MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Ewa Jasińska
Ocena jakości produkcji obuwniczej 744[02].Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Małgorzata Smerda
dr inż. Elżbieta Wiśnios
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Ewa Jasińska
Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[02].Z1.02
 Ocena jakości produkcji obuwniczej , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu obuwnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Kontrola jakości produkcji obuwia w sferze przedprodukcyjnej 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Kontrola jakości produkcji obuwia w sferze produkcyjnej 13
4.2.1. Materiał nauczania 13
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.2.3. Ćwiczenia 19
4.2.4. Sprawdzian postępów 21
4.3. Kontrola jakości produkcji obuwia w sferze poprodukcyjnej 22
4.3.1. Materiał nauczania 22
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.3.3. Ćwiczenia 24
4.3.4. Sprawdzian postępów 25
5. Sprawdzian osiągnięć 26
6. Literatura 31
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu zadań kontroli jakości
produkcji obuwniczej w sferze przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej, określeniu
metod, przyrządów i narzędzi stosowanych w procesie kontroli jakości.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane przed przystąpieniem do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia, jakie powinieneś osiągnąć w czasie zajęć edukacyjnych tej jednostki
modułowej,
- materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych
celów kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane treści z materiału
nauczania,
- ćwiczenia, które umożliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
- kartÄ™ odpowiedzi,
- wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
Jednostka modułowa  Ocena jakości produkcji obuwniczej , której treści teraz poznasz
stanowi jeden z elementów modułu 744[02].Z1, którego struktura jest zilustrowana na
stronie 4.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
744[02].Z1
Podstawy produkcji obuwia
744[02].Z1.01
Określanie zasad konstruowania
obuwia
744[02].Z1.03
744[02].Z1.02
Sporządzanie kalkulacji kosztów
Ocena jakości
wytwarzania obuwia
produkcji obuwniczej
Schemat układu jednostek modułowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- charakteryzować materiały podstawowe i pomocnicze stosowane w produkcji obuwia,
- określać wymagania techniczne i przetwórcze dla materiałów na cholewki i spody
obuwia i materiałów pomocniczych,
- dobierać materiały podstawowe i pomocnicze, półprodukty oraz środki wykończalnicze
odpowiednio do konstrukcji, typu, przeznaczenia i techniki wytwarzania obuwia,
- charakteryzować składowe części obuwia,
- charakteryzować podstawowe rodzaje obuwia oraz typy cholewek,
- klasyfikować obuwie według rozwiązań konstrukcyjnych i materiałowych,
- sporządzać szkice elementów, półproduktów i typów obuwia, wykonywać rysunki
przekrojów obuwia wytwarzanego z zastosowaniem różnych systemów montażu,
- odczytywać rysunki wykonawcze elementów, półproduktów i wyrobów obuwniczych,
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posłużyć się terminologią dotyczącą kontroli międzyoperacyjnej,
- określić zadania i strukturę komórki kontroli jakości produkcji obuwniczej,
- określić metody, przyrządy i narzędzia stosowane w procesie kontroli jakości,
- zastosować zasady kontroli przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej,
- posłużyć się dokumentacją oraz normami przedmiotowymi i czynnościowymi
dotyczącymi oceny jakości materiałów, półproduktów i wyrobów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Kontrola jakości produkcji obuwnia w sferze
przedprodukcyjnej
4.1.1. Materiał nauczania
Cele i zadania kontroli jakości
Znanych jest wiele definicji jakości, które są używane w zależności od kontekstu. Jakość
towaru rozumianego jako dobro przeznaczone do wymiany w drodze kupna  sprzedaży jest
określona w następujący sposób:  Jakość jest to stopień w jakim określony obiekt (rzecz lub
usługa) odpowiada określonemu użytkownikowi (konsumentowi), bądz
spełnia wymagania
określonego użytkownika (konsumenta) . Spełnienie prawidłowo wymagań powinno
prowadzić do wytworzenia wyrobu posiadającego wartość użytkową, dzięki której może on
być wymieniany na inne towary. Wartość towaru jest mu nadana przez jego użyteczność.
Zatem:  Jakość towaru określa się jako zdolność towaru do zaspokajania potrzeb .
Rozwój gospodarki rynkowej w Polsce stwarza dla większości przedsiębiorstw nowe
wyzwania związane z jakością, która obok ceny wyrobu i terminowości dostaw stanowi
podstawowy element walki konkurencyjnej o utrzymanie się na rynku. Jakość powinna być
świadomym celem strategicznym polityki zakładu lub przedsiębiorstwa, a strategia
jakościowa firmy powinna być przełożona na ścisłe wymagania techniczne wyrobu,
zmierzające do zaspokojenia potrzeb nabywcy. Jest to więc wartość, którą trzeba świadomie
i kompleksowo kształtować w środowisku pracy.
Każda firma, również i obuwnicza, aby móc prowadzić handel z innymi krajami Europy
musi dostosować się do wymagań stawianych przez Unię Europejską, a więc musi wdrażać
systemy jakości zgodne z wymaganiami norm międzynarodowych i europejskich.
Narzędziem do budowy systemów jakości i zarządzania jakością jest pakiet norm
międzynarodowych ISO 9000. Zostały one przyjęte przez Europejski Komitet
Normalizacyjny i sÄ… znane jako normy europejskie EN 29000. W roku 1993 ustanowiono ich
polskie odpowiedniki PN-EN 29000. Normom tym towarzyszy pakiet pomocniczych norm
międzynarodowych ISO 10000 oraz norma terminologiczna ISO 8402 (EN 28402). W sposób
szczególny problematyką zarządzania jakością zajmuje się norma międzynarodowa ISO 9004
(PN-EN 29004). Zwraca ona uwagÄ™ na dwa powiÄ…zane ze sobÄ… aspekty systemu zarzÄ…dzania
jakością:
- potrzeby i interesy przedsiębiorstwa  osiągnięcie żądanej jakości przy optymalizacji
kosztów. Aspekt ten związany jest z planowym i efektywnym wykorzystaniem zasobów
technicznych, ludzkich i materialnych, którymi przedsiębiorstwo dysponuje;
- potrzeby i oczekiwania odbiorcy  zaufanie do tego, że przedsiębiorstwo jest zdolne do
zapewnienia i utrzymania żądanej jakości. System zarządzania jakością musi zaspokajać
potrzeby i oczekiwania odbiorcy, chroniąc równocześnie interesy przedsiębiorstwa.
Częścią integralną systemów zabezpieczenia jakości obuwia stosowanych w Polsce
(oprócz norm międzynarodowych) są Polskie Normy. Są one swoistym językiem
porozumiewania się, dają możliwość, poprzez określenie metod badań i sprecyzowanie
wymagań dokonywania obiektywnej oceny. Przykładem może być norma dotycząca
klasyfikacji obuwia wyjściowego, domowego i roboczego PN-86/0-91011, która uwzględnia
również nazwy i określenia wad i błędów niedopuszczalnych dla poszczególnych gatunków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
W odniesieniu do przemysłu obuwniczego normy te można podzielić na dwie
podstawowe grupy:
- normy stosowane do oceny materiałów przeznaczonych do produkcji obuwia,
- normy dotyczÄ…ce oceny gotowego obuwia.
Niektóre z nich np. normy czynnościowe dotyczące metod badań materiałów
w większości przypadków mają swoje odpowiedniki w normach międzynarodowych
i zagranicznych normach państwowych. Natomiast np. normy określające wymagania dla
podstawowych surowców stosowanych do produkcji obuwia nie mają odpowiedników
w normach międzynarodowych ISO i europejskich EN.
Przedmiotowe normy krajowe są bardziej obszerne od norm międzynarodowych
i zagranicznych. Uwzględniają dodatkowo:
- sposób dokonywania badań odbiorczych partii obuwia, określenie wad i błędów
wykonania, podział na gatunki,
- wymagania jakościowe w postaci zestawu wskaz
ników badanych cech dla
poszczególnych rodzajów obuwia i gotowych elementów obuwia (obcasy, usztywniacze),
- zróżnicowanie wymagań w zależności od przeznaczenia obuwia (wyjściowe, domowe, do
użytku w pracy), sposobu montażu, konstrukcji cholewki lub spodu, materiałów
stosowanych na wierzchy i spody (obuwie tkaninowo gumowe, gumowo filcowe,
gumowe wyjściowe).
