Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 1
Antropologia  dziedzina badająca społeczeństwa pierwotne oraz współczesne. Powstała w
drugiej połowie XIX wieku.
Bodz
cem do myślenia antropologicznego jest obcość, inność społeczeństw, które
postrzegamy jako inne od naszych. Zadziwienie, że ludzie mają inne obyczaje, fizjonomię,
kulturę sprawiły, że wykształciła się nauka zwana antropologią.
Człowiek jest istotą stworzoną przez kulturę i jednocześnie ją tworzącą.
Prageneza antropologii  podróż człowieka w nieznane i poznanie obcych ludzi nie
definiowanych jako  swoi . Zadziwienie, ciekawość obcymi kulturami.
Wielkie odkrycia geograficzne. Odkrycie innego świata. Zastanawiano się czy ludzie tam
mieszkający są ludzcy, stworzeni przez Boga, czy to w ogóle są ludzie. Pytania były stawiane
z punktu widzenia naszej kultury  pytania etnocentryczne.
Etnocentryzm  poznawanie i ocenianie innej kultury przez pryzmat własnej. Wzmacnia on
własną tożsamość. Zetknięcie z obcością utwierdza nas w przekonaniu, że nasze życie jest
lepsze. Twórcą pojęcia jest W G Sander.
Cechy etnocentryzmu:
- Zamknięcie na obcą kulturę
- Podtrzymywanie własnej tożsamości
- Etnocentryzm zawsze występuje w pierwszym zetknięciu z obca kulturą
Etnocentryzm może wynikać z:
- Przynależenia do innej kultury
- Przekonania, że jesteśmy lepsi
Indianie  postawy wobec nich
1) Montagne  uważał, że należy opisywać zjawiska kulturowe z perspektywy tej kultury,
którą się ocenia. Europejczycy powinni odrzucić chęć dominacji nad innymi kulturami.
Rousseau  cywilizacja deprawuje człowieka.
2) Postawa etnocentryczna
 De las Casa (hiszpański ksiądz). Indianie to ludzie stworzeni przez Boga. Są to
istoty wartościowe, pracowite, dobre, ale w ich życiu brakuje im Boga. Należy
Go im przedstawić. Do szczęścia Indianom brakuje jedynie chrześcijaństwa.
Indianie są prawie doskonali (humanizm). Należy ich ewangelizować
(etnocentryzm).
 Etnocentryzm twardy  kultura europejska jest najlepsza, nadrzędna. Inne
kultury są dzikie, niższe. Kultura ujarzmia naturę. Należy dzikiego
cywilizować, by wyplenić u niego cechy wytworzone przez naturę.
Pigmeje  ognisko łączące ludzi i małpy.
Oświecenie zaczęło doceniać wartość innych cywilizacji (np. Chiny).
W oświeceniu rodzi się schemat stadialnego rozwoju kultur:
1) Dzikość
2) Barbarzyństwo
3) Cywilizacja
Człowiek cywilizowany ma się tak do człowieka dzikiego jak teraz
niejszość do przeszłości.
Racjonalizacja naszego poczucia wyższości. Europejczycy są coraz bardziej przekonani o
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 2
słuszności ekspansji i brania pod swe wpływy kulturowe innych ludów. (Polityka i
gospodarka też się liczy).
Pod koniec oświecenia Europejczycy obejmowali wpływem ludność o liczbie � ludności
Europy. Potem kontroluje 30% ludności świata. Przed I Wojną Światową 85% świata to
kolonie.
Zagadnienia antropologiczne były badane jeszcze przed powstaniem samej nauki. (np. przez
filozofię). Kiedy antropologia stała się nauką wiele jej zagadnień było już opracowanych 
np. problem postępu.
Antropologia powstała w UK. Jej ojciec Edward Tylor założył katedrę antropologii w
Oxfordzie. Tylor reprezentował pierwszy nurt w antropologii, czyli ewolucjonizm. Był to
dominujący kierunek we wszystkich naukach  fascynacja teorią Darwin a.
Zasługi Tylor a dla antropologii:
- Stworzył antropologię jako naukę.
- Pierwsze koncepcje kultury i wytyczenie pierwszych dróg badania kultury.
- Definicja kultury  kultura, czyli cywilizacja. Złożona całość, obejmująca wiedzę,
wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje oraz inne zdolności i nauki zdobyte
przez ludzi jako członków społeczeństwa.
Definicja ta określa bardzo szerokie pole dla antropologii  wszelki przejaw działania
ludzkiego. Wszystko, co robimy jest kulturą.
Człowiek się uczy kultury jako członek społeczeństwa. Kultura jest atrybutem ludzkości, jest
tym, co odróżnia człowieka od reszty przyrody. Kulturę nabywamy i należy ona zawsze do
jakiejś grupy. Człowiek może tworzyć kulturę i ją przekazywać.
Wg Kłoskowskiej kultura jest przedłużeniem natury.
W perspektywie ontogenetycznej  kultura jest zaprzeczeniem natury.
Ewolucjonizm  pierwszy kierunek w antropologii (L. Morgan, J. Frazer)
1. Świat ludzi i zwierząt podlega tym samym prawom i tak samo powinien być badany.
Antropologia powinna być nauką na wzór nauk przyrodniczych. Jej zadaniem jest
generowanie ogólnych praw i teorii.
2. Badanie zależności powinno być zajęciem antropologii.
3. Jedność ludzkiej natury. Ludzie są tacy sami i podobnie będą się zachowywać w
podobnych warunkach.
4. Genetyzm  przekonanie, że wyjaśnienie zjawiska polega na wskazaniu jego z
ródła.
5. Wszystko podlega zmianie. Zmiana jest ogólna prawidłowością. Świat jest
dynamiczny. Zmiana jest zawsze progresywna, jest postępem, przechodzenie od
czegoś mniej złożonego, do czegoś bardziej złożonego (darwinizm). Zmiana jest
zawsze postępem i ma charakter pozytywny.
Postęp jest ciągły, stopniowy, nierównomierny, jednoliniowy.
Ewolucjonistów kultura interesowała jako atrybut ludzkości. Miarą postępu, wg
ewolucjonistów, jest technologia, wymiar cywilizacyjny.
Ewolucjoniści nie korzystali z regularnych badań empirycznych, tylko z opowieści
podróżników, misjonarzy itp. Podstawiali dane empiryczne do określonych schematów. Jeśli
dane  nie pasowały to sądzono, że zostały one błędnie zebrane. Schemat był zawsze dobry to
dane mogły być złe  jest to zarzut metodologiczny. (+ brak badań terenowych).
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 3
W pewnym momencie zaczęto kwestionować wiarygodność ewolucjonizmu.
�� Zarzut metodologiczny.
�� Nie każda kultura rozwija się w ten sam sposób, nie jest to uniwersalne.
�� Grzech etnocentryzmu.
Nurty antropologii:
1. Ewolucjonizm i dyfuzjonizm (nurty pierwotne)
Dyfuzjonizm  nurt mało popularny, w dużej mierze przeciwny ewolucjonizmowi.
Zakładał, że człowiek rzadko kiedy wpada na dobry pomysł, dlatego wszystko, co uzyskała
ludzkość jest wynikiem przepływu dóbr między kulturami.
2. Funkcjonalizm (Anglia) i równolegle Szkoła Amerykańska.
Szkoła Amerykańska: nurt kultury i osobowości, integracja kultury, badania nad
językiem.
3. Strukturalizm.
4. Antropologia symboliczna (współcześnie).
Badania terenowe (Malinowski)
1. Przedstawienie organizacji plemienia  szkielet kultury.
2. Wypełnienie szkieletu konkretną treścią  ciało i krew.
3. Duch  zbiór dokumentów w postaci wypowiedzi, typowych wydarzeń, form
magicznych. Tubylcza mentalność.
Te 3 drogi prowadzą do uchwycenia tubylczego punktu widzenia w myśl relatywizmu
kulturowego i zrozumienie jego poglądu na świat.
Co trzeba zrobić, by poznać kulturę?
- Udać się do społeczności.
- Być tam długi czas.
- Pełna izolacja od własnej kultury, np. od misjonarzy.
- Poznanie języka społeczności.
- Pogłębiona obserwacja oparta na interakcji z  innymi .
Teren  odległa przestrzeń, obszar oddalony od własnej kultury, również w sensie
geograficznym.
Kryteria badań:
- Długość pobytu.
- Interakcja bezpośrednia.
- Rozumienie języka.
- Intensywność, powtarzalność kontaktu lub intensywne przebywanie.
Badacz:
- Przygotowany do podróży.
- Powinien zachowywać swoją tożsamość  nie być kosmopolitą.
- Dystans wobec płci, rasy i seksualności.
- Transwestytyzm  zmiana tożsamości przez zmianę wyglądu kulturowego:
a) Przebranie się w strój tubylców
b) Poprzez własny strój podkreślanie własnej odrębności (bardziej
poprawne).
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 4
Kulturowe uwarunkowania płci
�� Relacje między kultura i naturą najlepiej uwydatniają się, kiedy rozmawiamy o płci.
�� Kobiety rodzą dzieci i to się potem przekłada na ich rolę społeczną.
�� Są przypisane cechy związane z byciem kobietą i mężczyzną. Jest to inwencja
kulturowa, przyzwyczajenie kulturowe, nasza wizja, jacy powinniśmy być. Role są dla
nas naturalne i oczywiste jako dla ludzi w ogóle.
Margaret Mead (uczennica F. Boas a, założyciela antropologii amerykańskiej).
