di abet ol ogi a
Znaczenie edukacji terapeutycznej w leczeniu chorych na cukrzycę
The role of therapeutic education in patients with diabetes
Małgorzata Bernas, Zofia Szczeklik-Kumala
S t r e s z c z e n i e
S
t
r
e
s
z
c
z
e
n
i
e
Cukrzyca należy do chorób przewlekłych. Ważnym elementem leczenia jest edukacja terapeutyczna. W tym procesie
na zasadzie partnerstwa muszą wspólnie uczestniczyć zarówno chory, jak i zespół terapeutyczny. Istnieją różne formy
edukacji terapeutycznej  indywidualna, grupowa, w S
rodkach masowego przekazu. Propozycja strategii edukacyjnych
ma wyraz w psychologii przewlekłego chorowania i leczenia, umocnienia osobowoS
ci jako celu nauczania. Stworzono
odpowiednie standardy ułatwiające stosowanie edukacji terapeutycznej.
Słowa kluczowe: edukacja terapeutyczna, cukrzyca, jakoS
ć życia, standardy edukacji terapeutycznej.
S
ł
o
w
a
k
l
u
c
z
o
w
e
:
A b s t r a c t
A
b
s
t
r
a
c
t
Diabetes mellitus is a chronic disease. Therapeutic education belongs to the most important part of treatment.
The patients and therapeutic team ought to collaborate. There are different forms of therapeutic education 
individual, group and through the mass media. There are therapeutic standards which improve the quality
of a diabetic s life.
Key words: therapeutic education, diabetes mellitus, quality of life, efficacy of therapeutic education.
K
e
y
w
o
r
d
s
:
bilizację sił psychicznych do przeciwdziałania chorobie,
Wstęp
jak uS
wiadomić choremu potrzebę wiedzy o chorobie ja-
Badania dotyczące edukacji terapeutycznej mają boga-
ko warunku jej ujarzmienia oraz podtrzymywać wiarę
tą tradycję zarówno w Polsce, jak i na S
wiecie. W naszym
w możliwoS
ć jej kontroli? Jest to zadanie edukacji tera-
kraju ich prekursorem był F.W. Znaniecki (1882 1959),
peutycznej całego zespołu leczącego.
profesor uniwersytetu w Poznaniu, a póx
niej Uniwersy-
tetu Illinois. Stworzył on humanistyczny kierunek w ba-
Cele edukacji terapeutycznej chorych na cukrzycę
daniach psychologicznych i socjologicznych. Kontynuato-
Edukacyjne przygotowanie pacjenta do osiągnięcia po-
rami jego dzieła byli znani socjolodzy: J. Doroszewski
(Terapia wychowawcza), Z. Sokołowska (Socjologia zdro- żądanej jakoS
ci i długoS
ci życia dzięki ciągłemu i długo-
trwałemu leczeniu ma na celu:
wia), Z. Sękowska (Pedagogika w leczeniu) i K. Osińska
" przekazanie wiedzy i umiejętnoS
ci, które umożliwią
(Twórcza obecnoS
ć człowieka) [1].
Opieka nad chorym na cukrzycę rozpoczyna się w mo- partnerską interakcję pacjenta i lekarza oraz skutecz-
mencie rozpoznania choroby. Oznacza to wdrożenie nad- niejsze leczenie cukrzycy, a także zmianę nastawienia
zoru tak medycznego, jak i psychologicznego, ze szcze- i psychoemocjonalnych motywacji pacjenta;
" wskazanie, że cukrzyca i jej ciągła kontrola nie stano-
gólnym zwróceniem uwagi na edukację pacjenta, naukę
wią drogi do katastrofy, ale odwrotnie  mogą stać się
samokontroli, zwiększenie motywacji oraz wzbogacanie
szansą racjonalnej przebudowy osobowoS
ci, odkrywa-
postaw życiowych.
