Zakres materiału do sprawdzianu - I klasy LO - Systematyka związków
nieorganicznych - część I : TLENKI , WODORKI I WODOROTLENKI + przykładowe
zadania
I. TLENKI - to związki dwuskładnikowe tlenu z pierwiastkami metalicznymi
i niemetalicznymi, których atomy tlenu lub aniony tlenowe tworzą wiązania tylko
z danym pierwiastkiem (nie łączą się między sobą) o ogólnym wzorze EmOn lub EO
jeżeli m = n, gdzie m - wartościowość pierwiastka a n = 2 (wartościowość tlenu)
Tlenki grupy 1, 2 i 13 u.o.p. chem. Tlenki pierwiastków pozostałych grup - pierwiastki
Grupa 1: E2O w związkach z tlenem mogą przyjąć różne
Li2O - tlenek litu, wartościowości, czyli mogą tworzyć kilka tlenków,
Na2O - tlenek sodu, w nazwie systematycznej należy podać
K2O - tlenek patasu wartościowość pierwiastka:
Grupa 2 : EO N2O - tlenek azotu(I), NO - tlenek azotu(II)
BeO - tlenek berylu, N2O3 - tlenek azotu(III), NO2 - tlenek azotu(IV)
MgO - tlenek magnezu, N2O5 - tlenek azotu(V)
CaO - tlenek wapnia Cl2O - tlenek chloru(I), Cl2O6 - tlenek chloru(VI)
Grupa 13: E2O3 Cl2O7 - tlenek chloru(VII)
B2O3 - tlenek boru, SO2 - tlenek siarki(IV), SO3 - tlenek siarki(VI)
Al2O3 - tlenek glinu, SiO - tlenek krzemu(II), SiO2 - tlenek krzemu(IV)
Ga2O3 - tlenek galu MnO - tlenek manganu(II)
WyjÄ…tek: Tl2O - tlenek talu(I) Mn2O3 - tlenek manganu(III)
Tl2O3 - tlenek talu(III) MnO2 - tlenek manganu(IV)
Mn2O7 - tlenek manganu(VII)
Podział tlenków ze względu na charakter chemiczny
Tlenki zasadowe - nie Tlenki kwasowe - nie Tlenki Tlenki
reagują z zasadami, ale reagują z kwasami, ale amfoteryczne obojętne - nie
reagujÄ… z wodÄ… dajÄ…c reagujÄ… z wodÄ… dajÄ…c - reagujÄ… reagujÄ… z
wodorotlenki zasady kwasy tlenowe lub reagują zarówno z wodą, z
lub reagujÄ… z kwasami i z zasadami i tlenkami kwasami jak kwasami
tlenkami kwasowymi zasadowymi dajÄ…c sole i zasadami i zasadami
dajÄ…c sole CO2 BeO
N2O
ReagujÄ…ce z wodÄ… SO2; SO3 Cr2O3
NO,
dajÄ…c zasady - tlenki N2O3; NO2 (N2O4); N2O5 MnO2
SiO
litowców P2O3; P2O5 (P4O10) ZnO
CO
i magnezowców, B2O3 Al2O3
ReagujÄ…ce z kwasami - Br2O; BrO2 H2O (w teorii
tlenki metali Cl2O; Cl2O6; Cl2O7 kwasów i
pozostałych grup, I2O5 zasad
które nie sÄ… tlenkami SiO2(reaguje z silnymi Brçnsteda)
kwasowymi lub zasadami
amfoterycznymi CrO3; Mn2O7
1. Metody otrzymywanie tlenków
* synteza z pierwiastków
2H2 + O2 Ä…ð2 H2O 2Mg+ O2 Ä…ð 2MgO
S + O2 Ä…ð SO2 C + O2 Ä…ð CO2
4Al + 3O2 Ä…ð 2Al2O3
* spalanie związków organicznych
CH4 + 2O2 Ä…ð CO2 + 2H2O C2H5OH + 3O2 Ä…ð 2CO2 + 3H2O
* utlenianie tlenków
2SO2 + O2 Ä…ð 2SO3 2CO + O2 Ä…ð 2CO2 2NO + O2 Ä…ð 2NO2
* redukcja tlenków
