Czy politycy są bezkarni, czyli
o odpowiedzialności politycznej,
konstytucyjnej i karnej polityków
W systemie demokracji parlamentarnej władzę, w imieniu narodu, sprawują jego reprezentanci.
Dla stabilności demokracji muszą być chronieni prawem. Inaczej  i takie przykłady zna historia 
w walce politycznej można by posłużyć się np. fikcyjnymi zarzutami prawnymi. Ale taka ochrona 
immunitet  grozi wykorzystywaniem uprzywilejowanej pozycji do ucieczki przed sprawiedliwo-
ścią. Na czym polega odpowiedzialność polityczna, karna i konstytucyjna polityków? Oto pytania,
na które uczniowie szukają odpowiedzi w trakcie tych zajęć.
ze strony wyborców, jak i konstytucyjnej  tj. od-
Cele
powiedzialności prawnej za naruszenie konstytu-
cji lub innych ustaw przez wysokich urzędników
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
państwowych.
wyjaśnić pojęcie mandatu wolnego i impera-
2. Poleć uczniom, aby dobrali się w pary i przeczy-
tywnego;
tali materiał pomocniczy nr 1: jeden uczeń część
określić istotę odpowiedzialności politycznej
poświęconą mandatowi wolnemu, drugi impera-
i przedstawić procedury związane z jej stoso-
tywnemu, a potem nawzajem wyjaśnili sobie te
waniem;
pojęcia. Następnie poproś kilku uczniów o po-
wytłumaczyć, na czym polega problem odpo-
równanie PRL-owskiego i obecnego systemu po-
wiedzialności konstytucyjnej;
litycznego z punktu widzenia pozycji parlamen-
wskazać zależności między stosowaniem pro-
tarzysty.
cedur przewidzianych prawem a układem sił
Po uzyskaniu poprawnych odpowiedzi zaproś
politycznych w parlamencie.
uczniów do dyskusji na temat wpływu wyborców
na działania parlamentarzystów we współczesnej
Polsce. Czy ogranicza się on tylko do możliwo-
Środki dydaktyczne
ści udziału w wyborach? Poproś o sprecyzowanie
pojęć odpowiedzialności karnej i politycznej par-
1. Tekst  Kogo reprezentuje parlamentarzysta? .
lamentarzystów.
2. Tekst  Immunitet parlamentarzysty .
3. Powiedz uczniom, aby wyjaśnili pojęcie immu-
3.  Podziały polityczne w Sejmie  informacja
nitetu wiążące się z odpowiedzialnością karną.
do ćwiczenia decyzyjnego.
Zapisz odpowiedzi na tablicy. Poleć zapoznanie
4. Tekst  Kontrolna funkcja Sejmu .
się z materiałem pomocniczym nr 2 i porównanie
5. Opis procedury dotyczącej odpowiedzialności
swojej wiedzy z informacjami zawartymi w tek-
konstytucyjnej.
