486 J. Lewko, E. Krajewska-Kułak
Wielowymiarowa ocena jakości życia chorych na cukrzycę
JOLANTA LEWKO, ELŻBIETA KRAJEWSKA-KUA
AK
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, kierownik: prof. dr hab. med. E. Krajewska-Kułak
Wielowymiarowa ocena jakości życia chorych na cukrzycę Multidimensional assessment of quality of life of patients
with diabetes
Lewko J., Krajewska-Kułak E. Lewko J., Krajewska-Kułak E.
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Zakład Zintegrowanej Opieki Medical University of Bialystok, Poland, Department of Integrated
Medycznej Medical Care
Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, prowadzącą do wielu powikłań, Diabetes is a chronic, leading to many complications which can be
w której można oceniać i aktywnie stymulować subiektywne poczu- assessed and actively encourage a feeling of subjective quality of
cie jakości życia. W pracy dokonano przeglądu standaryzowanych life. The paper is a review of standardized tools to assess subjective
narzędzi do subiektywnej oceny jakości życia uwarunkowanej sta- quality of life contingent upon the state of health, quality of life scale
nem zdrowia, skal jakość życia specyficznych dla cukrzycy oraz skal specific for diabetes and scales for assessing the psychological func-
służących do oceny funkcjonowania psychicznego chorych na cu- tioning of patients with diabetes. Based on a systematic, multidi-
krzycÄ™. Na podstawie systematycznej, wielowymiarowej oceny ja- mensional assessment of quality of life for people with diabetes can
kości życia chorych na cukrzycę można uzyskiwać cenne informa- obtain valuable information about the deficits in those areas of the
cje o deficytach w tych obszarach funkcjonowania chorego, w któ- patient, in which changes are needed.
rych konieczne jest wprowadzenie zmian.
Słowa kluczowe: jakości życia, cukrzyca, kwestionariusze, depresja Key words: quality of life, diabetes, questionnaires, depression
Pol. Merk. Lek., 2010, XXVIII, 168, 486 Pol. Merk. Lek., 2010, XXVIII, 168, 486
Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, prowadzącą do wielu Na  Model jakości życia składają się trzy dziedziny:
powikłań, w której można kontrolować i aktywnie stymulo-   istnienie opisujące fizyczną, psychiczną i duchową eg-
wać subiektywne poczucie jakości życia [10]. Dzięki sys- zystencję człowieka,
tematycznej ocenie jakości życia u chorych na cukrzycę   przynależność , czyli kontakty ze środowiskiem zewnętrz-
można uzyskiwać cenne informacje w tych obszarach funk- nym,
cjonowania, w których konieczne jest wprowadzenie zmian.   stawanie się , to cele, nadzieje i aspiracje jednostki [10].
Ocena jakości życia jest istotna przy opracowywaniu no- Na początku lat 90. XX wieku wprowadzono pojęcie ja-
wych metod leczenia i edukacji chorych oraz przy określe- kości życia uwarunkowanej stanem zdrowia  HRQOL
niu ich skuteczności [25]. Podczas pełnej oceny chorych (ang. health-related quality of life), które zyskało wielu zwo-
na cukrzycę powinno się prowadzić badanie obejmujące lenników, jak też przeciwników, uważających, że kwestio-
m.in. stosunek do choroby, oczekiwania co do leczenia i nariusze te nie do końca odzwierciedlają czym jest jakość
jego wyników, nastrój, jakość życia (ogólną i związaną z życia.
cukrzycą), sytuację finansową i społeczną oraz stan emo- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje jakość
cjonalny chorego, jak również wywiad w kierunku chorób życia jako  kompleksowy sposób oceniania przez jednostkę
psychicznych [29]. jej stanu zdrowia fizycznego, emocjonalnego, samodzielno-
ści w życiu i stopnia zależności od otoczenia, a także relacji
Celem pracy była charakterystyka standaryzowanych na- ze środowiskiem, osobistych wierzeń i przekonań do środo-
rzędzi do subiektywnej oceny jakości życia uwarunkowanej wiska [32].
