Jakość życia chorych na cukrzycę 311
Jakość życia chorych na cukrzycę
EWELINA PIETRZYKOWSKA, DOROTA ZOZULIC
SKA, BOGNA WIERUSZ-WYSOCKA
Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii kierownik: prof. dr hab. med. B. Wierusz-Wysocka
Jakość życia chorych na cukrzycę Quality of life in patients with diabetes
Pietrzykowska E., Zozulińska D., Wierusz-Wysocka B. Pietrzykowska E., Zozulińska D., Wierusz-Wysocka B.
Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Klinika Chorób Wewnętrznych Medical University of Poznan, Poland, Department of Internal Medi-
i Diabetologii, e-mail: [e-mail] cine and Diabetology, e-mail: [e-mail]
Jakość życia stanowi ważny cel leczenia chorób przewlekłych. Okre- Quality of life (QoL) has been recognized as an important health
śla ona subiektywną ocenę własnego życia w sferze fizycznej, psy- outcome in treatment of chronic diseases. Quality of life is measu-
chicznej i społecznej. Przegląd badań wskazuje, że cukrzyca może red as perceived physical and social functioning, and mental well-
mieć negatywny wpływ na jakość życia. Ocena jakości życia pod being. Reviews of research findings indicate that QoL may be ad-
względem metodologicznym jest złożona, jednak dostępne są rze- versely affected by diabetes. Although assessing QoL is methodolo-
telne i trafne narzędzia, które mogą być wykorzystywane do oceny gically complex, valid and reliable tools are available and can be
tego parametru u chorych na cukrzycę. Badanie jakości życia cho- used with diabetes patients. Measurement of quality of life as part of
rych powinno być stałym elementem rutynowej opieki diabetologicz- a monitoring procedure should be routinely included in clinical prac-
nej i stanowić potencjalny punkt końcowy wielu badań klinicznych tice and clinical research in the field of diabetes care.
dotyczących problematyki cukrzycy.
Słowa kluczowe: jakość życia, cukrzyca, choroba przewlekła Key words: quality of life, diabetes mellitus, chronic disease
Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 136, 311 Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 136, 311
Do tradycyjnych celów leczenia zalicza się zmniejszenie ne, adaptacja psychospołeczna, dobrostan, satysfakcja z
śmiertelności, zmniejszenie częstości występowania choro- życia, poczucie szczęścia i wiele innych. Powoduje to nasi-
by i jej powikłań, a także poprawę funkcji organizmu. Jednak lenie trudności w stworzeniu jednej definicji jakości życia, która
w chorobach przewlekłych, zwracanie uwagi tylko na te pa- byłaby powszechnie uznana i stosowana. Taka sytuacja nie
rametry wydaje się być niewystarczające [26]. Choroba chro- sprzyja porównywaniu wyników różnych badań dotyczących
niczna wpływa bowiem na wszystkie sfery funkcjonowania jakości życia, a tym samym wyciąganiu wniosków pomoc-
człowieka. Dlatego u chorych cierpiących z powodu tego typu nych w opracowywaniu rozwiązań możliwych do zastosowa-
schorzeń, coraz częściej podkreśla się konieczność oceny nia w praktyce [7]. Pomimo trudności definicyjnych, większość
jakości życia. badaczy przyjmuje, że jakość życia to wielowymiarowe poję-
Jedną z chorób przewlekłych, która wywiera ogromny cie, uwzględniające subiektywną ocenę własnego życia w
wpływ na życie dotkniętej nią jednostki jest cukrzyca. Z per- sferze fizycznej, psychicznej i społecznej. Obejmuje ono za-
spektywy chorego jest to choroba, o której nie można zapo- równo reakcje emocjonalne na zdarzenia, jak i poznawcze
mnieć. Osiąganie satysfakcjonującej kontroli glikemii wyma- sądy, dotyczące poczucia zadowolenia i spełnienia [5, 28].
