Literka.pl - Koncepcje dotyczące przyczyn autyzmu
Koncepcje dotyczące przyczyn autyzmu
Data dodania: 2008-04-20 09:43:06
Badania nad autyzmem wczesnodziecięcym prowadzone są na całym świecie i coraz
częściej mają charakter interdyscyplinarny. Do dzisiaj jednak nie rozstrzygnięto
podstawowego problemu, który dotyczy genezy autyzmu wczesnodziecięcego.
Odpowiedz
na pytanie o przyczyny powstania tego zaburzenia ma ogromne znaczenie
praktyczne wiąże się bowiem z opracowaniem skutecznego programu profilaktycznego i
terapeutycznego.
Badania nad autyzmem wczesnodziecięcym prowadzone są na całymświecie i coraz
częściej mają charakter interdyscyplinarny.Do dzisiaj jednak nie rozstrzygnięto
podstawowego problemu,który dotyczy genezy autyzmu wczesnodziecięcego.
Odpowiedz
na pytanie oprzyczyny powstania tego zaburzenia ma ogromne znaczenie
praktyczne wiąże się bowiemz opracowaniem skutecznego programu profilaktycznego i
terapeutycznego.
1 Koncepcje psychoanalityczne.
Psychoanalitycznakoncepcja autyzmu dziecięcego sięga w swoich założeniach do
bardzo wczesnegookresu rozwoju psychiki dziecka i jego relacji z otoczeniem. Froud
byłpierwszym, który zwrócił uwagę na aktywizującą rolę matki w tworzeniu
psychikidziecka. Lecz dopiero Melanie Klein (1946, 1957, za Drwięga (1998))
opracowałauwarunkowania zaburzeń psychotycznych w pierwszym i na początku
drugiego rokużycia dziecka. Zdaniem Klein, pierwsze stadium funkcjonowania
psychicznego macharakter psychotyczny. Dziecko przeżywa doświadczenia depresyjne
w związku zlękiem przed utratą obiektu miłości i bezpieczeństwa, które reprezentuje
pierśmatki i mleko. Klein, jak i wielu kontynuatorów jej myśli, uważała, żepsychotyczny
typ funkcjonowania jest normalną fazą wczesnego rozwoju. Jeżeli wtym okresie zostaną
zaburzone relacjie w układzie matka  dziecko, wówczasdochodzi do uruchomienia
jądra psychotycznego matki. Niezorganizowanie jądropsychotyczne dziecka wchodzi w
rezonans z jądrem psychotycznym matki, coprawdopodobnie prowadzi do utrwalenia się
psychotycznej struktury psychikinoworodka.
W teoriiKlein autyzm wczesnodziecięcy byłby rozumiany jako"nie wychodzenie" z
fazypsychotycznej rozwoju (Jaklewicz (1993)). Margaret Mahler rozwinęła teorie
osymbiotycznym pochodzeniu dziecięcej psychozy. W świetle teorii Mahler,
autyzmsprowadza się do nieprawidłowej relacji między matką i dzieckiem,
jednakuwarunkowania tej nieprawidłowości tkwią w dysfunkcji
konstytucjonalnej,uniemożliwiającej prawidłowy przebieg procesu
indywidualizacji.Wśródkoncepcji psychoanalitycznych najbardziej znana jest teoria
Bettelheima, któryu podstaw wszystkich zjawisk psychotycznych widział ekstremalnie
niekorzystnewarunki życiowe. Nasilenie zaburzeń zależy od tego jak długo dziecko
przebywa wtej skrajnie niekorzystnie sytuacji i jak mocne piętno odciskają te warunki
najego psychice. Może to być nadmiar lub niedobór stymulacji związany zzaburzeniami
w procesie porozumiewania się między matką a, nowo narodzonymdzieckiem. Innymi
słowy samo dziecko poprzez brak komunikatów kierowanych dootoczenia lub
niewłaściwych sposobów komunikacji może spowodować swojąekstremalną sytuację
życiową. Rozwój wyobraz
ni o sobie samym kształtuje sięwadliwie. Dziecko nie wysyła i
nie przyjmuje sygnałów otaczając się murem itkwi w tej"pustej fortecy" podejmując
jedynie aktywność opartą naautostymulacji (Kruk-Lasocka (1999)).