Wykonanie tych zadań wymaga od zespołu leczącego nia nowych wartoS
ci, których dotąd pacjent nie znał lub
dogłębnej wiedzy na temat kontrolowania choroby, zapo- sobie nie uS
wiadamiał; tworzy to podstawy do ukształ-
biegania jej powikłaniom i metod leczenia stosowanych towania prozdrowotnego zachowania (behawior);
w celu spowolnienia jej przebiegu. Pacjent cierpiący " przeciwdziałanie lękowi, znużeniu, depresji, frustracji,
na schorzenie przewlekłe musi również uczestniczyć zagubieniu sensu życia dzięki wykształceniu twórcze-
w procesie terapeutycznym. Do osiągnięcia tego celu po- go podejS
cia do problemów związanych z cukrzycą;
trzebna jest mu wszechstronna znajomoS
ć choroby, zasad " zwiększenie psychicznej odpornoS
ci pacjenta dzięki
samokontroli oraz postępowania w stanach jej zaostrze- uS
wiadomieniu mu mechanizmów zjawisk związanych
nia. ZnajomoS
ć zasad postępowania w różnych sytuacjach z chorobą oraz przysposobienie go do roli pacjenta, wy-
pozwoli mu na realizację planów rodzinnych, zawodowych zwolenie jego kreatywnoS
ci w stosunku do siebie;
oraz społecznych. Chory na cukrzycę powinien zachować " zbudowanie i wzmocnienie kontaktu z otoczeniem,
dobrą jakoS
ć i długoS
ć życia mimo pewnych niedogodno- zmianę nastawienia z egoistycznego na altruistyczne;
S
ci wynikających np. z koniecznoS
ci stałego stosowania " umożliwienie podejmowania zadań ważnych z punktu
diety i przyjmowania leków. Jak zatem spowodować mo- widzenia społecznej roli pacjenta, osiągania poczucia
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
84 przewodnik lekarza
di abet ol ogi a
dobrej jakoS
ci życia, godnoS
ci i autonomii, eliminację " zrozumienie choroby i sposobów jej kontroli  rzetelną
dyskryminacji społecznej i autodyskryminacji [5]. wiedzę,
" wykorzystanie przez chorego wszelkich możliwoS
ci tech-
Postawy pacjentów wobec faktu chorowania nicznych kontroli  czyli nabywanie umiejętnoS
ci,
" wzbogacenie osobowoS
ci, zaszczepienie nowych warto-
na cukrzycę
S
ci i celów życiowych, zachowań społecznych, kryteriów
Fakt zachorowania na chorobę przewlekłą, jaką jest cu-
oceny  wytworzenie motywacji.
krzyca, stwarza sytuację stresotwórczą.
W procesie edukacji terapeutycznej wS
ród chorych
Do czynników nerwicorodnych u chorych na cukrzy-
na cukrzycę wyróżnia się dwa typy osobowoS
ci:
cę należy zaliczyć m.in. koniecznoS
ć ciągłego kontaktu
1) pacjenta biernego  uczącego się z zewnątrz, z wyko-
z placówkami służby zdrowia.
rzystaniem: opisu, zapamiętywania i stosowania metod
Depresja dotyka ok. 30% pacjentów chorujących na cu-
behawioralnych;
krzycę. Wyniki badań jednoznacznie wskazują, że depre-
2) pacjenta aktywnego  uczącego się od wewnątrz, ma-
sja i stany depresyjne są problemem związanym z chorobą
jącego własne przemyS
lenia, zadającego pytania, wyko-
przewlekłą. W sposób istotny wpływają na jakoS
ć życia oraz
rzystującego kreatywne metody pedagogiki.
utrudniają współpracę lekarza z pacjentem w zakresie prze-
strzegania zasad terapii, czyniąc ją mniej efektywną.
Emancypacja i autonomia chorego na cukrzycę
Jak pomóc człowiekowi cierpiącemu na schorzenie to-
warzyszące mu do końca życia, jakim jest cukrzyca?