ście. Zwróć uwagę na wpływ opinii publicznej na
6. Tekst  Odpowiedzialność konstytucyjna . zmianę stanowiska posłów w sprawie pozbawie-
nia immunitetu Ireneusza Sekuły. Czy uczniowie
uważają tę decyzję Sejmu za słuszną? Opowiedz
Przebieg zajęć
uczniom o sporze, jaki poprzedził uchwalenie no-
wej konstytucji  niektóre siły polityczne po-
1. Poproś wybranego ucznia o wyjaśnienie, co
stulowały ograniczenie zasady immunitetu, tak
oznacza termin demokracja przedstawicielska. Za-
aby nie obejmował on odpowiedzialności kar-
pytaj klasę, jaka jest rola posłów w takim syste-
nej parlamentarzystów za przestępstwa pospo-
mie. Niech uczniowie postarają się wytłumaczyć,
lite, lecz jedynie za czyny wiążące się z działal-
na czym polega różnica w pojmowaniu posłów
nością polityczną. Poprawkę w tym duchu zgłosił
jako reprezentantów określonego okręgu, a więc
także prezydent. Zgromadzenie Narodowe zde-
określonej grupy wyborców, i posłów jako repre-
cydowało się jednak na jej odrzucenie. Do pomy-
zentantów całego narodu. Zapytaj, czy posłowie
słu ograniczenia immunitetu jedynie do czynno-
mogą robić, co chcą, czy są zupełnie bezkarni,
ści wiążących się z wykonywaniem mandatu po-
czy też ponoszą jakąś odpowiedzialność za swoje
sła/senatora powróciła koalicja AWS UW po wy-
działania i czyny. Odpowiedzi uczniów powinny
uświadomić klasie, że problem ten jest bardzo graniu wyborów w 1997 r. Szybko jednak okazało
skomplikowany, ponieważ można mówić tutaj się, że wobec kategorycznego sprzeciwu opozy-
zarówno o odpowiedzialności karnej, odpowie- cji (SLD i PSL) próba zmiany konstytucji nie ma
dzialności politycznej  czyli o utracie poparcia szans powodzenia.
173
4. Podziel klasę na sześć zespołów i rozdaj nego w 1981 r. z naruszeniem ówczesnej konstytu-
uczniom materiał pomocniczy nr 3  Podziały po- cji. Po wyborach parlamentarnych w 1997 r. partie
lityczne w Sejmie zawierający (inny dla każ- postsolidarnościowe rozważały wznowienie tej
dej z grup) opis sytuacji politycznej w fikcyj- sprawy. Teraz rozdaj grupom materiał pomocni-
nym polskim Sejmie. Następnie poproś uczest- czy nr 5. Uprzedz
uczniów, że w tekście znajdują
ników o zapoznanie się z materiałem pomocni-
się błędy. Uczniowie mają poprawić je na pod-
czym  Kontrolna funkcja Sejmu . Na podstawie
stawie tekstu  Odpowiedzialność konstytucyjna
otrzymanych danych zespoły opracowują moż-
(materiał pomocniczy nr 6). Część zespołów ana-
liwą w określonej sytuacji politycznej taktykę
lizuje kwestię odpowiedzialności konstytucyjnej
działań opozycji. Po prezentacji wyników pracy
ministra, a część uprawnienia prezydenta.
wszystkich grup zaproponuj dyskusję na temat
Po zrelacjonowaniu wyników pracy zapropo-
skuteczności kontroli parlamentu (opozycji parla-
nuj krótką dyskusję na temat trybu wnioskowa-
mentarnej) nad działaniami rządu. Zapiszcie na
nia w sprawach odpowiedzialności konstytucyj-
tablicy krótkie wnioski o odpowiedzialności poli-
nej. Poproś też o wyjaśnienie, jakie kary może
tycznej na polskiej scenie życia publicznego.
wymierzać Trybunał Stanu.
5. Wyjaśnij, że ostatnia część zajęć poświęcona
6. Zajęcia może zakończyć dyskusja  Czy poli-
będzie odpowiedzialności konstytucyjnej. Poproś
tycy w Polsce są naprawdę bezkarni? , w której
ucznów o podanie przykładów wysokich urzęd-
uczniowie mogą wykorzystać nie tylko zdobyte
ników państwowych, przeciwko którym toczyło
na zajęciach informacje, ale i wiedzę uzyskaną
się w ostatnich latach postępowanie przed Try-
ze środków masowego przekazu. Musisz zadbać
bunałem Stanu. Trybunał rozpatrywał  uznając
o to, by wymiana zdań miała charakter meryto-
winę części oskarżonych  sprawę tzw. afery al-
ryczny i nie przybrała formy jałowych narzekań
koholowej, oskarżenia dotyczyły złamania przez
na niskie morale i całkowitą bezkarność elit poli-
niektórych ministrów w rządach Mieczysława
tycznych w Polsce.
