PROFESJONALNY WARSZTAT
SPECJALISTY TERAPII PEDAGOGICZNEJ
Moduł 9
Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
 wybrane metody i techniki terapeutyczne1
Autorki:
Izabela Mańkowska, Małgorzata Rożyńska
1
Moduł jest częścią publikacji autorek, która ukaże się wraz z bogatą obudową metodyczną
nakładem Wydawnictwa Pedagogicznego OPERON w 2012 roku.
Po realizacji modułu uczestnik:
" wykazuje się wiedzą na temat sposobów udzielania wsparcia dzieciom ryzyka dysleksji,
" zna charakterystykę różnorodnych metod i technik terapeutycznych wspierających rozwój
dziecka,
" zna ćwiczenia pomocne w przezwyciężaniu trudności wynikających z wielokrotnego
doświadczania przez dziecko niepowodzeń szkolnych,
" potrafi wykorzystać zaprezentowaną podczas szkolenia wiedzę w praktyce.
Dziecko dotknięte dysleksją bezustannie doznaje porażek. Ta sytuacja może wywierać znaczący
wpływ na postępy w nauce, bo wielokrotne doświadczanie niepowodzeń szkolnych prowadzi
do frustracji i ma wpływ na jego zachowanie, a w konsekwencji powoduje, że towarzyszą mu
bezradność i niskie poczucie własnej wartości.
U ucznia dyslektycznego pojawiają się i narastają systematycznie myśli negatywne:
Jestem gorszy od innych&
Jestem do niczego&
Nie mam szans na dobrą ocenę&
Inni też myślą, że ja nie potrafię&
Chcę pokazać, że jestem w czymś dobry, ale nie mam odwagi, bo...
Jestem gorszy od innych & .
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
2
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
Problemy w tak skumulowanej postaci występują, jeśli nikt nie udziela dziecku w odpowiednim
momencie pomocy, nie dostrzega jego mocnych stron, a przede wszystkim nikt w porę nie
zainteresuje się rozpoznaniem u niego specyficznych trudności w uczeniu się. To przykład dziecka,
którego problem  rósł wraz z nim, gdyż nie dostrzeżono trudności, kiedy następował intensywny
rozwój sprawności jego zmysłów, funkcji percepcyjno-motorycznych i zdolność uczenia się.
Unikniemy takich zaniedbań, jeśli będziemy rozpowszechniać wiedzę o dysleksji, zaszczepiać
w rodzicach, nauczycielach przedszkoli i edukacji wczesnoszkolnej gotowość do obserwowania
dziecka pod kątem występowania symptomów ryzyka dysleksji, udzielać dziecku specjalistycznej
pomocy między innymi przez włączenie go do zajęć korekcyjno-kompensacyjnych prowadzonych
przez specjalistę terapii pedagogicznej, a ponadto rozwijać u dziecka mocne strony i uczyć je
radzić sobie z porażkami. Wówczas ma ono szansę na powodzenie szkolne, sukces edukacyjny,
a w przyszłości również zawodowy.
DOWIEDZ SI

Z artykułu R. Czabaj, Przegląd metod terapii pedagogicznej,  Dysleksja.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 2009, nr 1(3), str. 13 16 dowiedz
się:
1. Czym powinien kierować się specjalista terapii pedagogicznej, decydując
o doborze metod terapeutycznych?
2.Które z przedstawionych przez autorkę metod stosowanych w terapii pe-
dagogicznej polecane są szczególnie w pracy z uczniem w młodszym wieku
szkolnym?
Prezentacja metod i technik terapeutycznych  metody przyspieszonego uczenia się
Szczególnie ważne dla uczniów dyslektycznych, doświadczających w szkole licznych porażek,
jest stwarzanie niezwykłych sytuacji do tego, by włączyli się oni aktywnie do ćwiczeń i zabaw,
a jednocześnie doskonalili się i rozwijali. Takie niezwykłe sytuacje możemy zapewnić uczniom,
stosując metody przyspieszonego uczenia się. Obecnie metody te są znane nauczycielom,
terapeutom i uczniom. Są również dość powszechnie używane w edukacji, bo taka jest potrzeba
współczesnej szkoły. Metody te bazują na wielozmysłowym uczeniu się i uwzględniają
indywidualne style uczenia się uczniów. Ponadto charakteryzują się dużą atrakcyjnością i są
akceptowane przez dzieci z trudnościami w uczeniu się. Warto to zainteresowanie wykorzystać.
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
3
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
Refleksje Autorek
Podczas wieloletniej praktyki terapeutycznej miałyśmy okazję zaobserwować pozytywny wpływ
wybranych elementów przyspieszonego uczenia się na wzrost możliwości edukacyjnych swoich
uczniów. Metody te otwierają się na ucznia, stwarzając niezwykłe sytuacje do tego, by włączył
się on aktywnie do ćwiczeń i zabaw, a jednocześnie doskonalił swoje umiejętności i rozwijał się.
Zachęcamy do skorzystania z materiałów zaprezentowanych poniżej i zaadaptowania ich do
własnych potrzeb.
Izabela i Małgorzata
Istotnymi elementami przyspieszonego uczenia okazują się: afirmacje, wizualizacja, relaksacja,
słuchanie muzyki, metody aktywizujące (drama, pedagogika zabawy), techniki zapamiętywania
i koncentracji (A
ańcuchowa Metoda Skojarzeń, mapa myśli, piktogramy).
Afirmacje
Afirmacje są to zdania wypowiadane na głos lub po cichu do samego siebie w celu wywołania
pozytywnych zmian w nastawieniu do problemu. Stosowane systematycznie, przy odpowiedniej
koncentracji, powodują wzrost wiary we własne możliwości. Afirmacje uczą eliminowania
nadmiernej krytyki i uruchamiają mechanizm pozytywnych myśli. Zdanie będące afirmacją
powinno zawierać pozytywną treść dotyczącą tego, czego się pragnie. Należy je wypowiadać w
czasie teraz
niejszym.
Ważnym zadaniem afirmacji jest zmiana negatywnego myślenia ucznia o samym sobie. Dzieci
z trudnościami w nauce często nie wierzą we własne możliwości i pielęgnują w sobie wewnętrznego
 niedowiarka , powtarzając: Ja tego na pewno nie umiem, zawsze robię wszystko z
le itp. Korzystanie
z afirmacji może zmienić takie myślenie.
Na zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych terapeuta z powodzeniem może układać afirmacje
wspólnie z dziećmi (może zacząć od klasy trzeciej) jako cele (dotyczące ich życia, szkoły, planów).
Afirmacje mogą być utrwalane w domu. Oto przykłady afirmacji ustalanych podczas zajęć:
" Warto się uczyć. Taka afirmacja  temat zajęcia  może być zastosowana podczas realizacji
zagadnień dotyczących motywowania ucznia do wysiłku myślowego.
" Książki są ciekawe, dlatego je czytam. Afirmacja ta stanowi zachęcenie do czytania lektur.