Fakt ostrego pogorszenia stanu zdrowia z powodu
Wiek XX był okresem rozdrobnienia specjalizacyjne-
przewlekłej choroby wyzwala emocje, które przedstawia-
go w medycynie. Przyniósł niezaprzeczalne sukcesy na po-
ją się jako: nowe metody spełniania zadań i podjęcie no-
lu diagnostyki i terapii, ale również w zakresie poprawy
wej roli życiowej. Pojawiają się nowe reakcje emocjonal-
jakoS
ci życia i jego wydłużania. Wyzwaniem XXI wieku
ne, nowe motywy działań, zmianie ulega struktura
jest wielokompleksowe, wielopłaszczyznowe podejS
cie
osobowoS
ci, zmienia się skala wartoS
ci oraz potrzeb in-
do opieki nad pacjentem. Przydatnym narzędziem do oce-
telektualnych. Wszystko to stanowi reakcję przystoso-
ny stanu kondycji psychicznej jest Skala depresji Becka, czy-
wawczą do stresu. Ma ona na celu przystosowanie
li skala samooceny pacjenta. Zadaniem lekarza jest
do stresu, jaki niosą ze sobą negatywne wpływy choro-
zmobilizowanie chorego do rzetelnego wypełnienia kwe-
wania na życie i rozwój jednostki. Przeobrażenia emo-
stionariusza w dowolnym dla niego czasie i miejscu. Wy-
cjonalne i psychiczne powodowane przez zaburzenia so-
nik > 12 punktów z dużym prawdopodobieństwem wska-
matyczne będą już na dłużej warunkować zachowanie
zuje na istnienie depresji czy stanu depresyjnego i obliguje
się chorego i jego społeczne funkcjonowanie w różnych
do dalszego postępowania psychoterapeutycznego, a na-
rolach [7].
wet farmakologicznego [4].
Taktykę i sposoby kształtowania emancypacji chorego
Kształcenie osobowoS
ci odbywa się pod ciągłym nad-
na cukrzycę przedstawiono w tab. 1.
zorem S
wiadomoS
ci obecnoS
ci ciężkiej choroby, zmniej-
W tym zakresie niezbędna jest pomoc psychologów,
szenia roli w S
rodowisku rodzinnym, szkolnym, społecz-
specjalnie wykształconych edukatorów. Ostatnio odbyły
nym. PowinnoS
cią edukatora jest nie tylko przekazanie
się dwa kongresy poS
więcone edukacji terapeutycznej pa-
wiedzy, ale również wzmacnianie osobowoS
ci, nauka umie-
cjentów z chorobami przewlekłymi. W ostatnim z nich,
jętnoS
ci radzenia sobie ze stresem.
pod hasłem O nową jakoS
ć, wartoS
ci i styl opieki medycznej
Przebieg tych przeobrażeń psychoemocjonalnych moż-
dla osób z cukrzycą, wzięli udział wybitni specjaliS
ci, m.in.
na zobrazować następująco:
prof. Jean-Philippe Assal z uniwersytetu w Genewie,
" wstrząs po pierwszym rozpoznaniu cukrzycy,
prof. Jan Doroszewski z Centrum Kształcenia Podyplo-
" negowanie choroby,
mowego w Warszawie i prof. Jan Tatoń z Katedry i Kli-
" bunt przeciw chorobie,
niki Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Warszawskie-
" częS
ciowe ustępstwa wobec rzeczywistoS
ci,
go Uniwersytetu Medycznego.
" rezygnacja z subiektywnego oporu i zaakceptowanie
faktów i koniecznoS
ci,
Formy edukacji terapeutycznej
" adaptacja, powrót dominacji wartoS
ci pozytywnych, roz-
Edukacja pacjenta może być prowadzona indywidual-
wojowych, skuteczne radzenie sobie z chorobą, zaak-
nie, jako integralna częS
ć osobistych kontaktów między
ceptowanie faktu przewlekłej choroby [7].
