Planowanie rodziny
Świadome i celowe przewidywanie struktury i liczebności rodziny uwarunkowane względami
natury zdrowotnej, ekonomicznej, społecznej i obyczajowej.
Antykoncepcja w aspekcie historycznym, czyli jak to było kiedyś.
<& wynalazek techniczny
<& zmiany demograficzne i model rodziny
<& tło społeczne  kto i kiedy
<& tło kulturowe i społeczno-ekonomiczne
Antykoncepcja to: Świadome działanie, mające na celu zapobieganie niepożądanej ciąży, a
jednocześnie umożliwiające człowiekowi podjęcie niezawisłej decyzji o posiadaniu potomstwa.
(WHO)
Metody antykoncepcji: naturalne, barierowe, środki plemnikobójcze, wkładka wewnątrzmaciczna
(IUD), hormonalne, chirurgiczne, immunoantykoncepcja, antykoncepcja postkoitalna,
antykoncepcja męska
Idealna metoda antykoncepcyjna: 100% bezpieczeństwa, 100% skuteczności, brak związku z
aktywnością seksualną, odwracalność efektu antykoncepcyjnego, łatwość stosowania, prostota
odstawienia, dostępność ceny i łatwość dystrybucji, możliwość stosowania bez nadzoru lekarza,
akceptacja przez każdą kulturę, religię i pogląd polityczny, możliwość używania i kontrolowania
przez kobietę.
Sposoby regulacji płodności: (od najskuteczniejszego do najbardziej zawodnego wg
współczynnika Pearla)
- ubezpłodnienie chirurgiczne 0
- antykoncepcja doustna 0,2-0,5
- wkładki wewnątrzmaciczne (z miedzią) 1,7-2,7
- metoda termiczna i objawowo termiczna 0,8-3
- prezerwatywa 3
- dopochwowe środki plemnikobójcze 5
- kalendarzyk małrzeński 14-38
- metoda Billingsów 15-32
- stosunek przerywany 25
liczba niepożądanych ciąż x 1200
formuła Pearla = -------------------------------------------
ogólna liczba miesięcy stosowania
Metody naturalne:
Wstrzemięz
liwość
Stosunek przerywany: Usunięcie członka z pochwy przed ejakulacją. Wytrysk nasienia następuje poza
szeroko pojmowanym organizmem kobiety.
Wady: zaburza życie seksualne, uniemożliwia osiągnięcie pełnej satysfakcji, może doprowadzić do nerwicy,
1
wątpliwa skuteczność (zjawisko kropelkowania), całkowita kontrola w rękach mężczyzny, dyskomfort u kobiety
(obawa przed ciążą (czy się uda zdążyć)
Techniki kontroli: ucisku, stop-start (stop and go), pozycja  spoon
Kalendarzyk: Początek fazy płodnej  najkrótszy cykl z 12 w roku obserwacji  18 dni. Koniec fazy płodnej 
najdłuższy cykl z 12 w roku obserwacji  11 dni
Termiczna
>Podstawową temperaturę ciała mierzymy: po przynajmniej 3 godzinnym śnie (spoczynku), bezpośrednio po
przebudzeniu się, przed wstaniem z łóżka, przez 5 minut (lub krócej - zależnie od rodzaju termometru), w ustach pod
językiem lub w pochwie lub w odbycie, przez cały cykl w tym samym miejscu, przez cały cykl tym samym
termometrem, o tej samej porze (między 4.00, a 11.00), temperaturę zapisujemy bezpośrednio po zmierzeniu  przy
pomiarze termometrem rtęciowym, używając termometru elektronicznego (termometr elektroniczny ma pamięć
pomiaru), po zmierzeniu ptc, można spać dalej :-), każdy cykl zapisujemy na osobnej karcie.
>Czynniki, które mogą mieć wpływ na PTC (podstawowej temperatury ciała): zmiana godziny pomiaru PTC,
zmiana termometru, dolegliwości chorobowe (katar, ból gardła itp.), zmiana klimatu, bezsenność, wypity
poprzedniego dnia wieczorem alkohol, zdenerwowanie.