W krajach Europy Zachodniej badania gotowego obuwia prowadzone sÄ… w mniejszym
zakresie niż w Polsce. W krajach tych systemy zapewniania jakości koncentrują się na
właściwym przygotowaniu produkcji oraz doborze i ocenie materiałów do produkcji obuwia,
a także kontroli procesu produkcyjnego.
Aktualnie w Polsce prawie we wszystkich zakładach produkujących obuwie istnieje
własny system kontroli jakości. W dużych zakładach lub przedsiębiorstwach nadzór nad
całokształtem prac związanych z działalnością profilaktyczną i kontrolną w zakresie jakości
wyrobów sprawują wyspecjalizowane służby skupione w komórce zwanej Działem Kontroli
Jakości (DKJ) lub Działem Zabezpieczenia Jakości (DZJ). W celu zapewnienia prawidłowego
funkcjonowania tych komórek ustala się ich miejsce i powiązania w strukturze zakładu lub
przedsiębiorstwa oraz strukturę organizacyjną zgodną z charakterem zakładu. Służby kontroli
jakości są podporządkowane zazwyczaj bezpośrednio dyrektorowi naczelnemu lub prezesowi.
Czasami jednak podlegają zastępcy dyrektora ds. produkcji lub zastępcy dyrektora ds.
administracyjno-handlowych.
Większość dużych zakładów posiada laboratoria kontrolno  pomiarowe, które podlegają
komórce zajmującej się sprawami jakości lub przy innym usytuowaniu w schemacie
organizacyjnym zakładu wykonują na jej zlecenie odpowiednie badania. Badania mogą
dotyczyć jakości materiałów wprowadzonych do produkcji lub też jakości gotowego obuwia.
W mniejszych zakładach kontrolą jakości zajmują się wyznaczone do tych zadań osoby.
Najczęściej podlegają one bezpośrednio właścicielowi zakładu.
Zadania kontroli jakości w przemyśle obuwniczym obejmują swym zasięgiem wszystkie
sfery procesu wytwarzania obuwia: przedprodukcyjnÄ…, produkcyjnÄ…, poprodukcyjnÄ….
Do podstawowych zadań kontroli jakości w przemyśle obuwniczym należą:
- okresowa ocena poziomu jakości wyrobów,
- określenie kierunków projektowania zmierzających do poprawy jakości, marketing,
- ocena jakości przygotowanego wzornictwa,
- kontrola jakości surowców i materiałów,
- kontrola jakości narzędzi, urządzeń i maszyn,
- kontrola jakości procesów we wszystkich oddziałach produkcyjnych,
- klasyfikacja wyrobów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- rozpatrywanie reklamacji,
- gromadzenie danych o jakości, prowadzenie statystyki,
- analizowanie przyczyn złej jakości i jej skutków finansowych,
- koordynowanie działań na rzecz jakości.
Działania kontroli jakości w sferze przedprodukcyjnej
Zgodnie z normą ISO 9004 (PN-EN 29004) wymagania jakościowe wyrobu należy
ustalić przede wszystkim na podstawie marketingu, którego fundamentalną zasadą są
potrzeby klienta. Dlatego właśnie kontrola jakości w sferze przedprodukcyjnej rozpoczyna się
od działań marketingowych, poprzez przygotowanie produkcji, zaopatrzenie i badania
laboratoryjne.
W czasie działań marketingowych należy:
- określić zapotrzebowanie na poszczególne wzory obuwia,
- określić popyt i sektor rynkowy, co wiąże się z określeniem klasy, ceny, ilości oraz
oszacowania terminów dostaw wyrobu,
- określić wymagania odbiorcy przez badania rynku (identyfikacja potrzeb), badania
produktów (testowanie rynkowe nowych wzorów obuwia), przegląd umów, kontraktów,
zamówień od dystrybutorów,
- przekazywać informacje o wszystkich wymaganiach odbiorcy w sposób jasny
i precyzyjny.
Przeprowadzenie marketingu powinno umożliwić zestawienie wymagań i oczekiwań
odbiorcy w formie wstępnej specyfikacji, będącej podstawą do póz
niejszych prac
projektowych. Wymagania takie mogą obejmować informacje np. o preferowanym
asortymencie obuwia, wzorach, rodzajach, kolorystyce, materiałach, rozmiarach,
wysokościach obcasa, optymalnej cenie. Wszystkie zdobyte w działaniach marketingowych
informacje powinny być analizowane, porównywane, interpretowane i przekazywane zgodnie
z określonymi procedurami. Informacje takie powinny być przydatne do określenia istoty
i skali występowania problemów dotyczących produkowanego obuwia, związanych
z doświadczeniami jego odbiorcy i użytkownika. Stwarzają podstawy do wprowadzenia
koniecznych (ale możliwych) zmian projektu obuwia.
Jakość w projektowaniu jest ściśle związana z działaniami marketingowymi, które
stanowią dane wejściowe projektu. Dane te powinny zawierać opis planowanej kolekcji
obuwia (ilość wzorów, rodzaj, cechy charakterystyczne obuwia), stosowane materiały,
procesy wymagające odpowiedniego przygotowania, analizy wymagań i oczekiwań
użytkowników, niezbędne badania wzorów (próby pasowności), dane pochodzące z norm
i innych przepisów. Kolekcja przygotowywana w oparciu o wytyczne stanowiące wynik
działań marketingowych powinna uwzględniać aktualne tendencje mody i możliwości
techniczne realizacji produkcji, informacje posiadane przez zakład obuwniczy w zakresie
właściwości materiałów podstawowych i pomocniczych, powinna podlegać weryfikacji
w celu sprawdzenia, czy spełnia wymagania i oczekiwania klientów oraz czy może być
zrealizowana przy zastosowaniu środków technicznych, którymi dysponuje producent.
W przypadku wzorów wykonywanych na nowych kopytach przy zastosowaniu nowych
materiałów podstawowych i pomocniczych może być niezbędne wykonanie prób pasowności,
prób użytkowania obuwia (według odpowiedniej metodyki badań) lub czasami może być
celowe wykonanie innych badań np. wytrzymałościowych.
Rezultaty projektowania stanowią dane wyjściowe wykorzystywane przy zakupach
materiałów i komponentów, w produkcji, kontroli i badaniach wyrobu.
NajskuteczniejszÄ… formÄ… realizacji procesu przygotowania produkcji (wykonanie modelu,
prototypu, serii informacyjnej, przeprowadzenie badań na tych etapach) jest kontrola każdego
etapu przygotowania dokumentacji i każdego etapu badań.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Do szczegółowych zadań kontroli jakości w zakresie przygotowania produkcji należą:
- współudział w pracach związanych z opracowaniem założeń konstrukcyjnych dla
nowych wzorów obuwia i technicznym przygotowaniem ich do produkcji,
- kontrola opracowanych wniosków dotyczących konstrukcji i technologii produkcji,
- opiniowanie nowych wzorów obuwia,
- kontrola materiałów stosowanych do próbnej produkcji oraz kontrolowanie i opiniowanie
reżimu technologicznego próbnej produkcji wzoru,
- kontrola maszyn i urządzeń przed przeprowadzeniem prób na oddziale doświadczalnym
i w czasie ich trwania,
- kontrola jakości wyrobów gotowych przeznaczonych na targi, wystawy,
- kontrola jakościowa wzorów przekazywanych do produkcji seryjnej i kontrola
towarzyszÄ…cej im dokumentacji technicznej,
- przeprowadzanie systematycznych okresowych badań wadliwości materiałów w procesie
technologicznym,
- przeprowadzanie wyrywkowych badań parametrów techniczno  użytkowych gotowych
wyrobów.
Istotny wpływ na jakość wyprodukowanego obuwia ma sprawnie działające zaopatrzenie.