Istnieje także szkodliwa dla procesu leczenia pseudo- pacjentem a lekarzem, lub grupowo. Małe, 6 10-osobo-
we grupy są najkorzystniejsze. Mniejsze podgrupy (3 5
akceptacja, powodująca opór wobec zaleceń leczniczych,
S
wiadome nieprzestrzeganie zaleceń, depresję, rezygna- osób) mogą być tworzone do ćwiczeń praktycznych. Le-
karz powinien rozważyć zalety i wady każdego z typów
cję z celów życiowych [4].
W koncepcji edukacji psychoterapeutycznej w choro- nauczania przed wyborem rodzaju szkolenia dla każdego
bach przewlekłych wyróżnia się akceptację życia z choro- pacjenta indywidualnie.
bą, stresem codziennego leczenia, badań, ograniczeń izo- Podczas przygotowywania programu edukacyjnego na-
lacji przez: leży pamiętać, że w skład procesu wchodzą:
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
86 przewodnik lekarza
di abet ol ogi a
Tab. 1. Emancypacja chorego na cukrzycę
T
a
b
.
1
.
Taktyka Sposoby
nauczanie przez zawodowych nauczycieli metod postępowania nauczanie w małych grupach  szkoła dla chorych na cukrzycę
zdrowotnego
samokształcenie programy strukturalne
działanie edukacyjne w stosunku do rodziny i środowiska pomoce audiowizualne, poradniki i poradnictwo, ćwiczenie
umiejętności
stowarzyszenie chorych na cukrzycę grupy samopomocy i wsparcia
programy sanatoryjne
działanie, w które chory jest osobiście zaangażowany
organizacja nauczania oraz gromadzenie i dystrybucja
pomocy do samokontroli
wymiana praktycznych informacji o żywieniu, sposobach
i środkach leczenia oraz przepisach prawnych i administracyjnych
organizacja samopomocy i wizyt w domu u chorych,
którzy nie mogą opuszczać mieszkania
organizacja odpoczynku, imprez kulturalnych itd.
współpraca w popieraniu badań diabetologicznych
" wstępna orientacja programowa  zakres nauczania, je- " problemy i zagrożenia wynikające z cukrzycy,
go cele i organizacja a potrzeby medyczne, " odczucia i afektacja,
" treS
ci nauczania  wybór periodyków, S
wiadome ukła- " cele bliskie i dalekie,
danie proporcji tematów, uwzględnienie doS
wiadczeń " stopień zaangażowania w leczenie cukrzycy,
pacjenta, " plan postępowania,
" zaangażowanie pacjentów  tworzenie sytuacji emocjo- " refleksje dotyczące zmian behawioralnych, stylu życia
nalnych, a przez to zwiększenie motywacji, i wartoS
ci życiowych,
" monitorowanie zrozumienia  ukryte zadania kontrol- " ocena wyników leczenia.
ne dla uczącego się, wydobywanie znaczenia nowych
Edukacja grupowa
zjawisk, tworzenie jakoS
ciowej różnicy w pojmowaniu
zdarzeń  przygotowanie do samokontroli i decyzji te-
Metoda ta jest najlepszym sposobem planowego pogłę-
rapeutycznych.
biania wiedzy. Pozwala na zwiększanie motywacji oraz zmia-
Badania wykazują, że istnieje związek między pozio-
nę zachowań. Nauczający powinien być przygotowany
mem edukacji chorego na cukrzycę i poziomem kontroli
do modyfikacji programu ad hoc w zależnoS
ci od potrzeb
metabolicznej. Osoby leczone pompą insulinową oraz me-
pacjentów i ich wczeS
niejszego przygotowania. Zaleca się,
todą intensywnej insulinoterapii muszą mieć wyższy po-
aby grupy terapeutyczne liczyły nie więcej niż 10 osób. Ko-
ziom edukacji, co przekłada się na większy odsetek osób
rzyS
ć z tej metody to przede wszystkim obecnoS
ć innych
osiągających HbA1c < 7,5% [2].