>Linia pokrywająca jest to linia pomocnicza do zinterpretowania dwufazowości cyklu, oddziela fazę temperatur
niskich od fazy temperatur wysokich. Powinna ona przebiegać � (0,025�C)
kratki powyżej najwyższego punktu z sześciu niezakłóconych temperatur poprzedzających skok.
>Wzrost (skok) temperatury - jest rozpoznawany wtedy, gdy różnica wynosi 0,2oC lub więcej pomiędzy najwyższą z
sześciu ostatnich niższych, a trzecią z następujących po sobie, niezakłóconych, wyższych temperatur.
Obserwacja śluzu szyjkowego
>Zasady obserwacji śluzu: kilka razy dziennie, przed i po oddaniu moczu, dotknąć papierem toaletowym (palcem)
do wejścia pochwy, zaobserwować jeśli jest śluz jego konsystencję, ilość, barwę, odczucie (jeżeli występują różne
typy śluzu w ciągu dnia  wpisujemy  najbardziej płodny )
>Etapy:
-Krwawienie: Brak śluzu
-Niepłodność przedowulacyjna: śluz skąpy, gęsty, lepki, nierozciągliwy, srom suchy  stosunki co 2 dni wieczorem
-Zmiana: wilgotno, płynny śluz, rozciągliwy, przezroczysty, jak białko jaja kurzego bez stosunków
-Szczyt : ślisko, obrzmienie, miękko, rozciągliwy
-Po szczycie 1-3: zanika wilgotność, śluz gęsty, rozciągliwy - bez stosunków. Objaw szczytu śluzu
-Niepłodność poowulacyjna: śluzu skąpy, gęsty, lepki, nierozciągliwy, srom suchy  stosunki bez ograniczeń
Objawowo-termiczna
Metoda LAM (w okresie laktacji)
Kryteria: amenorhea (powrót miesiączkowania najwcześniej po 2 miesiącach), karmienie piersią, nie więcej niż 6
miesięcy od porodu.
Mechanizm: drażnienie brodawki hiperprolaktynemia zahamowanie owylacji
Skuteczność: 98-99% przy spełnieniu wszystkich kryteriów
Najwyższą skuteczność antykoncepcji naturalnej zapewnia korzystanie z  metody potrójnej -
stosowania wszystkich 3 metod (kalendarzowej, termicznej i Billingsów) jednocześnie.
Szyjka macicy
1. Na początku cyklu szyjka jest: nisko, zamknięta, twarda.
2. Gdy narastają objawy płodności: wyżej, otwarta, miękka.
3. Gdy zbliża się owulacja: wysoko, otwarta, miękka.
4. Po owulacji szyjka jest: nisko, zamknięta, twarda
Metody mechaniczne:
Prezerwatywa: długość  17 cm, szerokość  6-7 cm
Diafragma  kapturek dopochwowy
2
Wykonany z lateksu (średnica 50-95 mm)  3 typy. Wymaga badania fizykalnego.
Wymiana co 12 miesięcy. Usunięcie >6 i <24 po stosunku. Można stosować podczas menstruacji. Chroni przed
bakteryjnymi STD.
Wady: ryzyko infekcji układu moczowego, uczulenia, zespół wstrząsu septycznego, przemieszczenie podczas
stosunku
Kapturek naszyjkowy
Prezerwatywa dla kobiet
Gąbki dopochwowe Założyć <24h przed stosunkiem. Usunąć >6 i <30h po stosunku.