Rakowskiego i Tadeusza Mazowieckiego ówcze-
snych przepisów prawa  głównie celnego 
przez co gwałtownie wzrósł import alkoholu,
Pojęcia i terminy
w efekcie czego wielkie straty poniósł Skarb Pań-
stwa. W paz
dzierniku 1996 r. Sejm umorzył po- " mandat wolny
" mandat imperatywny
" od-
powiedzialność karna
stępowanie wobec członków Rady Państwa PRL,
" odpowiedzialność poli-
których część posłów chciała postawić przed Try- tyczna
" odpowiedzialność konstytucyjna
" im-
bunałem Stanu za wprowadzenie stanu wojen- munitet
" wotum nieufności
" interpelacja
MATERIAA
POMOCNICZY NR 1
Kogo reprezentuje polski parlamentarzysta?
Konstytucja RP mówi, że poseł/senator jest przedstawicielem narodu, a nie jedynie miesz-
kańców (wyborców) okręgu wyborczego, w którym został wybrany. Nie wiążą go żadne in-
strukcje wyborców, w trakcie kadencji nie może być przez nich odwołany. Tak więc w Polsce
obowiązuje zasada mandatu wolnego.
Poseł/senator składając ślubowanie jest obowiązany przestrzegać ustawy o wykonywaniu
mandatu posła i senatora (z 1996 r.), która mówi, że w wykonywaniu swego mandatu wi-
nien kierować się dobrem narodu. Podstawowym obowiązkiem parlamentarzysty jest udział
w pracach parlamentu; regulaminy Sejmu i Senatu przewidują kary za niedopełnianie tego
obowiązku (np. niewypłacenie części diety poselskiej). Parlamentarzysta przyjmuje wnioski,
postulaty, opinie wyborców m.in. na spotkaniach z wyborcami. Nie jest jednak prawnie zo-
bowiązany do ich realizacji. Na początku i pod koniec swojej kadencji składa oświadczenie
o swoim stanie majątkowym.
Wyborcy mogą nie aprobować działań swojego reprezentanta, ale jedynym sposobem  roz-
liczenia jest odmowa poparcia w kolejnej elekcji. Oczywiście, mogą też próbować wpływać
na poglądy posła, organizując demonstracje, protesty, wiece, pisząc listy, petycje itp. Nie jest to
droga skazana na niepowodzenie, bo poseł  jeśli chce być wybrany na następną kadencję 
będzie starał się w miarę możności nie zrażać sobie potencjalnych wyborców.
174
Przeciwieństwem zasady mandatu wolnego jest tzw. mandat imperatywny (związany),
znany np. w tradycji parlamentarnej Rzeczypospolitej szlacheckiej. W myśl tej koncepcji poseł
reprezentuje jedynie swoich wyborców, może otrzymywać od nich instrukcje dotyczące gło-
sowania, z realizacji których jest  rozliczany . Zasada mandatu imperatywnego przewiduje
możliwość odwołania posła przez wyborców.
W czasach PRL-u powoływano się na zasadę mandatu związanego; istniały regulacje
prawne umożliwiające odwołanie posła przez wyborców. Ordynacja wyborcza do Sejmu PRL
z 1985 roku przewidywała następujący tryb odwołania posła,  który postępowaniem swoim
narusza godność poselską lub uchyla się od wykonywania obowiązków poselskich albo w inny
sposób zawiódł zaufanie wyborców . Z wnioskiem o odwołanie posła mogli wystąpić miesz-
kańcy okręgu wyborczego, wojewódzkie władze organizacji-sygnatariusza Patriotycznego Ru-
chu Odrodzenia Narodowego (organizacji kontrolowanej przez partię komunistyczną), która
wysunęła kandydaturę posła, lub Rada Krajowa PRON; dla ważności wniosku niezbędne było
poparcie 10% wyborców w okręgu. Wniosek o odwołanie posła rozpatrywał Sejm, który mógł
zdecydować o głosowaniu w tej sprawie. Gdy większość biorących udział w głosowaniu wy-
powiedziała się za odwołaniem, poseł tracił mandat. Powyższa procedura nie była w praktyce
stosowana  niepokornych posłów starano się nakłaniać do  współpracy bądz
ustąpienia
drogą nieformalnych nacisków.