uczestników szkolenia sprzyjająca bezpoS
redniej wymianie
wiedzy i doS
wiadczeń. Przebywanie w grupie chorych
Edukacja indywidualna
na cukrzycę zmniejsza ponadto napięcie emocjonalne, po-
maga oswoić się z chorobą, a chorzy przebywający w miej-
KorzyS
cią tej metody jest możliwoS
ć jej dostosowania
do indywidualnych potrzeb, umiejętnoS
ci, zainteresowań scach specjalnie przygotowanych do edukacji (szkoła) le-
i wiedzy pacjenta. Do wad należy jednak czasochłonnoS
ć piej odczuwają cele spotkań. Ten typ szkolenia oszczędza
oraz brak chęci do słuchania i nauki podczas rutynowych czas. Może być ono prowadzone wg planu strukturalnego.
wizyt. Zaleca się, aby edukację indywidualną stosować ja- Szkoła cukrzycowa to jedna z metod edukacji grupo-
ko swego rodzaju pierwszą pomoc w momencie rozpo- wej. Podczas zajęć, które odbywają się np. przez 9 dni po
znania choroby. Indywidualne podejS
cie jest także ważne 4 godz. dziennie, pacjent ma możliwoS
ć uczestniczenia
w celu ulepszania i powtarzania edukacji w ciągu dalszej w wykładach, przedyskutowania nurtujących go proble-
obserwacji pacjenta (aktualizacja informacji oraz weryfi- mów związanych z chorobą, doskonalenia metod samo-
kacja posiadanej wiedzy). kontroli i oceny wyników wyrównania cukrzycy, a także
Do istotnych tematów, które należy uwzględniać w edu- korzystania z poradników, Internetu, materiałów eduka-
kacji indywidualnej, należą: cyjnych. Prowadzone są także zajęcia praktyczne  zaku-
przewodnik lekarza 87
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
di abet ol ogi a
py w sklepie spożywczym, ćwiczenia na sali gimnastycz- Jak osiągnąć  zdrowie uwarunkowane kompletnym
nej, organizacja wzorcowej kuchni. leczeniem?
Czynnikami kształtującymi program edukacji są czas
S
t
a
n
d
a
r
d
2
.
trwania cukrzycy, wiek i poziom intelektualny pacjentów Standard 2.
oraz cel, który chce się osiągnąć za pomocą edukacji. Wa- Chorzy na cukrzycę podejmują racjonalne, oparte
runkują one właS
ciwy wybór informacji i sposób realiza- na wiedzy decyzje i akcje umożliwiające ułatwianie dobrej
cji procesu edukacyjnego. Należy uwzględnić sytuacje jakoS
ci leczenia i życia  ćwiczenia.
specjalne, takie jak:
S
t
a
n
d
a
r
d
3
.
" ograniczenia intelektualne, emocjonalne, percepcyjne, Standard 3.
kognitywne, pamięciowe, zręcznoS
ciowe, poczucia włas- Osoby ze stanem przedcukrzycowym uzyskują wiedzę
nej wartoS
ci, o czynnikach ryzyka cukrzycy i akcjach o znaczeniu
" upoS
ledzenia psychologiczne, rodzinne i społeczne, ma- profilaktycznym w odniesieniu do cukrzycy i jej powi-
terialne oraz prawne, kłań.
" charakter i osobowoS
ć  chwiejnoS
ć pacjenta i glikemii,
S
t
a
n
d
a
r
d
4
.
konfliktowoS
ć, nieufnoS
ć, nielojalnoS
ć, Standard 4.
" złe nawyki kulturowe, żywieniowe, nałogi (alkohol, pa- R
rodowisko, w którym żyją chorzy na cukrzycę,
pierosy), narkomania. poznaje ich potrzeby życiowe i udziela aktywnego
wsparcia.
Edukacja w środkach masowego przekazu
Standard 5.
S
t
a
n
d
a
r
d
5
.