Kultura osobowości.
- Środowisko kształtuje osobowość.
- Fazy rozwoju człowieka są uzależnione od cywilizacji, w jakiej żyją.
Podział na 3 społeczności dokonany przez Mead.
1. Arapesh owie  unikają rywalizacji, spokojni, opiekujący się potomstwem (opieka
macierzyńska), wrażliwi, serdeczni, mili, ufni, otwarci.
- Przez pierwsze miesiące matka nie wypuszcza dziecka z rąk. Płacz dziecka jest
wielką tragedią.
- Dzieci sypiają z matką, dziecko ma stałe poczucie ciepła i bezpieczeństwa.
- Dzieciak siusia pod siebie i nie jest to złe. Potem jak jest już dorosły to nie umie
panować nad tą częścią fizjonomii. (np. ze strachu siusia).
- Wszyscy są dla dziecka krewnymi, albo przez krew, albo przez powinowactwo.
Efektem takiego traktowania jest wykształcenie cech (opisanych powyżej) w takim
samym stopniu u mężczyzn, jak i u kobiet.
2. Mundgumorowie
- Potrzebne są dziewczynki, bo można je wymienić na męża. Kobieta przynosi
korzyść rodzinie, chłopców się niechętnie rodzi.
- Stosunkowo często rodzą się bliz
nięta. (jeśli chłopiec i dziewczynka to chłopca się
raczej zabija).
- Niemowlęta trzyma się w półokrągłym, niewygodnym dla dziecka koszu.
- Jeśli dziecko zaczyna płakać, kobieta zaczyna drapać w kosz. Jeśli dzieciak się nie
uspokoi, to dostaje pierś. Jeśli przestanie ssać, to wraca z powrotem do kosza,
dlatego niemowlęta piją mleko szybko i zachłannie.
- Konieczność opieki nad chorym dzieckiem wkurza wszystkich.
- Dzieci wychowywane są bez miłości.
Efektem takiego traktowania jest wykształcenie takich cech, jak: brak opiekuńczości, brak
uczuć macierzyńskich, wrogość, agresja, rywalizacja, podejrzliwość, brak ufności, brak
poczucia bezpieczeństwa, konfliktowość. W ten sam sposób zachowują się i kobiety, i
mężczyz
ni.
3. Społeczność Tchambuli  żyje zasadniczo dla sztuki.
- Bardziej interesują się ceremoniałami, niż okazjami, z okazji których są one
wyprawiane.
- Mężczyz
ni głównie zajmują się sztuką, grają na instrumentach, wytwarzają maski,
organizują ceremonie.
- Kobiety darzą się uczuciem solidarności i przyjaz
ni. Pracują grupami, razem
gotują itp.
- Mężczyz
ni atmosfera napięcia, podejrzliwości. ( Usiadł z prawej strony 
ciekawe, o co mu chodziło?)
- System patrylinearny  obejmuje ziemie i domy.
- Kobiety łowią ryby, rozporządzają dochodami.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 5
Kobiety Mężczyz
ni
�� Solidarne �� Kłótliwi
�� Dobrze zorganizowane �� Sfrustrowani
�� Pracowite �� Podejrzliwi
�� Niekonfliktowe �� Drażliwi
�� Utrzymują dom �� Próżni
�� Decydują o funkcjonowaniu �� Zajmują się głównie działalnością
społeczności artystyczną
�� Są zależni od kobiet
Wnioski:
�� Nie zawsze osobowość społeczna kobiet i mężczyzn jest zróżnicowana przez płeć.
�� Kultura (nie natura!) kształtuje cechy związane z płcią.
Jednostki kulturowo wywłaszczone  ich zachowanie odstaje od wzoru, np. Arapesh u
Mundgumorów.
M. Moir, D. Jesel
�� Różnice między kobietą i mężczyzną wynikają z funkcjonowania mózgu.
�� Mózg ma 2 półkule.
- Lewa półkula  zdolności werbalne, językowe, postrzegania szczegółów, funkcje
praktyczne, funkcje konkretne, porządek linearny.
- Prawa półkula  funkcje wizualne, przestrzenne, postrzeganie całościowe, funkcje
emocjonalne, abstrakcyjne, kształty i schematy.
�� U kobiet podział między prawą i lewą półkulą jest mniej wyróżniony, ośrodki są
bardziej rozproszone  mniej wyspecjalizowane.
�� Lewa półkula odmiennie zorganizowana u kobiet i mężczyzn.
- Funkcje mechanizmów językowych  skłonność do werbalizacji. Kobiety są bardziej
efektywne, szybciej opanowują zdolności językowe.
- Mężczyz
ni nie dają się łatwo rozpraszać zbędnymi informacjami. Mężczyz
ni mogą
robić dwie rzeczy na raz.
- Mężczyz
ni mają zdolność do abstrakcyjnych zadań matematycznych.
- Kobieca intuicja  kobiety mają więcej połączeń i mogą więcej analizy zrobić, mimika
twarzy, gestykulacja, barwa głosu.
Gender studies - nastawienie feministyczne
Reklamy odmiennego stereotypu  reklama z Georgem i samochodem. (Wyposażenie nie
obejmuje Georga).
D. Riesman
- Określony typ społeczeństwa uwarunkowuje określony typ osobowości:
a) Społeczeństwa sterowane tradycją  człowiek kieruje się tradycją.
b) Społeczeństwa wewnątrzsterowne  człowiek wewnątrzsterowny.
c) Społeczeństwa współczesne  Człowiek zewnątrzsterowny.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 6
Pokrewieństwo i rodzina
Rodzina i system pokrewieństwa są pierwotną organizacją struktury społecznej.
Zasada egzogamii i endogamii.
- Egzogamia  nakaz wyboru partnera z poza grupy (zakaz kazirodztwa).
Zakaz kazirodztwa  jedna z najbardziej uniwersalnych norm we wszystkich
społeczeństwach. (Kazirodztwo jest genetycznie szkodliwe dla potomstwa). Powoduje
silne napiętnowanie.
Kazirodztwo wprowadzone ze względów:
- Biologicznych
- Psychologicznych  jest to destruktywne, wprowadza inny typ relacji, jaka
powinna być między członkami rodziny.
- Zakaz sprzyja integracji większej liczby ludności. Rozszerzenie
pokrewieństwa i powinowactwa na inne grupy.
- Endogamia  nakaz doboru partnera ze swojej grupy.
�� Małżeństwa kuzynów równoległych
[obrazek]
�� Małżeństw kuzynów krzyżowych.
[obrazek]
Semici i Arabowie w starożytności to praktykowali. W Australii małżeństwa krzyżowe są
dość rozpowszechnione.
Miejsce zamieszkania
1) Neolokalność  nowa siedziba; obecna w naszej kulturze.
2) Bilokalność  albo u męża, albo u żony; obowiązuje również u nas.
3) Matrylokalność  u rodziców żony. Zależy od uwarunkowań społecznych, systemu
pokrewieństwa.
4) Patrylokalność  u rodziców męża. U nas dawniej patrylokat.
Stosunki wzajemnego unikania się:
- matrylokat  teściowa i zięć
- patrylokat  synowa i teść
Rytualne żartowanie z innych osób. Budowanie przerysowanej więzi poufałości. (Kuzynowie,
wujowie, siostrzenice, szwagrzy...)
Liczba osób w związku
1) monogamia
2) poligamia
�� poliginia  mężczyzna i kobiety. (Częsty typ małżeństwa w innych kulturach).
Powody:
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 7
- Powinność opieki na starość, im więcej dzieci, tym lepiej.
- Przekonania religijne, pamięć o osobie, kult przodków.
Występowanie: Afryka, Bliski Wschód, religia muzułmańska.
�� Poliandria  kobieta i mężczyz
ni. Żona wszystkich braci  poliandria frateralna.
Występowanie: południowe Indie  fakt zatrzymania ziemi, ojcostwo społeczne.
Rozwiązywanie małżeństw
1) Rozwody
2) Śmierć partnera
Sororat  mężczyzna żeni się z siostrą zmarłej żony.
Lewirat  kobieta wychodzi za brata zmarłego męża.
Problem samotności po śmierci partnera w różnych kulturach:
�� Hinduski zwyczaj palenia wdów na stosie.
�� Na Fidżi żonę duszono na grobie męża.
�� Mongolia  syn musiał troszczyć się o wdowy po ojcu.
�� Kodeks Hammurabiego  żona daje dzieciom to, co męża a zatrzymuje to, co ma po ojcu i
może ponownie wyjść za mąż.
System pokrewieństwa
1. Bilinearny  dzieci spokrewnione z matką i ojcem.
2. Patrylinearny.
3. Matrylinearny.
[obrazek]
Dziedziczenie po linii męskiej  rodziny królewskie, arystokracja. Dziś nie przywiązuje się do
tego tak dużej wagi jak kiedyś. Pozostałość po tym systemie  kobiety przyjmują nazwisko
ojca, męża.
Klany  zbiorowości, które pochodzą od mitycznego przodka. Pochodzenie ma sens
symboliczny.
Pokrewieństwo jest systemem egocentrycznym. ( Wobec kogo ja tę więz
buduję? ) Nie mogę
być matką, jeśli nie mam dzieci.
Pokrewieństwo budujemy sami, ale też jesteśmy do niego przypisani. Gubimy też
pokrewieństwo: nie można być wnuczką i babcią.
W średniowieczu systemy egocentryczne, ale niefamilijne. Pan  wasal.
