Mechanizmy obronne
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Teoria Freuda; oznaczenia:
Conscious  świadomość,
Preconscious  przedświadomość,
Unconscious  nieświadomość.
Mechanizmy obronne  pojęcie wprowadzone przez twórcę psychoanalizy, Zygmunta Freuda i
przejęte przez współczesną psychologię. Oznacza metody radzenia sobie z wewnętrznymi
konfliktami w celu ochrony osobowości (ego), zmniejszenia lęku, frustracji i poczucia winy. Na
ogół są one nawykowe i nieuświadomione.
W pewnym nasileniu występują u praktycznie każdego człowieka i pełnią rolę przystosowawczą, są
niezbędne. Mechanizmy obronne są jednak zawsze zniekształceniem zachowania lub oglądu
rzeczywistości, stosowane nadmiernie lub nieadekwatnie do sytuacji mogą utrudniać
funkcjonowanie. Dobrze, gdy w zachowaniu jednostki jest ich duży repertuar, a ich dobór i
intensywność jest zależna od sytuacji (elastyczność stosowania). Można wówczas mówić o
efektywności i braku patologii związanej z mechanizmami obronnymi.
Mechanizmy obronne ego
Mechanizmy obronne można poklasyfikować na przykład w następujący sposób:
" Techniki unikania działania: represja (wyparcie), nadmierna samokontrola, supresja
(tłumienie), zwlekanie (odraczanie), zachowania obsesyjno-kompulsyjne
" Techniki przemieszczenia: acting-out, fiksacja, inwersja, kompensacja, konwersja,
przeniesienie, regresja, sublimacja, substytucja, asceza, reakcje upozorowane, zaprzeczane
własnemu działaniu z przeszłości, zaprzeczanie istnieniu czegoś, nawykowe, utrwalone wzorce
zachowań (np. uległość, agresja (psychologia), unikanie, samochwalstwo, dążenie do
niezależności, podejrzliwość), omdlenie, robienie się słabym, chorym lub zmęczonym
" Techniki zniekształcania rzeczywistości: dewaluacja, dysocjacja, fantazjowanie,
nieuzasadniona generalizacja, idealizacja, intelektualizacja, maskowanie, odwracanie sensu,
projekcja, racjonalizacja, rozszczepienie (splitting), selektywny brak uwagi, symbolizacja,
zaprzeczanie
" Techniki przyjmowania cudzych zachowań: identyfikacja, inkorporacja, introjekcja,
konformizm, internalizacja
" Mechanizmy złożone, łączące kilka z powyższych: negatywizm, pokuta, naprawienie zła,
odwracanie uwagi, samorozgrzeszanie się, tracenie zainteresowania, zemsta, przesądy.
Moralne mechanizmy obronne
Na szczególną uwagę zasługują też tzw. moralne mechanizmy obronne, czyli takie, które pozwalają
wciąż uważać się za dobrego człowieka pomimo naruszania własnych zasad moralnych. Można tu
wyróżnić np.:
" racjonalizacje "złych" czynów jako środków do wyższego dobra
" eufemizmy  nazywanie "złych" czynów mniej negatywnymi nazwami
" porównania  porównywanie własnych "złych" czynów z jeszcze gorszymi czynami innych ludzi
" rozmycie odpowiedzialności  dzielenie się winą z innymi
" przemieszczenie odpowiedzialności  uzasadnianie "złych" czynów jako dopuszczonych przez
jakiś wyższy autorytet
" wyparcie konsekwencji  ignorowanie negatywnych konsekwencji swoich czynów
" dehumanizacja ofiar swoich czynów.
" zewnętrzna atrybucja winy  obwinianie ofiar np. o to, że prowokowały.
Skrajne postaci mechanizmów obronnych
Nerwice oraz fobie są często po prostu przerośniętymi ponad miarę mechanizmami obronnymi.
Za skrajny przypadek przerostu mechanizmów obronnych można nawet uznać psychozy, w których
wizja świata ulega takiemu zniekształceniu, że uniemożliwia normalne funkcjonowanie.
Mechanizmy obronne w psychoanalizie
" Klasyfikacja i samo dzisiejsze psychoanalityczne rozumienie mechanizmów obronnych jest w
psychoanalizie nieco inne od proponowanego przez psychologię, a także znacznie szersze w
stosunku do klasycznej psychoanalizy.
" Narcystyczne mechanizmy obronne  zaprzeczenie, zniekształcenie, prymitywna idealizacja,
projekcja (psychotyczna), identyfikacja projekcyjna, rozszczepienie
" Niedojrzałe mechanizmy obronne  acting-out, blokowanie, hipochondryzacja, introjekcja,
zachowania pasywno-agresywne, projekcja (niepsychotyczna), regresja, fantazje schizoidalne,
somatyzacja, dysocjacja, eksternalizacja, zahamowanie
" Neurotyczne mechanizmy obronne  kontrolowanie, przemieszczenie, intelektualizacja,
izolowanie, racjonalizacja, reakcja upozorowana (formacja reaktywna), represja (wyparcie),
seksualizacja, odczynianie
" Dojrzałe mechanizmy obronne  altruizm, antycypacja, asceza, humor, sublimacja, supresja
(tłumienie), reparacja.