" Pięknie mówię, staram się dokładnie wymawiać wszystkie słowa. Dzięki tej afirmacji zachęcamy
uczniów do ćwiczeń artykulacyjnych.
" Pracuję dokładnie, jestem skoncentrowany. Celem tej afirmacji jest regularne stosowanie
ćwiczeń na koncentrację.
" Piszę poprawnie, znam zasady ortografii. Powtarzanie tej afirmacji przypomina o stosowaniu
zasad pisowni.
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
4
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
" Lubię swoich kolegów, mogę na nich polegać. Ta afirmacja przydatna jest do realizacji
zagadnień związanych z porozumiewaniem się.
" Jestem zadowolona z siebie, pracuję wytrwale w domu. Taką afirmacją zachęcamy do
systematycznej i wytrwałej pracy, powodując wzrost wiary we własne umiejętności.
" Jestem świetnie przygotowana do zajęć. Ta afirmacja może być wypowiadana w drodze do
szkoły. Doda uczniowi pewności, że zapamiętał to, co utrwalał w domu.
Oto przykład wykorzystania afirmacji Jestem świetnie przygotowana do zajęć:
Czy chcesz uczyć się samodzielnie?
Jeśli tak, to startuj! Powodzenia! Jak to wygląda w praktyce?
1. Do czytania książki wykorzystaj pomoce: podpórkę Moja podkładka to drewniana deseczka z regulowaną
i wskaz
nik. wysokością. Mogę też wykonać podobną z twardej tek-
tury albo po prostu podłożyć pod książkę piórnik.
Biorę patyczek (np. od szaszłyka) lub dużą wykałaczkę.
Ozdabiam go, aby był ładny. Potem przykładam ozdo-
biony patyczek pod linijką czytanego tekstu  spełnia
wówczas rolę pomocnika dla oczu.
2. Odległość oczu od książki powinna wynosić około Nachylam lekko głowę  tak, aby dobrze widzieć druk.
30 cm.
3. Czytaj uważnie tekst. Czytam tekst, wyobrażając sobie jego treść. W mojej
wyobraz
ni powstaje coś w rodzaju oglądanego filmu.
Nazywa się to wizualizowaniem treści czytanego teks-
tu.
4. Przy drugim czytaniu zakreśl na żółto Czytam tekst ponownie. Zakreślam moim ulubionym
najważniejsze informacje. kolorem (np. żółtym) te informacje, które wydają mi się
najistotniejsze.
5. Czytając trzeci raz, skoncentruj się tylko na Trzeci raz czytam tylko zakreślone wiadomości, aby je
zakreślonym tekście. Zapamiętaj treści znajdujące zapamiętać.
się w zakreślonych żółtych polach.
6. Po 10 minutach powtórz powyższą czynność Po 10 minutach ponownie zaglądam do zakreślonego
jeszcze raz. wybranym kolorem tekstu. Czuję, że lepiej rozumiem
materiał i zapamiętuję coraz więcej szczegółów.
7. Przed snem przeczytaj ponownie treści Po wejściu do łóżka, tuż przed snem, zaglądam jeszcze
z zakreślonych pól. do zakreślonych wiadomości, ale tylko na chwilkę. Pró-
buję powtórzyć zapamiętane informacje.
8. Po przebudzeniu przypomnij sobie treści, które Okazuje się, ze po przebudzeniu pamiętam wiele infor-
powtarzałeś wieczorem. macji! Wykonując poranną toaletę, utrwalam ostatecz-
nie moje wiadomości.
Zdziwisz się zapewne, jak łatwo tak wiele
zapamiętałeś!
9. Idz
do szkoły pewnym, rytmicznym krokiem i pow- Idę do szkoły pewnym krokiem. Wiem, że jestem świet-
iedz sobie choć raz: Jestem świetnie przygotowany nie przygotowany do zajęć!
do zajęć.
Teraz masz pewność, że umiesz!
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
5
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
Afirmacje mogą okazać się pomocne w wypadku, gdy dziecko jest pełne niepokoju i lęków, na
przykład w wyniku przykrego przeżycia lub fobii. W takiej sytuacji ustalamy wspólnie z dzieckiem
pozytywne zdanie, które stanie się dla niego na pewien czas afirmowaną myślą. Powtarzane
(w myślach lub głośno) kilkakrotnie w ciągu dnia może pomóc zmniejszyć negatywne odczucia.
Wizualizacja
Refleksje Autorek
 Widząc, poznaję. Ujrzawszy coś, choćby w wyobraz
ni, lepiej to zapamiętuję. Czyż nie słyszymy
wypowiedzi o podobnym znaczeniu z ust uczniów, zwłaszcza tych dyslektycznych? Spróbujmy
więc przedstawiać dzieciom trudniejsze zagadnienia (w tym np. reguły ortograficzne, pojęcia),
odwołując się do ich wewnętrznego spostrzegania, bo uczniowie z dysleksją mają często
wspaniałą, wprost niezwykłą wyobraz
nię. Wykorzystujmy tę naturalną predyspozycję już na
początku procesu terapeutycznego!
Izabela i Małgorzata
Wizualizacja to tworzenie obrazów w wyobraz
ni w celu lepszego ich zakodowania. Ważne,
aby obrazy te rozbudzały wiele zmysłów jednocześnie. Wizualizując czytane treści, można je
dokładniej zapamiętać. Zatem, może warto poznawać zagadnienia, postrzegając je w wyobraz
ni
jako film o bardzo ciekawej akcji?
Wskazówki do przeprowadzenia wizualizacji:
" Przed ćwiczeniem prowadzący zajęcia zawsze podaje dziecku instrukcję do wizualizacji, np.:
 Słuchając opowiadania, wyobraz
sobie, że oglądasz film o wartkiej akcji.
 Podczas słuchania możesz zamknąć oczy.
 Spróbuj zobaczyć  oczami wyobraz
ni i zapamiętać, jak ubrany był główny bohater
(wykorzystanie wizualizacji do opisu postaci).
 Spróbuj wyobrazić sobie, jak skończy się ten film (wykorzystanie wizualizacji do opracowania
konstrukcji opowiadania).
" Dzieci leżą swobodnie na dywanie, mogą mieć zamknięte oczy, wizualizują czytany przez
prowadzącego fragment tekstu wymagający zapamiętania.
" Prowadzący w sugestywny sposób czyta wybrany przez siebie tekst, bo tylko wtedy wywoła
odpowiednie zaciekawienie.
" Wizualizacji może towarzyszyć muzyka oddająca charakter całości (muzyka klasyczna,
relaksacyjna lub taka, którą uczniowie akceptują).
" Prowadzący po przeczytaniu tekstu zawsze zachęca dzieci do opowiedzenia o tym, co czuły, co
 widziały , a usłyszane wypowiedzi odpowiednio komentuje. Uwaga: Jeśli dziecko nie chce się
wypowiadać, nie należy nalegać.