1.2 Współczesne teorie autyzmu w nurcie psychoanalitycznym.
FlancezTustin i Donald Meltzer są tymi współczesnymi psychoanalitykami
dziecięcymi,którzy również uważają, że autyzm pierwszych miesięcy życia jest
normalnymetapem rozwojowym. Tustin tak rozwija swoją koncepcje genezy
autyzmu:Rozdzielanie płodu z ciałem matki jest dla noworodka niezwykle
traumatycznąsytuacją, bowiem wiąże się z poczuciem utraty własnego ciała.
Dzieckobroniąc się przed nią, tworzy system obronny, którym jest autyzm.
Wieloletniedoświadczenie Tustin pozwoliły jej na rozszerzenie koncepcji
autyzmuwczesnodziecięcego. Według niej autyzm jest ochroną własnej
wrażliwości.Mechanizm ten jest właściwością rozwojową, a prowadzi do patologii
wówczas gdypozostaje jedyną formą reagowania. Sygnalizuje także, że w genezie
autyzmuodgrywają role zarówno czynniki genetyczne, które tworzą podstawę
predyspozycjipsychobiologicznych, jak i czynniki zewnętrzne. W każdym przypadku mają
oneróżne znaczenie. Tustin odnajduje analogie pomiędzy autyzmem u dzieci
inerwicowymi mechanizmami obronnymi. Podobną koncepcję przyczyn autyzmu
wysunęłaR. Resch. W jej koncepcji proces rozwoju dziecka autystycznego zatrzymał się
napoziomie biologicznej organizacji tzn. we wczesnym okresie syntezy.
autyzmwczesnodziecięcy jest rozumiany jako"somatyczny mechanizm obronny".
Resch ijej współpracownicy doszukują się genezy autyzmu w zaburzonym
procesiekształtowania się biospołecznej i biopsychologicznej symbiozy noworodka
wukładzie z matką. Punktem wyjścia jest psychoanalityczna koncepcja rozwoju.
Prawidłowyrozwój człowieka przechodzi przez etapy biologicznej, biospołecznej
ibiopsychologicznej symbiozy. Proces biologicznej symbiozy dotyczy
regulacjipodstawowych funkcji fizjologicznych. Biologiczna regulacja zajmuje
centralnemiejsce we wczesnym okresie rozwoju jej celem jest stworzenie struktur
dlaorganizacji wrażeń i regulacji uwagi. Dynamika tego procesu zmierza dostworzenia
obrazu własnego ciała. Celem psychologicznym symbiozy jestorganizacja percepcji i
strukturalizacji doświadczeń zmysłowych.
Uprawidłowo rozwijających się dzieci biopsychologiczna i biospołeczna
więz
symbiotyczna z matką tworzy się poprzez stymulację matki własną dziecka.
Jeżelidziecko nie jest w stanie wytworzyć własnej aktywności, wówczas funkcję
tąprzejmuje symbiotyczny partner  matka.
 Stan tennie może trwać zbyt długo, jako, że dziecko musi samo dochodzić do
uzyskaniawłasnych kompetencji. Ograniczając swoją aktywność dziecko redukuje
odbiórinformacji z zewnątrz, co prowadzi do zatrzymania rozwoju organizacji
strukturpsychicznych.
HipotezaResch, dotycząca rozwoju autyzmu jest o tyle interesująca, że
łączyfizjologiczne zasady tworzenia się struktur i funkcji z treścią psychoanalityczną.
Przytoczonepowyżej koncepcje psychoanalityczne przyczyn autyzmu mają za zadanie
jedynieprzybliżenie i zasygnalizowanie poglądów znanych badaczy. Zbyt
powierzchowne,jednostronne rozpatrywanie autyzmu w świetle opcji psychoanalitycznej
możespowodować nadużycia, nadinterpretacje, poprzez które można skrzywdzić
zarównodziecko autystyczne jak i bliskie mu osoby.
Od połowy lat sześćdziesiątych coraz częściej zaczęły pojawiać sięprzypuszczenia, że
autyzm może być związany z zakłóceniami procesówbiochemicznych i
neurochemicznych.
Według Ritro przyczyny autyzmu wiążą się ze zmianami poziomu serotoniny.
Neuropatologicznadysfunkcja ma doprowadzić do zaburzeń komunikacji i interakcji,
które sąkonsekwencją zaburzeń systemu równowagi i mechanizmu westylularnego.