Mechanizmy obronne w psychologii transpersonalnej
Niektórzy psychologowie transpersonalni uważają oświecenie osiągane podobno w wyniku
medytacji, za stan, w którym człowiek całkowicie pozbawiony jest mechanizmów obronnych. Aby
to było możliwe, musi jednak być przestrzegany jakiś kodeks moralny, musi też zaniknąć obraz
swojego "ja" (ego), aby nie było czego bronić. W przeciwnym razie dysonans poznawczy
powodowany konfliktem między własnym obrazem siebie a obrazem uzyskiwanym od innych osób
powodowałby olbrzymie frustracje i nerwicę, co stałoby w sprzeczności ze stanem oświecenia.
Podsumowanie
Nieco inne ujęcie prezentuje poniższa tabela:
Mechanizmy obronne
Mechanizm
Definicja Przykład
obronny
Usunięcie ze świadomości lub Student zapomina o terminie
utrzymywanie poza świadomością myśli, egzaminu. Pacjent zapomina o
Wyparcie wyobrażeń i wspomnień, które są terminie wizyty.
bolesne lub budzą lęk (konflikt pomiędzy
id i ego)
Udawanie, że sytuacja naprawdę Przekonanie, że pomimo palenia
zagrażająca lub wzbudzająca lęk nie ma papierosów nie zachoruje się na raka
Zaprzeczenie
miejsca (konflikt pomiędzy impulsami id płuc ani na zawał serca "Mnie się to
i frustrującą je rzeczywistością) nie zdarzy"
Wyrażenie uczuć lub zachowań
Wylewnie gratulujemy koledze
przeciwnych niż rzeczywiście
Reakcja sukcesu, którego mu zazdrościmy.
odczuwane, po to by prawdziwe
upozorowana Osoba oglądająca pornografię staje
pozostały wyparte. Zachowanie
na czele komitetu do jej zwalczania.
przeciwne wyrażone jest przesadnie.
Przypisanie własnego, nieakceptowanego Kobieta, której zaloty są odrzucane,
impulsu innej osobie. Lęk neurotyczny odbiera zachowanie mężczyzn jako
Projekcja przekształca się wówczas w obiektywny molestowanie seksualne.
 z zagrożeniem zewnętrznym łatwiej
sobie poradzić.
Przemieszczenie Przeniesienie uczuć, zainteresowań itp., Mąż wszczyna z żoną kłótnię po
uznanych za nieodpowiednie, z jednej tym, jak skrytykował go zwierzchnik
osoby na inną, z jednego przedmiotu na w pracy. Córka odczuwa silną złość
drugi, o mniejszym ryzyku, zagrożeniu, wobec matki, ale swoją agresję
niebezpieczeństwie, lub w większym przenosi na kogoś innego ze swojego
stopniu akceptowaną społecznie  otoczenia, np. na swoją koleżankę.
bardziej "dozwoloną"
Zajęcie się malarstwem lub
fotografią o tematyce erotycznej
Przemieszczenie celu popędowego na
Sublimacja (akty). Osoba o skłonnościach
zgodny z akceptacją społeczną.
sadystycznych zostaje pracownikiem
ubojni zwierząt.
Pozbawiona złości, lub wściekłości
Oddzielenie myśli (agresywnych lub
myśl, żeby wykrzyknąć coś
Izolacja seksualnych) od towarzyszących im
nieprzyzwoitego, np. w kościele i
uczuć, które podlegają stłumieniu.
wyrządzić krzywdę bliskiej osobie.
Uczeń z niewspółmiernym do wagi
Intelektualne przetworzenie impulsów poruszanego tematu zapałem
agresywnych lub seksualnych, prowadzi abstrakcyjną, akademicką
pozwalające odciąć się od dyskusję. Mąż, odczuwający
Intelektualizacja
nierozładowanych napięć, wzrastającą niechęć do żony, z
niezaspokojonych potrzeb seksualnych, ogromnym zaangażowaniem
konfliktowych myśli lub uczuć. rozprawia np. o polityce, biznesie,
itp.
Wynajdujemy dobre strony ze
wszech miar niekorzystnej dla nas
Użycie samooszukujących się
sytuacji, lub zdarzenia, np.
Racjonalizacja usprawiedliwień nieakceptowanego
podkreślając korzyści zdrowotne
zachowania lub niepowodzenia.
płynące ze spacerów w sytuacji, gdy
skradziono nam samochód.
 Odczynianie  usunięcie czynu
Szef nie wyrzuca z pracy
agresywnego w rytualny sposób, poprzez
podwładnego, który z
le pracuje, lecz
odkupienie go, wynagrodzenie go
przyznaje mu doroczne nagrody.
Anulowanie komuś. Rytuał jest odczuwany jako
Obsesyjne mycie się, mające
przymus i nie poddaje się ocenom
zapobiec napawającemu lękiem
intelektualnym. W odróżnieniu od
zarażeniu siebie lub innych.
religijnego, wykonywany jest samotnie.
Student reaguje płaczem, wdaje się
Powrót, zwykle pod wpływem stresu, do w bójki, niszczy swoją własność,
Regresja zachowania charakterystycznego dla zachowuje się, lub ubiera infantylnie,
wcześniejszego okresu rozwojowego. posługuje się słownictwem oraz
wymową typową dla małych dzieci.
Przejęcie zachowań lub atrybutów
Identyfikacja z agresora, by zmienić się z Noszenie ubrań wojskowych lub
agresorem odczuwającego strach w tego, kto budzi broni.
strach.
Bibliografia [edytuj]
Strelau,"Psychologia. Podręcznik akademicki", PWN 2000 wyd. Psychologiczne Gdańsk tom II, s.
616-617