Obecnie:
- socjocentryzm  niefamilijne.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 8
- Role społeczne  nauczyciel, lekarz itp. Nie ma związku z tym, kim jesteśmy w
rodzinie. Dla struktury społecznej pokrewieństwo nie jest tak istotne.
" Jednak dla rodziny zawsze ważny jest problem pokrewieństwa i powinowactwa.
Przejście od rodziny tradycyjnej do współczesnej.
Przyczyny:
1. Proces industrializacji
2. Proces urbanizacji
Te procesy przyczyniają się do ruchliwości społecznej, przestrzennej, możliwości awansu
społecznego.
�� Migracje doprowadziły do rozpadu rodziny wielopokoleniowej na rzecz rodziny
nuklearnej. (Rodzice i dzieci).
�� Kiedyś rodzina była podmiotem ekonomicznym, przedsiembiorstwem produkcyjnym.
Wielopokoleniowość była potrzebna. Nie było systemów emerytalnych, więc starzy
ludzie utrzymywani byli przez dzieci.
�� Zamknięcie dziedziczenia zawodów  zawody rzemieślnicze, z ojca na syna, np.
kowal. Wynikało to z tradycji rodzinnych i rodowych.
�� Rodzina utraciła status podmiotu ekonomicznego. Rozluz
nienie więzi rodzinnych,
zmiana roli kobiety  może pracować, utrata hegemoniczności mężczyzny.
Małżeństwo stało się związkiem partnerskim a nie ekonomicznym. (Małżeństwa nie są
zawierana teraz dla majątków  panna z posagiem).
�� Zmiana relacji między mężem i żoną => Zmiana stosunku wobec dzieci. Dawniej
mężczyzna dominował w rodzinie. Pozycja dziecka była zdominowana przez świat
dorosłych  nawet ciuszki były takie jak dorosłych, tylko że mniejsze. Było to bardzo
niewygodne, nie można było w tym biegać, ograniczało ruchy. Obecnie dziecko ma
duże znaczenie w rodzinie współczesnej. Dzieci jest mniej i bierze się za nie większą
odpowiedzialność  edukacja, zaspokajanie potrzeb, kontrola urodzin (planowanie
dzieci). Jest coraz mniej przypadków, kiedy dzieci umierają. Dawniej śmiertelność
wśród dzieci była większa  ale było więcej dzieci. (Bóg dał  Bóg wziął).
�� Duża indywidualizacja => nastawienie na rozwój indywidualny członków rodziny.
Adamski
Rodzina tradycyjna Rodzina współczesna
�� Autorytatywna �� Demokratyczna
�� Stała i trwała �� Niestała, nietrwała
�� Pełna konfliktów �� Spójna wewnętrznie
�� Małżeństwa z rozsądku zapewniały �� Ponieważ jest zindywidualizowana ma
stabilne miejsce w życiu społecznym. w sobie pewną niestałość. Brak
(Dlatego, mimo konfliktów była stała). konieczności ekonomicznych.
�� Zachowuje integralność dzięki �� Zawdzięcza integralność dzięki
normom kulturowym i presji opinii wzajemnemu uczuciu oraz budowaniu
publicznej więzi rodzicielskich i małżeńskich.
Rodzina współczesna:
�� Zjawisko depopulacji  zmniejszania się liczby ludności. Przyrost naturalny ujemny.
Do roku 2050 proces depopulacji będzie się powiększał. 1999 w Polsce zerowy
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 9
przyrost naturalny. O 40% spadło tempo przyrostu od okresu powojennego. Zmienił
się wiek urodzenia pierwszego dziecka  obecnie wynosi 30 lat. (Dziadki mogą nie
zdążyć skutecznie skomunikować się z wnukami).
�� Starzenie się społeczeństwa  dużo emerytów, mało ludzi w wieku produkcyjnym.
Problem z emeryturami.
�� Coraz większa liczba rozwodów. W USA 50% małżeństw się rozwodzi. W Polsce na
1000 małżeństw rozchodzi się 203.
�� Samotne macierzyństwo i ojcostwo w Polsce w 2001r.
1,5 mil. kobiet z dziećmi.
200 tys. mężczyzn z dziećmi.
�� Matki samotne  wychowują dzieci bez ojca, bo nie chcą stałego związku z
mężczyzną. Świadoma decyzja matki.
�� Single  z góry zakładają, że nie wchodzą w stały związek. (Samotna kobieta ma
około 10 osób, do których może się zwrócić o pomoc). Samotność przekłada się na
niezależność. Single spotykają się a potem idą do domów i są happy.
�� DINK i  Double income no kids. Małżeństwa, które świadomie nie mają dzieci. Dwa
dochody, zero wydatków i dobrze nam się żyje.
�� Kohabitacja  mieszkanie wspólne  na kocią łapę . Są to związki bardzo niestałe i
nietrwałe  jeszcze bardziej niestałe, niż rodziny współczesne. W takie związki
wchodzą ludzie, którzy mają duże wymagania wobec partnerów, kiedy się znudzą
partnerem  odchodzą. Niewiele z tych związków przekształca się w małżeństwa i
związki stałe.
Przyszłość:
�� Problem zderzenia kultur, bo potrzeba rąk do pracy  pozaeuropejskie. Mogą pojawić
się uprzedzenia, stereotypy.
�� Kultura europejska może się przekształcić a nawet zaniknąć.
Ciało w kulturze.
Marcel Mauss (francuski antropolog).  Socjologia i antropologia .
�� Ciało człowieka jest elementarnym narzędziem komunikacji ze środowiskiem i jest
obdarzone nieskończonym potencjałem możliwości. W zależności od tego, w jakiej
kulturze żyjemy odpowiednie zdolności się uwydatniają a inne zanikają.
�� Umiejętność posługiwania się językiem. Mózg umożliwia abstrakcyjne myślenie, ale
język, krtań, uszy pozwalają na wydobywanie się dz
więków. W innych kulturach się
inaczej mówi  inny język  dlatego ciężko nam wymówić niektóre słowa w innym
języku.
�� W różnych grupach, różne możliwości ciała prezentują się inaczej. (Język, odporność
na ból, uzdolnienia manualne).
�� Intensywność cielesnych doznań jest ukształtowana przez kulturę. Granica
nieznośnego bólu w kulturze europejskiej została znacznie obniżona  z byle powodu
ludzie łykają tabletki przeciwbólowe. (Jeśli boli głowa to nie można normalnie
funkcjonować, bawić się z dzieckiem, pracować  potrzebny APAP, NUROFEN itp.)
Klasyfikacja posługiwania się ciałem (wg. Mauss a):
1. Ze względu na płeć  związany z innymi rolami społecznymi i jest zróżnicowany w
zależności od społeczeństwa czy kultury.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 10
2. Ze względu na wiek.
�� Faza dzieciństwa  kształtowanie umiejętności. Ciało jest elastyczne.
�� Dorosłość  kontrolowanie swojego ciała. Potrafimy się sprawnie poruszać 
nie przewracamy się. Przygotowanie człowieka do pełnej sprawności i
umiejętności funkcjonowania w danej kulturze.
�� Wiek starczy  zatracanie zdolności, precyzji ruchów, gorszy wzrok i słuch.
3. Ze względu na sprawność.
Nasza kultura stawia na sprawność intelektualną.
Zabiegi wokół ciała:
�� Kosmetyczne, upiększające  podporządkowanie się kanonowi piękna. Kanon piękna
nie jest uniwersalny i jest różny dla różnych kultur a nawet dla jednej kultury.
Z. Melosik  Dyskurs szczupłego ciała .
Amerykanie są grubi od fastfood ów, zaczęli więc promować kult szczupłej sylwetki.
Niestety trochę się zapędzili i mamy opłakane skutki  bulimię i anoreksję  choroby
XX wieku.
Aspekty zależne od kultury:
�� Tabu  stosunki między płciami, czystość moralna.
�� Przyzwoitość  zakrywanie ciała (tych części uznawanych za wstydliwe i ukrywanie
naturalnych czynności organizmu).
�� Skromność  powściągliwość w zachowaniach i uczuciach.
�� Obyczajność  suma wszystkich zaleceń, które w danej kulturze są zalecane.
�� Czystość.
Zabawa.
Roger Caillois  Gry i ludzie .
Johan Huizinga  Homo Ludens .
Johan Huizinga:
�� Człowiek jako istota bawiąca się.
�� Kultura narodziła się z ducha zabawy. Zabawa była czymś pierwotnym  jest to w
pewnym sensie naśladownictwo. Bawiąc się - uczymy się poprzez naśladowanie.
Uwarunkowania kulturowe zabawy:
1.
�� Zabawa jest pierwotna w stosunku do kultury.
�� Zabawa jest starsza od kultury.
�� Zwierzęta bawią się i są jednocześnie starsze niż gatunek ludzki.
�� Pierwotna lokalizacja zabawy => Zwierzęta.
2. Zabawa wykracza poza fizjologię. Zawsze czemuś służy i ma zawsze jakiś sens.
(Funkcjonalizm).
3. Zabawa nie jest związana ze stopniem zaawansowania kultury.
�� Zabawa występuje w każdej kulturze niezależnie od miejsca i czasu.
�� Zabawa posiada pewną strukturę.
�� Zabawa ma określone funkcje, które spełnia.
�� Zabawa zawiera czynnik kulturowy danej grupy.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 11
4. Wszelkie pierwotne formy ludzkiego działania mają swoje z
ródło w duchu zabawy.
Mowa  gra pomiędzy myślą a językiem. Nasz świat manifestuje się przez język, wszystko
opiera się na języku. Możemy poznać i opisywać tyle, na ile pozwala nam nasz język.