Jednym z warunków zapewniających prawidłową jakość dostaw jest poprawnie
sformułowane zamówienie. W zamówieniu nie wystarczy użyć tylko nazwy materiału
obuwniczego, ale trzeba w pełni scharakteryzować zamawiany materiał podając np. sposób
wykończenia, kolor, grubość, rodzaj tłoczenia, splot, fakturę, oczekiwane własności fizyczne
i chemiczne.
Aby utrzymać odpowiedni poziom jakości należy zapewnić rytmiczne, zgodne z planami
i kontrolowane dostawy materiałów podstawowych, pomocniczych i półfabrykatów (gotowe
spody, zdobiny, obcasy). Należy utrzymywać ścisłe kontakty z każdym dostawcą i uzgodnić
system wzajemnego przekazywania informacji. Pozwoli to na opracowanie i realizacjÄ™
programu ciągłej poprawy jakości i uniknie różnic w ocenie jakości dostaw. Dostawy
powinny być kontrolowane i segregowane w celu uniknięcia przypadkowego wykorzystania
do produkcji materiałów lub elementów nie spełniających wymagań. W przypadku
stwierdzenia, że materiały lub elementy nie odpowiadają określonym wymaganiom należy
odpowiednio je oznaczyć, wydzielić, dokonać ewentualnych badań dodatkowych,
udokumentować podjęte działania.
Do szczegółowych zadań kontroli jakości w zakresie zaopatrzenia należą:
- kontrola każdej dostawy materiałów podstawowych i pomocniczych przyjętych do
magazynów,
- wyrywkowa kontrola półfabrykatów sprowadzanych z innych zakładów (obcasy,
podeszwy),
- opracowanie, w przypadku braku odpowiednich norm, metod badań, warunków odbioru
do umów z dostawcami,
- reklamowanie materiałów złej jakości,
- wyrywkowa kontrola warunków i prawidłowości składowania materiałów.
Ocenę materiałów i surowców przeprowadza się metodą organoleptyczną oraz
laboratoryjną. W kontroli organoleptycznej sprawdza się między innymi zgodność
asortymentu z zamówieniem, grubość i spadek grubości, kolor, fakturę, deseń. Wykorzystuje
się podstawowe przyrządy pomiarowe: grubościomierz, suwmiarka, twardościomierz, taśma
miernicza, planimetr i inne. Natomiast w ocenie laboratoryjnej bada się odporność na
zginanie, ścieranie, łamliwość, nasiąkliwość, twardość, przeprowadza się badania
wytrzymałościowe, korzystając z wagi, zrywarki, fleksometru itp. W przypadku klejów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
oznacza się dodatkowo lepkość, suchą pozostałość, wytrzymałość na rozwarstwianie przy
stosowaniu zestawu materiałów w układzie wierzch/spód.
Zakres prowadzonych badań laboratoryjnych obejmuje:
- prowadzenie fizykochemicznych badań materiałów podstawowych i pomocniczych
sprowadzanych do zakładu, a szczególnie materiałów nowych, dotychczas nie
atestowanych,
- przeprowadzanie prób przydatności w produkcji materiałów chemicznych, takich jak:
kleje, apretury, farby, lakiery, woski, zmywacze itp.,
- nadzorowanie i kontrolowanie prawidłowości produkowania materiałów chemicznych
w oddziałach pomocniczych zakładu,
- wystawianie atestów analitycznych na wykonanie badania i przeprowadzone analizy,
- badanie warunków klimatycznych w pomieszczeniach magazynowych i produkcyjnych,
- opracowanie receptur na sporzÄ…dzanie apretur, farb, past oraz instrukcji do ich
stosowania.
Ważne jest, aby wszystkie wyniki badań (bez względu na to, czy badania są wykonane
w zakładzie obuwniczym, czy też zostały zlecone wyspecjalizowanej jednostce badawczej)
były odpowiednio udokumentowane, a dokumentacja była gromadzona, przechowywana
i udostępniana.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób można zdefiniować jakość?
2. Jakie znasz normy międzynarodowe i europejskie dotyczące jakości produkcji?
3. W jaki sposób zorganizowana jest kontrola jakości w dużych i małych zakładach?
4. Jakie są podstawowe zadania kontroli jakości w przemyśle obuwniczym?
5. W jaki sposób można podzielić zadania kontroli jakości w przemyśle obuwniczym?
6. Na czym polega kontrola jakości w działaniach marketingowych?
7. W jaki sposób działania marketingowe wpływają na jakość w projektowaniu?
8. Jakie są podstawowe zadania kontroli jakości w zakresie przygotowania produkcji?
9. Jakie są podstawowe zadania kontroli jakości w zakresie zaopatrzenia?
10. Jakie są podstawowe narzędzia kontroli jakości w sferze przedprodukcyjnej?
11. Jakimi metodami przeprowadza się ocenę materiałów i surowców?
12. Jakie są podstawowe zadania kontroli jakości w zakresie badań laboratoryjnych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj oceny organoleptycznej skóry naturalnej zamówionej przez zakład obuwniczy
do produkcji czółenka damskiego. Zapisz wyniki sporządzonej oceny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) sprawdzić skórę pod względem zgodności asortymentu z zamówieniem: rodzaj, kolor,
deseń, grubość, spadek grubości, gatunek, cechowanie,
4) sprawdzić zgodność z wymaganiami fizycznymi i chemicznymi na podstawie
załączonego przez dostawcę świadectwa wyników badań laboratoryjnych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- skóra naturalna, kwit zamówienia, wyniki badań laboratoryjnych skóry,
- grubościomierz, planimetr,
- przybory piśmiennicze, kartka papieru formatu A4,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Odszukaj w Internecie informacje na temat norm dotyczących jakości produkcji. Wybierz
te informacje, które dotyczą norm mogących znalez
ć zastosowanie w kontroli jakości sfery
przedprodukcyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) odszukać w Internecie wiadomości dotyczące norm związanych z jakością produkcji,
3) wybrać informacje dotyczące treści ćwiczenia,
4) skopiować wiadomości związane z treścią ćwiczenia,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z możliwością dostępu do Internetu,
- przybory piśmiennicze, kartka papieru formatu A4,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Dokonaj kontroli zamówienia materiału tekstylnego przeznaczonego na wierzchy obuwia
domowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wypisać cechy i właściwości jakie ma posiadać zamawiana tkanina,
4) sprawdzić, czy wszystkie cechy i właściwości tkaniny zostały ujęte w kwicie
zamówienia,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbki tkanin, kwit zamówienia tkaniny,
- przybory piśmiennicze, kartka papieru formatu A4,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować jakość?
ðð ðð
2) wymienić normy międzynarodowe i europejskie dotyczące jakości
produkcji?
ðð ðð
3) przedstawić organizację kontroli jakości w dużych i małych
zakładach?
ðð ðð
4) określić na czym polega kontrola jakości w działaniach
marketingowych?
ðð ðð
5) sformułować zadania kontroli jakości w zakresie przygotowania
produkcji?
ðð ðð
6) sformułować zadania kontroli jakości w zakresie zaopatrzenia?
ðð ðð
7) sformułować zadania kontroli jakości w zakresie badań
laboratoryjnych?
ðð ðð
8) wymienić narzędzia kontroli jakości w sferze przedprodukcyjnej?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2. Kontrola jakości produkcji obuwia w sferze produkcyjnej
4.2.1. Materiał nauczania
Kontrolę produkcji określa się jako stopień spełnienia wymagań stawianych w procesie
produkcyjnym. Głównymi elementami składowymi jakości produkcji są: jakość wykonawcy,
jakość warunków pracy, jakość materiałów i organizacji.
Kontrola jakości procesu produkcyjnego ma decydujący wpływ na ocenę gotowego
obuwia. Działania w tej sferze polegają na zapewnieniu zgodności wytwarzanych wyrobów
z wzorcem. Wiąże się to ściśle z rytmicznością dostaw, stabilnością jakości surowców
i półfabrykatów otrzymywanych od kooperantów, czyli z działaniami kontroli jakości
realizowanymi w sferze przedprodukcyjnej.