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
6
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
Przykład wizualizacji  Utrwalenie znajomości kształtu liter podobnych graficznie: d b  znajduje
się w załączniku 1.
Wykorzystując wizualizację, młodsi uczniowie mogą nauczyć się z powodzeniem pewnych treści
matematycznych, na przykład dodawania: Wyobraz
sobie, że leżysz na łące. Nagle dostrzegasz
na błękitnym niebie 2 piękne, duże bociany. Tuż za nimi lecą 3 małe bociany. Czy dostrzegasz, ile
jest razem wszystkich bocianów? Po wizualizacji uczniowie odtwarzają scenkę, udając bociany.
Wyobrażenie sobie danej sytuacji, utrwalenie jej poprzez odegranie scenki dramowej podczas
aktywności ruchowej powinno prowadzić do lepszego i głębszego zapamiętania wdrażanego
pojęcia. Stanowi to dobrą podstawę do dalszej nauki: manipulacji na konkretach i przejścia do
abstrakcji, czyli do działań na liczbach. Taki model utrwalania działań matematycznych sprawdza
się w praktyce terapeutycznej.
Wizualizować można również konkretny ruch ręki podczas pisania (ułożenie ręki, chwyt ołówka w
odpowiednim miejscu, odpowiednie napięcie ręki i nacisk na ołówek, a potem wyobrażenie sobie
konkretnych kształtów liter). Taki przekaz istotnych informacji przyniesie uczniom wymierne
korzyści i stanowi przy okazji dobrą zabawą. Po wizualizacji konieczne jest wykonanie danego
zadania w praktyce w oparciu o zapamiętane instrukcje.
Wizualizacja sprawdza się także podczas utrwalania wyrazów z trudnością ortograficzną,
na przykład z  rz . Na początek terapeuta eksponuje karty ortomagiczne (Bogdanowicz,
Rożyńska, 2007) z wybranymi wyrazami, a następnie zaprasza dzieci do słuchania opowiadania
ortograficznego, na przykład Pan Kazimierz na spacerku:
Pan Kazimierz szedł brzegiem rzeki. Obserwował skaczące węgorze. Robił im zdjęcia. W pewnym
momencie potknął się o wystający korzeń! Nieco obolały podniósł się i zobaczył ogromne wierzby
rosnące w długim rzędzie. Najzabawniejsze było to, że wierzby wcale nie były płaczące, tylko śmiejące
się! Gdy zerknął w okienko aparatu, ujrzał ostatnie zrobione przez siebie zdjęcie, a na nim swoją
przestraszoną twarz.
Relaksacja
Refleksje Autorek
Czy wiecie, że relaksacja powinna być niezbędnym elementem naszego codziennego życia? Po wytężonej
pracy należy odpocząć!
Jak Ty odpoczywasz, jak się relaksujesz? Nie masz czasu na relaks? Spraw sobie psa!
Zawsze zmobilizuje Cię do wyjścia na spacer. Ruch na świeżym powietrzu przynosi ukojenie. Zabawa
z psem daje wiele radości. Można poczuć, jak zmęczenie się oddala&
Czy wiecie, że pies w terapii pedagogicznej może odgrywać znaczącą rolę? Najistotniejszymi,
pozytywnymi bodz
cami dla rozwoju dziecka, jakie pies potrafi doskonale zapewnić, jest stymulacja
dotykowa. Kontakt z psem może ułatwić skuteczne komunikowanie się z dzieckiem. Sprzyja otwartości
i rozwojowi pozytywnych uczuć. Można przeczytać o tym w artykule E. Świętanowskiej, Dogoterapia
w nauczaniu zintegrowanym i logopedii ( Dysleksja. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 2009,
nr 1(3), s. 25 28).
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
7
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
Jedną z najprostszych technik relaksacyjnych jest ŚMIECH. Dzięki temu  zabiegowi , rozmasowujemy
mięśnie wewnętrzne, do których oczywiście nie możemy zastosować zwykłego masażu. Śmiech
to najprostszy sposób na stres i zmęczenie. Dlatego radzimy wszystkim: SZUKAJCIE OKAZJI DO
ŚMIECHU!
Izabela i Małgorzata (wiecznie uśmiechnięte właścicielki psów rasy labrador)
Relaksacja oznacza nie tylko odpoczynek po wysiłku, lecz także wyciszenie emocji i redukcję
napięcia. Organizując sobie naukę, zawsze powinniśmy pamiętać o tym niezbędnym elemencie.
Świetnie byłoby wprowadzić pewien nawyk w uczniowskie życie i nauczyć dziecko rozpoznawania
stanów przeciążenia organizmu oraz zastosowania odpowiednich technik relaksacyjnych.
W trakcie intensywnej pracy należy pamiętać o następujących zasadach:
 po wysiłku  odpoczynek,
 po silnym stresie  redukcja napięcia,
 w trakcie trwania aktywności umysłowej  przeplatanie jej aktywnością ruchową.
H. Teml (1997), autor publikacji Relaks w nauczaniu zwraca uwagę, że odprężenie wspomagają:
ruch fizyczny, obserwacja oddechu (np. maskotka huśtająca się na brzuszku dziecka wskazuje
oddychanie przeponą), napinanie i rozluz
nianie grup mięśni, formułowanie pozytywnych myśli
(np. afirmacje), przywoływanie przyjemnych wyobrażeń (np. wizualizacja siebie leżącego na plaży),
koncentracja na bodz
cach odbieranych przez ciało z zewnątrz. Jednakże podczas prowadzenie
tego typu ćwiczeń, terapeuta powinien przestrzegać kilku zasad. Ważne jest, aby najpierw
 przetestował ćwiczenia na sobie, a dopiero potem stopniowo wprowadzał do tych ćwiczeń
uczniów, wyjaśniając im, na czym one polegają oraz stwarzając odpowiednią atmosferę. Należy
pamiętać, że nie wolno zmuszać dziecka do wykonywania ćwiczeń.
Najprostszym i skutecznym ćwiczeniem relaksacyjnym jest przeciągnięcie się, ziewnięcie i kilka
przeponowych oddechów, które dotlenią organizm i spowodują przypływ dodatkowych sił do
pracy (taki przerywnik można wykorzystać w każdym momencie wysiłku umysłowego). Dla
relaksu można położyć się na podłodze lub usiąść wygodnie na krześle, by posłuchać muzyki
relaksacyjnej i wyobrażać sobie miejsce, które kojarzy się ze spokojem i ukojeniem. Do jednych
z najbardziej skutecznych ćwiczeń relaksacyjnych zalicza się głębokie oddychanie. Oto przykład
takiego ćwiczenia opracowanego dla młodszych dzieci:
" Brzuszkowe oddychanie. Demonstrujemy uczniom prawidłowy, głęboki oddech. Objaśniamy, że
powietrze pobrane nosem, wędruje aż do jamy brzusznej. Porównujemy napełnianie się brzucha
powietrzem do nadmuchiwania balonu. Uczniowie w pozycji leżącej lub siedzącej wciągają przez
nos powoli powietrze tak, aby doszło ono do jamy brzusznej. Przytrzymują chwilę powietrze
poprzez naprężenie mięśni (ok. 10 sekund). Następnie bardzo powoli wypuszczają powietrze
ustami i jednocześnie syczą (wymawiają głoskę [s]). Jeżeli uczniowie ćwiczą w pozycji leżącej,
wówczas mogą na brzuchu położyć misia. Zabawka będzie huśtać się podczas oddychania.