Gest nazywania  gest kreowania. Nadajemy czemuś nazwę i to coś zaczyna funkcjonować
w świecie.
Mit  jest próbą wyjaśniania spraw ludzkich, boskich, nadprzyrodzonych. Jest fantazją.
Czymś pomiędzy baśnią a fantazją. Jest zabawą.
Kult  forma kulturowo wymyślona. Przyjmuje formę zabawy.
Zabawa (duch ludyczny)  proces, w którym coś się tworzy, coś się udaje, coś się naśladuje.
�� Z mitu i kultu wywodzą się wszystkie mechanizmy, które tworzą kulturę i kulturę
symboliczną (Lad, poezja, prawo).
�� Wszelkie złożone formy życia społecznego swoje korzenie mają w duchu ludycznym.
Formalne cechy zabawy:
�� Jest działaniem swobodnym  zabawa jest wolnością. Kiedy zabawa jest narzucona,
przestaje być zabawą.
�� Zabawa nie jest  zwykłym życiem . Jest wykraczaniem poza ramy normalnego życia.
Wytwarza sferę tymczasowej aktywności.
�� Do zabawy przystępujemy świadomie, wiemy, że się bawimy.
�� Prawdziwa zabawa pochłania całkowicie swoich uczestników.
�� Zabawa a powaga. Granica jest bardzo chwiejna. Sytuacja poważna może stać się
sytuacją banalną i na odwrót. Przejście od patosu do zabawy może być bardzo
szybkie.
�� Zabawa jest bezinteresowna. Jest poza procesem bezpośredniego zaspokajania
konieczności. Bawimy się dla samej zabawy a nie po coś.
Działania autoteliczne  działania, które są celem same w sobie. (Kłoskowska).
Kultura symboliczna realizuje się w sposób autoteliczny.
�� Zabawa ma zdolność do upiększania życia.
�� Zabawa jest wyodrębniona i ograniczona w czasie. Każda zabawa ma swój kulturowo
ustalony kształt, czas i miejsce.
�� Zabawa musi być powtarzalna. Zabawa stwarza tymczasowy świat (posiadając czas i
miejsce).  Stwarzanie świata na nowo .
�� Zabawa tworzy porządek i wprowadza ład. Gdy nie ma ładu  popsucie zabawy. (Gra
w chowanego i szukający podgląda  zepsucie zabawy). Musi być FAIRPLAY.
�� Zabawa oczarowuje, łączy przeciwstawne stany: napięcie  luz, zdenerwowanie 
uspokojenie. (np. gra w kości => uzależnienia od gier hazardowych, sprzeczne
emocje, ale w bezpiecznych warunkach).
�� Zabawa rodzi napięcie. Zabawa wystawia na próbę cechy fizyczne lub psychiczne
gracza.
�� Każda zabawa ma swoje reguły, złamanie tych reguł niszczy świat zabawy.
Postać  Popsuj zabawa  ktoś, kto świadomie lub nie niszczy zabawę. Nieświadomie
 dorośli i dzieci. Świadomie  ironiczny dystans do zabawy, oszukiwanie.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 12
Pozbywamy się tego, kto nam zabawę psuje. (dajemy bana na forum).
�� Gracze separują się od tych, co są poza grą. Tworzą się nieformalne wspólnoty
społeczne.
Społeczeństwo graczy  poczucie elitarności. My i Oni.
�� Zabawa wytwarza własny, odrębny świat, z własnymi regułami. Prawa z codzienności
przestają w zabawie obowiązywać.
Klasyfikacja zabawy:
1. Walka o coś (agon).
2. Naśladowanie czegoś (mimicry).
Nasza kultura staje się coraz bardziej rozrywkowa  nie trzeba czekać na festyn, który jest
dwa razy na rok. Mamy telewizję, dvd, komputery, teleturnieje.
Sułkowski  ,O rozrywce elektronicznej . Z rozrywki uczestniczącej => na rozrywkę
oglądaną. Staliśmy się społeczeństwem spektaklów.
Roger Caillois
�� Nie warto stawiać pytania o to, co było pierwsze  zabawa czy kultura? Jest to mało
istotne.
Formalne cechy zabawy:
�� Zabawa nie musi być bezinteresowna  np. LOTTO, kasyno.
�� Zabawa nie musi mieć reguł, może być swobodna. (Nie ma reguł, kiedy dzieci bawią
się w policjantów i złodziei).
�� Zabawa jest dobrowolna.
�� Zabawa jest wyodrębniona  ograniczenie w czasie i przestrzeni.
�� Zawiera element niepewności  wynik nie jest przewidywalny z góry, zwłaszcza tych
zabaw opartych na rywalizacji.
�� Zabawa jest bezproduktywna. Nie prowadzi do tworzenia dóbr, może jednak
przyczyniać się do ich wymiany.
�� Zabawy są albo fikcją, albo są skodyfikowane i według norm.
Sposoby bawienia się:
1. Paidia (od gr. dziecko)  swobodna improwizacja, żywioł.
2. Ludus  gra, podporządkowujemy się pewnym kodeksom, np. szachy, każda figura
porusza się w określony sposób. Do tej kategorii należy hobby.
Formy
Formy instytucjonalne Wypaczenia
kulturowe
Przemoc we
współzawodnictwie,
AGON Sport Konkurencja handlowa, konkursy
doping, szpiegostwo
handlowe
Decyzje w oparciu o
ALEA Loterie, kasyna Spekulacja giełdowa
przesądy, horoskopy
MIMICR Teatr, kino, Umundurowanie, etykieta
Rozdwojenie jaz
ni
Y kult gwiazd zachowania się (powitanie itp.)
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 13
Zawody, których uprawianie
Narty, taniec,
wymaga ograniczenie Alkoholizm, narkomania,
bungi,
ILINX oszołomienia np. slalom gigant, świadoma kalkulacja
(upojenie
policjanci z brygad śmierci
szybkością)
antyterrorystycznych
Agon  gry o charakterze zawodów. Stwarzamy równość szans. Wymaga treningu,
dyscypliny, woli walki. Ważne są jednakowe cechy u graczy, np. szybkość, skoczność.
Odwołujemy się do osobistych walorów zawodników i stwarzamy wszystkim takie same
szanse. (Miejsce I, II, III...)
Alea (kość)  istotę gry stanowi losowość, przypadek, wola bóstwa. Gracz jest bierny  jego
aktywność jest minimalna, np. rzucenie kością. Zwycięstwo lub całkowita porażka. Znosi
naturalne różnice między ludz
mi. Wszyscy są równi wobec losu. W punkcie wyjścia równość
szans  np. po trzy rzuty kością.
Mimicry  od maskowania się u zwierząt, wzięte od mimetyzmu u owadów. Przeistaczanie
się w dowolną, wyimaginowaną postać. Jednostka udaję, że wierzy, że jest kimś innym.
Utożsamianie się z idolem. Mimicry posiada wszelkie cechy gry prócz tego, że nie
podporządkowuje się regułom. Fantazja, iluzja, utrzymać moc fantazji.
Ilinx (wir wodny)  gry polegające na dążeniu do oszołomienia. Gracz osiąga trans, upojenie,
odmienne stany świadomości, sytuacje ekstazy, traci kontakt z rzeczywistością. Ilinx wiąże
się z szybkością. Bungi, karuzela, skoki do wody. Forma podniety, niekoniecznie zdrowej, np.
dzieci znęcają się nad owadami. U zwierząt ilinx również jest widoczny, np. jak pędzą gdzieś
bez celu lub jak ptaki bez powodu pikują w dół.
�� Zabawa nie jest rozrywką indywidualną.
�� Kultura ma tendencje do instytucjalizowania zabawy.
�� W zabawie konieczna jest obecność widzów, publiczności. Nawet jak gramy w grę to
chcemy, by ktoś to widział, chcemy by nas podziwiano.
Psychologiczne aspekty zabawy:
�� Gra spełnia funkcję samoutwierdzenia, że jesteśmy w czymś dobrzy.
�� Chcemy bić rekordy. (Księga Guinessa).
�� Przyjemność z oczekiwania na przychylny los.
�� Czerpanie przyjemności z tajemnicy przebierania się  np. cosplay.
�� Przyjemność z doznawania kontrolowanego lęku.
�� Przyjemność z możliwości kombinowania.
�� Psychologiczna chęć zmierzenia się z innymi.
�� Tęsknota za lękiem, ekstazą, emocją.
Gry mogą się łączyć:
1. Zakazane związki:
- ilinx  agon (improwizacja  zasady)
- mimicry  alea (naśladownictwo  losowość)
2. Związki przypadkowe:
- alea  ilinx (los  oszołomienie)
3. Związki mogące się pojawiać razem:
- agon  mimicry
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 14
4. Związki zasadnicze:
- agon  alea (współzawodnictwo  los)
a) Świat reguł  agon i alea. Staramy się jak najlepiej wykorzystać czynniki, na które nie
mamy wpływu. Dobry gracz ze złymi kartami może wygrać.
b) Świat maski  mimicry i ilinx. Prowadzi do całkowitego oszołomienia, transu, sfery
sakrum. (Możliwa jest mieszanka oszustwa i zastraszania w sferze sakrum).
Współcześnie  agon i alea. Alea  dziedziczność, losowość naszych urodzin. Nie mamy
wpływu, w jakiej sferze, klasie czy kulturze przychodzimy na świat.