MATERIAA
POMOCNICZY NR 2
Immunitet parlamentarzysty
Parlamentarzystów chroni immunitet. Dzięki temu nie mogą być pociągnięci do odpo-
wiedzialności karnej za działania wynikające z wykonywania mandatu (Art. 105 konstytu-
cji). W przypadku popełnienia przez parlamentarzystę przestępstwa pospolitego aresztowa-
nie bądz
pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej wymaga zgody Sejmu lub Senatu na
2
uchylenie immunitetu, wyrażonej większością D 3 głosów przy obecności co najmniej połowy
wszystkich posłów/senatorów. Zgodnie z konstytucją parlamentarzysta może sam zrzec się
immunitetu, jeżeli uznaje stawiane mu zarzuty za uzasadnione bądz
chce oczyścić się z nich
przed sądem.
Sprawa posła Sekuły
W styczniu 1995 roku prokurator generalny Włodzimierz Cimoszewicz skierował do Sejmu
wniosek o uchylenie immunitetu poselskiego szefa Głównego Urzędu Ceł, posła Sojuszu Le-
wicy Demokratycznej z Sosnowca Ireneusza Sekuły. Sekułę oskarżono o działanie na szkodę
własnej spółki Polnippon, przywłaszczenie jej majątku i poświadczenie nieprawdy; Sekuła
zapłacił pieniędzmi z kredytu uzyskanego dla Polnipponu długi innej spółki, której był współ-
właścicielem.
Wiosną sprawa  interesów prezesa Sekuły stała się dość głośna. Szefowi GUC zarzucano
między innymi nierozliczenie 2,5 mld starych złotych kredytu dla Polnipponu (pieniądze za-
miast na konto spółki wpłynęły na prywatne konto jej szefa), łamanie ustawy antykorupcyjnej,
poświadczenie na poselskim blankiecie za osobę zamieszaną w aferę węglową (chodziło o ok.
7 mld zł). W tej sytuacji premier Oleksy odwołał Sekułę ze stanowiska prezesa GUC.
W maju sprawa posła Sekuły trafiła pod obrady sejmowej komisji regulaminowej. Przed
komisją Sekuła zabiegał o nieuchylanie immunitetu. Koalicyjni (SLD, PSL) członkowie komisji
uznali, że sprawa Sekuły (rozpatrywana przez sąd) może być wykorzystana  dla celów po-
litycznych w związku z kampanią wyborczą (prezydencką); posłowie opozycji optowali za
uchyleniem immunitetu dla wyjaśnienia niejasności związanych z działalnością Sekuły. Komi-
sja odrzuciła wniosek prokuratora o uchylenie immunitetu byłego szefa GUC.
Pod koniec czerwca były prokurator generalny skierował do klubu SLD list z apelem o wy-
rażenie zgody na uchylenie immunitetu posła Sekuły. Cimoszewicz stwierdził, że śledztwo
prokuratury było prowadzone kompetentnie, a immunitet nie oznacza  przyzwolenia na na-
ruszanie prawa ani też nie jest zasłoną, za którą można skrywać się przed odpowiedzialnością
za takie naruszenie . Sam obwiniony przekonywał swych partyjnych kolegów, że zarzuty
175
pod jego adresem są wynikiem politycznej nagonki. Sejm odrzucił głosami koalicji wniosek
o przedstawienie informacji prokuratora generalnego dotyczącej stanu śledztwa w sprawie
Polnipponu.