Uwaga: ćwiczenie należy dozować w czasie, nie może ono trwać zbyt długo, na początek około
1 2 minut.
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
8
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
Ćwiczenia ruchowe o charakterze relaksacyjnym ukazują dziecku możliwości świadomego
kontrolowania i regulowania poziomu napięcia mięśniowego, na przykład zmniejszania
nadmiernego napięcia w kończynach górnych. Ważne jest, aby stosować na przemian ćwiczenia
o charakterze aktywizującym z odprężającymi (zaciskanie pięści i ich rozwieranie, silne i lekkie
klaskanie). Ćwiczenia takie należy wprowadzać na przykład podczas ćwiczeń grafomotorycznych,
aby zmniejszać nadmierne napięcie mięśniowe. Oto przykłady ćwiczeń opracowanych dla
młodszych dzieci, pomagających skutecznie rozluz
niać przede wszystkim kończyny górne, ale
także całe ciało:
" Balony. Stań wygodnie w lekkim rozkroku, unieś obie ręce w górę, policzki napełnij powietrzem.
Spróbuj pokazać ruchem ciała, że jesteś nadmuchanym balonem, z którego, gdy go dotknę,
zacznie powolutku uchodzić powietrze. Terapeuta dotyka po kolei dzieci i mówi: Powietrze
najpierw uchodzi z policzków& , potem opadają ręce& , następnie głowa& ., a teraz maleje brzuch,
miękną nogi& . Balon leży bez powietrza na ziemi& .
" Otrząsam się z wody. Czy potrafisz rozluz
nić całe ciało? Stań w lekkim rozkroku. Opuść luz
no
ręce. Wyobraz
sobie, że zanurzasz dłonie w wodzie. Teraz otrząśnij je lekko, strząsaj krople wody.
A teraz strząsaj mocniej, niech poruszają się twoje przedramiona i ramiona. Spróbuj otrząsnąć
wodę najpierw z lewej stopy, a potem z prawej. A teraz potrząsaj całym tułowiem, tak jak pies po
wyjściu z wody.
" Przeciągaj się jak kot. Czy widziałeś kiedyś kota jak po przebudzeniu się pręży dokładnie i powoli
wszystkie części ciała? A teraz ty rozciągnij się dokładnie. Postaraj się poczuć poszczególne części
ciała: rozciągnij ramiona, rozciągnij nogę prawą i lewą, rozciągnij plecy i szyję, pokręć głową
w prawo i lewo. A teraz mocno ziewnij. Wszystkie ruchy wykonuj bardzo powoli.
" Każda gruszka do fartuszka. Czy potrafisz rozluz
nić całe ciało? Stań wygodnie w lekkim
rozkroku. Opuść luz
no ręce i potrząsaj lekko nimi. Wyobraz
sobie, że jesteś w sadzie, w którym
na drzewach rosną dorodne gruszki. Wyciągnij do góry prawą rękę, jakbyś chciał zerwać owoc
z drzewa. Gruszka wisi wysoko, ale musisz ją dosięgnąć, więc wyciągasz się tak mocno, że
odrywasz lewą stopę od ziemi. Gdy zerwiesz owoc włóż go do fartuszka i rozluz
nij ręce: poruszaj
przedramionami i ramionami, stojąc obiema nogami pewnie na ziemi. Zrób głęboki wdech oraz
wydech i znów sięgnij lewą ręką po drugą gruszkę. Wyciągasz się coraz bardziej i bardziej  tak
mocno, że odrywasz prawą nogę od ziemi. Znów włóż owoc do fartuszka, a następnie rozluz
nij
ręce. Zerwij w ten sposób jeszcze kilka owoców. Czy czujesz, jak całe ciało się odprężyło?
Do zapobiegania oraz zmniejszania nadmiernego napięcia mięśniowego warto wykorzystać
ćwiczenia o charakterze masażu ręki. Taki opracowany zestaw ćwiczeń pod nazwą Masażyk całej
ręki  ćwiczenia przed pisaniem znajduje się w publikacji Ortograffiti z Bratkiem. Przewodnik
metodyczny nauczyciela klasy I szkoły podstawowej (I. Mańkowska, M. Rożyńska, 2010)  patrz:
załącznik 2. Ćwiczenia tego rodzaju warto stosować zarówno przed przystąpieniem do ćwiczeń
grafomotorycznych (wówczas stanowią przygotowanie,  rozgrzewkę dla ręki), jak i podczas
relaksu. Z powodzeniem wykonują je i młodsi i starsi uczniowie.
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
9
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
Warto wiedzieć, że jedną z bardziej skutecznych technik relaksacyjnych jest trening relaksacyjny
Jacobsona. Jest to popularna technika stosowana w pracy z osobami przeciążonymi stresem.
Ćwiczenia pomagają świadomie kontrolować i regulować poziom napięcia mięśniowego. Oto
propozycja oparta na ćwiczeniach Jacobsona dla uczniów w młodszym wieku szkolnym:
" Leniuchowanie na piasku. W czasie wykonywania ćwiczeń należy świadomie naprężać i roz-
luz
niać poszczególne mięśnie oraz rejestrować odczucia. Dzieci leżą na plecach i spokojnie
oddychają. Napinają i po kilku sekundach rozluz
niają po kolei: ręce, stopy, pośladki, policzki
(napełniają je powietrzem), powieki. Potem znów równo oddychają. Połóż się na plecach i roz-
luz
nij całe ciało. Wyobraz
sobie, że leżysz na ciepłej, piaszczystej nadmorskiej plaży. Wsłuchaj się
w muzykę. Oddychaj spokojnie. Postaraj się napinać tylko tę część ciała, którą nazwę. Resztę
ciała pozostaw rozluz
nioną. Zaciśnij obie dłonie& i rozluz
nij. Napnij stopy& . i rozluz
nij. Napnij
mięśnie pośladków& i rozluz
nij. Napełnij powietrzem policzki& i wypuść powietrze ustami. Za-
ciśnij powieki& i rozluz
nij. Teraz równo oddychaj i słuchaj morskiej muzyki.
Ćwiczenia relaksacyjne mają na celu rozluz
nić uczniów i wprawić ich w dobry nastrój, uaktywniają
one również energię właściwą dla wysiłku umysłowego. Zabawy tego rodzaju stanowią
przeciwwagę dla napięcia towarzyszącego nauce, dostarczając wielu przyjemnych i radosnych
wrażeń. Ćwiczenia podnoszące poziom energii stosować można dla ożywienia zajęć, gdy maleje
zainteresowanie uczniów, natomiast ćwiczenia wyciszające proponuje się w celu osiągnięcia
u uczniów większej koncentracji uwagi.