stanem zdrowia, skal jakość życia specyficznych dla cukrzy- Jakość życia zależna od stanu zdrowia lub jakość życia
cy oraz skal służących do oceny funkcjonowania psychicz- wyznaczana stanem zdrowia oznacza, że przedmiotem oce-
nego chorych na cukrzycę. ny są zagadnienia decydujące o jakości życia, co jest bezpo-
średnio związane ze zdrowiem. W ocenie jakości życia wy-
znaczonej stanem zdrowia, należy wziąć pod uwagę:
POJ
CIE JAKOŚCI ŻYCIA W NAUKACH  możliwości funkcjonalne człowieka obejmujące m.in.:
MEDYCZNYCH zdolności do aktywności związanej z zaspakajaniem
potrzeb dnia codziennego, udział w życiu społecznym,
Ocena jakości życia stanowi przedmiot badań z zakresu filo- kontynuowanie lub podejmowanie nowych ról społecz-
zofii, psychologii, socjologii oraz medycyny [7]. Przykładami nych, sprawność emocjonalną, intelektualną, pozycję
teoretycznych modeli jakości życia są  Model dobrego życia ekonomiczną;
Lawtona, pierwszy zintegrowany model jakości życia, jaki  sposób postrzegania własnej choroby, poziom dobrego
powstał oraz  Model jakości życia Centrum Promocji Zdro- samopoczucia, satysfakcję z życia;
wia Uniwersytetu w Toronto. Model Lawtona zakłada, że ja-  objawy chorobowe i kondycję społeczną wynikające ze
kość życia obejmuje cztery podstawowe obszary: stanu klinicznego chorego oraz wieku.
 kompetencje behawioralne, Ferrans i Powers definiują jakość życia jako indywidualne
 obiektywne środowiska, postrzeganie dobrostanu psychicznego wynikającego z za-
 psychologiczny dobrostan, dowolenia lub niezadowolenia z wymiarów życia, które są
 postrzeganą jakość życia. ważne dla danej osoby [12].
Wielowymiarowa ocena jakości życia chorych na cukrzycę 487
NARZ
DZIA POMIARU JAKOŚCI ŻYCIA OGÓLNE ce chorobowej i można je podzielić na dwie kategorie. Pierw-
I SPECYFICZNE DLA CUKRZYCY sza koncentruje siÄ™ na sferach funkcjonowania chorego (ang.
domain specific), druga dotyczy zjawisk wynikajÄ…cych z sa-
Narzędzia do pomiaru ogólnej jakości życia (ang. generic mej choroby (ang. disease specific) [7].
scales) są w pewnym stopniu uniwersalne, ponieważ mogą Skale jakości życia specyficzne dla cukrzycy pozwalają
być wykorzystywane w różnych populacjach, w wielu choro- ocenić obszary jakości życia, na jakie wpływ ma cukrzyca.
bach oraz wśród zdrowych. Wskazane jest jednak wykorzy- Pytania w nich zawarte dotyczą problemów zdrowotnych,
stywanie pomocniczo innych skal odnoszących się do danej które mogą wystąpić u danego chorego, m.in.: oceny aktu-
jednostki chorobowej [7]. Przykładami takich narzędzi są: alnego zdrowia, zadowolenia z leczenia, strach przed wstrzy-
Short Form 20 (SF-20), Short Form 36v2 (SF-36v2), Sick- kiwaniem insuliny, zapotrzebowanie na edukacje. Niektóre
ness Impact Profile (SIP), World Health Organization Quality z nich można stosować w obu typach cukrzycy [22]. Jakość
of Life Questionnaire (WHOQOL), WHOQOL Brief, EuroQol życia specyficzną dla cukrzycy można ocenić na przykła-
(EQ-5D), Nottingham Health Profile (NHP). Dokładną cha- dzie wybranych skal: Diabetes Health Status Questionna-
rakterystykę poszczególnych narzędzi przedstawia tabela 1. ire (DHS), Diabetes Impact Measurement Scales (DIMS),
Za pomocą tych narzędzi można określić, jak chory ocenia Quality of Life Index (QLI) Diabetes III Version, Diabetes
swoją jakość życia i jakie czynniki ją modyfikują. Wadą skal Treatment Satisfaction Questionnaire (DTSQ), Audit of Dia-
ogólnych jest to, że w małym stopniu mogą dotyczyć aspek- betes-Dependent Quality of Life (ADDQoL), The Diabetes
tów specyficznych dla danej jednostki chorobowej, a więc Activities Questionnaire (TDAQ), Diabetes Fear of Injecting
mogą być mniej czułe na zmiany w obszarach, których nie and Self-testing Questionnaire (D-FISQ), Diabetes Quality
obejmujÄ… zawarte w nich pytania [22, 25]. of Life Clinical Trial Questionnaire (DQLCTQ), Diabetes Care
Kwestionariusze specyficzne (ang. disease or dimension Profile (DCP). Szczegółową ich charakterystykę przedsta-
specific) służą do oceny jakości życia w określonej jednost- wia tabela 2.