Serotoninawystępuje we wszystkich odcinkach mózgu, we krwi w
Trombocytach.(Pisula(1993),Bobkowicz-Lewartowicz)
Jedno z dokładniejszych wieloletnich badań McBriaca sugeruje, że wautyzmie
występują nieprawidłowości w przemianie serotoniny, gdyż u ok. 40%wszystkich dzieci
autystycznych poziom serotoniny we krwi jest podwyższony.Ritro i inni wykazali nie tylko
u autystycznych pacjentów wyższy poziomserotoniny, ale także większą ilość płytek
krwi. Badacze zaczęli interesowaćsię związkiem między przemianą serotoniny, a
możliwościami oddziaływania na niąpoprzez leki. Badano wpływ fenfluraminy. Obok
pozytywnego działania, pojawiłysię także niepożądane efekty uboczne.
Rimland, jako inny przedstawiciel poglądów na temat przyczynbiochemicznych,
sugerował, że przez określone środki spożywcze lub dodatki donich zostają wyzwolone
reakcje alergiczne w układzie nerwowym dziecka. Zasubstancje szczególnie sprzyjające
alergii uznał on pszenicę (mąkę), mleko icukier. Wymieniał również niekorzystny wpływ
soli, sztucznych barwników,substancji aromatycznych i polepszaczy smaku. Powstała
alergia mózgu prowadzi dozapaleń nerwów, a w konsekwencji  do mózgowej
dysfunkcji. Rimland donosił, żeleczenie witaminami, głównie witaminą B6 i magnezem
może być skuteczne.
Już w latach osiemdziesiątych niektórzy badacze (Herman i Panksepp),zauważyli
pewne podobieństwo między efektami działania opiatów, takich jakmorfina na
zwierzętach, asymptomami autyzmu. Autorzy ci zakładali, że ludzie zautyzmem mogą
mieć podniesiony poziom opiatów, które występują w naturalnysposób w CUN. Teorię tą
rozwinął w latach dziewięćdziesiątych Paul Schattock.
Badanie moczu u osób autystycznych potwierdziły istnienie u około
80%Podniesionego poziomu peptydów opiatowych. Ilości te są o wiele za duże abymogły
pochodzić z CUN. Mogą one jedynie pochodzić z niekompletnego rozkładupokarmów.
Białka składają się z długich łańcuchów jednostek zwanychaminokwasami. Normalnie
białka są trawione przez enzymy w jelitach i rozkładanena te jednostki. Jeśli jednak z
jakiegoś powodu trawienie jest niepełne,powstają krótkie łańcuch aminokwasu zwanych
peptydami. Mogą być onebiologicznie aktywne i mogą powodować objawy które
obserwujemy w autyzmie.
Nadmierna ich aktywność może zakłócić wiele funkcji CUN. Percepcja,poznanie,
emocje i zachowanie  to wszystko może ulec zmianie. Schattock zastanawiał się
dlaczego tak dużo opiatów dostaje się do mózgu?Sformułował tezę o dużo większej
przepuszczalności jelita cienkiego, u dzieciautystycznych. Po drugie: prawdopodobną
przyczyną jest także niewydolnośćsystemów enzymatycznych. Może także wystąpić
niedobór koenzymów, witamin, solimineralnych koniecznych do wytwarzania enzymów.
Schattock w swoich wnioskachbył już bardzo blisko rozwiązania zagadki. Jego kolega
krajan Andrew Wakefieldudowodnił, że wirus odry będący składową potrójnej szczepionki
MMR  możepowodować poważne zmiany w ścianie jelit. Nieco póz
niej ten sam
zespółpotwierdził występowanie podobnego obrazu tj. hiperplazjii grudek chłonnychjelita
krętego u dzieci autystycznych.
Ostatnie badania kolanoskopowe  wykazały obecność wirusów odry wzakątkach
jelita cienkiego w pobliżu węzłów chłonnych.
