Gniew
 biologia agresji
i przemocy
Agresja
Zachowanie celowe, ukierunkowane na
zewnÄ…trz lub do wewnÄ…trz, majÄ…ce na
celu spowodowanie szkody fizycznej
lub psychicznej innemu osobnikowi,
przedstawicielowi tego samego lub
innego gatunku
" Agresja może przejawiać się w każdym
zachowaniu, które prowadzi do
zaszkodzenia komuÅ› czy do zniszczenia
czyjejś własności (Vasta, 2005)
Zachowanie agresywne - zachowanie
umyślne, musi pojawić się intencja
wyrzÄ…dzenia szkody [w tym momencie
konsekwencje nie mają aż tak
kluczowego znaczenia]
Agresja
" Zjawisko złożone nawet u zwierząt
 S. Freud - agresja to popęd szukający
ujścia
 E. Fromm - instynkt śmierci, prowadzący
do agresji
 K. Lorenz - instynktowna skłonność do
agresji
Psychologia
" agresja wroga
 skierowana na zranienie lub zadanie bólu, wyrządzenie zła
" agresja instrumentalna
 skierowana na otrzymanie, uzyskanie czegoÅ›, zastraszenie,
usunięcie konkurencji itp.
" agresja prospołeczna
 ochrona interesów społecznych, obrona
" agresja indukowana
 efekt psychomanipulacji
" agresja relacyjna
 skierowana na zniszczenie relacji społecznych, na
manipulowanie innymi
" autoagresja
 skierowana na własną osobę
Biologia
" atak Å‚owczy (morderczy)
 w celu zdobycia pokarmu
 u człowieka agresywne zachowania zorganizowane
(wojsko, policja, mafia) oraz akty zbrodnicze
(morderstwa, przemoc seksualna)
" atak afektywny (emocjonalny)
 zachowania obronne
" autoagresja
 agresja skierowana na własną osobę
Zachowanie wyuczone?
" Człowiek uczy się zachowań
agresywnych, nabywa je pod
wpływem oddziaływań środowiska
" Oddziaływania środowiska mogą
nauczyć współpracy z innymi,
przyjaz
ni, bÄ…dz
agresji
Podstawowe mechanizmy nabywania
zachowań agresywnych
" Warunkowanie klasyczne
" Warunkowanie instrumentalne
" Naśladowanie
Warunkowanie klasyczne
(reaktywne, pawłowskie)
" Organizm wyposażony jest w repertuar
wrodzonych reakcji (bezwarunkowych),
które pojawiają się w wyniku działania
bodz
ca bezwarunkowego
"  Przewidywanie pojawienia siÄ™ bodz
ca
bezwarunkowego
" Kojarzenie bodz
ca z sygnałami, które
z nim współwystępują lub go poprzedzają
Przykłady
" Przezywanie lub obrażanie - reakcja atakiem
" Widok pajÄ…ka - zabicie (generalizacja
bodz
ca)
" Nowa zabawka u innego dziecka  popychanie
i wyrywanie zabawki
" Atak fizyczny - odpowiedz
fizycznym
atakiem
" Automat połyka monetę - kopnięcie go
z rozbiegu prosto w szybkÄ™
Mechanizm warunkowania klasycznego
" sygnały wywoławcze agresji (bodz
ce
spustowe), zwiększające
prawdopodobieństwo, pojawienia się
w danej sytuacji zachowań agresywnych
" gdy w polu widzenia danej osoby występują bodz
ce,
kojarzone z agresją (np. pistolet, rękawice
bokserskie etc.) zachowania agresywne pojawiajÄ…
się częściej, niż wtedy, gdy dana osoba nie jest na
te bodz
ce wystawiona (mimo, że nadal jest w ten
sam sposób rozzłoszczona)
Warunkowanie instrumentalne (sprawcze)
" Nauka reakcji na podstawie obserwacji
konsekwencji, do których te reakcje
prowadzÄ…
 pozytywny czynnik wzmacniajÄ…cy reakcja
przynosi korzyÅ›ci ®ð zwiÄ™kszenie czÄ™stoÅ›ci
wykonywania
 negatywny czynnik wzmacniajÄ…cy reakcja
przynosi szkody ®ð zmniejszenie czÄ™stoÅ›ci
wykonywania
Przykłady
" Kradzież pieniędzy prowadząca do zysku
" Pobicie dziecka w szkole  strach innych
dzieci, "awans" w hierarchii szkolnej,
ustępowanie innych
" Przeszkadzanie nauczycielowi - śmiech
kolegów, "awans" w hierarchii szkolnej
" Obrażenie partnera (np. żony czy męża)
ustępowanie i uległość
" Zapłata za pobicie
Naśladowanie
(teoria społecznego uczenia się,
modelowanie)
" Naśladowanie zachowań, zaobserwowanych
u innych ludzi (modeli)
 wysoko postawionych w hierarchii społecznej.