Kontrola jakości w sferze produkcyjnej obejmuje kontrolę międzyoperacyjną
bezpośrednio przy stanowiskach pracy, w końcowych operacjach poszczególnych etapów
produkcji oraz magazynach podręcznych i przejściowych, kontrolę stosowania norm
i instrukcji podczas produkcji i magazynowania. Taki zakres działania służb kontroli jakości
wymaga sprawnej organizacji, dostosowanej do profilu zakładu, wielkości produkcji, rodzaju
i typu produkowanego obuwia.
Kontrola międzyoperacyjna
Kontrola międzyoperacyjna jest podstawową formą kontroli ciągłej wszelkich operacji
technologicznych procesu produkcyjnego. Celem jej działania jest poprawa jakości produkcji
przez eliminowanie wadliwych półfabrykatów. Do podstawowych zadań kontroli
międzyoperacyjnej zalicza się:
- ocenę jakości półfabrykatów metodą organoleptyczną i za pomocą prostych przyrządów
pomiarowych,
- wycofywanie półfabrykatów wadliwych,
- zapewnienie dozorowi technicznemu bieżących informacji o jakości i z
ródłach
wadliwości w procesie produkcji.
Rozróżnia się następujące formy kontroli międzyoperacyjnej:
- samokontrolÄ™,
- kontrolę końcową w określonej fazie procesu produkcji sprawowaną przez brakarzy oraz
robotników, którym dodatkowo zlecono kontrolę jakości,
- inspekcje dozoru.
Bardzo ważne jest wprowadzenie pełnej samokontroli pracowników na każdym
stanowisku pracy i w odniesieniu do poprzednich czynności. Samokontrola ma na celu
niedopuszczenie w poszczególnych etapach produkcji do odchyleń od obowiązujących
parametrów, ma charakter ciągły.
W podstawowych etapach produkcji dodatkowo kontrolę jakości sprawują brakarze, czyli
osoby powołane przez kierownictwo zakładu do sprawowania kontroli międzyoperacyjnej.
Ważnym czynnikiem zapewniającym odpowiednią jakość jest właściwe rozmieszczenie
stanowisk kontroli międzyoperacyjnej w procesie technologicznym, ponieważ kontrola
w toku produkcji pozwala na wcześniejsze skorygowanie błędów.
Przykłady kontroli w poszczególnych odcinkach produkcji:
- faza rozkroju  pracownicy o dużym doświadczeniu zawodowym wyrywkowo
sprawdzają zestawienie kompletów wykrojonych elementów i ich zgodność
z dokumentacjÄ… technologicznÄ…;
- faza opracowania elementów spodowych  w zakresie samokontroli sprawdza się
stemplowanie i kompletowanie elementów, opracowanie podpodeszew, podeszew,
zakładek, obcasów, pasów, otoków i innych elementów w zależności od wzoru obuwia;
w zakresie kontroli międzyoperacyjnej brakarze sprawdzają opracowane elementy spodu
przed ich skierowaniem do magazynu;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
- faza szwalni  w zakresie samokontroli sprawdza się wydawanie elementów
wierzchowych, ich ścienianie, szycie podszewek i wierzchów, obszywanie cholewek,
kompletowanie; w zakresie kontroli międzyoperacyjnej brakarze oceniają jakość gotowej
cholewki w końcowym odcinku taśmy szwalniczej;
- faza montażu  w zakresie samokontroli sprawdza się wydawanie kopyt i cholewek,
ćwiekowanie cholewek, nakładanie i prasowanie podeszew, wklejanie wyściółek i inne
czynności wykończalnicze, pakowanie i jednostkowe znakowanie obuwia; w zakresie
kontroli międzyoperacyjnej brakarze sprawdzają gotowe obuwie, klasyfikując je na
gatunki.
Ocena organoleptyczna gotowego obuwia
Do oceny jakości gotowego obuwia stosowane są dwie metody: organoleptyczna
i laboratoryjna.
W metodzie organoleptycznej ocenia się jakość gotowego obuwia za pomocą wzroku
i dotyku. W niektórych przypadkach korzysta się z przyrządów pomiarowych i wzorników
kontrolnych. Podstawą tej oceny jest norma PN-86/0-91011 dotycząca obuwia wyjściowego,
domowego i roboczego oraz uwzględniająca wady materiałowe i błędy wykonania
niedopuszczalne w obuwiu (z wyjÄ…tkiem obuwia wulkanizowanego i na spodach
drewnianych).
Wady materiałowe i błędy wykonania obniżające wygląd estetyczny obuwia ocenia się
w parze (tabela 1). Jeżeli w ocenianym obuwiu stwierdzi się wady i błędy inne niż
zamieszczone w tabeli, ale wpływające w istotny sposób na wartość użytkową lub estetyczną,
to o dopuszczeniu takiej pary do obrotu decyduje producent w porozumieniu z odbiorcÄ….
Tabela 1 Niedopuszczalne wady materiałowe oraz błędy wykonania [7, s. 259].
Lp. Rodzaj wady lub błędu Określenie i wygląd
1 Trwałe i rażące zdeformowanie spodu Pęcherze w spodach z gumy i tworzyw, zatarcia protektora,
obuwia wykrzywienie podeszwy
2 Rażące zniekształcenie nosków lub pięt Zniekształcenie oceniane w parze lub zmarszczki na linii
oraz pomarszczenie wierzchu Å‚Ä…czenia cholewki ze spodem lub w innym miejscu
3 Nadmierna sztywność lub wiotkość Wada całej cholewki lub jej części w porównaniu ze
wzorcem  bada siÄ™ dotykiem
4 Wystające części metalowe Wystające kołki, śruby, gwoz
dzie wewnÄ…trz obuwia oraz
i inne wewnÄ…trz obuwia wystajÄ…ce oczka, haki i klamry wyczuwalne dotykiem
5 Nieodpowiednie umieszczenie lub Skrzywienie ustawienia klemer lub sprzÄ…czek utrudniajÄ…ce
umocowanie klamer, ozdób, sprzączek użytkowanie obuwia, nieodpowiednie umocowanie tych
i innych elementów
6 Fałdy wewnątrz obuwia oraz Fałdy podszewki lub wyściółki lub inne zgrubienia
zgrubienia utrudniające użytkowanie, nieodpowiednie umocowanie tych
elementów w konstrukcji obuwia
7 Różnice w długości zewnętrznej półpar Różnice w długości spodu jednej pary przekraczające 3 mm
w obuwiu wyjściowym, 5 mm w obuwiu roboczym
8 Miejscowe nieprzyklejenie spodów Miejscowe nieprzyklejenie podeszwy, szczeliny między
obniżające wartość użytkową obuwia częściami składowymi spodu
9 Pęknięcia, rozdarcia, nacięcia Miejscowe uszkodzenia lub wady materiałowe wierzchu
wierzchów oraz podszewek obniżające wytrzymałość lub estetykę obuwia lub
uszkodzenie podszewki
10 Wady materiałów zastępujących skórę Wszelkie wady tkanin, dzianin, włóknin, filców: fałdy,
na wierzchy, podszewki lub spody odciski, przebicia podłoża, rysy, zanieczyszczenia
mechaniczne powłoki, ślady łączenia materiałów, łuszczenie
i marszczenie tworzyw poromerycznych, wykwity,
wytrącenia ciał obcych na spodach z gum
11 Przepuszczone lub przerwane ściegi Przepuszczenie ściegów szycia obniża trwałość obuwia
szycia i jego estetykę; zagęszczenie lub zbyt luz
ne ułożenie
ściegów osłabia łączenie elementów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
12 Skrzywienie ściegów szycia Widoczne skrzywienie na linii tylnego paska lub tylnego
albo przedniego szwu cholewki, powtarzanie siÄ™ linii szycia
13 Różnice w odcieniu barwy i struktury Niezamierzone różnice odcienia barwy wierzchów lub ich części
wierzchów składowych, słabe zespolenie lica ze skórą (pływające lico),
zniekształcenie naturalnego uziarnienia lica lub tłoczonego
wzoru, chropowatość powłoki, niezamierzone jarzma
14 Rażące plamy, zabrudzenia, obtarcia Wszelkie zaplamienie z wyjątkiem zacieków z klejów
widoczne na wierzchach i obrzeżach spodu obniżające
estetykę wyrobu; ślady retuszowania uszkodzeń i usuwania
zmarszczek; obtarcia warstwy zewnętrznej materiału
wierzchowego, ślady drapania, zacieki lub smugi apretury
15 Rażące ubytki, niedobory, nadlewy na Widoczne na obrzeżach spodu przecięcia, pęcherze
obrzeżach spodu powietrzne, niedolewy lub nadlewy gumy i tworzywa
16 Pękanie, łuszczenie się lub lepkość Pękanie apretury przy próbie zginania wierzchu,
apretury niezwiązanie powłoki kryjącej z materiałem wierzchowym
lub warstwy laminatu z wierzchem
17 Rażące różnice w wymiarach lub Niesymetryczne rozmieszczenie oczek, haków, dziurek,
usytuowaniu elementów zatrzasków, nitów i guzików, nieprawidłowe umieszczenie
obcasów; różnice w wysokości obcasów jednej pary powyżej
2 mm w obcasach do 30 mm wysokości i 3 mm w obcasach
powyżej 30 mm; różnice wymiarów kołnierzy, mankietów,
wypustek, pasków, lamówek, odchylenia linii przeszywania,
kołkowania, śrubowania lub gwoz
dziowania
18 Korozja części metalowych lub ubytki Odpryski lub brak lakieru na metalowych częściach
w częściach lakierowanych lakierowanych, a także brak powłoki galwanicznej na
częściach metalowych
Do ostatecznej oceny gotowego obuwia należy również sprawdzenie prawidłowości
montażu oraz wymiarów wewnętrznych i zewnętrznych, a także porównanie każdej półpary
w parze ocenianego obuwia. Przykłady podstawowych chwytów, które powinien wykonać
kontroler jakości gotowego obuwia przedstawia rysunek 1.