Tabela 1. Skale ogólne do oceny jakości życia
Table 1. Generic quality of life questionnaires
Skala Charakterystyka
Short Form 20 (SF-20) Zawiera 6 podskal dotyczących zdrowia fizycznego, psychicznego, roli i funkcjonowania społecznego
oraz postrzegania zdrowia przez badanego [4, 22].
Short Form 36v2 (SF-36v2) Zawiera 36 pytań, 8 skal oceniających jakość życia w wymiarze funkcjonowania fizycznego, psychicznego,
odczuwanego bólu, zdrowia ogólnego, posiadanej energii, funkcjonowania społecznego i zdrowia psychicznego [4, 34]
Sickness Impact Profile (SIP) Mierzy jakość życia w wymiarze funkcjonalny chorego w 12 obszarach życia. Kwestionariusz składa się z 136 pozycji,
w których wyróżniono: dziedzinę fizyczną, psychospołeczną i zbiór kategorii niezależnych. Punktacja dla kategorii,
dziedziny i całości SIP wynosi 0-100. Wyższa punktacja oznacza gorszą jakość życia, a wysokie parametry
psychometryczne zostały potwierdzone w wielu badaniach [2, 4, 22, 18]
World Health Organization Quality Składa się ze 100 pytań, zawierających się w 24 podskalach i 6 dziedzinach (zdrowia fizycznego, stanu psychologicznego,
of Life Questionnaire (WHOQOL) poziomu niezależności, relacji społecznych, dziedziny środowiskowej i duchowej. Odpowiedzi udzielane
są na 6-stopniowej skali Likerta, większa wartość liczbowa odpowiada lepszej jakości życia [22, 31, 36]
WHOQOL Brief Krótsza wersja WHOQOL Brief zawiera 26 pozycji i umożliwia otrzymanie profilu jakości życia w czterech dziedzinach,
punktacja dziedzin ma kierunek pozytywny co oznacza, że  im większa liczba punktów, tym lepsza jakość życia [17, 35]
EuroQol (EQ5D) Ocenia ogólną jakość życia wedłu 5 kryteriów, takich jak: mobilność, samoopieka, codzienna aktywność, ból i niepokój.
