WETERYNARIA
WETERYNARIA
ANDROLOGIA
W PRAKTYCE
W PRAKTYCE
Marta Siemieniuch, Wiesław Bielas
Katedra i Klinika Rozrodu Chorób Przeżuwaczy i Ochrony Zdrowia Zwierząt,
Wydział Medycyny Weterynaryjnej Akademii Rolniczej we Wrocławiu
Obecnie koty stanowią coraz liczniejszą grupę pacjentów w lecznicach miejskich.
Rosną także wymagania właścicieli kotów rasowych odnośnie pomocy lekarza wetery-
narii w rozrodzie tych zwierząt. Powstają wciąż nowe rasy i odmiany kotów, od których
uzyskanie potomstwa niejednokrotnie stanowi wyzwanie, zarówno dla hodowcy, jak
i lekarza sprawującego opiekę nad hodowlą. Taką szczególną rasą kotów, których rozród
wymaga wiele cierpliwości, znajomości biologii rozrodu, a także odrobiny szczęścia,
jest kot abisyński, jak dotąd nielicznie w Polsce reprezentowany. Znana jest również
swoista niechęć kotów do niektórych osobników swojego gatunku i niedopuszczenie
przez kotkę do pokrycia wybranym przez właściciela samcem.
Pobieranie
i przechowywanie
nasienia kocura
oraz sztuczna inseminacja kotek
Pojawia się więc szerokie pole do takim wpływom. Zazwyczaj w ciągu całe- możliwia trzymanie niekastrowanego sam-
działania dla lekarzy specjalizujących go roku obserwuje się u nich aktywność ca w mieszkaniu. Znaczenie terytorium
się w rozrodzie kotów. Przyjmuje się, że płciową na podobnym poziomie, ponadto moczem nasila się w obecności innego doj-
koty należą do zwierząt poliestralnych kotki nawzajem stymulują się hormo- rzałego płciowo kocura oraz kotek w rui.
sezonowo, ich aktywność rozrodcza nalnie, co niejednokrotnie doprowadza Przy wyborze kocura rasowego przyszły
zaznacza się najsilniej w miesiącach do wystąpienia tzw.  permanentnej rui , właściciel powinien zwrócić także uwagę
wydłużającego się dnia świetlnego. trwającej kilka miesięcy. na to, czy pochodzi on z linii kocurów
Twierdzenie to jest jak najbardziej praw- Charakterystyczną cechą gatunku nieznaczących terytorium. Czasem jednak
dziwe w odniesieniu do dzikich kotów, jest występowanie zjawiska owulacji kastracja kota jest jedynym rozwiązaniem
podlegającym zmiennym warunkom prowokowanej (ovulatio violenta), mają- istniejących problemów. W takim wy-
atmosferycznym i obniżonej dostępności cej miejsce 24-48 h po spowodowanym padku, chcąc zachować cenny materiał
pokarmu. Zwierzęta trzymane w do- kopulacją wyrzucie LH. genetyczny kocura, można wypłukać
mach, często w hodowlach po kilka lub Behawior rozrodczy kocurów jest po- plemniki z najądrzy pokastracyjnie i na-
kilkanaście osobników, nie podlegają wszechnie znany i niejednokrotnie unie- sienie takie zamrozić. Pozwoli to stworzyć
banki nasienia zwierząt przekazujących
cenne cechy, które mają szansę zostać
utrwalone w populacji. Pokastracyjne
uzyskiwanie nasienia z najądrzy jest jedną
z metod otrzymywania plemników kota do
dalszych badań bądz
mrożenia. Innym
sposobem pozyskiwania nasienia od kota
jest pobieranie go na sztuczną pochwę
(vagina artificialis). Metoda ta wymaga
dużego zaangażowania ze strony lekarza,
zaufania właściciela i  współpracującego
kocura (fot. 1). Niestety, tylko około 20%
kotów udaje się przyuczyć do oddawania
nasienia przy wykorzystaniu tej metody.
Procedura ta powinna być przeprowadzo-
na w domu właściciela, w sprzyjającym
i niestresującym kota otoczeniu, w obec-
ności kotki w rui (fot. 2). Zazwyczaj oswo-
jenie się kota z lekarzem i trening zwią-
zany z nauczeniem kota ejakulowania do
sztucznej pochwy zajmuje 2-3 tygodnie
Fot. 1. i wymaga kilkunastu prób (1). Sojka
LISTOPAD-GRUDZIEC
" 6/2004
38
WETERYNARIA
ANDROLOGIA
W PRAKTYCE
W jednym ejakulacie kota znajduje się
średnio około 56 x 106 plemników.
Zazwyczaj pierwszy ejakulat od ko-
cura stanowi materiał do oceny jakości
nasienia i jego przydatności do przecho-
wywania w obniżonej temperaturze oraz
do celów sztucznej inseminacji.