Ćwiczeniom relaksacyjnym powinna towarzyszyć odpowiednio dobrana muzyka (najlepiej
spokojna, wyciszająca), powinna być ona tylko tłem dla ćwiczeń, a więc niezbyt głośna. Do
ciekawych ćwiczeń relaksacyjnych należy wizualizacja przy muzyce. Jednak do tego rodzaju
ćwiczeń terapeuta powinien uczniów przygotować. Należy omówić, na czym będzie polegała
zabawa. Terapeuta prosi uczniów, aby podczas tego ćwiczenia zachowali spokój, ciszę. Słuchając
muzyki, będą równocześnie słuchali tego, co mówi do nich prowadzący ćwiczenie i wizualizowali.
Przykłady ciekawych ćwiczeń relaksacyjnych przy muzyce znajdują się w załączniku 3.
Ćwiczeniami relaksujące, kształtującymi wrażliwość na dotyk są  masażyki . Dzięki nim dzie-
cko uczy się różnicowania i rozpoznawania materii za pomocą dotyku. Doznania te potwierdzają
i precyzują informacje odbierane za pomocą wzroku. Dotyk jest dla dziecka z natury ruchliwego
i pobudliwego podstawowym sposobem komunikowania się. Ze względu na nie w pełni dojrzały
system nerwowy dzieci mają trudności ze skupieniem uwagi, zrelaksowaniem się i uspokojeniem.
Obserwacje dostarczają dowodów na to, że dzieci osiągają stan relaksu, gdy do muzyki, której
słuchają, dołączy się słowa i ruch w formie kontaktu dotykowego, takiego jak głaskanie, dotyka-
nie opuszkami palców, delikatne poklepywanie czy szczypanie. Doznania te są na tyle wyraziste
i przyjemne, że przyciągają uwagę dziecka, powodując koncentrację na sobie, swoim ciele, dzięki
czemu się uspokaja.
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
10
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
Przykłady zabaw   masażyków :
" Rysowanki zgadywanki na plecach. Dzieci dobierają się w pary. Jedna z osób siada w siadzie
skrzyżnym, pochyla lekko głowę i zamyka oczy. Druga osoba siada za nią i rysuje rysunek (np.
koło), pisze litery lub wyrazy pokazywane przez terapeutę. Terapeuta może mieć przygotowany
zestaw rysunków, liter, wyrazów na kartach lub wykonywać rysunki i pisać litery na tablicy.
Dziecko, które  leży musi odgadnąć nazwę rysunku, litery lub powiedzieć, jaki wyraz został
napisany na jego plecach. Potem dzieci się zamieniają rolami.
" Masażyk  bajka o Czerwonym Kapturku. Dzieci ustawiają się parami, jedno z dzieci siedzi
odwrócone plecami, a drugie wykonuje ruchy dłońmi oburącz na plecach partnera.
Czerwony Kapturek, podskakując, idzie przez las. [Dłonie uderzają lekko i rytmicznie.]
Wilk skrada się w zaroślach. [Palce delikatnie i lekko przebiegają po plecach.]
Czerwony Kapturek zauważa wilka i zatrzymuje się. [Dłonie suwają się w kółko po plecach.]
Czerwony Kapturek pokazuje wilkowi smakołyki. [Dłonie rysują dowolne elementy.]
Wilk szybko ucieka. [Palce spacerują po plecach z dołu do góry.]
Wilk połknął babcię. [Dłonie zaciskają się i rozwierają na plecach.]
Teraz Czerwony Kapturek obserwuje dziwne zachowanie babci. [Palce lekko szczypią plecy.]
Leśniczy unieszkodliwia wilka. [Przewracamy ostrożnie kolegę na bok.]
Jedną z bardziej skutecznych technik relaksacyjnych jest trening autogenny Schultza. Polega
on na wywołaniu takich doznań jak: uczucie ciężaru, uczucie ciepła, uczucie ciepła w splocie
słonecznym, uczucie chłodu na czole, regulacja pracy serca, regulacja swobodnego oddychania
w celu uzyskania odprężenia i uwolnienia się z napięcia psychicznego. Dziecko, które odczuwa
silne napięcie mięśniowe (jako skutek mocnych doznań emocjonalnych, frustracji) oraz wykazuje
objawy częstego zmęczenia (w wyniku obciążeń związanych również z nauką), powinno skorzystać
z propozycji relaksacji z załącznika 4.
DOWIEDZ SI

Na podstawie artykułu I. Sosin, Ćwiczenia relaksacyjne Jacobsona  sposo-
bem na stres,  Dysleksja. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 2008,
nr 1, s. 51 52 oraz publikacji M. Chomczyńska-Miliśkiewicz, D. Panowska,
Polubić szkołę, Warszawa 1995, s. 160 177:
1. Dowiedz się, jakie dolegliwości mogą odczuwać uczniowie z dysleksją, ma-
jący wyraz
ne oznaki przeciążenia emocjonalnego.
2.Opracuj zestaw ćwiczeń relaksacyjnych dla swoich uczniów.
3.Ustal, czym różnią się ćwiczenia, które opierają się na treningu relaksacyj-
nym Jacobsona od ćwiczeń opartych na treningu autogennym Schulza.
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
11
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
Muzyka
Refleksje Autorek
W naszym codziennym życiu często słyszymy: Muzyka łagodzi obyczaje. Sprawia, że czujemy
się lepsi, spokojniejsi, bardziej wrażliwi...
 Jaką lubisz muzykę?  pytam jednego z uczniów i widzę, że się uśmiecha... (do mnie?)
 Lubię hip-hop. Gdy go słucham, czuję się weselszy i od razu chce mi się śpiewać i tańczyć!
 Ja lubię jazz i muzykę klasyczną. Słuchanie tej muzyki wprawia mnie w dobry nastrój. Przy niej
lubię tworzyć  odpowiedziałam tajemniczym głosem  Nauczysz mnie słuchania hip-hopu?
W zamian nauczę cię słuchania jazzu i muzyki klasycznej. Zobaczymy, czy nam się to uda?
Małgorzata
W pracy terapeutycznej z pewnością warto wykorzystywać muzykę różnego typu i wyposażyć
gabinet w płyty z nagraniami muzyki klasycznej, relaksacyjnej oraz takiej, którą lubią nasi
uczniowie, następnie systematycznie z tego zbioru korzystać.
Dobrze sprawdzają się kompozycje muzyczne:
 Antonio Vivaldi Cztery pory roku,
 Jean Michel Jarre Oxygene, Equinoxe,
 Jon & Vangelis Best Of Jon & Vangelis,
 płyta Mistrzowie Dzieciom (Jacques Offenbach, Felix Mendelssohn-Bartholdy, Franz Schubert,
George Bizet, Luigi Boccherini, Johannes Brahms, Wolfgang Amadeus Mozart, Christian Sinding,
Piotr Czajkowski, Claude Debussy),
 Muzyka relaksacyjna  odgłosy natury: Beautiful Songbirds, Waterfall Suite, Rain Symphony
i inne.