To wiarygodny, powszechnie stosowany kwestionariusz dostarczajÄ…cy prosty i opisowy wskaz
nik stanu zdrowia [4, 22, 27]
Nottingham Health Profile (NHP) Skala zbudowana z 2 części, pierwsza zawiera 6 wymiarów subiektywnego stanu zdrowia, druga dotyczy wpływu
aktualnego stanu zdrowia na 7 sfer życia, im wyższy wynik, tym gorsza jakość życia [4, 22]
Tabela 2. Wybrane skale jakość życia specyficzne dla cukrzycy
Table 2. Selected diabetes AS specific instruments
Skala Charakterystyka
Diabetes Health Status Zawiera 20 symptomów związanych z cukrzycą oraz 6 pozycji oceniających aktualne zdrowie i energię według
Questionnaire (DHS) pięciostopniowej skali Likierta [22]
Diabetes Impact Measurement Służy do pomiaru stanu zdrowia u dorosłych chorych na cukrzycę typu 1 i 2. Poszczególne dziedziny zawierają
Scales (DIMS) symptomy w relacji do cukrzycy, satysfakcję z roli społecznej i dobrostan psychiczny [4, 16, 22]
Quality of Life Index (QLI) Indeks Jakości Życia Ferrans i Powers w wersji III dla cukrzycy zawiera 34 punkty, pozwala na ocenę jakości życia
Diabetes III Version w wymiarze dobrostanu psychicznego według czterech dziedzin: zdrowia i funkcjonowania, socjoekonomicznej,
psychologicznej i rodzinnej [4, 20]
Diabetes Treatment Satisfaction Zawiera 6 punktów dotyczących różnych aspektów zadowolenia z leczenia ocenianych na 7-punktowej skali oraz
indywidualne pytania dotyczące hipo- i hiperglikemii [22] Kwestionariusz ten okazał się pomocny w rozumieniu
i pomiarze nowych sposobów i strategii leczenia w cukrzycy [6]
Audit of Diabetes-Dependent To narzędzie specyficzne do oceny wpływu cukrzycy na 18 dziedzin życia [6]
Quality of Life (ADDQoL)
The Diabetes Activities Składa się z 13 pytań punktowanych na 100-milimietrowej linii (VAS), zawiera dwie podskale oceniające leczenie
Questionnaire (TDAQ) i styl życia w opinii chorego [22]
Diabetes Fear of Injecting Kwestionariusz zbudowany z 30 pytań, w jego skład wchodzą dwie skale: skala strachu przed wstrzykiwaniem
and Self-testing Questionnaire insuliny (FSI) oraz skala strachu przed samokontrolÄ… glikemii (FST) [22]
(D-FISQ)
Diabetes Quality of Life Clinical Kwestionariusz był oceniany w międzynarodowych testach klinicznych wśród chorych na cukrzycę typu 1 i 2.
Trial Questionnaire (DQLCTQ) Zbudowany jest z pytań badających zdrowie fizyczne, energię, zdrowie psychiczne, satysfakcję z leczenia oraz
łatwość przystosowania się do leczenia, częstotliwość objawów występującą u chorego. Zalecany jest do badania
satysfakcji chorego z nowych, alternatywnych form leczenia [28]
Diabetes Care Profile (DCP) Mierzy psychologiczne i edukacyjne potrzeby indywidualnych osób chorych na cukrzycę, jak również zdolność
do samoopieki oraz wsparcie [4, 22]
488 J. Lewko, E. Krajewska-Kułak
W celu uzyskania szczegółowych danych dotyczących Wykazano istotne korelacje między czynnikami psychologicz-
jakość życia chorych na cukrzycę zaleca się stosowanie ogól- nymi, neuropatią, BMI i aktywnością fizyczną [8].
nej skali jakoÅ›ci życia i specyficznej dla choroby. Przed przy- Wändell i wsp. w badaniach przeprowadzanych wÅ›ród
stąpieniem do badań należy ustalić cel i zakres badań, a starszych chorych na cukrzycę stwierdzili, że osoby chorują-
następnie wybrać odpowiednie narzędzie badawcze. ce długo mają gorszą jakość życia niż obserwuje się w gru-
pie kontrolnej populacji ogólnej, szczególnie w odniesieniu
do funkcjonowania fizycznego. Czynności dnia codziennego
OCENA FUNKCJONOWANIA PSYCHICZNEGO osłabiają zarówno zaburzenia fizyczne, jak i emocjonalne.
CHORYCH NA CUKRZYC
Komplikacje miażdżycowe i pozanaczyniowe, takie jak: mię-
śniowo-szkieletowe i choroby psychiczne są predykatorami
Zaburzenia lękowe i depresja są przedmiotem wielu badań gorszej jakości życia (HRQoL). Niewystarczająca kontrola
przeprowadzonych wśród chorych na cukrzycę ze względu metabolizmu ma związek z osłabionym funkcjonowaniem
na jej związek z dużymi deficytami związanymi z samoopie- poznawczym [33].