Blokują plemniki. Absorbują plemniki. Uwalniają Nonoksynol-9
Wkładki wewnątrzmaciczne Od ok. 10 lat pojawiły się nowe wkładki zawierające lewonorgestrel (LNG)
>Mechanizm działania: zagęszczenie śluzu szyjkowego, zahamowanie ruchliwości i czynności plemników w macicy
i jajowodach, zapobieganie rozrostowi endometrium
>Zalety: wysoka skuteczność (wskaz
nik Pearla 0,14), �! objętości i czasu krwawienia miesiączkowego,
ę! hemoglobiny oraz ferrytyny w surowicy, po usunięciu  powrót płodności po miesiącu, ochrona przed
powstawaniem włókniakomięśniaków, ę! wydzielania IGF-1BP w endometrium, złagodzenie dolegliwości
w bolesnym miesiączkowaniu, najniższa częstość występowania ciąży ektopowych (0,02 na 100 kobiet przez 12 m.),
brak wpływu na częstość występowania dysplazji nabłonka szyjki macicy
>Wady: wystąpienie obrzęku, bólu głowy, tkliwości piersi, trądziku, bóle w dole brzucha lub krzyżu, wydzielinę
z pochwy, nudności, występowanie czynnościowych torbieli jajnika, plamienia w ciągu pierwszych miesięcy
stosowania, możliwość ciąży ekotopowej, możliwość wydalenia, możliwość wbudowania w ścianę macicy, wzrost
częstości stanów zapalnych w miednicy mniejszej
>Przeciwwskazania: zwiększona podatność na zakażenia (białaczka, AIDS, sterydoterapia), duża liczba partnerów
seksualnych, obfite krwawienie miesiączkowe, niedokrwistość, zaburzenia krzepnięcia, uczulenie na miedz
, choroba
� � �
Wilsona, nieprawidłowe krwawienia z macicy niezdiagnozowane, ciąża, przebyte lub obecne stany zapalne narządu
�
rodnego, wady rozwojowe macicy, mięśniaki, krwawienie z dróg rodnych o niejasnej etiologii, ciąża ektopowa w
wywiadzie
ŚRODKI PLEMNIKOBÓJCZE  NONOKSYNOL-9
1. Globulki
2. Kremy plemnikobójcze
3. Żele
4. Filmy: do zadziałania  15 min. Działa przez 2h.
Zalety: zmniejszają ryzyko zakażenia bakteryjnego, ochrona przed chorobami przenoszonymi
drogą płciową
Wady: standartowa dawka wystarcza na 1 godz
, po tym czasie należy powtórzyć dawkę lub
zastosować dodatkowe zabezpieczenie, każdy stosunek musi być poprzedzony nową aplikacją
środka, środek powinien pozostać w pochwie na 6-8 godz.
(przeciwwskazane płukanie pochwy)
Nonoksynol  9: zakażenia grzybicze, podrażnienia, uczulenia, wzrost ryzyka zakażenia HIV,
nie zwiększa skuteczności prezerwatywy, nie chroni przed STD, brak wpływu na ciążę.
Metody hormonalne:
Tabletki antykoncepcyjne:
> Działanie: supresja jajników poprzez zahamowanie aktywności osi podwzgórze-przysadka-jajnik, zagęszczenie
śluzu szyjkowego (zmniejszenie ruchliwości plemników), hamowanie rozwoju endometrium, hamowanie
kapacytacji plemników.
> Rodzaje:
Tabletki jednofazowe: ethynyloestradiol 1-1-1 progestagen 3-3-3
Tabletki dwufazowe: ethynyloestradiol 2-2 progestagen 1-2
Tabletki trójfazowe: ethynyloestradiol 1-2-1 progestagen1-2-3
3
>Generacje:
I generacja: EE + norethynodrel chlormadinon (obecnie nie stosowane)
II generacja: EE + norethisteron octan norethisteronu lewonorgestrel (preparaty mało wybiórcze)
III generacja: EE + dezogestrel gestoden norgestimat (selektywne, wybiórczo pobudzają receptory progesteronowe)
IV generacja: EE + dienogest lub desogestrel (preparaty pobudzające jedynie receptory progesteronowe)
> Schematy dawkowania: 21 + 7, 24 + 4, 84 + 5-7
Zalety: wysoka skuteczność, wygoda stosowania, stałe zabezpieczenie, brak wpływu na współżycie, odwracalność,
mniej aborcji, mniej nowotworów endometrium i jajnika, rzadsze ciąże ektopowe (�! o 90%), bardziej regularne
