Koncepcja poety i poezji w poszczególnych epokach
ANTYK
Horacy - �Exegi Monumentum" - oznacza �stawiam sobie pomnik".
- podejmuje temat nieśmiertelności poety i poezji,
- twórczość, poezja daje poecie sławę i nieśmiertelność,
- �non omnis moriar" (nie wszystek umrę) - zostanie po mnie sława i poezja.
Według Horacego poeta ma dwoistą naturę poety: śmiertelną i nieśmiertelną np:
�w odzie", �Niezwykłe i potężne uniosą nas Skrzydła", - mówi �poeta ze dwojej
złożony natury" - słowa te wykorzystuje wielokrotnie J. Kochanowski
RENESANS
np: �Pieśń XXIV" Kochanowskiego: �Polecę precz, poeta ze dwojej złożony natury"
- głosi wizję poety ptaka, istoty o dwoistej naturze, którego nikt nie
rozumie,
ROMANTYZM
- Poeta wyniesiony ponad tłumy zwykłych ludzi na szczytach gór w pojedynku z
Bogiem, mający misję do spełnienia
a) A. Mickiewicz - �Konrad Wallenrod" - Pieśń Halbana, Konrad samotny, którego
nikt nie rozumie, występuje przeciwko Bogu (typowy mit poety romantycznego):
- poezja jest skarbcem pamiątek narodowych,
- poezja ma siłę zagrzewania do walki - poezja tyrtejska:
poezja narodowa spełnia rolę mistrza, który uczy miłości ojczyzny, budzi i
utrwala w ludziach uczucie patriotyzmu
na wzór poezji tyrtejskiej rozpala w narodzie nienawiść do wroga i pragnienie
walki o ojczyznę, mobilizuje ludzi do działania na rzecz kraju, nawet do
poświęcenia siebie
pieśń zawiera wzorce postępowania i zachowań, które mogą przejąć młodsze
pokolenia
poezja zawiera prawdę o dziejach narodu, przechowuje je i utrwala jego
historię, przekazuje ją młodszym pokoleniom: �Pieśń Wajdeloty"
�Stoi na straży narodowego pamiątek kościoła"
�O wieści gminna, Ty arko przymierza,
Między dawnymi i młodszymi laty.
W tobie lud składa broń swego rycerza
Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty"
- A. Mickiewicz - �III cz. Dziadów" - �Wielka Improwizacja"
Poezja - moc twórcza prawdziwego mistrza sprawia, że nikt go nie rozumie, jest
on samotny lecz za to obdarzony wielką siłą - tworzy (jak Bóg) i jest
nieśmiertelny (też jak Bóg)
- Poeta może swoją pieśnią poruszyć serca i umysły społeczeństw, wezwać do
buntu - nawet przeciw Bogu.
J. Słowacki
Prolog �Kordian"
- trzy Osoby prezentują odrębne stanowiska w sprawie poezji, wizja mesjanizmu i
poety Mesjasza, Osoba I wyobraża pogląd Mickiewicza - poezja mesjanizmu -
poświęcenie wybitnej jednostki, jaką jest poeta, która to koncepcja przynosi w
konsekwencji uspienie biernego narodu.
Osoba II - głosi poezję tyrtejską - sprzeczna wobec I teorii walczy, domaga się
aktywnosci i czynu. Lecz i ta nie jest zwycięska. Osoba III - wyraża pogląd
Słowackiego. jest to mit poezji jako �narodowej urny pamięci" która przechowa
wartości narodu by wydobyć je i wykorzystać w odpowiedniej chwili
�Grób Agamemnona" - poezja jako �lutnie Homera" - czarowna struna, której
uzywać można do utrwalenia i rozsławienia czynów zwycięskich i chwalebnych. Koń
poezji PEGAZ unosi poetę w poszukiwaniu wzorów. Poeta wrysowuje marzenie o
Polsce idealnej, jednolitej, nagiej w swej doskonałości, ojczyzny, kórej naród
się wskrzesił, opłacił śmiercią oczyszczenie grzechu. Jest to portret Polski
idealnej, potzreba poezji tyrtejskiej, która sięgnie do wnętrz i pobudzi do
czynu, rozgniewa, nawet uleczy.
�Testament mój" - poezja jest siłą, która trwa, jest wieczną i ma moc
przekształcenia ludzi małych, szarych, zwykłych w �aniołów" czyli w bohaterów.
Koncepcję poezji łączącą horacjańskie �Non omnis moriar" z ideą koncepcji
tyrtejskiej.
�Lecz zaklinam - niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec
A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec."
Wezwanie do bohaterstwa, do poświęcenia, wierzy Słowacki, że poezja będzie
oddziaływać na przyszłe pokolenia.
�Beniowski" - �Pieśń V" - wyznaczająca rolę poezji, poety, sługi , przewodnika
ludu �chodzi mi o to, aby język giętki powiedział wszystko, co pomyśli głowa".
Poezja musi wydobyć prawdę, uwypuklić, a nie uwięzić, poezja ma być prosta i
zrozumiała, łączyć pokolenia, poeta czuje się spadkobiercą J. Kochanowskiego.