 autorytetów
 nagradzanych za swoje zachowanie
(np. osiÄ…gajÄ…cych cel poprzez zachowania
agresywne, tak jak bokser, który zwycięża na
ringu)
Sytuacje wzmagajÄ…ce  zachowania
naśladowcze
" pobudzenie emocjonalnie podczas
obserwacji
" koncentracja uwagi na modelu
" przekonanie o możliwości wykonania
danego zachowania
Zachowanie spowodowane
frustracjÄ…?
Zachowania agresywne sÄ… poprzedzone
frustracjÄ….
Pierwszym odruchem, który pojawia się w
odpowiedzi na frustrację jest próba jej
usunięcia, ominięcia i mobilizowania wysiłków
do osiągnięcia celu. Gdy to się nie udaje
pojawia siÄ™ instynktowna reakcja agresji.
Siła frustracji
" Bliskość celu i niemożność jego
osiągnięcia
" Wartość celu, którego nie można
osiągnąć
" Brak zrozumienia powodów nieosiągalności
celu
Przyczyny frustracji
" bieda i bezrobocie
" ból podniesienie poziomu irytacji
i gotowości do agresji
" przegęszczenie
" temperatura powietrza
Zachowania wrodzone
Agresja działa podobnie jak większość
popędów  np. głód czy popęd seksualny.
Energia popędu kumuluje się aż dochodzi
do stanu krytycznego, wtedy pojawiajÄ…
się zachowania agresywne, których
funkcjÄ… jest zmniejszenie poziomu
napięcia popędowego
Ewolucyjne znaczenie
zachowań agresywnych
" Dobór naturalny
" Dobór płciowy
 Dostęp do wody i pożywienia
 Dostęp do bezpiecznego schronienia
 Obrona terytorium
 Obrona potomstwa
 Obrona przed atakiem drapieżnika
 Zachowania zrytualizowane
Ewolucyjne znaczenie
zachowań agresywnych
" Zachowanie agresywne jest
zachowaniem naturalnym,
korzystnym i pobudzającym układ
nagrody
 agresja wewnątrzgatunkowa może się
jednak wznieść się do poziomu
patologicznego ®ð Å›mierć lub kalectwo
przeciwnika
Agresja u hominidów
" Dominacja w obrębie grup
shierarchizowanych
" Kontratak obronny przeciwko agresorom
" Agresja moralisty, wykorzystywana
w celu wymuszenia zasad
" Obrona i zdobywanie terytorium
" Akty agresji wobec ofiary
" Agresja o charakterze seksualnym
E.O.Wilson  O naturze ludzkiej
Geny, czy środowisko?
Rodzice  stabilni
Brak genetycznie
uwarunkowanej agresji
Adopcja do Adopcja do
rodziny  stabilnej rodziny  rozchwianej
Dzieci  stabilne Dzieci  stabilne
Geny, czy środowisko?
Rodzice  rozchwiani
Genetycznie
uwarunkowana agresja
Adopcja do
Adopcja do
rodziny  rozchwianej
rodziny  stabilnej
Dzieci  stabilne
Dzieci  rozchwiane
(czas adopcji)
Geny, czy środowisko?