3Fe2O3 + C Ä…ð 2Fe3O4 + CO
*termiczny rozkład niektórych soli kwasów tlenowych
MgCO3 Ä…ð MgO + CO2
* rozkład niektórych tlenków
N2O3 Ä…ð NO + NO2
* termiczny rozkład niektórych wodorotlenków
2Fe(OH)3 Ä…ð Fe2O3 + 3H2O Cu(OH)2 Ä…ð CuO + H2O
* rozkład nietrwałych kwasów tlenowych
3HNO2 Ä…ð 2NO + HNO3 + H2O H2CO3 Ä…ð CO2 + H2O
*rozkład kwasów utleniających w reakcji z metalami (np.: Cu, Ag, Hg, Bi)
Cu + 2H2SO4(stęż) Ä…ð CuSO4 + SO2 + 2H2O
3Cu + 8HNO3(rozcieÅ„.) Ä…ð3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O
Ag + 2HNO3(stęż) Ä…ð AgNO3 + NO2 + H2O
*spalanie niektórych związków nieorganicznych
4NH3 + 5O2 Ä…ð 4NO + 6H2O 2H2S + 3O2 Ä…ð 2SO2 + 2H2O
2. Właściwości fizyczne tlenków
a) tlenki metali: substancje stałe o budowie krystalicznej, większość tlenków jest
związkami jonowymi, sieć krystaliczną tworzą kationy metali i aniony tlenowe O2-,
- w wodzie rozpuszczają się tylko tlenki litowców i berylowców z wyjątkiem tlenku
berylu,
- w stanie nie przewodzÄ… prÄ…du elektrycznego, w stanie stopionym sÄ… przewodnikami
prÄ…du,
b) tlenki niemetali - zwiÄ…zki o wiÄ…zaniach kowalencyjnych lub kowalencyjnych
spolaryzowanych
- z reguły substancje gazowe, rzadziej ciała stałe (SO3, P4O10, SiO2, N2O5) lub ciecze
(H2O, N2O3), w temp. poniżej temp. topnienia tworzą kryształy cząsteczkowe o niskiej
temp. topnienia.
3. Właściwości chemiczne:
a) tlenki zasadowe reagujÄ…ce z wodÄ… lub kwasami i tlenkami kwasowymi - tylko
litowców i berylowców z wyjątkiem tlenku berylu:
K2O + H2O Ä…ð 2KOH Na2O + 2HCl Ä…ð 2NaCl + H2O
Li2O + CO2 Ä…ð Li2CO3
BaO + H2O Ä…ð Ba(OH)2 MgO + H2SO4 Ä…ð MgSO4 + H2O
CaO + CO2 Ä…ð CaCO3
b) tlenki kwasowe (bezwodniki kwasów tlenowych) - reagują z wodą, wodorotlenkami,
tlenkami zasadowymi (patrz 3a) lub tylko z mocnymi zasadami (SiO2) :
SO2 + H2O Ä…ð H2SO3 P4O10 + 6H2O Ä…ð 4H3PO4
N2O4 + H2O Ä…ð HNO3 + HNO2 N2O3 + H2O Ä…ð 2HNO2
Ca(OH)2 + CO2 Ä…ð CaCO3 + H2O 2NaOH + SO2 Ä…ð Na2SO3 + H2O
2KOH + N2O5 Ä…ð 2KNO3 + H2O 2NaOH + SiO2 Ä…ð Na2SiO3 + H2O
c) tlenki amfoteryczne - reagują zarówno z kwasami jak i mocnymi zasadami
Al2O3 + 6HCl Ä…ð 2AlCl3 + 3H2O
Al2O3 + 2NaOH + 3H2O Ä…ð 2Na[Al(OH)4] po podgrzaniu Ä…ð 2NaAlO2 + 4H2O
ZnO + 2HCl Ä…ð ZnCl2 + H2O
ZnO + 2KOH + H2O Ä…ð K2[Zn(OH)4] po podgrzaniu Ä…ð K2ZnO2 + 2H2O
d) wartościowość metalu w tlenku a charakter chemiczny tlenku - wraz ze wzrostem
stopnia utlenienia (liczby atomów tlenu w cząsteczce tlenku niektórych matali bloku d
spada udział wiązań jonowych a wzrasta udział wiązań kowalencyjnych) charakter
tlenków z reguły zmienia się od właściwości zasadowych poprzez amfoteryczne do
kwasowych.