Język i przestrzeń w kulturze
�� Język jest podstawowym nośnikiem kultury. (posiadamy mózg i narządy mowy). Jest
punktem zwrotnym do świata człowieka, otwiera świat kultury i świat społeczny.
�� Zwierzęta również się porozumiewają  gody, śpiew.
�� Myślenie abstrakcyjne daje nam możliwość tworzenia pojęć  miłość, nadzieja, wiara.
�� Język umożliwia nam przekazywanie wiedzy.
E. Sapir i B. Whorf  pokazują oddziaływanie kultury i języka.
Sapir
�� Język, jako doskonały system zorganizowany (samowystarczalny). Daje nam
możliwość pełnego opisu świata i siebie.
�� W zależności od kultury, różnie kształtuje się język. Eskimosi maja 12 określeń
śniegu, w Afryce takich pojęć nie ma. Polskie słowo kombinować nie istnieje w USA.
�� Człowiek reaguje na świat opisem językowym.
�� Język jest symbolicznym przewodnikiem po kulturze. Jeśli chcemy badać daną
kulturę, konieczne jest poznanie jej języka.
Hipoteza relatywizmu kulturowego Sapir a i Whorf a
Język kształtuje nasz sposób spostrzegania. Interpretujemy świat w taki sposób, w jakim o
nim mówimy.
Whorf
Świat kulturowy a język Indian Hopi
Nasz język nauki nie może zaistnieć w języku Hopi, gdyż nie mają oni pewnych sformułowań
i struktur gramatycznych postrzegania czasu i materii. Opis świata Hopi jest zupełnie inny od
naszego. Ludzie żyją w innych światach filozoficznych, które są tworzone przez język.
�� Człowiek tworzy język żeby opisać rzeczywistość.
�� System gramatyczny kształtuje nasz sposób myślenia.
B. Bernstein  socjolog, nawiązuje do Whorf a.
Nie tylko różnice kulturowe tworzą podziały. W obrębie jednej kultury można podzielić język
na dwie warstwy:
- kod ograniczony
- kod rozbudowany
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 15
Sapir
�� Oddziaływanie języka odbywa się przez nasze doświadczenie.
Relacje między doświadczeniem a rzeczywistością:
1. Język przenika nasze doświadczenia. Skłonność człowieka do werbalizacji świata.
Nazewnictwo  koło, wentyl, szprychy.
2. Słowo ma moc dotykania rzeczywistości  Bogumiła.
Kryzys kultury  słowo nie związane z rzeczywistością (niedotrzymywanie słowa).
Język daje nam możliwość do oderwania się od rzeczywistości  myślenie abstrakcyjne.
3. Język przeszkadza nam w zmaganiach z doświadczeniem.  Trawa (p) faluje (orz) na
wietrze .
4. Mowa i działanie wzajemnie się uzupełniają. (5% porozumiewania się to komunikacja
werbalna, reszta to mimika, gestykulacja...).
5. Każdy język tworzy pismo  system językowy przełożony na znaki. Język migowy nie
jest w stanie oddać wszystkich pojęć abstrakcyjnych.
Funkcje języka:
1. Komunikacyjna  możliwość porozumiewania się, cisza jest czymś dziwnym, przymus
komunikowania się ludzi w grupie.
2. Fatyczna  podtrzymuje interakcje. Rozmawiamy o pogodzie, o niczym 
minimalizujemy napięcie. (lekarze w czasie zabiegu opowiadają dowcipy.)
3. Myślenie i ekspresja. Umiejętność ekspresji tworzy poziomy wrażliwości.
4. Jest siłą konsultująca grupę społeczną  niewiele krajów nie posiada własnego języka.
(jęz. litewski był językiem wymierającym, z odrodzeniem się języka  odrodzenie
tożsamości narodowej. Izrael  po II wojnie maja państwo, na swój język wybrali
hebrajski). Język służy do akumulacji kultury.
Etnografia mowy  dziedzina badań nad językiem (Hymes  jeden z twórców).
Języki izolowane  nie ma w nich ingerencji innych języków (jęz. baskijski)
�� Sposób użycia języka może nas zdradzać, np. obcokrajowiec, człowiek ze wsi.
�� Język się zmienia  inaczej mówimy w szkole podstawowej, inaczej na studiach.
Język się ciągle dostosowuje do sytuacji.
�� Język jest jednym z czynników podtrzymywania jedności kulturowej. Obecnie istnieje
ok. 3.000 języków, drugie tyle to języki wymarłe. (Irlandczycy, jęz. galeicki)
�� Kompetencja językowa jest przekładana na tożsamość.
Komunikacja niewerbalna:
Język ciała  gesty mogą być różnie odbierane w różnej kulturze i nie da się napisać
uniwersalnego podręcznika na ten temat. (np. jak siedzi skulony to...)
Nie ma uniwersalnych gestów, ale są uniwersalne emocje i na tym można się podpierać.
Edward Hall  Poza kulturą  problem komunikowania się poprzez ciało. Komunikaty
odbieramy intuicyjnie, zgodnie z kulturą, w której żyjemy.
N  kultury mniej ekspresyjne.
S  kultury bardziej ekspresyjne.
Ludzie dostosowują swoje gesty i rytm mówienia do drugiego człowieka  synchronizacja fal
mózgu.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 16
Komunikacja pozawerbalna:
1. Parajęzyk  dz
więki, które nie są słowami. Rytm mowy, artykulacja, głośność.
2. Ruchy ciała  kinezyka
a) emblemy  gesty, które wykonujemy pokazując coś. Kciuk + palec środkowy =
kasa (Japonia), homoseksualizm (Malta), zero (Francja).
b) Ilustratory  ilustrujemy wiadomość. Na palcach: jeden, dwa, trzy...
c) Regulatory  regulują interakcję. Unoszenie brwi, spojrzenie.
d) Zachowania emocjonalne  kulturowo skontekstualizowane.
e) Adaptory  ruchy, które umożliwiają funkcjonowanie w danej kulturze.
3. Proksemika  zachowanie związane z organizacją przestrzeni. (E. Hall  twórca
pojęcia).
E. Hall  Ukryty wymiar
Znaczenie przestrzenie w życiu społecznym człowieka.
Przestrzeń  jako jeden z niezbywalnych wymiarów kształtujących zachowanie
człowieka. Jest to ukryty wymiar, który podświadomie działa na nas. Nie zdajemy sobie
sprawy z konsekwencji dawnych wyborów,
Hall
Przestrzeń:
a) trwała
b) półtrwała
c) nieformalna
Ad. A) Przestrzeń trwała  to, co stanowi trwały sposób zorganizowania tej przestrzeni 
budynki, topografia miast i jakiekolwiek trwałe elementy ingerencji w przestrzeń
geograficzną przez człowieka.
Czynniki:
- ukształtowanie terenu
- lokalizacja geograficzna
- klimat
- architektura  góry; spadziste dachy
- dostępność surowca
- uwarunkowania położenia geograficznego
- technologia, np. przeciwtrzęsieniowe budynki
- styl w architekturze  sposób wzniesienia budynku, krajobraz kulturowy, możliwości
technologiczne, ideologie
- funkcje: a) mieszkalne; b) użyteczności publicznej
- status społeczny  im większy, tym większa przestrzeń
Topografia miast:
- koncentryczny (typ stary)  rynek i drogi do rynku. Koncentracja ludności, rynek  punkt
życia całej społeczności.
- Kratownica  drogi pod kątem prostym
Kulturowa potrzeba posiadania własnego miejsca, domu.
Ad. B) Przestrzeń półtrwała
- dospołeczna  sprzyja kontaktom. Dospołeczniamy się w kolejkach a w USA
odspołeczniamy się.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 17
- odspołeczna  nie sprzyja kontaktom (dworce, lotniska)
Ad. C) Nieformalna (dystans)
- dystans intymny  dla sytuacji intymnych, bardzo szczególnych, kontakt ciała z ciałem.
Kontakt seksualny, matka-dziecko, walka, siłowanie się.
- dystans indywidualny  odległość na wyciągnięcie ręki. Sytuacje niesformalizowane lub
sformalizowane w ściśle określonych sytuacjach np. kino, teatr.
- dystans społeczny  różnice ról społecznych, sytuacja sformalizowana.
- dystans publiczny  charakterystyczny dla dużych, publicznych wystąpień. (koncert,
przemówienie). Spełnione reguły do kontaktu  mikrofon, donośny głos, podwyższenie.
Jak idziemy ulicą to jesteśmy w dystansie publicznym.
Czasami różnice w pojmowaniu dystansu rodzą pewne trudności w komunikacji np. dwaj
politycy chodzący wokół stołu.
M. Eliade  Przestrzeń
Przestrzeń jako sacrum.
Niejednorodność przestrzeni jest jednym z pradoświadczeń człowieka.
�� Przestrzeń jest zorientowana, każdy kierunek ma swoją wartość
�� Kulturowe pojęcia kultury są zróżnicowane: a) jest przestrzeń, która jest ważna, znana
b) przestrzeń mniej ważna, obca, niebezpieczna
Podział przestrzeni na sakrum i profanum
Sacrum Profanum
- Obszar mocny i ważny - obszar nieuświęcony,
- ustala ontologicznie świat amorficzny
- rzeczywistość obiektywna - pozbawiony struktury
- rzeczywistość transcendentna  - względny
mogąca istnieć poza - brak prawdziwego
doświadczeniem ukierunkowania
- środek świata, axis mundi - fragmenty świata rozbitego
- absolutna rzeczywistość - bezkształtna masa
- nieśmiertelność niezliczonych miejsc
- egzystencja rzeczywista - obszar przejściowy, pozorny
- obszar trwały i skuteczny - śmierć
- egzystencja iluzoryczna
BYT NIEBYT
�� Społeczeństwa pierwotne dążyły do sakryfikacji przestrzeni.