Wracając do teorii Schattocka: zauważył też, że peptydy wpływają na
układimmunologiczny w dość różny sposób powodując np. nadaktywność systemu,
coprzekłada się na zaburzenia alergiczne. Na tym etapie Schattock podejrzewałistnienie
również komponentów genetycznych, które miałyby pośredni wpływ nazaburzenia
procesów metabolicznych
3 Koncepcje genetyczne przyczyn autyzmu.
Pierwszymbadaczem, który twierdził, że autyzm może być przekazywany genetycznie
byłAsperger. Uważał on, że psychopatia autystyczna jest ekstremalnym
wariantemmęskiego charakteru, męskiej inteligencji. Skłonność do takiego
zaburzeniamiała być przekazywana z ojców na ich synów. U autystycznych chłopców,
jegozdaniem, są ekstremalnie rozwinięte takie typowe męskie cechy, jak: logika,łatwość
abstrahowania, precyzyjne myślenie, formułowanie myśli. Z biegiem latokazało się, że
cechy te występują w jeszcze większym nasileniu u amerykańskichkobiet.
Niemiecki lekarz Nissen rozwinął pod koniec lat siedemdziesiątychhipotezę, zgodnie z
którą u podstaw autyzmu leży biogenetyczna dyspozycja.Miała by się ona sprowadzać do
określonego defektu, który jest związany zprzekazaniem dziedzicznym i który w
zetknięciu z niekorzystnymi oddziaływaniamiśrodowiskowymi daje w efekcie zaburzenie
autystyczne.
O roli czynników genetycznych świadczy przede wszystkim wyższy
wskaz
nikautystycznego rodzeństwa w śród dzieci autystycznych oraz badania
nadbiz
niętami monozgygotycznymi i dizygotycznymi (Pisula 1993). Jednakże
badaniachromosomalne prowadzone wśród tych bliz
niaków nie rozstrzygnęły nadal
otwartejkwestii genetycznego uwarunkowania autyzmu.
 Wydaje się, że znalezienie genu powodującego autyzm będzie niezwykletrudne.
Bardziej uzasadnione jest przyjęcie założenia, że różne przyczyny ocharakterze
genetycznym mogą zapoczątkować różne ścieżki zmian rozwojowych,które
doprowadzają do analogicznych wyników behawioralnych (autystycznyfenotyp).
4 Koncepcje dotyczące przyczyn autyzmu w związku z innymi chorobami.
W tej grupieteorii przyczyn autyzmu w związku z innymi chorobami podaje się, że
pewnechoroby mogą być mechanizmem spustowym wyzwalającym autyzm. Do nich
należą:cytomegalia, różyczka przebyta w okresie płodowym, ospa wietrzna
itoksykoplazmoza, zespół Gillerde la Tourelta, celiakia.
5 Koncepcje przyczyn autyzmu związane z uszkodzeniami mózgu.
Wielubadaczy sądzi, że uszkodzenia mózgu dzieci autystycznych mogą być
minimalne isubtelne. Często mówi się, że powstają one w okresie około porodowym lub
wpierwszych latach życia dziecka i wiążą się z chorobami lub
mechanicznymiuszkodzeniami. Najczęściej zwraca się uwagę zaburzenia funkcji
tworusiateczkowego, w obrębie płatów czołowych oraz kresomózgowia. Delcato w
swoichbadaniach doszedł do wniosku, że u podłoża autyzmu, leżą uszkodzenia mózgu
napoziomie najniższym, a więc odpowiedzialnym za integrację sensoryczną. Uważasię,
że dzieci autystyczne nie są w stanie poradzić sobie z napływem bodz
cówpłynących
różnymi kanałami, stąd dziwne, niezwykłe zachowania, które stanowiąpróbę
dopasowania się do otoczenia w tej utrudnionej sytuacji, poprzez ciąglepowtarzaną
stymulację.
Po przeprowadzonych badaniach dzieci autystycznych w 1995 r. Delacotostwierdził,
że:
1. Dzieci autystyczne nie są psychotyczne, ale występują u nich uszkodzeniamózgu;
2. Uszkodzenia mózgu przejawiają się dysfunkcjami percepcji.
3. Uszkodzenia mózgu mogą spowodować zakłócenia pracy komóreksensorycznych na
pierwszy z trzech sposobów:
1. nadwrażliwość- do mózgu przedostaje się zbyt dużo informacji
sensorycznych,aby mogły one być odpowiednio przetworzone( nieodpowiednio
przefiltrowane) copowoduje, że są zbyt intensywne a tym samym wywołujące
chaos i ból
2. zbyt mała wrażliwość-drogi sensoryczne nie są wystarczająco"otwarte"co
prowadzi do derywacji sensorycznej; dzieci artystyczne o
zmniejszonejwrażliwości, potrzebują dostymulowania a więc intensywnych
wrażeń zmysłowych,aby mogły być one zarejestrowane i przyjęte.