a) b) c) d)
e) f) g) h)
i) j)
Rys. 1. Ocena organoleptyczna obuwia: a), b), c), d), e), f), g), h), i), j)  kolejne chwyty przy kontroli jakości
gotowego obuwia [7,s. 261].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
- Pozycja a (rys.1a) umożliwia sprawdzenie symetryczności rozłożenia elementów
naszywanych na cholewce, liczby rzędów szycia, ich równomierności, odcieni koloru
przyszwy w parze, symetrii naszycia noska, ułożenia perforacji w przyszwie, układu
deseni lub wzorów w materiałach na wierzchy. Jest to chwyt podstawowy do oceny
ogólnego wyglądu obuwia, ponieważ porównywalnie ustala się zgodność półpar w parze
obuwia, ocenia dobór materiałów na elementy składowe cholewki.
- Pozycja b (rys.1b) umożliwia sprawdzenie strony zewnętrznej obuwia i porównanie jej
w półparach, dokładności łączenia przyszwy i obłożyny, prawidłowości wykończenia
brzegów cholewki, lamowania. Stwierdza się dotykiem nadmierną sztywność lub
wiotkość w porównaniu z wzorcem.
- Pozycja c (rys.1c) umożliwia sprawdzenie sztywności i sprężystości podnosków, symetrii
kształtów, stwierdzenie zniekształceń nosków i sfałdowania w miejscu łączenia ze
spodem.
- Pozycja d (rys.1d) umożliwia sprawdzenie tylnej części cholewki, symetrii naszycia
pasków tylnych w półparach, wysokości obcasów, zgodności koloru i wykończenia
obcasów skórzanych.
- Pozycja e (rys.1e) umożliwia porównanie wysokości obłożyn w pięcie i tylników
w parze. Wizualnie sprawdza się prawidłowość przyklejenia spodu do zaćwiekowanej
cholewki.
- Pozycja f (rys.1f) umożliwia sprawdzenie różnic w długości w półparach oraz
porównanie wysokości obcasów. W takim ustawieniu półpar obuwia możliwe jest
sprawdzenie symetrii obszyć przyszwy i obłożyny, ich połączenie od strony
przyśrodkowej.
- Pozycja g (rys.1g) umożliwia sprawdzenie prawidłowości wykonania podeszew
i obcasów w obuwiu o spodach formowanych i wulkanizowanych. Sprawdza się
obecność wybrzuszeń, pęcherzyków, zatarcia protektorów, wykrzywienie spodów,
prawidłowość ocechowania, symetrię ułożenia obcasów.
- Pozycja h (rys.1h) służy do sprawdzenia wnętrza obuwia, stwierdzenia, czy nie wystają
teksy, klamerki, czy wyściółka lub podpiętek są wklejone prawidłowo. Sprawdza się przy
tym prawidłowość ułożenia podszewki oraz prawidłowość zanitowania oczek, krążków,
nitów.
- Pozycja i (rys.1i) umożliwia sprawdzenie wyglądu w układzie bocznym od strony
zewnętrznej, skontrolowanie prawidłowości przyklejenia spodu do zaćwiekowanej
cholewki.
- Pozycja j (rys.1j) umożliwia sprawdzenie ocechowania obuwia i jego zgodności z KTM
(szczególnie numer wielkościowy, tęgość).
W przypadku wprowadzenia nowego wzoru obuwia do seryjnej produkcji stosuje siÄ™,
w zależności od potrzeb, dodatkowe badania, korzystając z różnych przyrządów i urządzeń
pomiarowych. Przykładowo można:
- ustalać gęstość ściegów szwu na długości 10 mm, grubość nici przy użyciu szkła
powiÄ™kszajÄ…cego ×6,
- sprawdzać symetrię ułożenia perforacji w parze za pomocą przymiaru obuwniczego,
mierząc odległość tych samych szczegółów perforacji od osi podłużnej obuwia
i w zależności od typu obuwia  od różnych punktów cholewki,
- sprawdzać symetrię naszywania różnych elementów za pomocą przymiaru obuwniczego,
mierząc odległość tych samych szczegółów od osi podłużnej obuwia,
- sprawdzać wysokość obłożyn w półbutach za pomocą wysokościomierza wzdłuż paska
lub szwu tylnego (rys.2a i 2b),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
- sprawdzać wysokość cholewy za pomocą przymiaru od górnej krawędzi do punktu styku
ze spodem (rys.2c),
- sprawdzać szerokość cholewy za pomocą przymiaru, mierząc w najwęższym miejscu
powyżej kostki i w najszerszym miejscu łydki (rys.2c).
Program badań partii produkcyjnej oraz wielkość próbki do badań ustala producent
w zależności od potrzeb bieżącej kontroli, zapewniającej jakość wykonania czynności
technologicznych produkowanego wzoru obuwia.
Rys. 2. Sprawdzanie: a) wysokości obłożyn wzdłuż paska, b) wysokości obłożyn wzdłuż szwu tylnego,
c) wysokości i szerokości cholewy: A  wysokości cholewy, B  szerokości cholewy w najwęższym miejscu
powyżej kostki, C  szerokości cholewy w najszerszym miejscu łydki [7, s. 264].
Ocena laboratoryjna gotowego obuwia
Oprócz oceny organoleptycznej w przemyśle obuwniczym dokonuje się wielu badań
laboratoryjnych, umożliwiających ocenę użytkową gotowego obuwia. Podstawową grupę
stanowią badania wytrzymałościowe i badania właściwości higienicznych obuwia. Poza nimi
można przeprowadzać badania odpornościowe powłoki na wielokrotne zginanie, na tarcie
suche i mokre. Badania laboratoryjne mogą stanowić uzupełnienie badań organoleptycznych,
a niektóre z nich są obowiązujące w kontroli jakości obuwia.
Przykładowe badania laboratoryjne dotyczą:
- wytrzymałości przymocowania podeszwy w czubku i przedstopiu obuwia,
- wytrzymałości przymocowania podeszwy do cholewki lub podsuwki,
- wytrzymałości sklejenia pasa z cholewką,
- wytrzymałości połączeń szytych cholewki ze spodem lub wszelkich połączeń elementów
spodu między sobą,
- wytrzymałości połączeń cholewki ze spodem w obuwiu wywrotkowym,
- wytrzymałości przymocowania obcasa do spodu obuwia,
- wytrzymałości względnej szwów cholewki na ścinanie,
- masy obuwia,
- elastyczności spodów,
- współczynnika trwałości zachowania kształtu (dla obuwia mającego podnoski i zakładki),
- przemakalności obuwia jesienno  zimowego i całorocznego,
- ciepłochronności.