�� Sacrum i profanum się nakładają na siebie.
Hierofania  każdorazowe ujawnianie się sacrum. Dążenie człowieka do hierofania. Jej
zadaniem jest zmieniane świata świeckiego na święty. Mit jest podstawowym narzędziem
uruchamiania hierofianii. Powtarzalność mitu  dążymy do tego by powtarzać np. eucharystia
w kościele. Odtwarzanie pierwszej hierofanii. Mity hierofaniczne odpowiadają na pytania
skąd się wziął człowiek i skąd ma prawo do przebywania w przestrzeni.
�� Sacrum objawia się samoistnie, objawinie dokonuje się z zewnątrz.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 18
�� Wyznaczenie przestrzeni jako świętej  objawienie miejsca  w sposób samoistny
(sen, szczególne zdarzenie, objawienie). Trzeba wywołać znak  wypuszcza się
zwierze i patrzy gdzie pójdzie.
�� Granica między sacrum i profanum  rozplanowanie świątyni, kiedyś nie wszyscy
mogli do niej wchodzić. Mur oddzielający miasta i świątynie.
�� Wyznaczenie centrum  środek świata, środek o znaczeniu symbolicznym. Gdzie my
to środek.
�� Konstrukcja przestrzeni sacrum  sensem jest odwzorowanie pierwotnego aktu
stworzenia świata. Odtwarza dzieło Boże.
�� Góra, wzniesienie  poszukiwanie punktu sacrum. Bliżej Boga. Wszystkie
najważniejsze wydarzenia na górze  Synaj, Golgota...
�� Dom włączony w sakralny porządek świata (w kulturach pierwotnych)
Śmierć
�� Groby  myślenie symboliczne. Wierzymy, że istnieje życie pozagrobowe.
�� Grzebanie:
1. archaiczne  olej roślinny, substancje zapachowe, wysuszenie przez słońce,
ogień, usuwanie wnętrzności, usuwanie deformacji ciała.
2. tanatopraksja  nowoczesne balsamowanie zmarłych.
�� XX wiek  domy pogrzebowe. W latach 70, 80% zabiodbywało się w domach
pogrzebowych.
�� Kanibalizm po śmierci:
Egzokanibalizm Endokanibalizm
- Spożywanie trupa obcego w - Spożywanie kogoś, z kim
stosunku do rodziny, klanu, byliśmy w pokrewieństwie
plemienia, grupy etnicznej. - Ktoś z tej samej grupy
- Charakter wojenny etnicznej
- Zakłada uprzednie zabicie - Nie zakłada uprzedniego
- Akt przemocy, towarzyszyło uśmiercenia
uprzednie torturowanie - Pozostawienie zmarłego przez
- Opiekanie trupa akt zeżarcia w społeczności
- Gotowanie trupa
�� Kanibalizm naturalny  aktualizacja mitów i wierzeń. Reguły  kogo, gdzie, jak i
kiedy zeżreć.
�� Mieszanie ciała ludzkiego z codziennym pożywieniem.
�� Spożywanie surowego trupa jest sytuacja wyjątkową.
�� Zjedzenie wroga  ostateczne pokonanie. Wojownik  inkorporacja siły.
Śmierć i nieśmiertelność
�� Język instrumentalny  język działań  przypisany życiu i doczesności  dlatego nie
możemy mówić przy umierającym i umarłym. ( Jutro idę na zakupy ,  Fajnie, ale ja
tego nie dożyję )
�� Język śmierci przekładamy na język chorób. Wtedy wszystko ma swoją przyczynę i
jest potencjalnie wyleczalne.
�� Techniki maskujące  abstynencja itp. Służy odsuwaniu myślenia o śmierci. Świetnie
służy to wszystkim, ale nie umierającym.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 19
�� Zanik komunikacji z umierającym, bo to nie ma celu, niczemu nie służy, umierający
już nic z tą informacją nie zrobi.
�� Śmierć jest Obcym nowoczesnego świata. Nowoczesność zaczęła się z dobą
oświecenia (XVIII wiek)  pęd do panowania, ludzie wierzą w triumf swego rozumu
[naiwniacy]. Śmierć jest porażką rozumu racjonalnego.
�� Nie ma społecznie zaaprobowanych sposobów reagowania na śmierć, stąd nasze
niezręczne zachowanie.
�� Medykalizacja śmierci  śmierć w szpitalu, hospicjum.
�� Każda śmierć ma przyczynę. Śmierć musi być nazwana, oswojona. Umarł NA COŚ 
łatwiej jest wtedy znieść fakt śmierci, jeśli znamy jej przyczynę. Śmierć przestaje być
tajemnicą.
XV  MEMENTO MORI
DRZEWORYT  DANSE MACABRE
�� Zwyczaj zdejmowania maski pośmiertnej
�� Fotografia pośmiertna  zdjęcia, które wykonywano po śmierci. (Trupy dzieci
przebrane w sukieneczki i posadzone pośród lalek).
Strukturalizm, Trójkąt Kulinarny
Strukturalizm powstał po trosze jako opozycja do funkcjonalizmu.
Strukturalizm
- Rzeczywistość jest uporządkowana, zorganizowana
- Badania struktur prowadzą do odkrycia rzeczywistości
- Czym jest struktura?
a) posiada pewne ogólne i konieczne cechy
b) jest samowystarczalna
c) struktury są systemami transformacji. Są to systemy, nie jest to zbiór elementów.
d) Struktury mają zdolność samoregulacji, samokontroli.
3 cechy struktury:
1. Całość  każdy element jest podporządkowany całości.
2. Jest to system przekształceń  struktury są utrzymywane i wzbogacane przez prawa
transformacji. Wszystkie systemy są systemami transformacji (przekształceń). Struktura
nie jest constance.
3. Struktury są samosterujące  samoregulacja warunkuje samoutrzymywanie się.
Struktura jest koncepcją teoretyczną, stałą, w oparciu, o którą chcemy badać rzeczywistość.
Jak badać funkcjonowanie kultury?
1. Zdefiniowanie badanych zjawisk jako stosunku między dwoma lub więcej kategoriami.
2. Zbudowanie tablicy między wszystkimi permutacjami tych kategorii.
3. Poddanie tablicy analizie.
To, co widzimy to jedna z możliwych permutacji i nie znaczy to, że to ona jest ta dobra.
(Wycieczki i obserwacje nie zawsze są dobre). [Kupa kretynizmów]
L. Strauss
Struktura  ma charakter systemu, każdy model struktury należy do grupy transformacji.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 20
Można przewidzieć działanie modelu w przypadku zmiany jednego elementu. Model musi
być zbudowany w taki sposób, by jego funkcjonowanie uwzględniało wszystkie dostępne
fakty.
Trójkąt Kulinarny
Natura  porządek nieprzetworzony.
Kultura  porządek przetworzony ludzką ręką.
Trójkąt samogłoskowy
[obrazek] Na tym buduje się oś języka
Trójkąt spółgłoskowy
[obrazek]
Trójkąt kulinarny
[obrazek]
Warzone
Gotowane Pieczone
- wymaga użycia naczynia - wystarczy sam ogień
- kultura - natura
- woda (kultura stwarza system - nie do końca przetworzone
zapośredniczeń, który odrywa - egzokuchnia  częstuje się
nas od natury) gości
- przetworzone - niszczenie i strata części
- endokuchnia  wewnętrzny posiłku
użytek dla małej grupy
- całkowite wykorzystanie mięsa
i jego soków
- określa status społeczny
- ludowa potrawa - arystokracja
Przetworzone Nieprzetworzone
- gotowane - surowe
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 21
- zepsute - pieczone
Zależy jeszcze, w jakim ustroju żyjemy: demokracja, autokracja i jakaś tam kultura.
Potrawy wędzone  forma konserwowania.
[obrazek] [obrazek]
L Strauss
2 poziomy badania kultury:
1) poziom zjawiskowy  to, co widzimy, obserwujemy
2) poziom ukrytych struktur, które są uniwersalne dla całej ludzkości
wg L.S. należy badać poziom 2. (struktury myślenia  uniwersalne dla całej ludzkości)
�� najważniejsze są zależności między członami jakiejś tam całości. ( głoski t i d.
Bezdz
więczna i dz
więczna, sposób, w jaki dziecko uczy się mówić).
�� Człowiek poszukuje elementów przeciwstawnych, wzajemnie się dopełniających.
3 struktury mózgu
- wymóg normy, jako normy
- zasada wzajemności  niezbędna by budować ład społeczny
- uznanie syntetyzującego charakteru daru. Dawanie  budowanie relacji między
ludz
mi.
�� Natura jest uniwersalna, spontaniczna, samowystarczalna.
Kultura  system komunikacji między ludz
mi. Efektem wymiany jest organizacja społeczna.
(społeczeństwo).
E. Leach  opozycja do L. Strauss a
�� Nieuświadomione struktury nie są odbiciem powszechnych zależności. O znaczeniu
elementu znaczy jego pozycja w strukturze.
�� Antropologia powinna badać to, co zauważalne, społeczne zachowanie ludzi.
�� Struktury są zależne od ekonomicznych i politycznych czynników kultury.
Indianie Kwakiutlowie
�� Wartości maja bogactwa, przywileje mity. Prawo do przywilejów jest dziedziczone.