ga od chorego dużego zaangażowania i wielu wyrzeczeń. Jakość życia jednostki odnosi się do rozległego zakresu
Jest on zmuszony do ustawicznego przestrzegania reżimu ludzkiego doświadczenia i zależy od wielu czynników, takich
leczniczego w postaci częstych i systematycznych pomia- jak: sytuacja finansowa i zawodowa, stan zdrowia, warunki
rów glikemii, iniekcji insuliny i/lub zażywania leków oraz do mieszkaniowe, relacje osobiste, polityczny i kulturowy klimat,
przestrzegania zaleceń dotyczących diety i wysiłku fizyczne- czynniki środowiskowe i wiele innych [24]. Dlatego, by zawę-
go. Dla wielu chorych dodatkowym obciążeniem może być zić jakość życia do aspektów funkcjonowania bezpośrednio
konieczność częstych kontaktów z personelem medycznym. powiązanych z chorobą i/lub leczeniem medycznym, wpro-
Ponadto chorzy często obawiają się ostrych i przewlekłych wadzono pojęcie jakości życia uwarunkowanej stanem zdro-
powikłań. Oprócz kosztów fizycznych związanych z objawa- wia  HRQOL (ang. health-related quality of life) [31]. Jakość
mi choroby, ponoszą oni też koszty psychiczne, takie jak utrata życia uwarunkowana zdrowiem określa, w jaki sposób zdro-
swobody i niezależności, a także koszty rodzinne, zawodo- wie i choroba wpływa na różne sfery funkcjonowania (fizycz-
we, społeczne i finansowe. Dlatego u chorych na cukrzycę ne, psychiczne i społeczne), a w efekcie na subiektywną oce-
istnieje większe ryzyko wystąpienia zaburzeń psychopatolo- nę jakości całego życia. HRQOL uwzględnia naturalny prze-
gicznych, takich jak zaburzenia depresyjne [1, 6, 9], lękowe bieg choroby, jej następstwa i wyniki leczenia oraz odzwier-
[17, 23] i zaburzenia odżywiania [16, 22]. Zrozumiałe jest więc, ciedla indywidualny punkt widzenia chorego na całokształt
że taka choroba jak cukrzyca i jej leczenie wpływać musi na choroby. Obiektywny stan zdrowia i życia stanowią kwestię
jakość życia chorego nią dotkniętego, na jego zdolność funk- drugorzędową, ale wywierającą wpływ na subiektywną oce-
cjonowania i czerpania przyjemności z życia. nę jakości życia. Oba aspekty definiowania jakości życia po-
kazuje tabela 1 [30].
Dla przykładu, przyjmując, że cukrzyca jest czynnikiem
DEFINICJA I METODY BADANIA JAKOŚCI ŻYCIA obiektywnie niekorzystnym, wśród chorych diabetologicznych
można spodziewać się paradoksu zadowolenia (pomimo nie-
W ostatnich latach wokół pytania, czym jest jakość życia i jak korzystnych warunków chory ocenia swe położenie pozytyw-
się ją definiuje, powstało wiele kontrowersji. Termin  jakość nie) lub uzasadnionego niezadowolenia. Jednak subiektyw-
życia jest niejednokrotnie używany do określania różnych na ocena jakości życia może się zmienić, gdy np. w następ-
czynników, takich jak: stan zdrowia, funkcjonowanie fizycz- stwie leczenia zmienią się obiektywne warunki. Leczenie przy-
312 E. Pietrzykowska, D. Zozulińska, B. Wierusz-Wysocka
konywania porównań wyników w różnych grupach chorych,
Tabela 1. Obiektywny i subiektywny aspekt definiowania jakości życia
zaleca się stosowanie ogólnego narzędzia do badania jako-
Table 1. Objective and subjective aspect of defining quality of life
ści życia razem z kwestionariuszem specyficznym dla danej
Obiektywne Subiektywna ocena jakości własnego życia
choroby.