Zasadowy Amfoteryczny Kwasowy
CrO Cr2O3 CrO3
MnO; Mn2O3 MnO2 Mn2O7
II. WODORKI - są to dwuskładnikowe związki wodoru z innymi pierwiastkami
Wodorki
Pierwiastki grupy od 1 do 15 u.o.p.chem.
Pierwiastki grupy 16 i 17 u.o.p. EHn gdzie n to wartościowość pierwiastka,
chem. jeżeli n = 1 to ogólny wzór EH
HnE gdzie n to wartościowość - grupa 1:
pierwiastka, jeżeli n = 1 to ogólny * LiH - wodorek litu,
wzór HE * NaH - wodorek sodu,
- grupa 16: * KH - wodorek potasu,
* H2O - tlenek wodoru * RbH - wodorek rubidu,
* H2S - siarkowodór, - grupa 2:
* H2Se - selenowodór, *BeH2 - wodorek berylu,
- grupa 17: *MgH2 - wodorek magnezu,
* HF - fluorowodór, *CaH2 - wodorek wapnia,
* HCl - chlorowodór, - grupa 14:
* HBr - bromowodór, * CH4 - metan,
* HI - jodowodór * SiH4 - monosilan,
- grupa 15:
* NH3 - amoniak,
* PH3 - fosfina (fosforiak)
*AsH3 - arseniak
Podział wodorków ze względu na charakter chemiczny (w reakcji z wodą)
Kwasowe - dobrze rozpuszczajÄ… siÄ™ w wodzie dajÄ…c kwasy beztlenowe:
HF - fluorowodór, HCl - chlorowodór, HBr - bromowodór, HI - jodowodór,
H2S, - siarkowodór, H2Se - selenowodór, H2Te - tellurowodór
HCl + H2O H3O+ + Cl- ; kwas chlorowodorowy,
H2S + 2H2O 2H3O+ + S2- ; kwas siarkowodorowy.
Zasadowe - reagujÄ… z wodÄ… dajÄ…c wodorotlenki : LiH - wodorek litu, NaH - wodorek
sodu, KH - wodorek potasu, RbH - wodorek rubidu, BeH2 - wodorek berylu, MgH2 -
wodorek magnezu, CaH2 - wodorek wapnia, a także NH3 - amoniak,
PH3 - fosfina (bardzo słabe).
KH + H2O KOH + H2 ; wodorotlenek potasu + wodór,
CaH2 + 2H2O Ca(OH)2 + 2H2 ; wodorotlenek wapnia + wodór
NH3 + H2O NH3‡H2O ; woda amoniakalna (wodny roztwór amoniaku)
Obojętne - nie rozpuszczają się w wodzie i nie reagują z nią:
CH4 - metan; SiH4 - monosilan
Amfoteryczne - w zależności rodzaju substratu może być kwasem lub zasadą : H2O
Właściwości fizyczne wodorków :
a) Wodorki metali są związkami typu soli, tworzą kryształy jonowe, w węzłach sieci
krystalicznej znajdujÄ… siÄ™ kationy metalu i aniony wodorowe H- , tego typu wodorki
tworzÄ… metale grupy 1, 2 oraz metale bloku d i f,
b) Wodorki pierwiastków grupy 14, 15, 16, 17 są związkami kowalencyjnymi lub
o wiÄ…zaniach kowalencyjnych spolaryzowanych, przede wszystkim gazy,
stan ciekły H2O, HF.