cykle, rzadsze przypadki zapalenia jajowodów (�! o 50%), rzadsze występowanie endometriozy (�! o 15%), mniej
zmian o charakterze nienowotworowym w obrębie gruczołów piersiowych, rzadziej reumatoidalne zapalenie
stawów, wzrost masy kostnej, rzadziej mięśniaki macicy, rzadziej torbiele jajników (�! o 70%), rzadziej trądzik
i hirsutyzm, mniej nasilony zespół napięcia przedmiesiączkowego
> Efekty uboczne: kosmetyczne, mastalgia, plamienia, krwawienia, nudności, wymioty, bóle głowy, zmiana masy
ciała, wtórny brak krwawień po odstawieniu
> Powikłania: choroby serca i naczyń, choroby żył, zakrzepica żył głębokich, zator tętnicy płucnej i innych żył,
choroby tętnic, zawał serca, udar niedokrwienny i krwotoczny, nadciśnienie tętnicze, choroby nowotworowe, rak
sutka i szyjki macicy, śródbłonkowe zmiany nowotworowe szyjki, nowotwory wątroby, gruczolak wątroby, choroby
wątroby, kamica żółciowa
> Objawy niepokojące: A  abdominal pain, C  chest pain, H  headache, E  eyes problems (zaburzenia
widzenia), S  severe leg pain
> Przeciwwskazania bezwzględne: ciąża, nowotwory estrogenozależne, ciężkie choroby wątroby, choroby układu
sercowo-naczyniowego i zakrzepica, otyłość (BMI>35), nadciśnienie tętnicze, długotrwałe unieruchomienie, palenie
papierosów (u kobiet po 35 r.ż.)
>>>Metoda progesteronowi POPsy (POPy)
Zawiera lewonorgestrel (30ug/tab.). Nie hamuje owulacji. Przyjmowana codziennie przez 28 dni
Wady: konieczna bezwzględna rzetelność i regularność przyjmowania, krwawienia, plamienia, torbiele
czynnościowe jajników, interakcje z lekami, rak piersi, ciąża ekotopowa,
Zalety: można stosować w czasie karmienia, zaraz po porodzie, nie zawiera estrogenów, stosowane u cukrzyków,
brak wpływu na płód
Iniekcje i implanty progestagenowe
>>>Depo-provera. Skład  octan medroksyprogesteronu (150mg). Uwalniany stopniowo przez 12 tygodni.
Rozpoczęcie  najczęściej 1-5 dzień cyklu. Płodność powraca kilka tyg po odstawieniu.
> Zalety: zapobieganie nowotworom endometrium i jajnika, rzadsze występowanie zapaleń przydatków (o 50%)
i ciąży pozamacicznej, rzadsze powstawanie torbieli czynnościowych jajników (ok.14-krotnie), likwidowanie
objawów endometriozy, skąpsze krwawienia aż do ich braku - mniej nasilona niedokrwistość, mniejsza bolesność
miesiączek i objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego, nie ma wpływu na raka sutka, szyjki macicy i jajnika,
podawany parenteralnie nie upośledza funkcji wątroby, układu krzepnięcia i metobolizmu ogólnoustrojowego.
> Wady: względny hipoestrogenizm  objawy wypadowe, wzrost ryzyka osteoporozy, wzrost masy ciała,
nieregularne krwawienia, depresja, bóle głowy, spadek HDL, interakcje z lekami
>>>Norplant 6 kapsułek silikonowych zawierających lewonorgestrel (36 mg)
> Zalety: zapewnia stałą, pewną i odwracalną antykoncepcję przez 5 lat, nie zawiera estrogenów, płodność powraca
po 1 m. od chwili usunięcia kapsułek, skuteczność porównywalna z chirurgiczną sterylizacja, omija krążenie wrotne,
nie wymaga badania ginekologicznego, wysoki koszt, możliwość występowania nieregularnych krwawień, plamień
lub braku miesiączki,
> Wady: zmiany nastroju, bóle głowy, tkliwość piersi, depresja, torbiele czynnościowe jajnika, trądzik, infekcja rany,
mniejsza skuteczność u otyłych kobiet
> Przeciwwskazania: choroba zatorowo-zakrzepowa, nie rozpoznane patologiczne krwawienie z narządu rodnego,
ciąża lub podejrzenie, ostre choroby wątroby, rak sutka, palenie papierosów.