warunki życia
pozytywna negatywna
Korzystne (++) zadowolenie (+-) dylemat
CELOWOŚĆ BADANIA JAKOŚCI ŻYCIA
uzasadnione niezadowolenia
U CHORYCH NA CUKRZYC

Niekorzystne (+-) paradoks (--) niezadowolenie
zadowolenia uzasadnione
Jakość życia staje się coraz ważniejszym celem interwencji
medycznych. Już ponad 50 lat temu Światowa Organizacja
noszące rezultaty w postaci poprawy zdrowia i samopoczu- Zdrowia zdefiniowała zdrowie nie tylko jako brak choroby,
cia chorego może jednocześnie wpłynąć na poprawę jakości ale też obecność fizycznego, psychicznego i społecznego
życia (uzasadnione zadowolenie). Natomiast, gdy podjęte dobrostanu [3]. Coraz częściej podkreśla się, że analityczne
leczenie nie przynosi spodziewanych rezultatów, uzasadnio- ujęcie człowieka i jego choroby jest jednak niewystarczające
ne jest niezadowolenie chorego z własnego życia. Ciekawy- w opiece nad przewlekle chorymi. U takich chorych wyzna-
mi stanami są paradoks zadowolenia i dylemat niezadowo- czenie granicy pomiędzy fizycznymi i psychicznymi aspekta-
lenia. Paradoks zadowolenia może wystąpić pomimo złej mi schorzenia jest niejednokrotnie trudne, a czasem wręcz
kontroli metabolicznej, w wyniku adaptacji do podwyższonych niemożliwe. Dlatego niezbędne jest holistyczne podejście do
wartości glikemii i braku odczuwania dolegliwości fizycznych przewlekle chorego. Podmiotowe traktowanie chorego i umoż-
z tym związanych, lub w następstwie zaprzeczania choro- liwienie mu współdecydowania o celu i modelu leczenia sprzy-
bie. Chory czuje się wówczas dobrze i pozytywnie ocenia ja bowiem jego zaangażowaniu w leczenie i zwiększa moty-
swoje położenie. Dylemat niezadowolenia może pojawić się wację do właściwej i skutecznej samokontroli [8]. Z tej przy-
w sytuacji, gdy pomimo dobrej kontroli metabolicznej chory czyny badania medyczne coraz częściej docierają do zagad-
jest niezadowolony ze swojego życia, np. z powodu poczu- nień, które jeszcze niedawno były domeną psychologii. Po-
cia przeciążenia reżimem terapeutycznym lub z powodu stre- zwala to na pełniejsze zrozumienie sytuacji chorego, a także
su życiowego niezwiązanego bezpośrednio z cukrzycą. Tak stwarza możliwości opracowania nowych interwencji terapeu-
więc zdrowie samo w sobie ani dobra kontrola metaboliczna tycznych.
nie są gwarantem dobrej jakości życia. Problem jakości życia chorych na cukrzycę zauważany
Choć coraz częściej zauważa się konieczność badania jest od dawna. W 1989 r. w Deklaracji z St. Vincent wyraz
-
jakości życia, ciągle nie osiągnięto zgody w jaki sposób to nie podkreślano konieczność dążenia do poprawy jakości
robić. Wynika to poniekąd z trudności w racjonalizacji kon- życia tej grupy chorych [18]. Różne towarzystwa diabeto-
cepcji jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia. Brak logiczne, jak m.in. Międzynarodowa Federacja Cukrzycy
jednolitej i wyczerpującej definicji przyczynia się do powsta- (International Diabetes Federation) uznają jakość życia za
wania coraz to nowych narzędzi badających poszczególne jeden z podstawowych celów opieki diabetologicznej, rów-
aspekty tej zmiennej [12, 31]. W ostatnich latach dla celów norzędny z wyrównaniem metabolicznym i zapobieganiem
badawczych opracowano różne, ogólne i specyficzne dla rozwojowi przewlekłych powikłań. Wiadomo bowiem, że
choroby, narzędzia do badania jakości życia [12]. podstawowe dla klinicystów wyniki badań laboratoryjnych,
Skale ogólne do oceny jakości życia stosowane są przede dla większości chorych na cukrzycę są istotne tylko w ta-
wszystkim do celów epidemiologicznych i porównawczych. kim stopniu, w jakim wpływają na fizyczny, emocjonalny i
Mogą być wykorzystywane w różnych populacjach i w wielu społeczny dobrostan, czyli jakość życia [12]. Nie wszyst-
chorobach. Dzięki zastosowaniu takich skal ogólnych, jak np. kie bowiem aspekty zdrowia da się ująć w parametry bio-
EuroQOL (EQ-5D), Sickness Impact Profile (SIP), Word He- chemiczne. Nie można zapominać o potrzebie normalne-
alth Organization Quality of Life Questionnaire (WHOQOL) go funkcjonowania w domu, w rodzinie, w pracy, w społe-
lub SF-36, można uzyskać cenne informacje o tym, jak wy- czeństwie, a także o byciu wolnym od bólu, dolegliwości
soka jest i od czego zależy jakość życia chorych. Ponadto fizycznych lub psychicznych oraz problemów natury so-
pozwalają one na porównania jakości życia osób zdrowych i cjalnej i finansowej związanych z chorobą i jej leczeniem.