30 czerwca Sejm rozpatrywał dwa wnioski prokuratora generalnego o uchylenie immuni-
tetu; wnioski głosowano oddzielnie. Pierwszy z nich zarzucał Sekule poręczenie weksla innej
firmy bez żadnego uzasadnienia ekonomicznego. Nie spłacony kredyt obciążył konto Polnip-
ponu. Za uchyleniem immunitetu głosowało 145 posłów, przeciw 108, 70 wstrzymało się od
2
głosu; przyjęcie wniosku wymagało zgody D 3 obecnych, w tym przypadku 216 posłów. Drugi
zarzut dotyczył przekazania pieniędzy spółki na rzecz innej firmy, co było działaniem na szkodę
Polnipponu.
Za uchyleniem immunitetu opowiedziało się 150 posłów (w tym 6 z SLD i 43 z PSL),
przeciw 90, wstrzymało się od głosu 84.
Wynik głosowania poruszył opinię publiczną, która sprawę immunitetu posła Sekuły po-
częła traktować jako oznakę arogancji koalicji rządowej, gotowej bronić swych partyjnych
kolegów za wszelką cenę. W efekcie Sojusz Lewicy Demokratycznej zadeklarował, że poprze
nowy wniosek o uchylenie immunitetu Ireneusza Sekuły. Wniosek taki istotnie został złożony
 tym razem prokuratura zarzuciła posłowi SLD, iż naraził skarb państwa na stratę dziesię-
ciu miliardów starych złotych. Sekuła jako prezes GUC podpisał ze spółką Universal wstępną
umowę o kupnie i zagospodarowaniu budynku po dawnych zakładach im. Róży Luksemburg.
Tytułem zaliczki za prace projektowe Universal dostał 20 mld starych złotych. Prokurator uznał,
że suma ta została zawyżona aż o połowę.
W głosowaniu, które odbyło się w Sejmie 8.11.1996 r., za wnioskiem o uchylenie immunitetu
Ireneusza Sekuły opowiedziało się 346 posłów. Przeciwko uchyleniu było 4 posłów, od głosu
wstrzymało się 11 posłów. Tym samym immunitet został ostatecznie uchylony.
MATERIAA
POMOCNICZY NR 3
Podziały polityczne w Sejmie  instrukcja do ćwiczenia decyzyjnego
W Sejmie powstało pięć klubów: a) centroprawica  200 posłów, b) postkomunistyczna
lewica  160 posłów, c) liberałowie  60 posłów, d) ludowcy  30 posłów, e) prawica 
5 posłów. Prezydent i Sejm powołali rząd koalicyjny (a + c), który dysponuje poparciem
260 posłów.
Opozycja jest podzielona. Różnice programowe i spory personalne utrudniają jej stworzenie
spójnego bloku.
Klub postkomunistycznej lewicy krytykuje centroprawicę, ale próbuje  wyłuskać z koalicji
rządowej liberałów. W wielu kwestiach współpracuje też z ludowcami.
Klub ludowców krytykuje działania rządu, bardzo krytycznie odnosi się szczególnie do
programu gospodarczego liberałów. Czasem daje jednak do zrozumienia, że byłby skłonny do
nawiązania bliższej współpracy z centroprawicą, a nawet do wejścia z nią w koalicję. Na razie
bez specjalnych oporów współpracuje z postkomunistami.
Klub prawicy krytykuje rząd  a zwłaszcza liberałów. Jednak za swego głównego przeciw-
nika uważa postkomunistyczną lewicę. W wielu sprawach politycznych potrafi dogadywać się
z ludowcami, a także z centroprawicą.
Grupa 1  opozycja atakuje rządową politykę podatkową, żądając niższych podatków; koalicja
rządowa działa zgodnie.
Grupa 2  opozycja atakuje rządowe projekty reformy administracyjnej. Opozycja jest podzie-
lona co do tego, jaki powinien być nowy ustrój administracyjny kraju, jednak zgodnie odrzuca
wariant rządowy. Może liczyć na poparcie sporej grupy posłów koalicyjnych (zarówno z cen-
troprawicy, jak i liberałów), którzy także kontestują rządowe plany.