System przezskórny
>>>EVRA wykazuje taki sam mechanizm działania jak pigułki antykoncepcyjne.
> Hamowanie owulacji, zagęszczenie śluzu szyjkowego, wpływ na endometrium.
Jeden plaster Evra na tydzień przez trzy kolejne tygodnie i tydzień przerwy. Zmiana plastra zawsze w tym samym
dniu tygodnia.
> Miejsca aplikacji: podbrzusze, górna, zewnętrzna część ramienia, pośladek, bark, łopatka
> Odklejenie plastra, nawet częściowe: poniżej 24 godzin  poprawić lub zmienić na nowy; powyżej 24 godzin 
założyć nowy plaster i to jest nowy dzień pierwszy. Przez następne 7 dni stosować dodatkowe zabezpieczenia;
4
zapomnienie założenia plastra nr 1. Rozpocząć jak najszybciej i przez tydzień dodatkowe zabezpieczenia; opóz
nienie
(do 48 godzin!) zmiany plastra. Jak najszybciej przykleić nowy plaster.
Wewnątrzmaciczne systemy uwalniające progestageny
Pierścienie dopochwowe
>>>Nuva Ring: średnica  5,4 cm. Umieszczany na 3 tygodnie. Zawiera EE i P
Antykoncepcja po stosunku
Metoda hormonalna - duża dawka estrogenów - wywołuje wczesne poronienie zapłodnionego jaja przeznaczone dla
kobiet, które wspłżyją rzadko
> Wady: objawy uboczne (nudności wymioty ból, zawroty głowy, krwawienia i plamienia), powikłania, zaburzenia
psychiczne
> Stosowanie: przed implantacja  5-6 dni po owulacji
> Wskazania: gwałt, stosunek kazirodczy, stosunek bez zabezpieczenia, uszkodzenie prezerwatyw.
> Mechanizm działania: zaburzenie synchronizacji dojrzewania blastocysty i endometrium: zmiany w endometrium,
hamowanie owulacji, �! transportu jajnikowego, ę! gęstości śluzu szyjkowego, skrócenie fazy lutealnej
>>>Mifepriston  Ru 486: francuska pigułka poronna . >10mg/kg m.c.  antygestagennie. Po 36-48 h od zażycia 
podać środki naskurczowe (np. Cytotek)  poronienie całkowite bez konieczność wyłyżeczkowania jamy macicy.
W Polsce nielegalna (GB- do 63 dni od zatrzymania miesiączki, Francja  do 48 dni)
Sterylizacja u kobiet:
Minilaparotomia
Laparoskopia
Zaraz po porodzie lub poronieniu.
Problemy zdrowotne, choroby dziedziczne, dzieciaki
Koszty  1200-3000$
Powikłania chirurgiczne: perforacja, krwotok, zapalenie otrzewnej  u 6% kobiet, ciąża pozamaciczna
Aborcja  zakończenie ciąży w wyniku zastosowania środków farmakologicznych lub
interwencji chirurgicznej po implantacji zarodka do jamy macicy, a przed uzyskaniem przez płód
pełnej zdolności do samodzielnego funkcjonowania poza organizmem matki (wg definicji WHO
do 22 Hbd)
Aborcja  epidemiologia
75 mln/rok  niechciana ciąża (gwałty, nieskuteczna antykonceopcja, brak planowania rodziny)
2/3 z nich kończy się usunięciem cią\
y
46 mln aborcji/rok (26 legalnie, 20 podziemie aborcyjne)
5
Antykoncepcja dla mężczyzn
Rodzaje antykoncepcji dla mężczyzn: naturalne, mechaniczne, chirurgiczne, hormonalne,
immunoantykoncepcja
Metody naturalne: okresowa wstrzemięz
liwość, stosunek przerywany
Metody mechaniczne: PREZERWATYWA
c& Upowszechnienie prezerwatywy
1880 s  produkcja pierwszych prezerwatyw lateksowych
1930 s  wzrost zużycia i rozpowszechnienie prezerwatyw
c& Współczesne prezerwatywy: dwie standardowe szerokości (52 i 49 mm), nawilżane środkiem
plemnikobójczym (nonoxynol-9), prezerwatywy poliuretanowe
c& Środki ostrożności Nieprawidłowo nałożona prezerwatywa zwiększa ryzyko jej pęknięcia
podczas stosunku
c& Zalety: bezpieczna w stosowaniu, brak działań ubocznych, znacznie (do 40%) zmniejsza
ryzyko zachorowań na STD, łatwy dostęp (bez recepty), przystępna cena, wygoda i łatwość w
stosowaniu, umożliwienie wspłżycia w przypadku bólu, spowodowanego suchością pochwy
c& Wady: zmniejsza intensywność doznań seksualnych, mała estetyczność, nieprzyjemny zapach,
uczulenie na lateks (rzadko)
Metody chirurgiczne: WAZEKTOMIA
Wybór 15% aktywnych seksualnie mężczyzn na świecie. Koszt  140$. Czas zabiegu 10- 20 min.