chorych oraz z grupami o różnych schorzeniach. Są też po- Ponadto różni chorzy, pomimo tych samych wyników ba-
mocne przy ewaluacji różnych programów prozdrowotnych. dań, mogą zupełnie inaczej funkcjonować w rozmaitych
Ich wadą z kolei jest fakt, że w małym stopniu dotyczą aspek- obszarach życia.
tów specyficznych dla konkretnej jednostki chorobowej. Mogą Dzięki zwracaniu uwagi na jakość życia, można w pew-
więc być mało czułe na zmiany w obszarach, których nie obej- nym wymiarze przewidzieć czy dany chory będzie zdolny do
mują zawarte w nich pytania [12, 31]. efektywnego leczenia cukrzycy, utrzymania długotrwałego
Kwestionariusze specyficzne badają obszary charaktery- poczucia zdrowia i dobrego funkcjonowania. Gdy chory nie
styczne dla danej jednostki chorobowej (np. cukrzycy), dla po- zna skutecznych strategii radzenia sobie z cukrzycą, może
pulacji chorych (np. ludzi w podeszłym wieku) lub mogą odno- czuć się przytłoczony chorobą i przeciążony, co owocować
sić się do konkretnego problemu (np. bólu). Zawarte w nich będzie gorszą jakością życia. Takie samopoczucie z kolei
pytania dotyczą zjawisk, które z dużym prawdopodobieństwem może jeszcze bardziej zmniejszać zaangażowanie w proces
mogą u danego chorego wystąpić. Zwiększa to szansę wykry- leczenia i prowadzić do zaniedbań w samokontroli. W rezul-
cia zmiany i pozwala na porównywanie różnych metod lecze- tacie cukrzyca jest z
le wyrównana metabolicznie, zwiększa
nia, ale ogranicza możliwość porównania wyników otrzymanych się ryzyko powikłań, co z kolei wpływa na przytłoczenie cho-
za pomocą różnych instrumentów i w różnych populacjach [12]. robą i pogorszenie jakości życia. Dlatego też niska jakość
Jakość życia specyficzną dla cukrzycy pozwalają ocenić życia może znacznie utrudniać osiąganie pozostałych celów
między innymi takie narzędzia jak: Problem Areas in Diabe- leczenia cukrzycy [28].
tes (PAID), Diabetes Health Profile (DHP), Diabetes Quality Dzięki systematycznej i rzetelnej ocenie jakości życia u
of Life Questionnaire (DQOL), Diabetes Care Profile (DCP), chorych na cukrzycę, można uzyskać cenne informacje do-
Diabetes Symptom Checklist [24]. Niestety, tylko nieliczne z tyczące tych obszarów funkcjonowania, w których jest ko-
narzędzi badających jakość życia mają przeprowadzoną pol- nieczne wprowadzenie istotnych zmian. Ocena jakości życia
ską adaptację, co znacznie utrudnia ich powszechne zasto- jest również szczególnie istotna przy opracowywaniu nowych
sowanie w kraju. metod leczenia i edukacji chorych oraz przy określaniu ich
W celu uzyskania szczegółowych danych dotyczących skuteczności. Coraz częściej staje się znaczącym punktem
jakości życia chorych, a zarazem uzyskania możliwości do- końcowym wielu badań klinicznych.