Odpowiednio dobrana muzyka pomaga uczniom podczas pracy, wycisza emocje, przynosi
odprężenie, służy do rozwoju wyobraz
ni, pozwala na lepsze skupienie uwagi, wspomaga pamięć.
Oto kilka pomysłów na to, aby uczeń polubił muzykę:
" Na początku procesu terapeutycznego z każdą grupą ustalamy, że na zajęciach będziemy
słuchać muzyki i wpisujemy to do ogólnego regulaminu grupy (ma on formę dużego arkusza
papieru, na którym zapisane zostają zasady funkcjonowania grupy, służące zapewnieniu
poczucia bezpieczeństwa uczestnikom zajęć).
" Ustalamy, że doboru repertuaru muzycznego dokonamy wspólnie.
" Podczas zajęć uczeń ma prawo słuchać takiej muzyki, jaką lubi. W myśl tego prawa ustalamy
z uczniami, że oprócz propozycji terapeuty, słuchamy również muzyki zgodnej z upodobaniami
konkretnego ucznia. W trakcie kolejnych zajęć każdy uczeń prezentuje swoje ulubione utwory.
Dzięki temu, szanując własne upodobania, uczymy się słuchać  innych oraz poznajemy
odmienną muzykę. W ten sposób uwrażliwiamy i kształtujemy kulturę muzyczną dzieci
poprzez poznawanie różnych kierunków w muzyce, twórczości sławnych kompozytorów.
" Zazwyczaj po półrocznej pracy w grupie ustala się pewien porządek: określony zostaje rodzaj
muzyki, którą wykorzystujemy podczas danych zajęć.
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
12
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
Jak wykorzystujemy muzykę do określonych aktywności?
" Muzyka klasyczna, muzyka relaksacyjna: tworzenie samodzielnych wypowiedzi pisemnych,
wykonywanie zadań wymagających skupienia, czytanie tekstów, poleceń oraz realizacja
większości zadań angażujących myślenie w zeszytach Ortograffiti lub innych zeszytach
ćwiczeń oraz kartach pracy wykorzystywanych na zajęciach.
" Muzyka na żywo: gra na pianinie przez terapeutę (wykorzystana do zabaw rytmicznych, zabaw
tematycznych i inscenizacji ruchowych, ćwiczeń dramowych oraz ćwiczeń ruchowych, jako
akompaniament do piosenek śpiewanych przez dzieci); gra na instrumentach perkusyjnych
i melodycznych przez dzieci.
" Inne rodzaje muzyki (np. muzyka rockowa, jazzowa, rozrywkowa): podczas pracy zespołowej
przy konstruowaniu map myśli (np. na temat własnych zainteresowań), podczas relaksu lub
aktywności wybranych przez ucznia.
DOWIEDZ SI

Z artykułu: Sz. Włoszczyk, Muzyka dla mózgu,  Dysleksja. Biuletyn Pol-
skiego Towarzystwa Dysleksji 2009, nr 1(3), s. 17 18 dowiedz się:
1. Jakich twórców muzyki klasycznej poleca autor artykułu do stosowania na
zajęciach terapeutycznych?
2.Jakie metody stosuje autor artykułu dla zwiększania efektywności swoich
oddziaływań terapeutycznych?
Metody aktywizujące  drama
Refleksje Autorek
UCZ SI
PRZEZ DOŚWIADCZANIE!
Wybierając jakikolwiek kurs, sprawdz
cie, czy w jego programie zawarte są działania praktyczne.
Pamiętajcie, że uczymy się piec ciasto, przez pieczenie go (nawet, jeśli za pierwszym razem nie
wyjdzie), poznajemy tajniki gry w szachy, grając... A więc przyswajanie wiedzy tylko teoretycznie,
bez konkretnych doświadczeń dotykowych, ruchowych, smakowych, węchowych nie zostawia
w nas zbyt wielu skojarzeń i w związku z tym wiedza ta jest nietrwała&
Izabela i Małgorzata
Wiadomo już od dawna, że podające metody nauczania są najmniej skuteczne w procesie
edukacyjnym. Najefektywniejszym sposobem jest uczenie się przez własne doświadczanie. Jeżeli
do tego dołączymy zaangażowanie wszystkich zmysłów, dobrą motywację, sporą dozę emocji
i ruchu, to możliwości przyswajania informacji znacznie się zwiększają. Tak dzieje się podczas
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
13
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
zajęć dramy, która odwołuje się do emocji, angażuje wszystkie zmysły i pobudza do ruchu.
Zapewnia też uczestnikom poczucie bezpieczeństwa. To znakomita metoda nadająca się do pracy
z uczniami młodszymi i starszymi, uzdolnionymi i z trudnościami w uczeniu się. Największą chyba
zaletą dramy jest możliwość uaktywnienia dzieci zablokowanych emocjonalnie. Wchodzenie
w role jest podstawą działań dramowych. Dziecko może w bezpieczny dla siebie sposób wejść
w rolę i identyfikować się z obraną przez siebie postacią, rzeczą, zwierzęciem, rośliną. Uruchamia
w sobie pewien mechanizm i odnajduje ogromną gamę uczuć. Istotą dramy jest stwarzanie
takich sytuacji, w których uczniowie mogą w sposób polisensoryczny poznać różnorodne pojęcia,
zrozumieć relacje społeczne, nauczyć się porozumiewania z drugim człowiekiem. Jeżeli terapeuta
polubi ten rodzaj pracy z dziećmi, wewnętrznie go zaakceptuje, to metodę może uznać za klucz do
porozumienia z uczniem.
Przykładowe ćwiczenia dramowe: pomnik rzez
ba, ćwiczenia pantomimiczne, stop klatka, scenki
improwizowane (załącznik 5).
Drama doskonale sprawdza się w pracy z dziećmi nieśmiałymi i zablokowanymi, przyczyniając
się do ich rozwoju emocjonalnego. Pozwala im na otwarcie się i identyfikowanie z własnymi
uczuciami.
" Drama  Język Dżabatok. Dzieci dobierają się parami. Ich zadaniem będzie prowadzenie
rozmowy w języku przez nie wymyślonym. Zabawie towarzyszy ekspresja całego ciała oraz
mimika twarzy. Terapeuta mówi głośno zdanie, które należy wypowiedzieć w wymyślonym
języku, na przykład  Jestem na Ciebie zła, bo mnie obraziłaś . Jedno dziecko wymyśla zbitki
głoskowe, które miałyby wyrazić to zdanie i przyjmuje przy tym odpowiednią pozycję ciała
i dobiera mimikę twarzy. Drugie mu odpowiada w ten sam sposób. Dzieci kończą  rozmowę
na znak dany przez prowadzącego zajęcia.
