do
problemu badawczego (niezbędne informacje).
Rzetelność dotyczy informacji uzyskanych w badaniach, ale w
szczególności narzędzia pomiarowego. Narzędzie takie jest
rzetelne wówczas, gdy powtórne posłużenie się nim  także przez
innego badacza  w takich samych warunkach daje takie same
wyniki.
10
2012-04-04
Rodzaje trafności
" Fasadowa: zgodność z naszymi uzgodnieniami, wyobrażeniami,
ustalonymi konwencjami znaczenia pojęć.
" Treściowa: zakres, w jakim pomiar obejmuje znaczenia zawarte w
pojęciu (np. uprzedzenia, umiejętności matematyczne, rodzaje
inteligencji, sprawność psychofizyczna, test wiedzy z metod).
" Kryterialna (lub predykcyjna): oparta na jakimś kryterium
zewnętrznym (np. trafność egzaminów maturalnych jako predyktor
osiągnięć na studiach).
" Teoretyczna: opiera się na logicznych powiązaniach między
zmiennymi (jest religijny, popiera równouprawnienie kobiet,
popiera skrajną prawicę).
Rzetelność
Czynniki, które mogą wpływać na rzetelność pomiaru:
" osoba przeprowadzająca badanie,
" nastawienie i nastrój samego badanego,
" stosunek badanego do ankietera,
" osoba odpowiadająca za kodowanie danych jakościowych.
Zalecenia co do rzetelności:
" zadawać pytania, na które respondenci znają odpowiedz
,
" pytać o rzeczy, które ich dotyczą, jasno precyzując odpowiedz
.
11
2012-04-04
Rzetelność  metody sprawdzania
Rzetelność można sprawdzać na kilka sposobów:
" Metoda powtórnego testowania ą� przebadanie tej samej
grupy tym samym narzędziem i porównanie wyników
" Metoda form równoległych ą� dwa narzędzia mierzące to
samo i porównanie ich wyników.
" Metoda połówkowa ą� narzędzie dzielone jest na dwie części
(np. losowy podział pytań: część osób badanych jest za
pomocą różnych zestawów pytań) a wyniki obu pomiarów są
porównywane.
Relacje pomiędzy trafnością i rzetelnością
Rzetelność nie gwarantuje trafności!
Jeśli narzędzie nie jest rzetelne, należy wątpić w
jego trafność!
Warunkiem trafności jest rzetelność!
12
2012-04-04
Relacje pomiędzy trafnością i rzetelnością
Relacje pomiędzy trafnością i rzetelnością
13