3. "biały szum"- wadliwe działanie kanałów sensorycznych powoduje,
żewytwarzają one własne bodz
ce; sygnały płynące z wewnątrz organizmu
nakładająsię na sygnały pochodzące z otoczenia, powstaje trudność
uporządkowaniasygnałów wg. Ich ważności co zakłóca orientację w
środowisku.
4. Dziwne powtarzające się zachowania dziecka autystycznego są
symptomamiuszkodzenia mózgu;
5. zachowania te Delcato nazywa je"sensoryzmami" są ze strony
dzieckapróbą"naprawienia uszkodzonych kanałów sensorycznych;
6. dziecko samo próbuje się wyleczyć
7. obserwując dziecko, można się dowiedzieć, który z kanałów sensorycznychnie
działa prawidłowo oraz do jakiej kategorii należy zaburzenie(nadwrażliwość,
niedowrażliwość)
8. prowadzenie terapii polega na dostarczaniu przez dany kanałodpowiednich
bodz
ców;
9. normalizacja działania kanału sensorycznego powoduje zanikaniedziwnych,
autystycznych zachowań.
Zachowania autystyczne wg Delcato nie jest izolacją lecz próbą wyjścia zizolacji,
próby dopasowania się do środowiska.
Również Rimoland skłania się w swoich poszukiwaniach przyczyn autyzmu
kuuszkodzeniom organicznym. Uważa on, że autyzmie mamy do czynienia
zzaburzeniami tworu siateczkowego. Twór siateczkowy decyduje o selekcji impulsówi na
najniższym poziomie umożliwia łączenie wrażeń sensorycznych,
motorycznych,wegetatywnych. Ukierunkowuje czujność, pozwalając na selektywną
uwagę. Jegozdaniem dzieci autystyczne są niezdolne do powiązania docierających
bodz
ców zodpowiednimi zgromadzonymi wcześniej informacjami, co spowodowane
jestuszkodzeniem układu siatkowego pnia mózgu.
6 Zatrucie metalami ciężkimi jako prawdopodobna przyczyna autyzmu.
Mniej więcejod dwudziestu lat rośnie stale w statystyka częstość zachorować na
autyzmwczesnodziecięcy. Statystyki dotyczą głównie krajów wysoko
rozwiniętych.Ostatnie dane amerykańskie, szczególnie tzw."raport kalifornijski"  donosi
omniej więcej 1000%  krotnym wzroście zachorowań na przestrzeni ostatnichpiętnastu
lat. Autyzm jest ostatnio najbardziej lawinowo narastającąniepełnosprawnością populacji
dziecięcej. Mówi się nawet o pandemii. Na temattego raportu wypowiedziała się
największa organizacja amerykańska zrzeszającarodziców dzieci autystycznych a
mianowicie"& taki wzrost pojawienia sięautyzmu może oznaczać kryzys na jaki nie jest
przygotowany system służby opiekispołecznej, ani ochrona zdrowia  co w efekcie
wróży krajowi katastrofą okolosalnych rozmiarach".
Te i inne głosy zwróciły uwagę opinii społecznej i świata nauki, żeepidemia taka
sugeruje iż na organizm ludzki działa jakiś czynnik, bądz
splotczynników, które działają
dopiero od jakiegoś czasu i które trzeba rozpoznać iwyeliminować. W 2000r. ukazał się
artykuł Salli Bernard, matki autystycznegodziecka, która wraz z innymi badaczami
sugerowała, że autyzm jest formązatrucia rtęcią. Porównywali oni symptomy obu
schorzeń i odkryli uderzająceprawdopodobieństwo niemal w każdym aspekcie.
Efekty kliniczne zatrucie rtęcią w CUN:
upośledzone planowanie motoryczne
osłabione rozpoznawanie twarzy
nie ostre widzenie, zwężenie pola widzenia
bezsenność, drażliwość, nagłe wybuchy złości
pobudliwość, unikanie kontaktów społecznych
niepokój, utrudnione wysławianie się
zmieniony smak, osłabienie pamięci krótkotrwałej
spowolnienie reakcji, utrudniona koncentracjia
 Rok póz
niej w 2001r. w paz
dzierniku  odbyła się w Kaliforni kolejna konferencjaDAN
(organizacja skupiająca grupę lekarzy, praktyków, określających się tymhasłem:"defeat
Autism now"  co znaczy poznaj autyzm już). Ich filozofiakoncentruje się na założeniu,
że nie możemy sobie pozwolić na zwlekanie zpodjęciem starań, aż do ukończenia
wszystkich badań i powszechnegozaaprobowania terapii. Już teraz możemy próbować
metod, które są racjonalne zbiologicznego punktu widzenia, bezpieczniej mogą pomóc.