Otrzymywanie wodorków - synteza z pierwiastków w określonych warunkach
zewnętrznych (uv, temp., ciśnienie, katalizator itp.), np.:
H2 + Cl3 Ä…ð 2HCl (uv)
H2 + F2 Ä…ð 2HF (samorzutnie)
H2 + Br2 Ä…ð 2HBr (temp.)
Ca + H2 Ä…ð CaH2 (temp.)
III. WODOROTLENKI - to zwiÄ…zki chemiczne zbudowane z kationu metalu i jednej lub
kilku grup wodorotlenowych (-OH)
- ogólny wzór wodorotlenku (m = 1) MeOH , gdzie m to wartościowość metalu,
- ogólny wzór wodorotlenku (m `" 1) Me(OH)m, Me - kation metalu
1. Wodorotlenki grupy 1: MeOH (m = 1)
*LiOH - wodorotlenek litu; Li - OH
2. Wodorotlenki grupy 2: Me(OH)2 (m = 2)
* Ca(OH)2 - wodorotlenek wapnia; HO - Ca - OH
3. Wodorotlenki grupy 13: Me(OH)3 (m = 3)
* Al(OH)3 - wodorotlenek glinu HO - Al - OH
Ä„

OH
4. Metale pozostałych grup u.o.p. chem. mogą posiadać różną wartościowość i tworzyć
kilka różnych wodorotlenków, w związku z tym w ich nazwie należy podać
wartościowość metalu (stopień utlenienia);
Fe(OH)2 - wodorotlenek żelaza(II) HO - Fe - OH
Fe(OH)3 - wodorotlenek żelaza(III) HO - Fe - OH
|
OH
1. Otrzymywanie wodorotlenków
1. Aktywny metal + woda wodorotlenek + wodór
2K + 2H2O 2KOH + H2, (zapis czÄ…steczkowy) wodorotlenek potasu
2K + 2H2O 2K+ + 2OH- + H2, (zapis jonowy)
Ca + 2H2O Ca(OH)2 + H2, (zapis czÄ…steczkowy) wodorotlenek wapnia
Ca + 2H2O Ca2+ + 2OH- + H2, (zapis jonowy)
2. Tlenek aktywnego metalu + woda wodorotlenek
Na2O + H2O 2NaOH, (zapis czÄ…steczkowy) wodorotlenek sodu
Na2O + H2O 2Na+ + 2OH- (zapis jonowy)
SrO + H2O Sr(OH)2 (zapis czÄ…steczkowy) wodorotlenek strontu
SrO + H2O Sr2+ + 2OH- (zapis jonowy)
3. Wodorek zasadowy + woda wodorotlenek + wodór
KH + H2O KOH + H2 (zapis czÄ…steczkowy) wodorotlenek potasu
KH + H2O K+ + OH- + H2 (zapis jonowy)
Uwaga: w zależności od stosunków stechiometrycznych powyższe równania reakcji
wodorków metali grupy 1 i 2: można zapisać również:
2KH + H2O Ä…ð K2O + H2
CaH2 + H2O Ä…ð CaO + H2
CaH2 + 2HO Ä…ð Ca(OH)2 + H2
4. Sól metalu mało aktywnego + zasada wodorotlenek nierozpuszczalny w wodzie + sól
metalu aktywnego
CuSO4 + 2NaOH Cu(OH)2“! + Na2SO4 (zapis czÄ…steczkowy)
wodorotlenek miedzi(II) + siarczan(VI) sodu
Cu2+ + SO42- + 2Na+ + 2OH- Cu(OH)2“! + 2Na+ + SO42- (zapis jonowy)
Cu2+ + 2OH- Cu(OH)2“! (zapis skrócony)
2. Podział wodorotlenków
a) Zasadowe - reagują z kwasami lub tlenkami kwasowymi sól + woda (patrz
otrzymywanie soli),
b) Amfoteryczne - reagują zarówno z zasadami i kwasami, ważniejsze wodorotlenki
amfoteryczne i ich liczby koordynacyjne: Be(OH)2 (4); Al(OH)3 (4 lub 6) ;
Zn(OH)2 (4) ; Cr(OH)3 (najczęściej 6); Mn(OH)4 (6).