Wyznaczenie powyższych wskaz
ników wykonuje się przede wszystkim w czasie
opracowywania nowego wzoru, przy zmianie konstrukcji lub technologii w czasie produkcji,
w przypadku zmian materiałów podstawowych lub pomocniczych w produkcji bieżącej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Pobieranie próbek do badań powinno się odbywać drogą losową. Wyniki badań żadnej ze
sprawdzanych półpar nie mogą być niższe od określonych w normie.
Ocena jakościowa gotowego obuwia
Wytycznymi do oceny jakości gotowego obuwia są przede wszystkim normy
przedmiotowe, dokumentacja techniczno technologiczna i materiałowa, wzory obuwia
zatwierdzone przez handel oraz dodatkowe warunki odbioru ustalone między producentem
i odbiorcą. Przy ocenie obuwia wyodrębnia się wady i błędy obniżające jakość gotowego
wyrobu lub wygląd estetyczny oraz te, które powstały podczas produkcji. W obecnie
obowiązującej normie PN-86/O-91011 obuwie wyjściowe dzieli się na trzy gatunki, a obuwie
domowe i robocze na dwa. Wady i błędy, w zależności od rodzaju i stopnia nasilenia mogą
być niedopuszczalne tylko dla określonego gatunku lub dla wszystkich gatunków. Na
przykład wada zdefiniowana jako  rażące ubytki, niedolewy, nadlewy na obrzeżach spodów
nie może występować w obuwiu wyjściowym pierwszego gatunku, natomiast w obuwiu
wyjściowym drugiego gatunku jest niedopuszczalna tylko wtedy, gdy spowoduje obniżenie
wartości użytkowej obuwia. W obuwiu trzeciego gatunku niedopuszczalna będzie tylko taka
wada, która uniemożliwi jego użytkowanie. Wśród wad i błędów istnieją takie, które są
niedopuszczalne dla wszystkich gatunków. Przykładem może być wada  wystające części
metalowe i inne wewnątrz obuwia , która może spowodować niebezpieczny uraz stopy.
Każda sklasyfikowana para obuwia powinna być oznakowana znakami kontroli jakości
i znakiem gatunku. Do znakowania należy stosować tusz i farby wyraz
nie kontrastujÄ…ce
z podłożem, na którym znaki są umieszczone. Każdy znak powinien mieć czytelny inicjał KJ
i numer brakarza odpowiedzialnego za przeprowadzoną ocenę. Dla gatunków 1, 2, 3 stosuje
się pieczątki o kształtach przedstawionych na rysunku 3:
a) b) c)
Rys. 3. Oznaczenie gatunków obuwia: a) gatunek 1, b) gatunek 2, c) gatunek 3
Dopuszcza się rozdzielenie pieczątki znaku gatunku od pieczątki znaku kontroli jakości.
Pieczątki będą miały następujące kształty:
a) b)
Rys. 4. Kształty pieczątek po rozdzieleniu znaków: a) kontroli jakości, b) gatunku
W ocenie jakości obuwia bardzo ważna jest właściwa interpretacja wad i błędów. Aby
zapobiec rozbieżnościom w ocenie, do pracy na stanowiskach tzw. brakarzy należy zatrudniać
pracowników mających doświadczenie zawodowe i dużą wiedzę fachową, którzy przy
kontroli obuwia i jego klasyfikacji będą kierować się nie tylko obowiązującymi przepisami,
ale także obiektywizmem i fachowością.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób można zdefiniować kontrolę produkcji?
2. Jakie są podstawowe zasady kontroli międzyoperacyjnej?
3. Jakie stosuje się formy kontroli międzyoperacyjnej?
4. Na czym polega metoda organoleptyczna oceny jakości gotowego obuwia?
5. Jakie znasz niedopuszczalne wady i błędy wpływające na jakość obuwia?
6. Jakie znasz podstawowe chwyty stosowane przez brakarzy w kontroli jakości gotowego
obuwia?
7. Jakie dodatkowe badania można stosować przy wprowadzaniu nowego wzoru do seryjnej
produkcji?
8. Jakie badania można wykonywać w ocenie laboratoryjnej gotowego obuwia?
9. Jakie znasz wytyczne do oceny jakości gotowego obuwia?
10. Jak obowiązująca norma przedstawia podział obuwia na gatunki?
11. Kto w zakładzie obuwniczym powinien zajmować się kontrolą jakości gotowego
obuwia?
12. W jaki sposób oznacza się gatunkowość obuwia?
13. Jakie kształty mają pieczątki używane do oznaczania poszczególnych gatunków obuwia?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj oceny pary gotowego obuwia otrzymanej od nauczyciela. Przy ocenie skorzystaj
z tabeli 1  Niedopuszczalne wady materiałowe oraz błędy wykonania zamieszczonej
w materiale nauczania. OcenÄ™ przedstaw pisemnie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zapoznać się z treścią tabeli,
4) dokonać pisemnej oceny pary obuwia pod względem wad materiałowych i błędów
wykonania,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- para obuwia, tabela z wadami materiałowymi i błędami wykonania,
- artykuły piśmiennicze, papier formatu A4,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Dokonaj oceny organoleptycznej pary obuwia wybranej drogÄ… losowÄ…, stosujÄ…c 10
podstawowych chwytów wykonywanych przez kontrolerów w zakładach obuwniczych przy
ocenie jakości gotowego obuwia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
 Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wylosować parę obuwia do oceny,
4) ocenić parę obuwia stosując 10 podstawowych chwytów,
5) dokonać samooceny wykonania ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- pary obuwia przeznaczone do oceny, plansze obrazujÄ…ce podstawowe chwyty
kontrolerów jakości gotowego obuwia,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Dokonaj pomiaru szerokości i wysokości cholewy kozaka damskiego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zmierzyć wysokość cholewy,
4) zmierzyć szerokość cholewy w najwęższym miejscu powyżej kostki i w najszerszym
miejscu Å‚ydki,
5) zapisać wyniki pomiarów,
6) dokonać samooceny wykonania ćwiczenia,
7) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- obuwie damskie z wysokÄ… cholewÄ…, przymiar obuwniczy,
- artykuły piśmiennicze, papier formatu A4,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Sprawdz
symetrię ułożenia perforacji i naszycia ozdoby w parze obuwia otrzymanej od
nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) sprawdzić symetrię ułożenia perforacji w parze, mierząc odległość tych samych
szczegółów perforacji od osi podłużnej obuwia,
4) sprawdzić symetrię naszycia ozdoby, mierząc długość tych samych szczegółów ozdoby
od osi podłużnej obuwia,
5) zapisać wyniki pomiarów,
6) dokonać samooceny wykonania ćwiczenia,
7) zaprezentować wykonaną pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Wyposażenie stanowiska pracy:
- obuwie z perforacjÄ… i naszytÄ… ozdobÄ…, przymiar obuwniczy,
- artykuły piśmiennicze, papier formatu A4,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować termin: kontrola produkcji?
ðð ðð
2) przedstawić zasady kontroli międzyoperacyjnej?
ðð ðð
3) określić formy kontroli międzyoperacyjnej?
ðð ðð
4) scharakteryzować metodę organoleptyczną oceny jakości gotowego
obuwia?
ðð ðð
5) scharakteryzować niedopuszczalne wady i błędy wpływające na
jakość gotowego obuwia?
ðð ðð
6) pokazać podstawowe chwyty stosowane przez brakarzy w kontroli
gotowego obuwia?
ðð ðð
7) omówić dodatkowe badania, jakie można stosować przy
wprowadzaniu nowego wzoru do seryjnej produkcji?
ðð ðð
8) wymienić badania wykonywane w ocenie laboratoryjnej gotowego
ðð ðð
obuwia?