�� Potlacz  musieli sobie dawać dary. Coraz bardziej kosztowne prezenty  rywalizacja,
kto lepszy. Chęć zawstydzenia rywala. Zniszczenie wartości  rywal w ramach
rewanżu musi zniszczyć jeszcze więcej (swojego).
�� Akt wymiany jest symboliczny  musi być dokonywany i podtrzymywany.
�� Obowiązek dawania, przyjmowania i odwzajemniania.
Wymiana  system świadczeń całościowych.
Kula  wymiana naszyjników i naramienników między wyspami. Nie można było długo daru
trzymać. Komunikacja między kulturami. (Triobrandy)
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 22
Koncepcje magii i nauki
James Frazer  Złota gałąz

1. Nauka
2. Magia
Ewolucjonizm  wszyscy ludzie są tacy sami.
�� Magia  błędne rozumowanie. Powiązanie idei na mocy ich podobieństwa,
współwystępowania w czasie i przestrzeni. (Przyczyna  skutek).
�� Magia jest homeopatyczna, naśladowcza - powiązane są podobieństwa  lalki voo-
doo.
�� Magia przenośna  współwystępowanie, np. eliksir.
�� Magia przekształca się w naukę.
�� Nauka  wnioskuje w sposób prawidłowy.
J. Clifford, Levy Bruhl (Bruhl  koncepcja strukturalna)
Istnieje zależność między strukturą społeczną, wyobrażeniami zbiorowymi a myśleniem
indywidualnym.
2 struktury społeczne
Społeczeństwa pierwotne Cywilizacja
�� Myślenie prelogiczne �� Myślenie logiczne
�� Afektywność  zaangażowanie
emocjonalne, interpretacje
rzeczywistości
�� Mistyczne postrzeganie rzeczywistości
Każde coś może być czymś innym. Kamień ma duszę.
Evans Pritchard
Azanda  społeczność czarnych z Afryki.
Społeczności pierwotne myślą równie racjonalnie jak Europejczycy.
Malinowski
�� Magia jest rodzajem pseudonauki. Jest to koncepcja bliska Frazerowi.
�� y
ródło magii tkwi w człowieku a nie w przyrodzie. Tkwi w psychice a nie w
przyrodzie.
�� Magia odnosi się do wiary i uczuć.
�� Nauka odnosi się do rozumu.
L Strauss
�� Nauka i magia są skuteczne.
�� Bricolage  działanie majsterkowicza. Działanie majsterkowicza, kolekcjonuje
rzeczy, bo się mogą póz
niej przydać.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 23
Inżynier  stworzy coś, co ma nowe elementy.
�� Symbol  myślenie naukowe
Znak  myślenie magiczne
Szamanizm
E Torey  Czarownicy i psychiatrzy
Psychiatra i szaman są tak samo skuteczni, ale w swoich grupach.
y
ródła szamanizmu:
1) Animizm  wiara w nadprzyrodzoną moc zwierząt. [Imiona Indian, przebieranie się za
zwierzeta, malowidła w grotach]
2) Totemizm  następstwo animizmu. Totem symbolizuje pewną wspólnotę.
Szamanizm  słowo pochodzące z Syberii. Z języka rosyjskiego saman.
E. Tylor
�� Wprowadził pojęcie animizmu. Animizm, jako najwcześniejsza forma myślenia
magicznego.
�� Duszę posiada wszystko, co nas otacza. Dusza  anima.
�� Sen jest z
ródłem animizmu  we śnie człowiek może istnieć niezależnie od ciała.
Wyjście pozafizyczne  latanie.
�� Wiara w to, że dusza może odbywać wędrówki. Można opuszczać ciało.
Światopoglądowa zmiana  Kościół wprowadza, że tylko człowiek ma duszę.
E. Durkheim  podejście społeczne
�� Początkowo ludzie zbierali się w hordy. Człowiek zaczął traktować swoją strukturę
(plemię), jako coś nadrzędnego w stosunku do niego samego. Horda stawała się czymś
świetym  wierzyli, że bez niej nie przeżyją.
�� Totemizm  forma rozpoznawcza, odróżniano klany.
�� Totem staje się ważniejszy od zwierzęcia.
�� U Aborygenów istnieje przekonanie, że wszyscy są spokrewnieni.
Tylor Durkheim
Studiowanie snów, transów, wizji... Zignorowanie wizji, transu szamana.
Odnoszenie się do funkcji, jaką ma szaman w
grupie. (Trochę zewnętrzne potraktowanie
tematu).
Szamańskie powołanie może pochodzić od:
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 24
- dziedziczność
- inicjacja szamańska
- wybranie przez duchy
�� Szamani dzielą się na szamanów różnej rangi. Najwyżsi są ci wybrani przez duchy.
�� Przyszły szaman (dziecko) jest introwertykiem, siedzi sam, zapada na jakąś chorobę.
Jest antyspołeczny.
�� Szamanizm powstaje z kryzysu i choroby.
�� Szaman może być schizofrenikiem. U nas schizofrenie traktuje się jak chorobę. U
plemion to jest moment świętości  człowieka z atakiem się wspiera, ona ma wizję,
dzieje się wtedy coś bardzo ważnego. Ludzie, którzy cierpią na schizofrenię wierzą, że
walczą ze złem, z demonami.
�� Szaman  schizofrenik potrafi świadomie wywołać atak i samodzielnie z niego wyjść.
�� Schizofrenik nie pamięta, co się stało. Szaman pamięta i przekazuje to grupie.
Szamanizm  kontrolowany akt mentalnego rozdwojenia. Podróżuje się do innych światów,
by zdobyć wiedzę i się potem nią podzielić.
Szaman
- uzdrowiciel
- ekstaktyk
- wróżbita
- jasnowidz
Szamani biali Szamani czarni
Kontakt z bogami Przyzywanie duchów zmarłych, demonów
Szamańska kosmologia
Świat składa się z 3 poziomów.
1) Świat niższy  świat umarłych
2) Ziemia
3) Świat wyższy  niebo
Te 3 sfery połączone są osią.
�� Każdy szaman ma ducha opiekuńczego, duchy pomagają.
Typy ducha przewodnika:
- Duch, nad którym szaman ma kontrolę, przyjaciele, duchy towarzyszące.
- Strażnicy, pomocnicy  pomagają jak szaman potrzebuje pomocy.
Bębny  szamańskie instrumenty. Są transogenne  fale bębna nakładają się na fale
mózgowe. [perkusja też]. Ceremonia wybierania drzewa na bęben. Bęben jest mistyczny  to
nie jakiś tam bębenek.
Śpiew, bęben, taniec. [Taniec  techno  pewien rodzaj transu]
Rośliny transogenne
�� Pejotl  kaktus. Silny środek halucynogenny. Zawiera peskalinę. Kolorystyka,
doświadczenia słuchowe, dotykowe wrażenia, jasność wokół obiektów.
�� Grzyby psylocybowe  takie psiury na cienkich nóżkach. Zawierają psylocybinę. Stany
odurzenia, jaskrawe i barwne halucynacje, towarzyszące nudności.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 25
�� Powój  nasiona. (LSD). Nudności, euforia, niepokój, relaks, kolorystyka... trzyma do 6
godzin.
Sposób przygotowania:
Zetrzeć na mąkę, wymieszać z H O i przez szmatkę przepuścić. (UWAGA NA
2
PROPORCJE  UZALEŻNIA >_<)
�� Banisteriopsis  winorośl dusz.
�� Tytoń  środek odurzający, ale nie halucynogenny. Najlepiej działa na czczo.
Model działania szamana
1. Problem  np. choroba, nieurodzaj.
2. Duchy, jako przyczyna; kosmos, miejsce akcji.
3. Szamańska wędrówka. Szaman, jako uzdrowiciel sytuacji  zwoływanie duchów
opiekuńczych, pokonanie złych duchów, umieranie i ponowne narodziny  okaleczanie
się.
4. Wykorzystanie wiedzy i mocy przez szamana  uzdrowienie, podróż przez kosmos.
5. Decydująca walka.
6. Zwycięstwo szamana lub nakłonienie do negocjacji, kompromisu. [sto dziewic za jeden
dzień deszczu ... mwhahahaha!]
Modelowa biografia szamana
1. Nadnaturalne, tajemnicze lub szczególne pochodzenie. [podczas porodu kot zamiauczał
znacząco]
2. Symptomatyczne narodziny  dodatkowe żebra, urodzenie z zaczątkiem ząbków.
3. Zagrożenie życia w dzieciństwie lub ułomności.
4. Uciążliwa inicjacja  praktyki ascetyczne itp. Pod okiem szamana-mistrza.
5. Magiczne wędrówki  poza ciało fizyczne.
6. Magiczne walki.
7. Osąd i prześladowania. Społeczność obserwuje szamana  jak się nie sprawdza to ma
przekitrane.
8. Gwałtowna i tajemnicza śmierć.
9. Reinkarnacja, wniebowstąpienie, zmartwychwstanie.
Modelowy seans szamański
1. Faza przygotowawcza  jeden do kilku dni.
2. Czynności transotwórcze  strój, muzyka, śpiew, taniec  grupowo to się dzieje.
3. Trans.
4. Odpowiedzi, porady, czynności lecznicze.
5. Wychodzenie z transu. Uczta, ofiara ze zwierzęcia, wyciszenie.
Funkcje czarowników
1. Leczenie
2. Zaklinanie
3. Zmiany meteorologiczne
4. Uodparnianie wojowników
5. Religijne życie grupy
6. Gromadzenie wiedzy historycznej
7. Funkcja polityczna  politycy, doradcy polityków.
8. Funkcja publiczna  przewodzenie uroczystościom, obdarzanie wojowników
emblematami..., funkcja prywatna  indywidualna praca leczenia człowieka.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 26
�� Magiczność psychiatry  naukowa otoczka dostosowana do naszego społeczeństwa.