Ruch DAN wyrósł ze struktur z Instytutu Badań nad Autyzmem (AutismRsearch
Institute), instytucji przodującej w badaniach nad autyzmem od 40 lat.
Na tej właśnie konferencji P. William Walsh podsumował swoje rocznebadania
przeprowadzone w Pfeifer Research Center w Illinois. Na podstawie
badańbiochemicznych 500 pacientów z autyzmem  odkrył, że prawie wszystkie
(zawyjątkiem czterech) dzieci te miały nieprawidłowe wartości miedzi i cynku(wysoka
miedzi i deficyt cynku). W dalszych badaniach odkrył, że mechanizmsterujący
gospodarką miedzi i cynku jest funkcją rodziny protein zwaną metaloproteinąw skrócie
zwaną MT. Jej funkcje w organizmie obejmują rozwój neuronówmózgowych, odtruwanie z
metali ciężkich, dojrzewanie systemu żołądkowo  jelitowego, przeciwdziałanie
utlenianiu, zwiększenie funkcji odpornościowychoraz dostarczenie cynku do komórek.
Dysfunkcja ta powoduje wiele objawów jakie obserwujemy u dzieciautystycznych: tj.
zespół przeciekającego jelita, nie zupełny rozkład proteinkazeinowych i glutenowych
przez enzymy zależne od cynku, zaburzona zdolnośćzwalczania drożdży i wiele innych.
Prowadzi także do niezdolności organizmu dousuwania metali ciężkich, do zaburzeni
układu odpornościowego i wreszcie dozmian neurologicznych charakterystycznych dla
autyzmu. Tłumaczy też zależnośćautyzmu od płci: dysfunkcja MT jest zależna od
męskiego hormonu. U podłoża tejdysfunkcji jest genetyczna predyspozycja, która w
warunkach zatrucia (rtęć jakokonserwant szczepionek, antybiotyki, zatrucia
środowiskowe)  wyłania się wpostaci autyzmu. Odkryto cztery różne rodzaje MT
protein  stąd też rożnezaburzenia i sposoby leczenia. W USA są już w tej chwili testy do
wykrywaniatej dysfunkcji.
6.2 Związek miedzy autyzmem a drożdżakami Candida.
Istniejewiele dowodów na to, że forma drożdży, Candida albicans (...) może
spowodowaćautyzm i może zaostrzyć wiele problemów ze zdrowiem osób z autyzmem,
zwłaszczatych, u których autyzm wystąpił póz
no.
Candida albicans należy do rodziny drożdży i jest jednokomórkowymgrzybem. Ta
forma drożdży lokuje się w różnych częściach ciała, w tym wukładzie pokarmowym.
Ogólnie mówiąc, łagodne mikroby ograniczają ilośćdrożdżaków w układzie pokarmowym
w ten sposób kontrolują one ich ilości. Jednakpodawanie antybiotyków zwłaszcza
wielokrotne może zniszczyć te mikroby. To możespowodować nadmierny wzrost Candida
albicans. Kiedy drożdżaki się rozmnażają,uwalniają się w organizmie toksyny, o których
wiadomo, że zakłócają prace CUN iukładu odpornościowego.
Niektóre problemy z zachowaniem, które łączą się z nadmiernym wzrostemCandida
albicans to: dezorientacja, nadaktywność, krótki czas koncentracji,letarg, nerwowość,
agresja. Możliwe problemy ze zdrowiem: bóle głowy, bóleżołądka, zaparcia, bóle
spowodowane gazami, zmęczenie, depresja. Te problemczęsto występują silniej w
wilgotne i deszczowe dni. Ponad to kontakt z perfumamii środkami owadobójczymi może
pogorszyć stan.
Anna Matyja
Literka.pl - Koncepcje dotyczące przyczyn autyzmu Literka.pl - Koncepcje dotyczące
przyczyn autyzmu