9) przedstawić wytyczne do oceny jakości gotowego obuwia?
ðð ðð
10) wyjaśnić podział obuwia na gatunki według obowiązującej normy?
ðð ðð
11) przedstawić sposób oznaczania gatunkowości obuwia?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3. Kontrola jakości produkcji obuwia w sferze
poprodukcyjnej
4.3.1. Materiał nauczania
Działania kontroli jakości w sferze poprodukcyjnej
Odpowiedzialność za jakość wyprodukowanego i dostarczonego na rynek obuwia ponosi
producent. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego w momencie sprzedaży obuwia
odpowiedzialność za jego jakość ponosi również handel. Dlatego można organizować odbiór
jakościowy obuwia przez handel bezpośrednio u producenta.
Obuwie przedstawiane handlowcom do odbioru jakościowego i ilościowego powinno być
przygotowane w partiach jednorodnych, według asortymentów, klas jakości i wzorów
w otwartych kartonach zbiorczych. Próbki do kontroli pobiera się losowo, zgodnie
z obowiÄ…zujÄ…cymi zarzÄ…dzeniami, stosujÄ…c formy kontroli:
- normalnej,
- ulgowej, jeżeli kontrolerzy stwierdzą, że kilka kolejnych partii wykazuje wskaz
nik
wadliwości niższy od założonego,
- zaostrzonej, jeżeli kontrolerzy stwierdzą, że kilka kolejnych partii wykazuje wskaz
nik
wadliwości wyższy od założonego.
Liczba próbek wymaganych do oceny obuwia podana jest w tabeli 2.
Tabela 2 Liczba próbek wymaganych do oceny obuwia [ 7, s. 271].
Maksymalna ilość par obuwia
Liczebność partii Liczebność próbki par
zawierającego błędy niedopuszczalne
(sztuk) (sztuk)
według normy
1 2 3
do 150 20 2
151÷280 32 3
281÷500 50 5
501÷1200 80 7
1201÷3200 125 10
Kontrola normalna stosowana jest zawsze do oceny pierwszej partii obuwia. Stosuje siÄ™
ją tak długo, dopóki nie zaistnieje konieczność wprowadzenia kontroli ulgowej lub
zaostrzonej. Przejście z kontroli normalnej na zaostrzoną następuje wtedy, gdy w czasie
kontroli normalnej dwie z kolejnych pięciu partii zostaną uznane za niezgodne
z wymaganiami. Dotyczy to partii obuwia, które po raz pierwszy przedstawione są do
odbioru. Gdy w czasie kontroli zaostrzonej pięć kolejnych partii zostanie uznanych za zgodne
z wymaganiami, wprowadza siÄ™ ponownie kontrolÄ™ normalnÄ….
Przejście z kontroli normalnej na ulgową następuje wtedy, gdy w czasie kontroli
kolejnych 10 partii zostało uznanych za zgodne z wymaganiami. Przejście z kontroli ulgowej
na normalną może być spowodowane zmianami warunków technologicznych produkowanego
obuwia, zmianą rytmiczności dostaw lub niezgodnością z wymaganiami.
W przypadku uznania partii obuwia za dobrą przedstawiciel odbioru jakościowego
handlu stempluje kartony zbiorcze, dokonujÄ…c ostatecznego odbioru.
Do zakresu działań służb kontroli jakości w sferze poprodukcyjnej należy również tzw.
kontrola wtórna. Podstawowe jej zadania to:
- wyrywkowa ocena obuwia po okresie sezonowania,
- ocena zgodności rodzaju opakowania, jego prawidłowości, stanu i wyglądu
zewnętrznego, etykiet i cechowania,
- ocena wyrobu gotowego w odniesieniu do obowiÄ…zujÄ…cej normy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
- wyrywkowa kontrola dotycząca prawidłowości przeprowadzonej klasyfikacji,
- sprawdzenie, czy nie występują w wyrobie zmiany technologiczne (deformacja,
Å‚uszczenie apretury, itp.),
- załatwianie reklamacji jakościowych napływających z przedsiębiorstw handlowych i od
indywidualnych użytkowników.
Reklamacje obuwia
Reklamacje obuwia można podzielić na:
- przedsprzedażne,
- klientowskie.
Obuwie zareklamowane przekazywane jest do działu zbytu, który ewidencjonuje
i rozpatruje reklamacje. Ewidencja obuwia reklamowanego prowadzona jest w specjalnym
zeszycie według wzoru przedstawionego w tabeli 3:
Tabela 3 Ewidencja reklamowanego obuwia
Lp Ilość Cena
Rodzaj Dowód i podpis
obuwia rozpatrujÄ…cego
Reklamacje przedsprzedażne dotyczą obuwia, które nie było użytkowane. Załatwiane są
między przedstawicielami handlu i producenta.
W razie uznania partii obuwia za jakościowo wadliwą przedstawiciel odbioru
jakościowego handlu sporządza reklamację zgodnie z zasadami przewidzianymi w ogólnych
warunkach umowy sprzedaży. Każda partia obuwia, która w wyniku oceny stron lub
orzeczenia rzeczoznawcy została uznana za niezgodną z wymaganiami podlega pełnemu
przesortowaniu. Obuwie, które w wyniku przesortowania partii uznane zostało przez
producenta za:
- zgodne z wymaganiami, podlega ponownemu odbiorowi jakościowemu,
- odpowiadajÄ…ce wymaganiom obuwia II lub III gatunku podlega przeklasyfikowaniu
według upustów cenowych (15%, 30%, 45%, 60%),
- kwalifikujące się do usunięcia wad, powinno być zabrane z magazynu w celu dokonania
poprawek, a następnie przedstawione ponownemu odbiorowi jakościowemu.
Reklamacje klientowskie dotyczą obuwia użytkowanego. Nie są przyjmowane
bezpośrednio od klienta, lecz od odbiorcy np. hurtowni, sklepu detalicznego. Reklamacje
rozpatruje dział zbytu wspólnie z kierownictwem produkcji, decydując o ich zasadności. Jeśli
składana reklamacja jest niezasadna, wówczas jest odsyłana do nadawcy wraz
z uzasadniajÄ…cym pismem.
W szczególnych przypadkach, jeśli reklamacje są duże pod względem ilościowym można
skorzystać z pomocy rzeczoznawców wydających niepodważalne opinie.
Reklamacje, które zostały uznane, załatwiane są przez naprawę obuwia lub zwrot
należności. Obuwie naprawione po zaewidencjonowaniu przesyłane jest do nadawcy.
W przypadku zwrotu należności, po wpisaniu do ewidencji i spisaniu protokołu, zwykle trafia
do klienta pełna kwota według cen zbytu. W uzasadnionych i logicznych przypadkach może
być zwracana część wartości ceny zbytu, zakładając, że klient użytkujący obuwie dłuższy
czas wykorzystał pewną jego wartość.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
zbytu
Przyczyna
reklamacji
Nazwa zakładu,
Jak rozpatrzono
przedsiębiorstwa
Znak dokumentu
Dnia
Wzór
paczki
Podpis
Nazwa
Numer
Wartość według ceny
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie formy kontroli stosuje się przy odbiorze jakościowym obuwia?
2. Na czym polega kontrola normalna?
3. Kiedy wprowadza siÄ™ kontrolÄ™ ulgowÄ… lub zaostrzonÄ…?
4. Kiedy następuje przejście z kontroli normalnej na ulgową i z ulgowej na normalną?
5. Jakie są podstawowe zadania kontroli wtórnej?
6. Jakie znasz rodzaje reklamacji?
7. Na czym polegają reklamacje przedsprzedażne?
8. Na czym polegajÄ… reklamacje klientowskie?
9. W jaki sposób mogą być załatwiane reklamacje klientowskie?
10. W jaki sposób mogą być załatwiane reklamacje przedsprzedażne?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj oceny opakowania dowolnie wybranej pary obuwia, zwracajÄ…c uwagÄ™ na
zgodność rodzaju opakowania, jego prawidłowość, stan i wygląd zewnętrzny etykiet oraz
sposób cechowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wypisać cechy opakowania podlegające ocenie,
4) ocenić prawidłowość opakowania,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- obuwie w opakowaniu, etykiety, obowiÄ…zujÄ…ce normy,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Dokonaj ewidencji reklamowanego obuwia według tabeli 3  Ewidencja reklamowanego
obuwia , zamieszczonej w materiale nauczania. PrzyczynÄ™ reklamacji ustal na podstawie
wadliwej pary obuwia otrzymanej od nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) rozpoznać usterkę kwalifikującą obuwie do reklamacji,
4) wypełnić kwit ewidencji reklamowanego obuwia,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonaną pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
 Wyposażenie stanowiska pracy:
- pary obuwia z usterkami,
- przykładowa ewidencja reklamowanego obuwia,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić formy kontroli stosowane przy odbiorze jakościowym?