kÄ… dotyczÄ…cÄ… kontroli glikemii, brakiem konsekwencji w sto- Bradley i wsp. oceniajÄ…c dobrostan psychiczny i satysfak-
sowaniu diety cukrzycowej i aktywności fizycznej. Tabela 3 cję z leczenia chorych przyjmujących tabletki stwierdzili, że
charakteryzuje wybrane narzędzia badawcze oceniające niski dobrostan psychiczny ma związek z nadwagą, natomiast
funkcjonowanie psychiczne chorego na cukrzycę. świetna satysfakcja z leczenia miała związek z małym stęże-
Samopoczucie psychiczne chorego wpływa niemal na niem HbA1c i prawidłową masą ciała [5]. W badaniach prze-
wszystkie aspekty postępowania terapeutycznego i pielęgna- prowadzonych przy użyciu ADDQoL wśród chorych na cu-
cyjnego. Istotną rolą członków zespołu terapeutycznego jest krzycę typu 1 i 2 w prawie każdym przypadku potwierdzono
rozwijanie poczucia wpływu chorego na własną chorobę oraz negatywny wpływ cukrzycy na jakość życia we wszystkich
kształtowanie i utrzymanie stylu radzenia sobie z cukrzycą dziedzinach, mimo że u chorych zaobserwowano wysoki
zorientowanego na rozwiązywanie problemów związanych z poziom satysfakcji z leczenia. Dominujący wpływ na jakość
chorobą. życia miało przestrzeganie diety postrzegane przez chorych
jako bardzo restrykcyjne [6].
W badaniach Åšwiatowej Organizacji Zdrowia  WHS
CZYNNIKI MODYFIKUJ
CE JAKOŚĆ ŻYCIA (World Health Survey) przeprowadzonych wśród 245 404 re-
CHORYCH NA CUKRZYC
spondentów z 60 krajów wszystkich regionów świata stwier-
dzono, że depresja współistniejąca z chorobami przewlekły-
Poniższa analiza przedstawia przegląd czynników, które mają mi (cukrzyca, astma, dusznica bolesna, reumatoidalne za-
wpływ na funkcjonowanie chorych na cukrzycę, których po- palenie stawów) znacznie obniża ogólny stan zdrowia bada-
znawanie powinno przyczyniać się do poprawy jakości opie- nej populacji. Po czynnikach socjoekonomicznych i ogólnej
ki nad chorym. Na subiektywną ocenę jakości życia chorych kondycji zdrowotnej, depresja miała duży wpływ na gorsze
na cukrzycę mają wpływ czynniki kliniczne, jak i społeczno- zdrowie i było to powiązane z występowaniem chorób prze-
demograficzne [20]. Glasgow i wsp. badając chorych na cu- wlekłych. Średnio u 9,3-23,0% badanych z jedną lub kilkoma
krzycę przy użyciu kwestionariusza SF-20 wykazali, że na
chorobami przewlekłymi współistniała depresja [24].
gorszą jakość życia miały wpływ takie czynniki, jak: niski po- W badaniach populacyjnych przeprowadzonych w Połu-
ziom edukacji, starszy wiek, płeć żeńska, typ ubezpieczenia dniowej Australii w grupie 3010 osób depresje stwierdzono u
społecznego, liczba powikłań cukrzycy, liczba chorób współ- 24% badanych chorych na cukrzycę i 17% badanych bez
istniejących oraz niski poziom aktywności fizycznej podczas
cukrzycy. Jakość życia w wymiarze funkcjonowania fizycz-
czynności dnia codziennego [14]. Sprawność funkcjonalna
nego i psychicznego według skali SF-36 była statystycznie
chorego jest istotnym determinantem jakości życia chorych niższa wśród chorych na cukrzycę i depresję w stosunku do
na cukrzycę [3]. Ponadto jakość życia istotnie obniża: płeć respondentów chorych na cukrzycę bez depresji [15].
żeńska, neuropatia autonomiczna lub obwodowa, brak ak- Prawdopodobieństwo wystąpienia depresji u chorych na
tywności fizycznej, podwyższony wskaz
nik BMI, objawy de- cukrzycę jest dwukrotnie wyższe niż w populacji ogólnej.