Jakość życia chorych na cukrzycę 313
WPA
YW CUKRZYCY NA JAKOŚĆ ŻYCIA ni, osłabieni i zniechęceni do dalszego zmagania się z uciąż-
liwościami choroby. Poczucie bezradności i braku wpływu na
Wpływ cukrzycy na jakość życia przejawia się we wszystkich chorobę również może zmniejszać ogólne poczucie dobro-
obszarach funkcjonowania  fizycznym, psychicznym i spo- stanu.
łecznym. Cukrzyca wpływa na funkcjonowanie psychiczne chorych,
Mataanaliza przeprowadzona przez Rubina i Peyrota w jednak to oddziaływanie nie u wszystkich jest jednakowe.
1999 r., wskazuje, że jakość życia u chorych na cukrzycę Udowodniono, że niektóre czynniki psychospołeczne, jak np.:
jest niższa niż w populacji ogólnej, szczególnie w zakresie przekonania zdrowotne, wsparcie społeczne, style radzenia
funkcjonowania fizycznego. Gorsze wyniki w zakresie sfery sobie ze stresem i cechy osobowości, mogą mieć potencjal-
fizycznej u chorych na cukrzycę mogą wynikać z częstego ny  bezpośredni lub pośredni  wpływ na jakość życia. Pre-
występowania stanów hiperglikemii [14], które prowadzą do dyspozycje osobowości mogą mieć większe znaczenie dla
uczucia zmęczenia, problemów ze snem, częstych infekcji i doświadczanej jakości życia niż obecność chorób współist-
związanych z tym niedogodności. Z kolei dążenie do normo- niejących [26, 27]. Chorzy depresyjni ogólnie charakteryzują
glikemii może przyczyniać się do niepożądanego przyrostu się niższą jakością życia niż chorzy bez depresji [1, 9, 20].
masy ciała, częstych stanów hipoglikemii lub nawet do utraty Natomiast chorzy z optymistycznym spojrzeniem na życie i o
odczuwania objawów niedocukrzenia. silnym przekonaniu o własnej skuteczności częściej cieszą
W wielu pracach obserwowano, że częste występowanie się dobrą jakością życia [15, 21, 27], podobnie jak chorzy na
epizodów hipoglikemii korelowało negatywnie z jakością ży- cukrzycę, którzy stosują aktywne, zorientowane na rozwią-
cia [4, 19, 25]. Natomiast dobra kontrola glikemii wykazuje zanie problemu strategie radzenia sobie ze stresem [11].
związek z poprawą jakości życia [28]. Na uwagę zasługuje W zakresie funkcjonowania w sferze społecznej, cukrzy-
fakt, że chorzy na cukrzycę typu 1 cieszyli się lepszą jako- ca może wpływać na jakość i liczbę kontaktów społecznych
ścią życia i mieli więcej energii niż chorzy z typem 2 [29]. chorego. Wprowadzenie znaczących zmian w codziennych
Niektóre objawy fizyczne związane z chorobą i nieprzy- obowiązkach, w celu skutecznego radzenia sobie z cukrzy-
jemne skutki niepożądane stosowanych leków hipoglikemi- cą, może wywołać bunt ze strony członków rodziny. Mogą
zujących, a także zmiana stylu życia wynikająca z koniecz- oni odmówić uczestniczenia w jakichkolwiek konkretnych
ności przestrzegania zaleceń leczniczych, wpływają niejed- zmianach ( To twoja choroba, a nie moja! ) lub bojkotować
nokrotnie negatywnie na jakość życia. Chorzy, którzy muszą wysiłki chorego w zakresie dbania o swoje leczenie ( Czy nie
(lub wierzą, że muszą), zmniejszyć własną aktywność towa- możesz choć raz zapomnieć o swojej cukrzycy?). Z drugiej
rzyską lub życiową w celu osiągania satysfakcjonujących strony przyjaciele lub członkowie rodziny mogą reagować
wartości glikemii (np. ograniczają swoje życie towarzyskie, nadmierną koncentracją, kontrolą lub nadopiekuńczością w
by uniknąć uchybień dietetycznych), skarżą się często na stosunku do chorego i przymuszać go do wprowadzenia
gorszą jakość życia [24]. zmian w samokontroli, nawet gdy chory nie chce ich podjąć.