" Zachowania agresywne mają komponent zarówno
genetyczny, jak i środowiskowy
 udział czynników zmienia się wraz z wiekiem
Współczynniki korelacji dla zachowań agresywnych
91%
Bliz
nięta MZ
Młodzież
73%
Bliz
nięta DZ
52%
Dorośli
Bliz
nięta MZ
23%
Bliz
nięta DZ
Układ limbiczny
" kora zakrętu obręczy
" kora okołowęchową
" wzgórze
" podwzgórze
" hipokamp
" sklepienie
" ciała suteczkowate
" jądra migdałowate
Układ limbiczny
" Kontroluje emocje i popędy
organizmu, pamięć ruchów,
konsolidacja pamięci
Regiony mózgu związane z odczuciem agresywnego gniewu
" Badania prowadzone głównie na kotach
wykazały:
" podwzgórze boczne, hipokamp - rola w
wywołaniu ataku typu łowczego
podwzgórze przyśrodkowe oraz
substancję szarą okołowodociągową 
rola w wywoływaniu ataków
emocjonalnych
" - agresja Å‚owcza
" jądra migdałowate - agresja afektywna
" przegroda - agresja Å‚owcza, agresja
afektywna
" Badania na ludziach prowadzone
technikami obrazowania mózgu wydają
się wskazywać, że agresywni
zbrodniarze wykazujÄ… zmniejszonÄ…
aktywność obszarów kory czołowej, w
odróżnieniu od przestępców
seksualnych, u których raczej występują
patologie w obszarze kory skroniowej
Hormony agresji
" Badania chłopców w wieku 15-17 lat:
chłopcy byli oceniani przez swoich
rówieśników pod względem zachowań
agresywnych, a następnie mierzono
u tych chłopców poziom testosteronu
(Vasta, 1995)
" Korelacja poziomu testosteronu we krwi
z ocenami rówieśników dotyczącymi
agresji słownej i fizycznej, szczególnie
agresji odwzajemnionej (Vasta, 1995)
" Testosteron wpływa odmiennie na styl
zabaw chłopców i dziewcząt
 chłopcy preferują zabawy ruchowe
i w większych grupach, co umożliwia im
realizację bardziej agresywnych zachowań
Hormony agresji
" Testosteron  hormon wzmacniajÄ…cy
zachowania agresywne
 receptory testosteronu w prążku
krańcowym
 przy aktywności prążka krańcowego
testosteron wzmaga natężenie
przepływu informacji (zwiększenie ilości
impulsów na jednostkę czasu)
" Estrogen  hormon wzmacniajÄ…cy
zachowania agresywne u kobiet
" U hien, u której poziom testosteronu
u obu płci jest bardzo wysoki
agresywność jest tak wielka, że
przeżywa tylko jedno szczenię
zagryzając pozostałe
" Wysoki poziom testosteronu stwierdzono
u agresywnych przestępców
" Stosowanie androgenów (np. przez
kulturystów) powoduje agresywność
" U póz
no dojrzewających chłopców i dziewcząt,
którym w celu przyspieszenia pokwitania
stosowano hormony okazało się, że
testosteron zwiększa agresywność u chłopców,
natomiast estrogen wywołuje wzrost
agresywności u dziewczynek
" Poziom agresji, instynkt opiekuńczy u
ssaków jest podobny jak u ludzi
" Poziomu agresji u mężczyzn i kobiet
zależy od dawki męskich hormonów w
okresie płodowym
" Największe skłonności przestępcze
występują u chłopców w okresie dojrzewania
" Wysoki poziom testosteronu wywołuje
postawy dominacji, pewności siebie,
skłonność do rywalizacji
" Innym hormonem mającym wpływ na agresję
jest kortyzol: niski poziom kortyzolu
w wieku 7-12 lat jest skorelowany
z 3-krotnie częściej przejawianymi
zachowaniami aspołecznymi
Geny agresji
" Kodujące białko zdolne wytworzyć tlenek azotu
- neuronalna syntaza tlenku azotu (nNOS)
 Ekspresja genu w obszarach mózgu
odpowiedzialnych za powstawanie agresji
(w układzie limbicznym)
 Mutacja powoduje wzrost agresji
" Kodujące białko receptorowe 5-HT1B
serotoniny
 Mutacja powoduje wzrost agresji
" Kodujące monoaminooksydazę A rozkładającą
serotoninÄ™
Neuroprzekaz
niki i metabolity
" Serotonina
 podwyższenie poziomu powoduje spadek
agresji
 poziom serotoniny można regulować poprzez
zmiany w środowisku (np. wymuszona zmiana
hierarchii w stadzie)
" Glukoza
 obniżenie poziomu powoduje wzrost agresji
" Cholesterol całkowity
 obniżenie poziomu powoduje wzrost agresji
Przemoc zawsze
jest okrutna,
nawet, jeśli
słuszny jest jej
powód
F.Schiller