Mikroekonomia
Rynek czynników wytwórczych
Producenci wytwarzają zapotrzebowanie na czynniki produkcji, zwane inaczej popytem na
czynniki produkcji, gdyż są one niezbędne do wytworzenia produktów gotowych, zaspakajających
potrzeby ich nabywców. Od XIX w. podręczniki ekonomii wyróżniają następujące czynniki
produkcji: pracę, ziemię, kapitał i przedsiębiorczość.
Popyt na czynniki produkcji  zgłaszają producenci. Popyt na zasoby ma charakter wtórny,
ponieważ zależy od popytu na produkty gotowe. Stąd determinantami popytu na czynniki są: ceny
dóbr wytworzonych za ich pomocą, produktywność czynników produkcji i ich ceny.
Popyt na zasoby zależny jest również od krańcowej produktywności czynników. Producent
maksymalizuje zysk lub minimalizuje stratę gdy cena spada poniżej minimum, to nie zgłasza
zapotrzebowania na czynniki wytwórcze, mimo wysokiej produktywności krańcowej.
Gdy MP=max, wówczas MC dla tej wielkości produkcji są minimalne. Gdy AP=max,to AVC osiąga
minimum, a więc AVCmin=MC. Krzywa podaży producenta kształtuje się na rosnącym ramieniu
MC, powyżej punktu AVCmin. A więc zwiększenie produkcji wymaga zatrudnienia dodatkowych
jednostek czynnika o malejącej produktywności krańcowej.
Podaż czynników produkcji  generowana jest przez podmioty rynkowe, które oferują usługi
pracy i wiedzy, wykorzystania kapitału i zasobów naturalnych.
Zachowanie przedsiębiorstwa na rynku czynników wytwórczych zależy od rodzaju konkurencji
zarówno na rynku produktu, jak i czynnika wytwórczego. Możliwe jest wystąpienie kilku sytuacji:
a) przedsiębiorstwo jest cenobiorcą na rynku produktu i rynku czynnika, czyli uczestniczy w
konkurencji doskonałej na obu rynkach
b) przedsiębiorstwo jest cenobiorcą na rynku produktu i cenodawcą na rynku czynnika, tj.
uczestniczy w konkurencji doskonałej na rynku produktu i niedoskonałej na rynku czynnika,
np. monopson
c) przedsiębiorstwo jest cenobiorcą na rynku czynnika i cenodawcą na rynku produktu, czyli
uczestniczy w konkurencji doskonałej na rynku czynnika i niedoskonałej na rynku produktu
d) przedsiębiorstwo jest cenodawcą na obu rynkach  podwójny monopol
W sytuacji (a) krzywa popytu przedsiębiorstwa na czynnik wytwórczy odzwierciedla wartość
produkcji wytworzonej dzięki zastosowaniu dodatkowej jednostki tego czynnika. W przypadku
pracy (czynnik zmienny w krótkim okresie) przyjmuje postać d = VMP = MP � P ,
L L L X
gdzie: VMP to wartość rynkowa produktu, wytworzona przez dodatkową jednostkę pracy.
L
1
Mikroekonomia
Rynek czynników wytwórczych
Gdzie MP  krańcowa produktywność czynnika zmiennego
L
W warunkach konkurencji doskonałej na rynku produktu P = MR , gdzie P  cena wyrobu
X X X
gotowego. Zatem wartość produktu krańcowego pracy VMP równa się przychodowi krańcowemu
L
produktu pracy MRP , czyli VMP = MRP . W krótkim okresie popyt rynkowy D jest poziomą
L L L
sumą popytów poszczególnych przedsiębiorstw na dany czynnik przy założeniu niezmienności
cen produktów, wytwarzanych za pomocą danego czynnika i produktywności czynnika.