DOWIEDZ SI

Z artykułu: A. Uzarczyk, Wykorzystanie dramy we wspieraniu rozwoju emo-
cjonalnego dziecka w wieku przedszkolnym,  Dysleksja. Biuletyn Polskiego
Towarzystwa Dysleksji 2011, nr 2(10), s. 53 55, dowiedz się, w jaki sposób
autorka artykułu planuje zajęcia z wykorzystaniem dramy w pracy z dzieć-
mi przedszkolnymi, by wdrażać je do zagadnienia: czym są emocje oraz w
jaki sposób dzieci mogą je wyrażać i okazywać?
Metody aktywizujące  pedagogika zabawy
Podobnie jak drama, opiera się na ćwiczeniach, które sprzyjają integracji grupy, ośmielają i zachęcają
dzieci do aktywności ruchowej oraz prowadzą do pozytywnych wzmocnień emocjonalnych.
Ponadto relaksują, przynoszą uczestnikom wiele zadowolenia, pomagają w koncentracji.
Ćwiczenia proponowane przez pedagogikę zabawy stosuje się najczęściej w początkowej fazie
zajęć terapeutycznych w celu zintegrowania grupy lub dla opracowania określonych pojęć.
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
14
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
" Wędrująca kula. Dzieci siedzą w siadzie skrzyżnym lub klęcznym twarzą do środka koła.
Każdy trzyma w lewej ręce kulę z gazety. Prawa ręka jest gotowa do przeniesienia tej kuli do
lewej ręki kolegi siedzącego z prawej strony. Na sygnał terapeuty jednocześnie cała grupa
przekłada pojawiające się kule. Utrudnieniem tego ćwiczenia jest wykonanie go na stojąco.
Urozmaiceniem i jeszcze większym utrudnieniem jest przekładanie tych kul w rytm śpiewanej
przez dzieci piosenki (np. Siała baba mak).
" Kula rzeczownik. Dzieci siedzą lub stoją twarzą do środka koła. Przekładają kule papierowe
jak w poprzednim ćwiczeniu. Do każdej kuli przylepiony jest kolorowy pasek papieru z zapi-
sanym rzeczownikiem. Rzeczownik posiada dodatkowo trudność ortograficzną. Są 4 kolory
pasków. Każdy kolor to inna kategoria, na przykład na czerwonym pasku znajdują się nazwy
roślin, na żółtym  nazwy zwierząt, itd. Na sygnał prowadzącego dzieci śpiewają piosenkę,
przekładając kulę z rąk do rąk. Na ponowny sygnał prowadzącego przerywają zabawę. Kolej-
no odczytują wyrazy znajdujące się na kulach, wyjaśniają, jaka to kategoria i jaką ten wyraz
posiada trudność ortograficzną.
Techniki zapamiętywania i koncentracji
Refleksje Autorek
Zapytaj kilku uczniów:  Z czym kojarzy ci się nauka?
Niech odpowiedzą na pytanie skojarzeniami.
Jakie odpowiedzi padły:  wkuwanie ,  nuda , a może  świetna zabawa ?
Kiedy dziecko uznaje naukę za zabawę i to świetną?
W procesie zdobywania wiedzy konieczne jest stwarzanie niezwykłych sytuacji, w których dziecko
doświadcza  oczarowania tajemnicą , odczuwa radość, gdy może łączyć naukę z żartem, bawić
się, a także konstruować gry pomagające utrwalać mu przyswajane treści.
Izabela i Małgorzata
ANÓW SI

Dlaczego pewne rzeczy lepiej pamiętamy, a inne gorzej? Jakimi prawami rządzi się pamięć? Oto
kilka prawd dotyczących pamięci, które warto przypomnieć:
" Zainteresowanie pobudza pamięć.
" Ważna w zapamiętywaniu jest pozytywna motywacja.
" Emocje wyostrzają pamięć.
" Wprowadzanie dowcipu i humoru doskonale wspomaga przyswajanie wiedzy. Warto łączyć
naukę z żartem.
" Odprężony i zrelaksowany umysł szybciej przyswaja informacje.
" Zapamiętuje się to, co się rozumie (należy dążyć do logicznego łączenia informacji).
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
15
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
" Powtarzając, utrwalamy (przeniesienie wiedzy do pamięci długotrwałej odbywa się
przez powtarzanie  z dobrym efektem utrwala się materiał przed zaśnięciem i zaraz po
przebudzeniu).
" Zapamiętuje się, doświadczając (ważne jest angażowanie przy tym wielu zmysłów
jednocześnie).
" Dysponujemy różnymi rodzajami pamięci: wzrokową, słuchową, ruchową, dotykową,
smakową, przestrzenną, emocjonalną, Stosując różne metody uczenia, angażujemy różne
rodzaje pamięci, a to czyni zapamiętywanie skuteczniejszym.
" Wymyślanie z uczniami gier (np. quizów) pomaga im utrwalić zagadnienia.
Ciekawą dla uczniów techniką zapamiętywania jest A
ańcuchowa Metoda Skojarzeń (A
MS). Polega
ona na zapamiętywaniu informacji ułożonych w pewien łańcuch.
" A
ącząc kolejno 5, 10 i więcej informacji, uczeń jest w stanie odtworzyć je w identycznej
kolejności.
" Zapamiętywać należy według formuły: połącz pierwszy przedmiot z drugim, drugi z trzecim,
trzeci z czwartym itd. za pomocą możliwie najzabawniejszych i nonsensownych skojarzeń
i zobacz je chociażby przez chwilę w wyobraz
ni.
" Tajemnica skuteczności tej metody leży w obrazowym przedstawianiu wiadomości, które
mają być zapamiętane.
" Ciąg wyrazów może tworzyć opowiadanie lub składać się z niepowiązanych ze sobą
elementów.
Metodę wykorzystać można do zapamiętywania: rozkładu zajęć, trudnych ortograficznie wyrazów,
dłuższych wypowiedzi.
A
ańcuchową Metodę Skojarzeń uczniowie wykorzystują z powodzeniem do zapamiętania
trudnych ortograficznie wyrazów. Tworzą opowiadania do listy takich wyrazów. W zależności od
wieku, zaangażowania danej grupy, indywidualnych możliwości lista wyrazów może być różna pod
względem ilości. Zazwyczaj młodsi uczniowie tworzą opowiadania od 3 do 6 wyrazów, a starsi
dochodzą do 10 wyrazów z daną trudnością ortograficzną.
Oto konkretny przykład. Z listy wyrazów przeznaczonych do opracowania wybieramy wspólnie
z dziećmi 5 wyrazów do zapamiętania. Na przykład: Andrzej, rzeka, burza, marzenie, korzeń.