presji i lęku. Uważa się, że w dowolnie określonym punkcie czasowym u
Wyniki wskazują, że lęk, objawy depresji, a także neuropa- około 33% chorych na cukrzycę występują objawy depresji
tii występują częściej u starszych chorych na cukrzycę typu 2. wymagające leczenia. Szacuje się, że dwie na trzy osoby
Tabela 3. Pomiar psychologiczny wykorzystywany w populacji chorych na cukrzycÄ™
Table 3. Psychological measures used in diabetes populations
Skala Charakterystyka
Hospital Anxiety and Depression Skala Lęku i Depresji składa się z dwóch podskal: depresji i lęku, z których każda zawiera po 7 stwierdzeń. Za każde
Scale (HADS) stwierdzenie przyznaje się od 0 do 3 punktów, maksymalna liczba punktów w podskali wynosi 21. W interpretacji
wyników przyjmuje się, że 8-10 punktów wskazuje na podejrzenie istnienia zaburzeń depresyjnych lub/i lękowych,
11 i więcej punktów, to możliwość istnienia zaburzeń depresyjnych lub/i lękowych. Im wyższa punktacja, tym większe
nasilenie zaburzeń: 11-14 punktów  nasilenie umiarkowane, 15-21 punktów  nasilenie znaczne [13]
Beck Depression Inventory (BDI) Skala Depresji Becka jest narzędziem szeroko stosowanym w badaniach klinicznych. Uzyskała ona również
standaryzację u chorych na cukrzycę [16]. Skala Becka ocenia występowanie i nasilenie 21 objawów w punktacji
od 1 do 3, wyższe wyniki świadczą o większym nasileniu depresji [4]
Zung Self-Rating Depression Skala Samooceny Depresji Zunga zawiera 20 pytań oceniających psychologiczne i somatyczne objawy depresji,
Scale (ZSDS) zakres punktacji wynosi od 20 do 80. Wynik powyżej 50 punktów wskazuje na objawy depresji [4]
Hamilton Depression Scale (HDS) Skala Depresji Hamiltona zbudowana jest z 21 pytań, pierwsze 17, to pytania diagnostyczne (HAMD-17). Umożliwia
ocenę takich objawów depresji, jak: obniżenie nastroju, niepokój, zaburzenia rytmu dobowego, zaburzenia snu,
spowolnienie psychomotoryczne, obniżenie libido, zaniżenie samooceny, poczucie winy, hipochondria, zmniejsznie masy
ciała, lęk psychiczny i somatyczny oraz współistniejące dolegliwości somatyczne. Punktacja skali 17-punktowej:
0-7 bez zaburzeń depresyjnych, 8-12 łagodna depresja, 13-17 depresja o nasileniu umiarkowanym, 18-29 ciężka
depresja, 30-52 bardzo ciężka depresja [4]
Acceptance of Illness Scale (AIS) Skala akceptacji choroby bada stopień akceptacji, zawiera stwierdzenia opisujące negatywne konsekwencje złego
stanu zdrowia. Zawiera 8 pytań z 5-punktową skalą odpowiedzi, punktacja skali wynosi od 8 do 40, przy czym,
im większa punktacja, tym lepsza akceptacja choroby [4, 11, 19]
Wielowymiarowa ocena jakości życia chorych na cukrzycę 489
9. de Groot M., Anderson R., Freedland K.E. i wsp.: Assiociation of depres-
pozostają bez leczenia. Udowodniono niekorzystny wpływ
sion and diabetes complications: meta-analysis. Psychosom. Med., 2001,
depresji na kontrolÄ™ glikemii i przebieg cukrzycy [23].
63, 619-630.
Lloyd i wsp. w swoich badaniach przedstawiajÄ… skalÄ™
10. Dziurowicz-Kozłowska A.: Wokół pojęcia jakości życia. Psychologia Ja-
HADS jako odpowiedni instrument do prowadzenia badań
kości Życia, 2002, 1, 2, 77-99.
11. Felton BJ, Revenson TA, Hinrichsen GA.: Stress and coping in the expla-
klinicznych u dorosłych chorych na cukrzycę. Skala HADS
nation of psychological adjustment among chronically ill adults. Soc. Sci.
pozwala wykazać silny związek pomiędzy kontrolą glikemii a
Med., 1984, 18, 10, 889-898.
występowaniem lęku i depresji głównie w grupie mężczyzn.
12. Ferrans C., Powers M.: Quality of life indeks. Development and psycho-
Zauważono zależność pomiędzy płcią a kontrolą glikemii
metric properties. Adv. Nurs. Sci., 1985, 8, 15-24.