Przedsiębiorstwo  bez względu na rodzaj konkurencji, w jakiej uczestniczy  zatrudnia
pracowników dopóty dopóki przychód krańcowy z produktu pracy MRP zrówna się z kosztem
L
krańcowym tego czynnika MCR  koszt krańcowy zaangażowania czynnika zmiennego
L
Natomiast w warunkach konkurencji niedoskonałej na rynku produktu, gdy przedsiębiorstwo ma
siłę rynkową i może ustalać cenę na oferowane dobro, to wartość rynkowa produktu nie jest
identyczna z krańcowym przychodem z produktu. Należy pamiętać, że w konkurencji
niedoskonałej przychód krańcowy spada szybciej niż cena produktu.
2
Mikroekonomia
Rynek czynników wytwórczych
Rysunek poniżej pokazuje cenę pracy na rynku konkurencji doskonałej odbierana przez
producenta. Cena pracy jest równa krańcowemu kosztowi zaangażowania czynnika zmiennego do
produkcji. W znikomym stopniu konkurent doskonały wykorzystuje istniejącą na rynku podaż
czynnika zmiennego, co w konsekwencji nie prowadzi do zmiany ceny pracy na rynku, zatem
P =MCR .
L L
Gdy MRP `"MCR , czyli kiedy nie zaistnieje równowaga, to należy doradzić przedsiębiorstwu
L L
dalsze postępowanie. W warunkach nierównowagi, przedsiębiorstwo w konkurencji doskonałej na
rynku czynnika podejmuje jedną decyzję  o wielkości zaangażowania czynnika produkcji.
Natomiast przedsiębiorstwo w konkurencji niedoskonałej na rynku czynnika podejmuje dwie
decyzje  o wielkości zaangażowania czynnika produkcji i o jego cenie.
3
Mikroekonomia
Rynek czynników wytwórczych
4
Mikroekonomia
Rynek czynników wytwórczych
Praca jako czynnik produkcji jest wyjątkowym towarem w gospodarce. Rynkowa krzywa podaży
jest sumą indywidualnych krzywych podaży w pracy i chcąc pracować w społeczeństwie ludzi
oferujących swoje umiejętności na rynku. Natomiast krzywa popytu na pracę symbolizuje
pracodawców oferujących miejsca pracy, składając zapotrzebowanie na konkretne umiejętności.
Przecięcie krzywej popytu na pracę oraz rynkowej podaży pracy pokazuje równowagę rynku pracy,
wielkość zatrudnienia oraz wysokość realnej stawki płacy.
Minimalna stawka płacy na rynku spowoduje powstanie bezrobocia, natomiast płaca maksymalna
doprowadzi do niedoboru pracy.
Cechą charakterystyczną rynku pracy są związku zawodowe. Negocjują w imieniu pracowników
lepsze warunki pracy, a przede wszystkim wyższe stawki płac. Na doskonale konkurencyjnym
rynku pracy wyższe stawki płac doprowadzą do zmniejszenia zatrudnienia. Natomiast na
niedoskonale konkurencyjnym rynku pracy mogą prowadzić do wzrostu stawek płac przy
jednoczesnym wzroście zatrudnienia.
W sytuacji istnienia na rynku pracy monopsonu można zaobserwować różnicowanie płac przez
pracodawce, który dąży do obniżania kosztów produkcji. Na rynku pracy można mieć również do
czynienia z kartelem pracodawców, którzy za wszelką cenę starają się zmniejszać popyt na pracę, a
tym samym obniżać stawki płac dla pracowników.
5
Mikroekonomia
Rynek czynników wytwórczych
Wynagrodzeniem transferowym na rynku pracy nazywamy wynagrodzenie pokrywające koszty
utraconych możliwości pracowników.
Renta ekonomiczna na rynku oznacza nadwyżkę wynagrodzenia ponad koszty utraconych
możliwości .
Wielkość renty ekonomicznej i wynagrodzenia transferowego są zależne od cenowej elastyczności
podaży czynnika wytwórczego. Gdy podaż czynnika jest elastyczna to renta ekonomiczna jest
równa wynagrodzeniu transferowemu, tak jak na rysunku powyżej. Gdy podaż czynnika jest
sztywna, wtedy otrzymujemy tylko rentę ekonomiczną. Natomiast gdy podaż czynnika jest
doskonale elastyczna, wtedy otrzymujemy tylko wynagrodzenie transferowe.
6