Jak wspomniano wyżej, nasienie
kocura można uzyskać także pokastra-
cyjnie. Wprowadzenie do znieczulenia
oraz zabieg kastracji przeprowadza się
wg standardowych procedur. Jądra wraz
z najądrzami umieszczane są w roztwo-
rze soli fizjologicznej w temperaturze
38oC. Wszelkie materiały mające kon-
takt z nasieniem muszą być ogrzane do
temperatury 38oC, aby zapobiec szokowi
termicznemu (3, 4). Ostrzem skalpela
należy odreparować najądrza od jąder,
następnie najądrza umieścić na szkiełku
zegarkowym i wielokrotnie ponacinać. Na
tak przygotowaną tkankę nakrapla się
2 ml ciepłego rozrzedzalnika i pozosta-
Fot. 2.
wia w temperaturze 20oC na 30 minut.
zaleca pobieranie nasienia do szklanej wielu dawek inseminacyjnych. Pobrane 50 �l rozcieńczonego nasienia przenosi
probówki, u wylotu której znajduje się nasienie jest niezwłocznie rozrzedza- się na szkiełko podstawowe i ocenia
balonik służący do pipetowania płynów, ne znaną objętością rozrzedzalnika. w mikroskopie świetlnym odsetek plem-
mający stanowić  po obcięciu dolnej Kropla rozcieńczonego nasienia prze- ników poruszających się ruchem postę-
części  wejście do sztucznej pochwy. noszona jest na szkiełko podstawo- powym. Oblicza się także koncentrację
Zalecane jest również zanurzenie pro- we i mieszana z czterema kroplami plemników, wykonuje preparaty służące
bówki w pojemniku zawierającym wodę barwnika eozynowo-nigrozynowego; do oceny morfologii i żywotności plemni-
w temperaturze 44-46oC, stanowiącym następnie jedna kropla przenoszona ków w sposób opisany powyżej.
płaszcz wodny (2). jest na czyste szkiełko i wykonywany W wyniku doświadczeń własnych
Zastosowana przez nas modyfikacja jest rozmaz. Preparat taki posłuży do stwierdzono, że najlepszą przeżywalno-
umożliwia pobieranie nasienia do pla- porównania odsetka plemników mar- ścią i najsłabszymi zmianami morfolo-
stikowej probówki, znajdującej się przed twych (zabarwionych eozyną na kolor gicznymi charakteryzują się plemniki
użyciem w termosie, zachowującym różowy), plemników żywych (komórki przechowywane w rozrzedzalniku T II,
temperaturę 40oC. W termosie prze- nieprzepuszczające barwnika do swo- wykorzystywanym do konserwacji nasie-
chowywane są także materiały mające jego wnętrza, białe na fioletowym tle nia psa. Roztwór macierzysty ma nastę-
kontakt z nasieniem, tj. rozrzedzalnik, preparatu). Kolejna kropla nasienia pujący skład: TRIS 2,4 g, kwas cytrynowy
pipety, szkiełka podstawowe służące do służy do wykonania preparatu do oceny 1,4 g, glukoza 0,8 g, woda destylowana
wykonania preparatów do oceny morfolo- morfologicznej plemników danego osob- do 100 ml. Po 30 minutach, podczas
gicznej pobranego nasienia oraz barwnik nika. W tym celu preparaty barwione są których plemniki z rozpreparowanych
eozynowo-nigrozynowy, wykorzystywany metodą bydgoską lub według procedury najądrzy przechodzą do rozrzedzalnika,
do oceny żywotności plemników. opisanej przez Watsona (12). Ocenę obu dodaje się pozostałe komponenty, tj.:
Nasienie kocura charakteryzuje się preparatów przeprowadza się w mikro- 20% żółtka jaja kurzego, którego frakcja
bardzo małą objętością, wahającą się skopie świetlnym w pow. 200x, licząc lipoproteinowa chroni akrosomy przed
w granicach 40-50 �l. Fakt ten unie- 200 plemników. Oblicza się również szokiem chłodowym oraz stabilizuje fosfo-
możliwia wykonanie wielu badań na koncentrację plemników, która decy- lipidy błon komórkowych, Orvus Es Paste
jednej porcji nasienia czy stworzenie duje o liczbie dawek inseminacyjnych. w ilości 1%, dyspergującą żółtko oraz 4%
LISTOPAD-GRUDZIEC
" 6/2004
39
WETERYNARIA
ANDROLOGIA
W PRAKTYCE
glicerolu. Glukoza, TRIS i kwas cytrynowy Sztuczna inseminacja jest niejednokrot- Piśmiennictwo
stabilizują ciśnienie osmotyczne. nie jedyną metodą otrzymania potomstwa 1. Pope C.E.: Embryo technology in con-
Glicerol pełni funkcję krioprotektora od kocura, którego wybrana kotka nie servation efforts for endangered felids.
i u kotowatych może być dodawany do na- dopuszcza do aktu kopulacji (fot. 3). Theriogenology, 2000, 53, 163-174.
sienia w temperaturze pokojowej, w przeci- Nasienie podczas sztucznej insemina- 2. Sojka N.J.: Management of artificial
wieństwie do plemników innych gatunków, cji może zostać zdeponowane w pochwie breeding in cats, [w:] Current Therapy
na które oddziałuje toksycznie (7). lub macicy. Budowa narządu rodnego in Theriogenology 2., W.B. Saunders Co;
Philadelphia, 1986. 805-808.