�Język giętki" - to umiejętność żonglowania różnymi stylami i konwencjami,
podporządkowywanie słowa, treści, to radość która wynika z tworzenia. Poezja
musi dawać, być pożyteczna, poeta musi stać na czele ludu, prowadzić i nauczać.
Poeta śpiewa �sam sobie" na siebie bierze �ciężar walki", ucho ludzi jest mu
zupełnie zbędne.
- �Nie-boska komedia" - Krasiński
Poezja może być przekleństwem lub błogosławieństwem. Poeta musi spełniać
wielkie obowiązki - oto musi odznaczać się czystością moralną w życiu
prywatnym, być istotą szlachetną, niewinną. Romantyczne ujęcie poezji
wszechwładnej, siły nadprzyrodzonej stwarzającej lub niszczącej (Henryk - poeta
fałszywy, Maria i Orcio - poeci prawdziwi, błogosławieni). Poezja jest wielkim
dobrem, wynosi ponad tłumy, poeta jest sposobem na poznanie prawdy, życie poety
i jego czyny nie mogą być w sprzeczności z tymi ideałami. Trudno o ideał
człowieka godny nazwy poety.
- C.K. Norwid �Promethidion" - tu poeta zawarł swoje poglądy na temat artysty i
sztuki. Głosi, że artysta jest rzemieślnikiem, musi szukać prawdy, pracowicie
walczyć ze złem. Poezja jest �praktycznością", polem walki o prawdę, spełnia
więc cele użytkowe. �Nie miecz, nie tarcza bronią języka lecz arcydzieła".
POZYTYWIZM
- nowa odmienna od romantycznej wizja poety i poezji. Poeta i pisarz pracować
będą w służbie ludu, dla idei pomocy uciśnionym, by nieść oświatę i walczyć o
pracę u podstaw. Widać to w poezji Adama Asnyka �Do młodych" - w wierszu tym
nakazuje młodemu pokoleniu �nieść wiedzy pochodnię",
- �Użyteczność, utylitaryzm opiera się na zasadzie moralnej, która wymaga,
ażeby wszystkie czynności nasze zmierzały do jednego celu: do rozwoju i
udoskonalania, a w rezultacie do uszczęśliwienia najprzód całego społeczeństwa,
a następnie całej ludzkości. A jakże dopomóc może temu sztuka jeżeli zerwie z
życiem, nauką, przemysłem, teoriami społecznymi, jeżeli zamknie się szczelnie w
obrębie fantazji" - �Utylitaryzm w literaturze" - gazeta �Niwa"
�Artysta powinien przed wykonaniem swego dzieła powziąć cel jakiś społeczny,
utwór jego powinien mieć tendencję, bez tendencji nie ma dobrego dzieła sztuki,
są tylko mniej lub więcej pięknie wyrobione fatałaszki. - �Utylitaryzm w
literaturze" Piotr Chmielowski
MŁODA POLSKA
- przypomina mit poety - ptaka, samotnego, wyizolowanego, ustaliła swoje
oczekiwania wobec sztuki, kwintesencją tych zapatrywań stało się hasło �sztuka
dla sztuki"
�Sztuka nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie, jest absolutyzmem, bo
jest odbiciem absolutu duszy, sztuka stoi przed życiem, sztuka tendencyjna,
sztuka pouczająca, sztuka rozrywka, sztuka patriotyzm, sztuka mająca jakiś cel
moralny lub społeczny przestaje być sztuką, a staje się biblią pauperum.
Artysta uważa, że sztuka dla ludu, to wstrętne i płaskie bandażowanie sztuki" -
�Konfiter" Stanisław Przybyszewski
- K. Przerwa - Tetmajer - �Choć życie nic nie warte eviva lłarte"
- �Nie wierzę w nic" - silny motyw �exegi monumentum", przekonanie o
nieśmiertelności poety, którą dają mu jego słowa. Twórczość daje artyście
wyższość nad narodem nędznych �filistrów" czy ich �królami bez ziemi".
�Jedyną rzeczą wartą cokolwiek na ziemi jest sztuka". Tetmajer propaguje
waloryzację sztuki, uważając ją w ślad za filozofią Schopenhauera za jedyną z
możliwości ucieczki od tego świata.
- Wyspiański - �Wyzwolenie" - Konrad krzyczy: �Poezjo precz!, Jesteś tyranem",
Konrad czyni poezję odpowiedzialną za świadomość narodu.
W �Weselu" - poezja była siłą, która powołała do istnienia szereg widm, a poeta
słaby z manią rycerskiej wielkości nie sprostał zadaniu i wymaganiom chwili.
DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE
Nowa epoka - nowe spojrzenie na poezję i rolę poety.
�Zrzucam z ramion płaszcz Konrada" - A. Słonimski. Ponieważ starsze pokolenie
wybudowało piedestały, to młode będzie bawić się w �zwalanie sztuki z
piedestału".
�Do krytyków", �Prośba o piosenkę", �Poezje" - Tuwim - Poeta ma wcisnąć się w
tłum i z tej perspektywy ma tworzyć, bo takie jest miejsce poety.