Ten rodzaj edukacji wpływa na kształtowanie się opinii
Chorzy na cukrzycę stosują dostępne S
rodki w sposób
publicznej. Z natury rzeczy jest to edukacja bardzo ogól-
właS
ciwy, dążąc do wczesnej identyfikacji czynników ry-
na, mniej nadająca się do kształtowania indywidualnych
zyka i zapobiegania powikłaniom w sposób ograniczają-
umiejętnoS
ci i motywacji. Wadą tego rodzaju szkolenia jest
cy koszty opieki medycznej.
brak komunikacji interpersonalnej. R
rodki masowego prze-
kazu mogą pomagać w edukacji pacjentów, szczególnie
Standardy procesu edukacyjnego
z niższych warstw ekonomiczno-społecznych, nakłaniać
ich do poszukiwania podstawowej pomocy i opieki.
Standard 6.
S
t
a
n
d
a
r
d
6
.
Profilaktyka realizowana poprzez media obejmuje sze- Edukacja terapeutyczna opiera się na bieżącej ocenie
roki zakres odbiorców oraz chorób cywilizacyjnych. Punkt
konkretnych potrzeb chorych na cukrzycę w zdefiniowa-
ciężkoS
ci opieki zdrowotnej przesuwa się z opieki szpital- nym S
rodowisku.
nej w kierunku profilaktyki i promocji zdrowia w społe-
czeństwie i w domu. Standard 7.
S
t
a
n
d
a
r
d
7
.
W przypadku telemedycyny można mówić o jej reali- Plan i realizacja edukacji jest ukierunkowana na zde-
zacji za pomocą dodatkowych sieci medycznych bądx
też
finiowane potrzeby chorych na cukrzycę  indywiduali-
za pomocą sieci o zasięgu ogólnoS
wiatowym, czyli Inter- zacja.
netu. Dynamicznie rozwijające się serwisy internetowe
związane z profilaktyką i leczeniem chorób cywilizacyj- Standard 8.
S
t
a
n
d
a
r
d
8
.
nych są skierowane zarówno do lekarzy, jak i pacjentów. Organizatorzy edukacji terapeutycznej i psychospo-
Serwis www.cukrzyca.pl utworzony został dla pacjen- łecznej współpracują z innymi osobami i instytucjami,
tów i lekarzy przez Polskie Stowarzyszenie Diabetologicz- które mogą wesprzeć diabetyków i lecznictwo cu-
ne. Podano w nim odnoS
niki dla chorych na cukrzycę krzycy.
do serwisów WWW na całym S
wiecie. Jest wS
ród nich cie-
kawy symulator insulinoterapii, który pozwala wypróbo- Standardy struktury
wać własne umiejętnoS
ci w korygowaniu dawek insuliny.
Standard 10.
S
t
a
n
d
a
r
d
1
0
.
Opublikowano standardy dotyczące edukacji terapeu-
SkutecznoS
ć i jakoS
ć edukacji terapeutycznej należy
tycznej, okreS
lające jej program, cele, metody oraz oce-
oceniać planowo i regularnie, łącznie z wizytacją miejsc
niające wyniki [3].
edukacji.
Standardy celów i wyników
Standard 11.
S
t
a
n
d
a
r
d
1
1
.
Standard 1. Edukacja terapeutyczna i psychospołeczna jest uzna-
S
t
a
n
d
a
r
d
1
.
Chorzy na cukrzycę nabywają wiedzę w sposób najlep- na za metodę leczenia i odpowiednio finansowana przez
szy w odniesieniu do ich zdolnoS
ci: ubezpieczyciela  NFZ.
W jaki sposób cukrzyca zmienia funkcjonowanie or-
S
t
a
n
d
a
r
d
1
2
.
ganizmu? Standard 12.
Jak zmiany powodowane przez cukrzycę wpływają Instytucje opieki medycznej zapewniają odpowied-
na organizację leczenia i życia? nie pomieszczenia i S
rodki do edukacji terapeutycznej.