Uczniowie kładą się wygodnie na dywanie. Mogą zamknąć oczy. Wizualizują tworzone przez
prowadzącego opowiadanie z użyciem zgromadzonych wyrazów. Po wysłuchaniu treści uczniowie
siadają twarzą do środka koła i powtarzają zapamiętane opowiadanie, utrwalając jego treść
i przypominając sobie, jakie wyrazy z trudnością ortograficzną w nim wystąpiły. Następnie
siadają przy stoliku, otwierają własne słowniczki ortograficzne, rysują skojarzenia wywołane
wysłuchanym opowiadaniem a następnie zapisują wyrazy w takiej kolejności, w jakiej wystąpiły
w opowiadaniu.
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
16
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
Poniżej znajduje się przykład takiego osobistego słowniczka ucznia.
ZAPLANUJ
Wykorzystaj na zajęciach z dziećmi A
ańcuchową Metodę Skojarzeń oraz
Karty ortomagiczne (Bogdanowicz M., Rożyńska M., 2007) do zapamięta-
nia trudnych ortograficznie wyrazów.
Doskonałą techniką zapamiętywania jest mapa myśli. Korzystając ze swojej wyobraz
ni, notujemy
informacje w sposób obrazowy.
Oto sposób, w jaki konstruuje się mapę myśli:
" Kolorowy tytuł z symbolicznym rysunkiem umieszczamy na środku (najlepiej dużej) kartki.
" Od tytułu odchodzą główne słowa-klucze, zapisane dużymi literami na grubych liniach.
" Każda linia musi być połączona z następną, niosącą kolejne słowo-klucz. Umieszczenie
jednego słowa na linii daje możliwość połączenia tego słowa z następnymi informacjami.
" Umieszczamy wiele rysunków, kolorów, innych symboli  w ten sposób ułatwiamy
zapamiętywanie.
" Na mapach można pozostawić puste odgałęzienie w celu póz
niejszego uzupełnienia (kiedy
uczeń wzbogaci swoje wiadomości na opracowywany temat).
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
17
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
Z tej techniki warto korzystać na bieżąco. Mapa myśli jest nieodzownym elementem wspierania
pamięci, skutecznego notowania. Stanowi również doskonałą pomoc do peryferyjnego spostrze-
gania. Można zawiesić ją na ścianie na pewien czas, aby póz
niej zastąpić ją inną mapą, z innymi
ważnymi treściami gromadzonymi w procesie terapeutycznym. Wartość tej techniki tkwi przede
wszystkim w tym, że jest lubiana przez uczniów i spostrzegana jako skuteczna pomoc, z której
niektórzy korzystają systematycznie także w domu.
Mapa myśli może być wykorzystywana również do:
" kończenia rozpoczętych opowiadań,
" utrwalenia zasad ortograficznych,
" zapisywania najistotniejszych informacji z prezentacji scenek dramowych,
" układania historyjek obrazkowych,
" sporządzania ważnych wskazówek (np.  Jak radzić sobie ze stresem? ),
" konstruowania umów.
Przykładowa mapa myśli utrwalająca zasady ortograficzne
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
18
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
Piktogramy. To znaki graficzne pisma obrazkowego, które mogą być wykorzystane przez terapeutę
w ciekawy sposób. To niezwykle zabawna oraz motywująca metoda, szczególnie dla uczniów
w młodszym wieku szkolnym, wywołująca wiele emocji. Metoda jest pomocna przy zapamiętywaniu
wierszy, bajek lub opowiadań.
Oto kilka przykładów zastosowania piktogramów:
" Czytamy dzieciom w całości tekst wiersza. Następnie czynność tę powtarzamy, dzieląc
wiersz na części. Po wysłuchaniu każdej kolejnej części dzieci rysują piktogram obrazek,
który ilustruje treść danego fragmentu. W ten sposób wiersz zostaje przetworzony na zbiór
obrazków, które posłużą do jego nauki na pamięć.
" Czytamy dzieciom opowiadanie. W trakcie czytania dzieci wykonują do niego piktogramy.
Opowiadanie powinno być proste. Dzieci na podstawie narysowanych przez siebie piktogramów
wypowiadają się na temat przeczytanego utworu.
" Inny sposób nauki wiersza na pamięć. Uczniowie otrzymują zapisany po lewej stronie
kartki tekst wiersza. Czytają go samodzielnie w całości. Następnie po prawej stronie rysują
piktogramy. Zginają kartkę, oddzielając tekst od rysunków i powtarzają wiersz, patrząc
na piktogramy. Wiersz można również zapisać na tablicy i wspólnie stworzyć do niego
piktogramy. Następnie zmazać tekst, zostawiając rysunki, by uczniowie na ich podstawie
mogli powtarzać wiersz.
Przykład zastosowania piktogramów
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
19
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
Pamięć łączy się ściśle z koncentracją uwagi. Jak ćwiczyć koncentrację, w jaki sposób osiągnąć
odpowiedni jej poziom? Pomocne w skupianiu uwagi na nauce szkolnej są specjalne ćwiczenia,
które rozwijają, oprócz pamięci, również wyobraz
nię i spontaniczność. Propozycje takich ćwiczeń
znajdują się w załączniku nr 6.
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
20
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
DOWIEDZ SI

Zapoznaj się z ćwiczeniami, które zwiększają koncentrację uwagi. Skorzy-
staj z publikacji: H. Hammer, Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla
nauczyciela, Warszawa 1994, s. 161 167.
Aby coś zapamiętać, potrzebne jest osiągnięcie takiego poziomu koncentracji, który mobilizuje
do pracy. Pomocne w podnoszeniu poziomu koncentracji i ożywianiu uwagi okazują się pewnego
rodzaju  gadżety :
" Wskaz
nik do czytania. Podczas śledzenia tekstu uczeń używa patyczka lub innych
przedmiotów, które przesuwa pod wersem. Ciekawie wykonany wskaz
nik pomoże uczniowi
w koncentrowaniu na się na tekście w określonej przestrzeni.
" Słuchanie przez słuchawki. Dziecko zakłada na uszy  słuchawki (patrz zdjęcie poniżej).
Następnie powtarza wiersz szeptem lub po cichu. Ćwiczenie wykorzystuje się również do
codziennego głośnego czytania. Dzięki  słuchawkom wszystkie dzieci czytają w tym samym
czasie. To ekonomiczna forma treningu czytania.
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
21
 wybrane metody i techniki terapeutyczne
" Czytanie przy pomocy lupy. Korzystając z lupy uczeń wyszukuje określone przez nauczyciela
elementy, na przykład litery, wyrazy.
ZAPLANUJ
1. Opracuj z uczniami gry (np. quizy, zagadki), które pomogą im utrwalić za-
gadnienia z gramatyki lub ortografii.
2. Wykonaj z uczniami mapy myśli do utrwalenia poznanych zasad ortogra-
ficznych.
3. Opracuj rymowankę lub krótki wierszyk za pomocą piktogramów.
4. Wykonaj z uczniami ciekawe pomoce   gadżety , które pomogą zwięk-
szyć koncentrację uwagi podczas uczenia się.
Moduł 9. Terapia pedagogiczna uczniów młodszych
22
 wybrane metody i techniki terapeutyczne