13. Frank-Stromborg M., Olsen S.J.: Instrument for clinical health-care rese-
(HbA1c) oraz z występowaniem depresji i lęku [21]. Rozpo-
arch. 2nd edition. Jones and Bartlett Publishers, Sudbury, Massachu-
wszechnienie depresji współistniejącej z cukrzycą było sta-
setts 1997.
tystycznie wyższe u kobiet niż u mężczyzn [1]. W badaniach
14. Glasgow R.E., Ruggiero L., Eakin E.G. i wsp.: Quality of life and associa-
de Groot i wsp. potwierdzono istotny związek między wystę- ted characteristics in a large national sample of adults with diabetes. Dia-
betes Care, 1997, 20, 4, 562-567.
powaniem depresji a zwiększeniem ciężkości choroby i jej
15. Goldney R.D., Phillips P.J, Fisher L.J. i wsp.: Diabetes, depression, and
powikłań [9]. Skuteczne leczenie depresji może wpłynąć na
quality of life: a population study. Diabetes Care, 2004, 27, 5, 1066-1070.
poprawÄ™ kontroli glikemii, efektywne leczenie insulinÄ… i inne
16. Hammond G.S., Aoki T.T.: Measurement of health status in diabetic pa-
parametry kliniczne oraz zmniejszenie ryzyka chorób układu
tients. Diabetes impact measurement scales. Diabetes Care 1992, 15, 4,
469-477.
krążenia i w ten sposób spowodować poprawę jakości życia
17. Jaracz K., Kalfoss M. Górna K. i wsp.: Quality of life in polish responders:
[23].
psychometric properties of the Polish WHOQOL  Bref. Scand. J. Car.
Duży wpływ na jakość życia w cukrzycy mają przewlekłe
Sci., 2006, 20, 3, 251-260.
powikłania. Również stopa cukrzycowa jest poważnym po- 18. Jaracz K., Kosobudzki W.: Jakość życia chorych po udarze mózgu: wyni-
wikłaniem zarówno cukrzycy typu 1, jak i 2, często prowa- ki wstępne. Post. Rehabil.1999, 2, 45-54.
19. Juczyński Z.: Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. War-
dzącym do amputacji kończyn dolnych, co znacznie pogar-
szawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psy-
sza jakość życia, głównie dotyczącą funkcjonowania fizycz-
chologicznego; 2001.
nego w stosunku do chorych bez owrzodzeń i populacji ludzi
20. Lewko J., Polityńska B., Kochanowicz J. i wsp.: Quality of life and its rela-
tionship to the degree of illness acceptance in patients with diabetes and
zdrowych. Ribu i wsp. w swoich badaniach stwierdzili wy-
peripheral diabetic neuropathy. Adv. Med. Sci., 2007, 52, suppl. 1, 144-146.
ższy wskaz
nik BMI u chorych z owrzodzeniem stóp niż w
21. Lloyd C.E., Dyer P. H., Barnrtt A.H.: Prevalence of symptoms of depres-
badanej populacji chorych na cukrzycę bez owrzodzeń i w
sion and anxiety in a diabetes clinic population. Diabet. Med., 2000, 17,
grupie porównawczej zdrowych [26].
198-202.
22. Luscombe F.A.: Health-related quality of life measurement in typ 2 diabe-
tes. Value in Health 2000, 3, suppl., S15-S28.
Cukrzyca stwarza wiele życiowych wyzwań natury fizycz-
23. Lustman P.J., Clouse R. E.: Część III: praktyczne wytyczne dotyczące
nej, takich jak: konieczność zdobywania wiedzy na temat
leczenia depresji u osób chorych na cukrzycę. Diabetol. Dypl., 2004, 1,
choroby, umiejętność samokontroli, wpływ choroby na orga- 4, 20-26.
nizm, a także wyzwania emocjonalne związane z faktem za- 24. Moussavi S., Chatterji S., Verdes E. i wsp.: Depression, chronic dise-
ases, and decrements in health: results from the World Health Surveys.
chorowania, koniecznością zmiany stylu życia, planów ży-
Lancet, 2007, 370, 851-58.
ciowych, lęk przed powikłaniami i cierpieniem [30]. Nadrzęd-
25. Pietrzykowska E., Zozulińska D., Wierusz-Wysocka B.: Jakość życia cho-
nym zadaniem pracowników ochrony zdrowia jest profesjo- rych na cukrzycę. Pol. Merk. Lek., 2007, 23, 136, 311-314.