�Manifest szalony" - K. Wierzyński - W utworze tym młodzieńczy, pełen energii
poeta przeciwstawia się pojmowaniu sztuki jako sfery świętej.
�Precz z poezjami! Z duszą tromtadrata!
Niech żyją bzdurstwa, bujdy, banialuki!
Dosyć rozsądku! Wiwat trans wariata!
Życie jest wszystkim! Nie ma żadnej sztuki!"
- Julian Przyboś - ten poeta był zdania, że poezja jest rzemiosłem, a poeta
pracownikiem w materiale słowa, rzemieślnikiem, który musi pracować nad
dążeniem do maksymalnej skrótowości intelektualizmu. Po wojnie Przyboś
występuje przeciw poezji turpistycznej i pomysłów, by brzydotę uczynić tematem
poezji w słynnym wierszu �Oda do turpistów"
- Broniewski �Poezje" - utwór ten to głos w dyskusji o kształt poezji. Poezja
wg. Broniewskiego ma być poezją rewolucyjną i poezją tyrtejską, czyli walczącą,
przynajmniej do czasu kiedy na świecie będzie grasować zło i ciemność. Odrzuca
typ poezji sentymentalnej, słodkiej, każe jej �przypiąć skrzydła do ramion",
być �werblem do marszu", �bić pięścią" - bo jest przecież orężem walczących.
WOJNA I CZASY POWOJENNE
- K. K. Baczyński i T. Gajcy - poeci straceńcy, uczestnicy powstania
warszawkiego, ofiary hitleryzmu. Wskrzesili mit poezji tyrtejskiej, typ
romantycznego poety - żołnierza, poświęcającego swoje życie. Warto podkreślić,
że poezja była dla nich też ucieczką od koszmaru świata, stosowali �Kolumbowie
20" zabieg �odrealnienia rzeczywistości", gdyż nie mogli do końca pojąć i
zaakceptować okropieństw wojny np. �Pokolenie" - K.K.Baczyński, �Do potomnego,
Wczorajszemu" - T.Gajcy, �Zdjecie ciężaru", �Żart patetyczny" - Tadeusz
Różewicz.
T. Różewicz �Bez" - zwątpienie w rolę poezji, Bóg przestaje nam być potrzebny i
sztuka także. We współczesnym świecie poezja traci na wartości �Nasze sieci są
puste, słowa są puste, nie mają zdolności nazywania"
�Drze się miękko" - tu: poeta i poezja także tracą swoją rolę, wiersz staje się
papierową papką �Zostało jeszcze trochę, zostały resztki języka" - całkowita
niewiara w znaczenie poezji.
Poezja to �walka o oddech", jest to protest przeciwko złu świata, braku
porozumienia między ludźmi, okrucieństwa współczesności. Poezja to wyznacznik
wartości i istota moralności człowieka, poeci muszą wziąć na siebie
odpowiedzialność, bo tworzenie jest obowiązkiem, nie darem.
- S. Grochowiak - �Rozmowa o poezji", �Ikar"
Głos Grochowiaka, to głos poety - turpisty. Protestuje przeciwko określeniu
dziedziny tematów, choroba są prawdą o człowieku, poezja zaś �wynika z brodawek
ogorka", czyli z rzeczy zwykłych, nie z natchnienia, romantycznego mitu
wzniosłości.
Cz. Miłosz - �W Warszawie", �Campo di Fiori", �Który skrzywdziłeś..."
Poeta rozważa problem roli poety we współczesnym świecie. Miłosz zauważa, że
pragnął być poetą radosnym, lecz historia i rzeczywistość nie pozwalają na to.
Poeta musi upamiętnić dzieje swojej epoki, być jej obiektywnym świadkiem,
sumieniem, ocalić �prawdę i sprawiedliwość", głosić przestrogę dla pokoleń,
karę dla zbrodniarzy. �Nie bądź bezpieczny, poeta pamięta" - cytat z wiersza
�Który skrzywdziłeś".
�Ars poetica" - Poezja często odzwierciedla złożoność natury człowieka, a poeta
pisze pod natchnieniem. Miłosz wręcz ironicznie przedstawia zadania poezji
współczesnej, określa ją mianem bredzenia, dzieła z kliniki psychiatrycznej.
Taka poezja nie pomaga człowiekowi znosić bólu i nieszczęścia. Miłosz dostrzega
także pożytek płynący z poezji, bowiem uświadamia człowiekowi złożoność jego
natury. W utworze �Wstęp do traktatu poetyckiego" pokazuje nam wyższość poezji
nad prozą, mówi: �Więcej waży jedna strofa niż ciężar wielu pracowitych
stronic".
Z. Herbert �Dlaczego klasycy?" - Herbert odrzuca sztukę bez wartości, grzebanie
się w duszy, cierpieniach jednego człowieka, opiewanie jego uczuć nie jest
tematem godnym poezji. Herbert nie chce �małej, rozbitej duszy z wielkim żalem
nad sobą". Chce on sięgać do wielkich tragedii, wielkich uczuć.