c& Techniki: klasyczna, Li-vasectomy, Non-surgical vasectomy
c& Non-surgical vasectomy: odwracalna, bez u\
ycia skalpela, w miejscowym znieczuleniu,
zastosowanie elastomeru
c& Powikłania wazektomii: krwawienie, obrzęk, krwiak, infekcja  ok. 1-2%, ziarniniak  ok. 5%,
przewlekły zespół bólowy  ok. 1-5%, rekanaliacja wczesna  1/2tys, rekanalizacja póz
na
(1/1mln), rozwój przeciwciał przeciw nasieniu, włóknienie jąder, rak jądra, brak wpływu na
poziom T, popęd, seksualny, prostatę.
c& Wazektomia  kontrola nasienia: 20-30 ejakulatów po zabiegu zawiera plemniki
REKANALIZACJA CHIRURGICZNA WCZESNA (do 10 lat), z zastosowaniem technik
mikrochirurgii  40-90% skuteczności przy 30-50% szansie odzyskania płodności
Uregulowania prawne  kodeks karny, Artykuł 156
1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci: pozbawienia człowieka wzroku,
słuchu, mowy, zdolności płodzenia, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Immunoantykoncepcja: Hamowanie aktywności plemników, komórki jajowej, interakcji
plemnik  komórka jajowa i procesu zapłodnienia. Oparta na reakcji przeciwciało-antygen,
antygeny plemniki, antygeny osłonki przejrzystej, GnRH, hCG, FSH, LH, GnLH, Gonadalne
hormony sterydowe.
6
Zapłodnienie:
1. Kapacytacja
2. Hiperaktywacja
3. Reakcja akrosomalna
4. Fertylizacja
Efekt antykoncepcyjny: immunogenność, specyficzność (bezpieczeństwo), stymulacja uk.
limfatycznego (T,B,APC), poziom przeciwciał, podtrzymanie odpowiedzi, nośnik epitopów
Szczepionki DNA/RNA: niski koszt, łatwość produkcji, wysoka stabilność, modyfikowalność
Antykoncepcja hormonalna: Zahamowanie sekrecji gonadoliberyn, zahamowanie
spermatogenezy, azoospermia (głęboka oligospermia)
f& Egzogenny testosteron, testosteron plus progestageny, testosteron plus gonadoliberyny, SARM
f& Drogi podania: doustna, injekcje, implanty, plastry, żele
f& Różnice kulturowe: Azjaci  skuteczność -95%, Nie-Azjaci  skuteczność 40-70%
f& Działania niepożądane: zmiany skórne, powiększenie prostaty, spadek poziomu cholesterolu
HDL w surowicy, policytemia, redukcja objętości jąder, łagodne zmiany w zachowaniu, powolny
powrót spermatogenezy po odstawieniu.
Akceptacja metody
1. Bezpieczeństwo
2. Skuteczność
3. Wygoda w stosowaniu
4. Odwracalność
7