ðð ðð
2) scharakteryzować formy kontroli stosowane przy odbiorze
jakościowym?
ðð ðð
3) przedstawić zależność pomiędzy poszczególnymi formami kontroli
jakościowej?
ðð ðð
4) wymienić i scharakteryzować rodzaje reklamacji obuwia?
ðð ðð
5) przedstawić sposób załatwiania reklamacji klientowskich?
ðð ðð
6) przedstawić sposób załatwiania reklamacji przedsprzedażnych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego wyboru:
1÷14 z poziomu podstawowego i 15÷20 z poziomu ponadpodstawowego (te mogÄ…
przysporzyć Ci trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe).
5. Za każdą poprawną odpowiedz
możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane
są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna; wybierz
jÄ… i zaznacz kratkÄ™ z odpowiadajÄ…cÄ… jej literÄ… znakiem X.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uważasz za
poprawnÄ….
8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
10. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
11. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zadań testowych,
karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Narzędziem do budowy systemów jakości i zarządzania jakością jest pakiet norm
a) ISO 9000.
b) ISO3000.
c) ISO 29000.
d) ISO 28402.
2. Przeprowadzenie działań marketingowych przed rozpoczęciem produkcji umożliwia
a) ocenę materiałów podstawowych i pomocniczych użytych do produkcji.
b) zestawienie wymagań i oczekiwań odbiorcy w stosunku do wyrobu.
c) kontrolÄ™ procesu produkcji.
d) działania poprodukcyjne.
3. Ocenę materiałów i surowców użytych do produkcji przeprowadza się metodą
a) prób i błędów.
b) badawczÄ….
c) porównawczą.
d) organoleptycznÄ… i laboratoryjnÄ….
4. Jakość wykonawcy, warunków pracy, materiałów i organizacji to główne elementy
składowe jakości
a) reklamacji.
b) działań poprodukcyjnych.
c) produkcji.
d) projektowania.
5. Celem działania kontroli międzyoperacyjnej jest
a) badanie laboratoryjne.
b) eliminowanie wadliwych półfabrykatów.
c) ocena jakości obuwia.
d) eliminowanie wadliwego obuwia.
6. Samokontrola stanowi formÄ™ kontroli
a) poprodukcyjnej.
b) organoleptycznej.
c) międzyoperacyjnej.
d) laboratoryjnej.
7. Kontrolera jakości nazywa się
a) brakarzem.
b) dekarzem.
c) rymarzem.
d) brylarzem.
8. W metodzie organoleptycznej ocenia się jakość gotowego obuwia za pomocą
a) wzroku i badań laboratoryjnych.
b) smaku i węchu.
c) wzroku i dotyku.
d) badań laboratoryjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
9. Wysokość obłożyn sprawdza się wzdłuż paska tylnego lub szwu tylnego za pomocą
a) szablonu.
b) liniału.
c) grubościomierza.
d) wysokościomierza.
10. Obuwie wyjściowe dzieli się na
a) trzy gatunki.
b) dwa gatunki.
c) cztery gatunki.
d) pięć gatunków.
11. W sferze poprodukcyjnej stosuje siÄ™ formy kontroli
a) zwyczajnÄ…, ulgowÄ…, zaostrzonÄ….
b) zwyczajnÄ…, cichÄ…, zaostrzonÄ….
c) normalnÄ…, ulgowÄ…, zaostrzonÄ….
d) normalnÄ…, samokontrolÄ™, cichÄ….
12. KontrolÄ™ zaostrzonÄ… stosuje siÄ™ wtedy, gdy kilka kolejnych partii obuwia
a) wykazuje wskaz
nik wadliwości wyższy od założonego.
b) wykazuje wskaz
nik wadliwości niższy od założonego.
c) nie wykazuje wadliwości.
d) zostanie uznanych za zgodne z wymaganiami.
13. Zadanie zwiÄ…zane z wyrywkowÄ… ocenÄ… obuwia po okresie sezonowania dotyczy kontroli
a) przedprodukcyjnej.
b) międzyoperacyjnej.
c) wtórnej.
d) w toku produkcji.
14. Reklamacje obuwia można podzielić na
a) ewidencjonowane i sprzedażne.
b) przedsprzedażne i klientowskie.
c) sprzedażne i przedsprzedażne.
d) klientowskie i sprzedażne.
15. Szerokość cholewy sprawdza się w
a) dowolnym miejscu.
b) najwęższym miejscu powyżej kostki i w najszerszym miejscu łydki.
c) najszerszym miejscu powyżej kostki.
d) najwęższym miejscu łydki.
16. Do oznaczenia gatunku 1 stosuje siÄ™ pieczÄ…tkÄ™
a) trójkątną.
b) kwadratowÄ….
c) okrągłą.
d) prostokÄ…tnÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
17. W jaki sposób sprawdza się symetrię ułożenia perforacji w parze obuwia
a) Mierząc odległość tych samych szczegółów perforacji od siebie.
b) Mierząc odległość tych samych szczegółów perforacji od osi podłużnej obuwia.
c) Mierząc wielkość otworów w perforacji.
d) Licząc ilość otworów w perforacji.
18. Pozycja chwytu przedstawiona na rysunku umożliwia sprawdzenie
a) symetryczności rozłożenia elementów, równomierności
rzędów szycia, odcieni koloru, ułożenia perforacji itp.
b) strony zewnętrznej obuwia i porównanie jej w półparach.
c) wysokości obcasów w półparach.
d) prawidłowości wykonania podeszew i obcasów w obuwiu
o spodach formowanych i wulkanizowanych.
19. Przejście z kontroli normalnej na ulgową następuje wtedy, gdy
a) w czasie kontroli zostaną wykryte nieprawidłowości.
b) kolejnych 10 partii zostało uznane za zgodne z wymaganiami.
c) kolejnych 10 partii zostało uznane za nie zgodne z wymaganiami.
d) kolejnych 10 partii zostało wycofane z produkcji.
20. Reklamacje przedsprzedażne dotyczą obuwia, które
a) znajduje siÄ™ w magazynach producenta.
b) nie było dopuszczone do sprzedaży detalicznej.
c) było zakupione i użytkowane.
d) było zakupione, ale nie użytkowane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Ocena jakości produkcji obuwniczej
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
6. LITERATURA
1. Christ J.W.: Obuwnictwo. WPLiS, Warszawa 1965
2. Grabkowski M.: Obuwnictwo, Podręcznik dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1992
3. Grabkowski M.: Technika wytwarzania obuwia t. II Politechnika Radomska, Radom 2000
4. Grabkowski M.: Technologia obuwia. Ćwiczenia laboratoryjne. Skrypt Wyższej Szkoły
Inżynierskiej w Radomiu, Radom 1982
5. Kolman. R.: Inżynieria jakości. PWE, Warszawa 1992
6. Nowakowski K.: Systemy jakości w obuwnictwie. Centralne Laboratorium Przemysłu
Obuwniczego, Kraków 1994
7. Persz T.: Obuwnictwo przemysłowe część II, Podręcznik dla technikum. WSiP,
Warszawa 1986
Czasopisma:
 Przegląd Skórzany (wydania archiwalne),
 Świat Butów (wydania archiwalne i numery bieżące).
Normy:
PN-86/0-91011
ISO 9004 (PN-EN 29004)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31