26. Ribu L., Hanestad B.R., Moum T. i wsp.: A comparison of the health-
nalne przygotowanie chorych do samoopieki i samopielęgna-
related quality of life in patients with diabetic foot ulcer, with a diabetes
cji, szczególnie powikłań, jakie niesie choroba przewlekła.
group ad a nondiabetes group fom the general population. Qual. Life
Res., 2007, 16, 2, 179-189.
27. Ritz P., Cambell W.: Wpływ metforminy na jakość życia. W: Metformina
złoty standard. Kompendium naukowe. (red. Baileya C.J. i wsp.). Via
PIÅšMIENNICTWO
Medica, Gdańsk, 2008.
28. Shen W., Kotsanos J. G., Huster W.J. i wsp.: Development and validation
1. Anderson R.J., Freedland K.E., Clouse R.E. i wsp.: The prevalence of of the Diabetes Quality of Life Clinical Trial Questionnaire. Med. Care
comorbid depression in adults with diabetesa: a meta-analysis. Diabetes 1999, 37, suppl. 4, AS45-AS 66.
Care, 2001, 24, 6, 1069-1078. 29. Standards of medical care in diabetes American Diabetes Association
2. Bergner M., Bobbitt R.A., Carter W.B. i wsp.: The Sickness Impact Profi- Diabetes Care, 2005, 28, suppl. 1, 4-36.
le: development and final revision of a health status measure. Med. Care., 30. Tatoń J.: Poradnik dla osób z cukrzycą typu 2 niewymagających leczenia
1981, 19, 8, 787-805. insulinÄ…. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2002.
3. Borowiak E., Rosiak K., Kostaka T.: Analiza porównawcza wpływu cu- 31. The WHO Group. The World Health Organization Quality of Life Asses-
krzycy i przebytego zawału serca na jakość życia pacjentów. Probl. Pie- sment (WHOQOL): Develpment and General psychometric properties.
lęg., 2009, 17, 2, 86-91. Soc. Sci. Med., 1998, 46, 12, 1569-1585.
4. Bowling A.: Measuring disease. A review of disease-specific quality of 32. Tobiasz-Adamczyk B.: Wybrane elementy zdrowia i choroby. Wydawnic-
life measurement scales. Open Universiy Press, Buckingham 1995. two Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2000, 233-251.
5. Bradley C., Lewis K.S.: Measures of psychological well-being and treat- 33. Wändell P.E., Tovi J.: The quality of life of elderly diabetic patients. J.
ment satisfaction developed from the responses of people with tablet- Diabetes Complications, 2000, 14, 25-30.
treated diabetes. Diabet. Med., 1990, 7, 5, 445-451. 34. Ware J.E., Kosiński M., Dewey J.E.: How to score Version 2 of the SF-36
6. Bradley C., Speight J.: Patient perceptions of diabetes and diabetes the- Health Survey. Lincoln, RI: QualityMetric Incorporated, 2000.
rapy: assessing quality of life. Diabetes. Metab. Res. Rev., 2002, 18 , 35. Wołowicka L.: Jakość życia w naukach medycznych. Akademia Medycz-
suppl. 3, 64-69. na w Poznaniu. Poznań, 2001.
7. Chrobak M., Ocena jakości życia zależnej od stanu zdrowia. Probl. Pie-
lęg., 2009, 17, 2, 123-127. Otrzymano 9 marca 2010 r.
8. Chyun D.A., Melkus G. D.,Katten D.M. i wsp.: The association of psycho- Adres: Jolanta Lewko, Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet
logical factors, physical activity, neuropathy, and quality of life in type 2 Medyczny w Białymstoku, 15-096 Białystok, ul. M. Skłodowskiej-Curie 7A,
diabetes. Biol. Res. Nurs., 2006; 7, 4, 279-288. tel./fax: [phone], e-mail: [e-mail]