Grupa 3  opozycja krytykuje politykę socjalną rządu. Działania opozycji są wyjątkowo
zgodne; część centroprawicy jest skłonna poprzeć opozycję.
176
Grupa 4  projekt uchwały potępiającej ustrój komunistyczny zaproponowany przez centro-
prawicę jest ostro krytykowany przez postkomunistów. Życzliwie odnoszą się doń natomiast
ludowcy. Dla prawicy tekst uchwały jest zbyt łagodny, a dla liberałów zbyt radykalny.
Grupa 5  w trakcie debaty nad budżetem opozycja zgodnie krytykuje rząd. Zdaniem nie-
których posłów centroprawicy projekt rządowy nie uwzględnia wielu istotnych potrzeb spo-
łecznych. Niektórzy liberałowie z kolei uważają, że planowany deficyt budżetowy jest zbyt
wysoki.
Grupa 6  ustawa lustracyjna cieszy się poparciem centroprawicy i większości liberałów. Po-
zytywny stosunek do lustracji mają także ludowcy. Dla prawicy projekt jest niedostatecznie
radykalny, bo nie zakłada zakazu pełnienia funkcji państwowych przez osoby, które współpra-
cowały z tajną policją. Postkomuniści kategorycznie odrzucają projekt rządowy i proponują
lustrację bardziej ograniczoną, pomijającą współpracowników wywiadu i kontrwywiadu.
MATERIAA
POMOCNICZY NR 4
Kontrolna funkcja Sejmu
Drugim, obok stanowienia prawa, istotnym zadaniem Sejmu jest kontrolowanie poczynań
władzy wykonawczej (Sejm uczestniczy w powoływaniu rządu). Posłowie dysponują kilkoma
instrumentami, dzięki którym mogą wpływać na kierunki i sposoby prowadzonej przez rząd
polityki.
Kardynalną zasadą systemu rządów parlamentarno-gabinetowych, a taki system obowią-
zuje w Rzeczypospolitej, jest odpowiedzialność polityczna rządu (gabinetu) przed parlamen-
tem; rząd działa w ramach przyzwolenia (poparcia) większości parlamentarnej. Kiedy zgodne
z prawem decyzje ministra czy całego gabinetu nie zyskują aprobaty posłów, parlament może
doprowadzić do ustąpienia urzędników, którzy utracili poparcie większości parlamentarnej.
Jedną z form bieżącej kontroli działań rządu jest interpelacja poselska.
" Konstytucja RP: Art. 115.1. Prezes Rady Ministrów i pozostali członkowie Rady Ministrów
mają obowiązek udzielenia odpowiedzi na interpelacje i zapytania poselskie w ciągu 21 dni.
2. Prezes Rady Ministrów i pozostali członkowie Rady Ministrów mają obowiązek udzielenia
odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu.
Posłowie mogą na posiedzeniach plenarnych i w trakcie prac komisji sejmowych poddawać
ocenie działania rządu, żądać informacji i wyjaśnień w najrozmaitszych sprawach (istotnych
dla kraju), czynić politykę władz przedmiotem debaty parlamentarnej. Szczególną okazja do
całościowych debat o sprawach kraju jest dyskusja nad budżetem.
Ustalone przez parlament dochody i wydatki budżetowe stanowią jasne granice, w obrębie
których działa rząd; nieprzyznanie funduszy, np. na zbrojenia, w proponowanej przez rząd
wysokości zmusza gabinet do zmiany polityki obronnej. Po wykonaniu budżetu parlament
ocenia zgodność działań rządu z uchwalonym budżetem.
" Konstytucja RP: Art. 226.1. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżeto-
wego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją
o stanie zadłużenia państwa. 2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu
się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi
sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absoluto-
rium.
Najbardziej radykalną formą kontroli rządu jest złożenie wniosku o wotum nieufności dla
ministra bądz
całego gabinetu.