3. Schafer S., Holzmann A.: The use of
transmigration and SpermacTM stain
to evaluate epididymal cat spermato-
zoa,  Animal Reprod. Scient. 2000,
59, 201-211.
4. Spindler R.E., Wildt D.E.: Circannual
variations in intraovarian oocyte but not
epididymal sperm quality in the domestic
cat.,  Biol. Reprod. 1999, 61, 188-194.
5. Bielas W.: Ocena jakości nasienia
knura zamrożonego w słomkach,  Me-
dycyna Wet. 1996, 54,258-260.
6. Bielas W., Dubiel A.: Konserwacja na-
sienia knura w niskich temperaturach,
 Medycyna Wet. 1995, 46, 454-456.
7. Axner E.: Mating and artificial insemina-
tion in domestic cats. [w:] Simpson G.,
England G.C., Harvey M. (Eds.); British
Small Animal Veterinary Association
Manual of Small Animal Reproduction
and Neonatology. BSVA, Chetenham,
UK, 1998, rozdz. 10, 105-111.
8. Farstad W.: Current state in biotech-
nology in canine and feline repro-
Fot. 3.
duction, Anim. Reprod. Scient. 2000,
Jeżeli nasienie ma być przechowywane kotki uniemożliwia w zasadzie transcer- 60-61, 375-385.
w temperaturach dodatnich, czyli w sta- wikalne unasiennienie samicy. Zaleca 9. Luvoni G.C., Kalchschmidt E., Leoni
nie płynnym, po kolejnych 30 minutach się inseminację dopochwową, w pobliże S., Ruggiero C.: Conservation of feline
schładzane jest do temperatury 15oC szyjki macicznej, ponieważ taki typ semen. Part I: Cooling and freezing
przez 20 minut, następnie umieszczane unasienniania ma miejsce w naturze, protocols. J. Feline Med. Surgery 2003,
w temperaturze 5oC. Nasienie takie z re- nie powodując uszkodzeń dalszych 5, 203-208.
guły zachowuje dobrą żywotność, tj. na odcinków narządu płciowego (7, 8, 9, 10. Platz C.C., Wildt D.E., Seager S.W.J.:
poziomie 30-40% przez 72 h. 10). Dawka inseminacyjna dla kotki Pregnancy in the domestic cat after
Nasienie przygotowywane do mrożenia powinna zawierać od 5 x 106 do 3 x 108 artificial insemination with previously
w parach ciekłego azotu po ekwilibracji plemników 0,1 do 0,2 ml rozrzedzonego frozen semen. J. Reprod. Fertil. 1978,
w temperaturze 20oC schładza się do nasienia (11). 52, 279-282;
temperatury 5oC przez 15 minut, pa- Pamiętając o tym, że kotka należy do 11. Tsutsui T., Tanaka A., Hori T.: Intratu-
kuje w słomki plastikowe o objętości samic z indukowaną owulacją, należy bal insemination with fresh semen in
0,25 ml, umieszcza w parach ciekłego wyrzut oocytów do jajowodów sprowoko- cats. J. Reprod. Fertil. 2001, suppl. 57,
azotu, następnie zanurza w ciekłym wać farmakologicznie. W tym celu stosu- 347-351.
azocie w temperaturze -196oC. Nasienie je się preparaty hCG w ilości 250 IU i.m. 12. Watson P.F.: Use of Giemsa stain to de-
przechowywane w ten sposób ma prak- (np.: Chorulon�) pierwszego lub drugiego tect changes in acrosomes of frozen ram
tycznie nieograniczony czas przydatności dnia fazy estrus. spermatozoa. Vet. Rec. 97, 1975, 12-15.
do inseminacji. Owulacja ma miejsce 26-29 h po
Rozmrażanie słomek odbywa się w łaz
- iniekcji. q�
ni wodnej w temp. 37oC przez 10 sekund. lek. wet. Marta Siemieniuch
Zdjęcia wykonano w hodowli kotów perskich
W badaniach własnych uzyskano 60-70% Wrocław, ul. Pautscha 5/7
i egzotycznych  7 Bez Atu Doroty Krasuskiej
plemników ruchliwych po rozmrożeniu. we Wrocławiu. e-mail: [e-mail]
LISTOPAD-GRUDZIEC
" 6/2004
40