Duży wpływ na jakość życia chorych na cukrzycę wywie- W sytuacji, gdy bliska osoba zaczyna zachowywać się jak
rają przewlekłe powikłania. Pogorszenie wzroku w wyniku  policjant do spraw cukrzycy , rośnie szansa na powstanie
retinopatii, niewydolność nerek w przebiegu nefropatii, chro- konfliktu. W rezultacie, takie skrajne postawy mogą przyczy-
niczny ból kończyn i zaburzenia czucia będące następstwem nić się do poczucia osamotnienia, niezrozumienia i braku
neuropatii obwodowej, amputacja kończyn z powodu stopy wystarczającego, choć bardzo oczekiwanego wsparcia [13].
cukrzycowej, a także inne dolegliwości związane z neuropa- Niewątpliwie istotny wpływ na jakość życia chorych na
tią autonomiczną (gastropareza, zaburzenia funkcji pęche- cukrzycę, wywierają również trudności ze znalezieniem i utrzy-
rza moczowego), wpływają na obniżenie jakości życia cho- maniem pracy, spowodowane dyskryminacją ze strony po-
rych na cukrzycę. Im cięższe powikłania cukrzycowe i im tencjalnych lub aktualnych pracodawców, oraz ograniczanie
bardziej odczuwalne ich skutki, tym gorsza jakość życia [2, aktywności zawodowej w chorobie przewlekłej [32]. Oprócz
13]. W wyniku przewlekłych powikłań chory może stać się samej choroby, wśród czynników wpływających na jakość
niezdolny lub częściowo niezdolny do pracy zawodowej, do życia chorych na cukrzycę, wymienia się też zmienne demo-
wykonywania obowiązków domowych lub rozwijania własnych graficzne, takie jak: wiek, płeć czy wykształcenie. Mężczyz
ni
zainteresowań. W rezultacie może utracić poczucie swobo- generalnie cieszą się wyższą jakością życia niż kobiety, a
dy i niezależności. Negatywny wpływ na jakość życia cho- młodzi ludzie zgłaszają lepszą jakość życia niż starsi. Podob-
rych na cukrzycę ma też występowanie chorób towarzyszą- nie chorzy z wyższym wykształceniem i/lub wyższym docho-
cych [29]. Im gorszy stan somatyczny chorego, tym niższa dem przeważnie lepiej oceniają swoje życie niż chorzy z niż-
jakość życia [27]. szym wykształceniem i/lub dochodem [29]. Dane te są zbież-
Cukrzyca wpływa także na funkcjonowanie chorych w sfe- ne z wynikami charakterystycznymi dla populacji ogólnej.
rze psychicznej [24]. Wielu chorych odczuwa frustrację, znie- Należy również podkreślić, że postępowanie terapeutycz-
chęcenie i złość na chorobę, która pomimo ich usilnych sta- ne, takie jak: stosowanie skutecznych leków obniżających
rań często wymyka się spod kontroli. Niektórzy czują też glikemię czy programy edukacyjne mające na celu rozwija-
bezradność i przygnębienie w związku z możliwością poja- nie skutecznych umiejętności radzenia sobie z chorobą, mogą
wienia się przewlekłych powikłań. Także samo włączenie poprawić zarówno kontrolę glikemii, jak i jakość życia cho-
cukrzycy w codzienne życie może być dla wielu chorych trud- rych na cukrzycę [10, 28].
nym zadaniem emocjonalnym. Szczególnie uwidacznia się
to w specyficznych momentach w przebiegu choroby, jak np.