Naukowość  leczenie w gabinecie a nie w lesie, w szałasie.
�� Nazwanie tego, co się dzieje już jest terapią. Zasada Rumpelstilzchena.
Boas - historycyzm
�� Każda kultura jest odrębna i swoista, myśli człowieka są związane z kulturą, do której
on przynależy. (Niektóre ludy rozróżniają tylko 4 kolory).
�� Halucynacje są uwarunkowane kulturowo.
�� Przekonujemy pacjenta do własnej teorii i leczymy go.
Przemoc i agresja
Teoria Darwina  przetrwają ci, którzy potrafią się zaadoptować. Bardziej agresywny
przetrwa.
Instynktywizm  istnieje w człowieku instynkt przemocy.
Konrad Lorenz, Z. Freud  neoinstynktywiści
Mechaniczna, hydrauliczna metafora  opisy przemocy (ciśnienie, gaz tłoczony do zbiornika).
Freud
�� Teoria Libido. 2 podstawowe instynkty  Erosa i Tanatosa. Instynkt śmierci
skierowany przeciw życiu  do wewnątrz i na zewnątrz, destrukcyjny lub
autodestrukcyjny.
�� Instynkt śmierci  seksualizm  sadyzm  masochizm.
�� Połączenie sadyzmu i masochizmu - SSMan
�� Siła popędu przemocy może być kontrolowana. Agresja nie jest reakcją na bodziec,
jest popędem zakorzenionym w ludzkim organizmie. Agresja jest formą instynktu 
jest w nas.
Lorenz
��  Tak zwane zło
�� Agresywność jest instynktem, który nie koniecznie jest reakcją na bodziec. Energia
kumuluje się w centrach nerwowych i kiedy tej energii jest za dużo to eksploduje.
Poszukujemy rozładowania bodz
ca (zwierzęta też)   Muszę komuś walnąć .
�� Agresja pierwotnie nie jest odpowiedzią na zewnętrzny bodziec, ale wbudowanym
wewnętrznym pobudzeniem. Groz
nym czyni ten instynkt jego spontaniczność.
�� Napięcia hydrauliczne.
Różnice między Freud em a Lorenz em
�� Lorenz  agresja nie jest skierowana przeciwko jednostce. Służy przetrwaniu gatunku.
�� Lorenz  prowadził badania przede wszystkim na zwierzętach i ich wyniki przekładał
na ludzi. Freud przede wszystkim badał i opisywał ludzi.
�� Lorenz  rozmnaza się najsilniejszy samiec  przetrwanie gatunku. Dowody przez
analogię do świata zwierząt  ryby, ptaki.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 27
Enwiromentalizm  oświecenie (Russeau - tabula rasa). Człowiek kształtuje się pod
wpływem środowiska. Agresja nie jest wrodzona, człowiek się jej uczy w środowisku, w
jakim żyje. Człowiek rodzi się dobry a zły świat kształtuje w nim złe popędy.
Behawioryzm  początek XX wieku. Watson  twórca behawioryzmu. Skinner 
neobehawioryzm. Od Watsona do Skinnera  ewolucja nurtu.
Skinner  psychologia nie powinna się interesować wewnętrznymi fenomenami (uczucia,
popędy), psychologia powinna badać, co wzmacnia życie ludzkie, by czynić je bardziej
efektywnym.
�� Wzmocnienia negatywne  osłabienie negatywnych cech.
Wzmocnienie pozytywne  wzmacnia pewne cechy.
�� Trzeba znalez
ć właściwe wzmocnienie, pobudzać właściwe zachowanie.
�� Uwarunkowanie instrumentalne  Jasio i szpinak (nagroda)  pozytywne
wzmocnienie.
�� Wzmocnienia następują:
a) w procesie socjalizacji
b) są zaplanowane
�� Agresja w behawioryzmie ma funkcje instrumentalną. Agresja czemuś słuzy. Jest
rezultatem uczenia się  jest wyuczona  jest reakcją, która daje najszybsze rezultaty.
(atak na Irak)
�� Przemoc w tv potencjalnie nie wpływa na agresję, ale nas uczy jak robić różne be
rzeczy.
Korelacja tv i przemocy
�� Czynnik paniki  ludzie, którzy oglądają tv odczuwają większe zagrożenie.
- ciągle  szansa 1 na 10, że go ktoś killi
- rzadko  szansa 1 do 100/200
- wcale  szansa 1 na 1000
�� Rzeczywisty obraz rzeczy: szansa 1 na 10000
�� Tworzy się społeczeństwo strachu.
Neurofizjologia  nauka zajmująca się mózgiem. Mózg jako podstawa zachowań
agresywnych.
Instynkt agresji  tylko w ostateczności.
Instynkt ucieczki  częstszy niż instynkt agresji.
�� Współcześnie apoteoza przemocy, mity wojenne.
Washburn  człowiek ma wrodzoną agresywność, w prehistorii też tak było. Człowiek
zawsze był łowcą. Jeśli prehistoryczni ludzie byli łowcami to my dziedziczymy ich
agresywność.
Psychologia myśliwego  psychologia mięsożercy  przyjemność z zabijania.
�� Okrucieństwo jest cechą łowcy i to się utrwaliło wieki temu.
�� Przemoc jako masowy nacisk pojawia się wraz z masową kulturą.
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 28
�� Potrzeba specjalizacji  ktoś pracuje, by wykarmić tych, co nie pracują a np. walczą.
Pojawienie się hierarchii. Człowiek może być użyty jako narzędzie ekonomiczne 
niewolnictwo. Ludzie nie muszą pracować, bo mogą to robić za nich inni.
�� Kultura rozwija się dzięki przemocy. Nacisk jednych grup na drugie.
�� Wojna pojawiła się ok. 3000 l.pne. Przemoc jako środek do zaspokajania potrzeb.
�� Przemoc jest wynikiem instynktu, nie jest wrodzona, jest wynikiem kultury.
�� A
amanie tabu  nie mogę czegoś zrobić tutaj, ale mogę to bezkarnie zrobić gdzie indziej.
[Irak, nazywamy ich terrorystami i mamy czyste sumienie].
�� Kultura równoważy nasze cierpienie.
�� Marzenie o nieśmiertelności  kultura  daremny wysiłek przetrwania po śmierci.
Sofski
Człowiek jest świadomy swojej śmierci. Zajęci jesteśmy poszukiwaniem sensu życia. Kultura
rozdaje recepty na odsuniecie lęku przed śmiercią.
Piramidy symbolizują wieczność, ale za jaką cenę! Niewolnictwo.
Wojna jest uprawomocniona, bo pochodzi od państwa. Państwo jest jedyna instytucją, która
może prawomocnie korzystać z przemocy.
Eugenika  nauka o doskonaleniu rasy. Ulepszaniu fizycznych i psychicznych cech
organizmu ludzkiego. (eu  dobro, gens  wytwarzać).
F Galton  twórca eugeniki, darwinista. Higiena rasy, społeczna.
Eugenika nazistowska  eksterminacja Żydów, Cyganów, Słowian.
Życie wartościowe Życie bezwartościowe
Dobre genetycznie, niech żyje i się rozmnaża. Złe genetycznie, niech się nie rozmnaża.
Eugenika negatywna  w ciąży można kontrolować płód.
Eugenika pozytywna  ograniczyć płodność u genetycznie złych osobników.
Eugenika kształtowała się na uniwersytetach.
Przejawy eugeniki:
- ustawy aborcyjne
- faszyzm  eksterminacja grup społecznych
- świadoma sztuczna selekcja społeczeństwa. Dobre, zdrowe intelektualnie rodziny się
wspiera finansowo. Niedobre  dąży się do zniechęcenia do prokreacji.
- wspieranie finansowe, kredyty itp. (biała klasa srednia) (USA)
- zinstytucjalizowane bariery prawne  przestępcy, biedacy, prostytutki itp. Niech się nie
rozmnażają.
- Bieda wynikiem nieumiejętności dostosowania się do społeczeństwa.
- Prawny zakaz zawierania małżeństw.
- Zamykanie w zakładach (przymusowo lub nie).
- Sterylizacja,
Darwin  O powstaniu gatunku
Galton, kuzyn Darwina  Dziedziczny geniusz  1869, należy nakłaniać utalentowane
jednostki, by posiadały liczne potomstwo. Talenty są dziedziczne. Należy ograniczyc
Antropologia kulturowa opr. Slytheringirl 29
rozmnażanie rodzin obciążonych złą dziedzicznością.  Pomagać słabym to tak, jakby ciągnąć
wszystkich w dół ,  Pomagajmy silnym .
Mendel  mnich, groszek.
Eugenika w Niemczech
- gwałtowne uprzemysłowienie
- tradycyjne środowisko
- atrakcyjność selekcji  darwinizm
- polityka higieny rasowej  obrona przed proletariatem (rewolucja robotnicza, zagrożenie)
- większość ciężkich schorzeń jest dziedziczna
Towarzystwo higieny rasy  1905
- zaostrzenie prawa emigracyjnego
- ochrona warstwy chłopskiej
- higiena w miejscu pracy
- kobiety  powinność - ciąża