" Konstytucja RP: Art. 158.1. Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością
ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący
imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm,
Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez
Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Mini-
177
strów oraz odbiera od nich przysięgę. 2. Wniosek o podjęcie uchwały, o której mowa w ust. 1,
może być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia jego zgłosze-
nia. Powtórny wniosek może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia
zgłoszenia poprzedniego wniosku. Powtórny wniosek może być zgłoszony przed upływem
3 miesięcy, jeżeli wystąpi z nim co najmniej 115 posłów.
" Art. 159.1. Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności. Wniosek o wyrażenie wotum
nieufności może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów. Przepis art. 158 ust. 2 stosuje się
odpowiednio. 2. Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum
nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów.
MATERIAA
POMOCNICZY NR 5
Przed Trybunałem Stanu
Uwaga! Poniższy opis procedury zawiera błędy i opuszczenia.
MATERIAA
POMOCNICZY NR 6
Odpowiedzialność konstytucyjna
W skład Trybunału Stanu wchodzą: przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków wybiera-
nych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na okres trwania kadencji Sejmu. Zastępcy
przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni
posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Przewodniczącym Try-
bunału Stanu jest I prezes Sądu Najwyższego.
Trybunał jest kompetentny w rozstrzyganiu spraw związanych z odpowiedzialnością kon-
stytucyjną (prawną) najwyższych urzędników państwowych. Orzeka on o odpowiedzialności
prezydenta, członków rządu i innych prominentnych urzędników za czyny popełnione w cza-
sie urzędowania, które nie stanowiąc przestępstwa naruszyły konstytucję lub inne ustawy.
W przypadku, gdy skarżone czyny mają znamiona przestępstwa, Trybunał będzie orzekał
również w zakresie odpowiedzialności karnej. Kiedy Trybunał uzna winę oskarżonego, może
stwierdzić winę i odstąpić od wymierzania kary lub karę wymierzyć, np. orzec zakaz piasto-
wania funkcji publicznych, utratę praw wyborczych, odznaczeń; gdy orzeka jako sąd karny,
może wymierzyć kary przewidziane w kodeksie karnym.
Obowiązuje następująca kolejność w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej:
a) etap parlamentarny  grupa 115 posłów (w przypadku zamiaru pociągnięcia prezydenta
do odpowiedzialności konstytucyjnej 140 członków Zgromadzenia Narodowego) składa
wniosek wstępny o pociągnięcie osoby  X do odpowiedzialności konstytucyjnej. Prezy-
dium Sejmu kieruje wniosek do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej. Komisja, po
przeprowadzeniu postępowania dowodowego  działa ona jak komisja śledcza (przesłu-
chuje świadków i obwinionego, bada dokumenty itp.)  przedstawia Sejmowi sprawoz-
178
danie z prac i podejmuje uchwałę o wystąpieniu do Sejmu z wnioskiem o postawienie
osoby  X przed Trybunał Stanu lub o umorzenie postępowania. Następnie Sejm podej-
muje uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej lub o umorzeniu po-
3
stępowania (większością D 5 ustawowej liczby posłów; w przypadku prezydenta decyzję
2
podejmuje Zgromadzenie Narodowe D 3 głosów ustawowej liczby swoich członków). Gdy
sprawę kieruje do Trybunału, Sejm wyznacza ze swego grona dwóch oskarżycieli.
b) etap jurysdykcyjny  marszałek Sejmu przesyła przewodniczącemu Trybunału uchwałę
Sejmu w sprawie osoby  X i uchwałę Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która jest
aktem oskarżenia. Trybunał rozpatruje sprawę na posiedzeniu i na rozprawie, która stanowi
najważniejszą część postępowania. Postępowanie przed Trybunałem jest dwuinstancyjne:
w pierwszej instancji w sprawie orzeka 5 sędziów, w drugiej, gdy oskarżony odwoła się od
wyroku, Trybunał w składzie 7 sędziów, przy czym 5 sędziów orzekających w pierwszej
instancji nie uczestniczy w rozprawie.
179