przy diagnozie cukrzycy, przy rozpoznaniu przewlekłych po- PODSUMOWANIE
wikłań oraz w chwili rozpoczęcia leczenia insuliną. Przekła-
da się to na wyniki badań, w których wykazywano, że u cho- Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, która niewątpliwie ma
rych z typem 2 cukrzycy intensyfikacja leczenia, polegająca ogromny wpływ na życie osób nią dotkniętych. Jednak od-
na dołączeniu do diety środków doustnych lub insuliny, po- działywanie to nie musi być negatywne. Skuteczna i progra-
wiązana jest z pogorszeniem jakości życia [29]. Ponadto chro- mowa edukacja oraz interwencje terapeutyczne, mające na
nicznie podwyższone stężenie glukozy we krwi, może pro- celu pomoc w opracowaniu efektywnych sposobów radzenia
wadzić do stałego uczucia zmęczenia i nastrojów depresyj- sobie z chorobą, zwiększające motywację do prowadzenia
nych. Z kolei przy częstych epizodach hipoglikemii, chorzy rzetelnej samokontroli i sprzyjające akceptacji i adaptacji do
mogą odczuwać lęk przed ich pojawieniem się, który może życia z chorobą, są czynnikami, mogącymi pozytywnie wpły-
eskalować nawet do fobii, co niejednokrotnie powoduje ob- wać na wyniki leczenia i subiektywną ocenę jakości życia
sesyjnie częste oznaczanie stężenia cukru. Z powodu na- chorych na cukrzycę. Badanie jakości życia chorych na cu-
wracających niedocukrzeń chorzy mogą czuć się wyczerpa- krzycę, powinno być stałym elementem rutynowej opieki dia-
314 E. Pietrzykowska, D. Zozulińska, B. Wierusz-Wysocka
14. Hart H.E., Bilo H.J.G., Redekop W.K. i wsp.: Quality of life of patients with
betologicznej, dostarczającym cennych informacji o poten-
type 1 diabetes mellitus. Quality of Life Research, 2003, 12, 1089-1097.
cjalnych problemach związanych z radzeniem sobie z cho-
15. Kavanagh D.J., Gooley S., Wilson P.H.: Prediction of adherence and con-
robą oraz pomocnych w opracowywaniu i ewaluacji nowych
trol in diabetes. J. Behav. Med., 1993, 16, 509-522.
modeli leczenia.
16. Kelly S.D., Howe C.J., Hendler J.P. i wsp.: Disordered eating behaviors in
youth with type 1 diabetes. The Diabetes Educator, 2005, 31, 4, 572 - 583.
17. Kovacs M., Goldston D., Obrosky D.S. i wsp.: Psychiatric disorders in
youths with IDDM: rates and risk factors. Diabet. Care, 1997, 20, 36-44.
PIŚMIENNICTWO
18. Krans H.M.J., Porta M., Keen H. i wsp.: Diabetes care and research in
Europe. The St. Vincent Declaration action programme: implementation
1. Anderson R.J., Freedland K.E., Clouse R.E. i wsp.: The prevalence of document (WHO). Giorn. Ital. Diabetol., 1995, 10, 40-45.
comorbid depression in adults with diabetes: a meta-analysis. Diabetes 19. Lundkvist J., Berne C., Bolinder B. i wsp.: The economic and quality of
Care, 2001, 16, 1069-1078. life impact of hypoglycemia. Eur. J. Health Econ., 2005, 6, 3, 197-202.
2. Chyun D.A., Melkus G.D., Katten D.M. i wsp.: The association of psycho- 20. Lustmann P.J., Anderson R.J., Freedland K.E. i wsp.: Depression and
logical factors, physical activity, neuropathy, and quality of life in type 2 poor glycemic control: A meta-analytic review of the literature. Diabet.
diabetes. Biolog. Res. Nurs., 2006, 7, 4, 279-288. Care, 2000, 23, 934-942.
3. Constitution of the World Health Organization. W: World Health Organi- 21. Ott J., Greening L., Parardy N. i wsp.: Self-efficacy as a mediator varia-
zation: Handbook of Basic Documents. Geneva. Palais des Nations, 1952, ble for adolescents adherence to treatment for insulin-dependent diabe-
3-20. tes mellitus. Children s Health Care, 2000, 29, 47-63.