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
88 przewodnik lekarza
di abet ol ogi a
5. Tatoń J. Filozofia w medycynie. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Standard 13.
S
t
a
n
d
a
r
d
1
3
.
Warszawa 2003.
WłaS
ciwa organizacja i administracja działów eduka-
6. Czech A. Zasady edukacji terapeutycznej w cukrzycy. Wydawnic-
cji terapeutycznej i psychospołecznej należy do podstawo-
two Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
wych obowiązków instytucji medycznych.
7. Tatoń J, Czech A, Bernas M. Diabetologia kliniczna. Wydawnic-
two Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
Standard 14.
S
t
a
n
d
a
r
d
1
4
.
dr n. med. Małgorzata Bernas
Edukacja terapeutyczna i psychospołeczna uznaje
dr n. med. Zofia Szczeklik-Kumala
wsparcie lokalnych społecznoS
ci i instytucji administra-
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
cyjnych także poza opieką medyczną.
kierownik Katedry i Kliniki prof. dr hab. n. med. Anna Czech
W programach edukacji terapeutycznej dąży się
do przeobrażeń osobowoS
ci, do jej wzmocnienia. Tworzy
się w ten sposób skuteczniejszą terapeutyczną postawę ży-
ciową wobec cukrzycy. Celem leczenia jest nie tylko uzy-
skanie stężenia glukozy we krwi zbliżonego do normy, ale
przede wszystkim osiągnięcie normalnej długoS
ci oraz wy-
sokiej jakoS
ci życia. Dlatego bardzo ważne jest zapobie-
ganie powikłaniom cukrzycy  hipoglikemii oraz powi-
kłaniom naczyniowym, czyli zawałowi serca, udarowi
mózgu czy amputacji stopy [6].
Główne działania lecznicze to żywienie uS
wiadomione,
wysiłek fizyczny, stosowanie leków normalizujących me-
tabolizm, samokontrola, samoopieka, samodzielna ada-
ptacja dawek leków. Konieczne jest prowadzenie prozdro-
wotnego trybu życia mającego na celu zapobieganie
póx
nym powikłaniom cukrzycy. Fundamentem jest w tym
przypadku edukacja terapeutyczna. Daje ona podstawy
wiedzy, umiejętnoS
ci, psychologii choroby przewlekłej
 prowadzi do umocnienia osobowoS
ci, zmian behawio-
ralnych, postawy życiowej, w końcu egzekwowania swo-
ich praw.
Podsumowanie
Edukacja terapeutyczna jest sprawdzoną i skuteczną
formą komunikowania się zespołu leczącego z chorymi
na cukrzycę. Umożliwia zmobilizowanie potencjału sa-
mego pacjenta i jego rodziny do uzyskania pożądanych
celów leczenia i ułatwia realizację zadań prewencyjnych.
Pacjent staje się bardziej odporny na stres związany
z chorowaniem i leczeniem. Edukacja terapeutyczna sta-
nowi więc fundament dla wszystkich innych metod le-
czenia i zasługuje na pełne upowszechnienie. Funkcję
nauczycieli powinni spełniać lekarz lub pielęgniarka.
Jest to zadanie wymagające profesjonalnego przygoto-
wania. Z tego względu potrzebne jest wprowadzenie
do ich kształcenia specjalizacji edukatora terapeutycz-
nego.
Piśmiennictwo
1. Tatoń J, Czech A. Podręcznik edukacji terapeutycznej w cukrzy-
cy  nauczanie samoopieki. Wydawnictwo Naukowe PWN, War-
szawa 2000.
2. Lacroix A, Assal JP. Therapeutic education of patients. Vigot,
Paris 2000.
3. International Diabetes Federation. International standards for dia-
betes education. IDF, Brussels 2003.
4. Young-Hyman D. Psychosocial factor affirming adherence, quali-
ty of life, and wellbeing: helping patients cope. In: Medical mana-
gement of type 1 diabetes. Bode BW (ed.). American Diabetes As-
sociation, Alexandria 2004; 162-82.
przewodnik lekarza 89
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k