4. DCCT: Influence of intensive diabetes treatment on quality of life outco- 22. Peveler R., Bryden K., Neil A. i wsp.: The relationship of disordered eating
mes in diabetes control and complication trial. Diabet. Care, 1996, 19, habits and attitudes to clinical outcomes in young adult females with type
195-203. 1 diabetes. Diabet. Care, 2005, 28, 84-88.
5. Diener E., Lucas R.E., Oishi S.: Subjective well-being. The science of 23. Peyrot M., Rubin R.R.: Levels and risks of depression and anxiety symp-
happiness and life satisfaction. W: Psychologia pozytywna. Nauka o szczę- tomatology among diabetic adults. Diabet. Care, 1997, 20, 585-590.
ściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka (red. Czapiński J.). PWN. Warsza- 24. Polonsky W.H.: Understanding and assessing diabetes-specific quality
wa, 2005, 35-50. of life. Diabetes Spectrum, 2000, 13, 36.
6. Engum A., Mykletun A., Midthjell K. i wsp.: Depression and diabetes: A 25. Richmond J.: Effects of hypoglycaemia: patient s perceptions and expe-
large population-based study of sociodemographic, lifestyle, and clinical riences. Br. J. Nurs., 1996, 5, 1054-1059.
factors associated with depression in type 1 and type 2 diabetes. Diabet. 26. Rose M., Burkert U., Scholler G. i wsp.: Determinants of the quality of life
Care, 2005, 28, 1904-1909. of patients with diabetes under intensified insulin therapy. Diabet. Care,
7. Ferrans C.E., Zerwic J.J., Wilbur J.E. i wsp.: Conceptual model of health- 1998, 21, 1876-1885.
related quality of life. J. Nurs. Scholar., 2005, 37, 4, 336-342. 27. Rose M., Fliege H., Hildebrandt M. i wsp.: The network of psychological
8. Funnell M.M., Anderson R.M.: Empowerment and self-management of variables in patients with diabetes and their importance for quality of life
diabetes. Clin. Diabet., 2004, 22, 123-127. and metabolic control. Diabet. Care, 2002, 25, 1, 35-42.
9. Goldney R.D., Phillips P.J., Fisher L.J. i wsp.: Diabetes, depression, and 28. Rubin R.R.: Diabetes and quality of life. Diabet. Spectrum, 2000, 13, 21.
quality of life: a population study. Diabet. Care, 2004, 27, 1066-1070. 29. Rubin R.R., Peyrot M.: Quality of life and diabetes. Diabet. Metab. Res.
10. Grey M., Boland E.A., Davidson M. i wsp.: Coping skills training for youth Rev., 1999, 15, 205-218.
with diabetes mellitus has long-lasting effects on metabolic control and 30. Sęk H.: Jakość życia a zdrowie. Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjolo-
quality of life. J. Pediatr., 2000, 137, 107-113. giczny, 1993, 2, 110-117.
11. Grey M., Boland E.A., Davidson M. i wsp.: Short-term effects of coping 31. Snoek F.J.: Quality of life: A closer look at measuring patients well-be-
skills training as adjunct to intensive therapy in adolescents. Diabet. Care, ing. Diabet. Spectrum, 2000, 13, 24.
1998, 21, 902-908. 32. Von Korff M., Katon W., Lin E.H.B. i wsp.: Work disability among individu-
12. Guyatt G.H., Feeny D.H., Patric D.L.: Measuring health-related quality of als with diabetes. Diabet. Care, 2005, 28, 1326-1332.
life. Ann. Internal Med., 1993, 118, 8, 622-629.
13. Hahl J., Hamalainen H., Sintonen H.: Health-related quality of life in type Adres: Ewelina Pietrzykowska, Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii,
1 diabetes without or with symptoms of long-term complications. Quality Szpital im. Fr. Raszei, 60-834 Poznań, ul. Mickiewicza 2, tel./fax: [phone],
of Life Research, 2002, 11, 427-436. e-mail: [e-mail]