W przypadku przytoczonych wodorotlenków liczba koordynacyjna jest
równoznaczna z liczbą grup OH- połączonych z atomem centralnym, czyli kationem
metalu, liczba ta jest większa od wartościowości metalu, natomiast ładunek ujemny
anionu kompleksowego z kationem metalu jest równy liczbie dodatkowych grup -
OH- połączonych z kationem metalu, np.:
Zn(OH)2 + 2OH- Ä…ð [Zn(OH)4]2- ;
Al(OH)3 + OH- Ä…ð [Al(OH)4]- ;
Al(OH)3 + 3OH- Ä…ð [Al(OH)6]3-
*reakcja silnÄ… zasadÄ…
Zn(OH)2 + 2NaOH Na2[Zn(OH)4] (zapis czÄ…steczkowy), tetrahroksocynkanian sodu
(czterowodrotlenocynkanian(II) sodu
Uwaga: produkt powyższy można zapisać:
-2H2O
Na2[Zn(OH)4] Ä…ð Na2ZnO2 [cynkanian(II) sodu]
Zn(OH)2 + 2Na+ + 2OH- 2Na+ + [Zn(OH)4]2- (zapis jonowy)
Zn(OH)2 + 2OH- [Zn(OH)4]2- (zapis skrócony)
*reakcja z kwasem
Zn(OH)2 + 2HCl ZnCl2 + 2H2O (zapis czÄ…steczkowy) chlorek cynku(II)
Zn(OH)2 + 2H+ + 2Cl- Zn2+ + 2Cl- + 2H2O (zapis jonowy)
3. Właściwości wodorotlenków
Substancje stałe o budowie krystalicznej, sieć krystaliczną tworzą kationy metalu
i aniony wodorotlenowe, mają z reguły wysokie temp. topnienia, w stanie stałym
nie przewodzÄ… prÄ…dy elektrycznego, rozpuszczalne w wodzie (zasady) lub stopione
sÄ… przewodnikami prÄ…du elektrycznego.
a) Wodorotlenki litowców i berylowców (z wyjątkiem wodorotlenku berylu
i magnezu) dobrze rozpuszczajÄ… siÄ™ w wodzie tworzÄ…c mocne zasady (wodorotlenki
 nierozpuszczajÄ…ce siÄ™ w wodzie nie sÄ… zasadami), rozpuszczajÄ…c siÄ™ w wodzie ulegajÄ…
dysocjacji elektrolitycznej (jonowej):
H2O H2O
NaOH "! Na+ + OH- Ca(OH)2 "! Ca2+ + 2OH-
b) Zasadowość wodorotlenków wzrasta w grupie wraz ze wzrostem liczby atomowej
Z metalu, natomiast maleje w okresie w wraz ze wzrostem liczby atomowej Z metalu.
Przykładowe zadania i proponowane rozwiązania
1. Zapisz równania reakcji chemicznych w formie cząsteczkowej przemian chemicznych
przedstawionych na poniższym schemacie, dobierając ewentualnie drugi substrat reakcji,
produktom nadaj nazwy systematyczne:
D
A B C
Ca CaO Ca(OH)2 CaCO3
E
A) 2Ca + O2 Ä…ð CaO
B) CaO + H2O Ä…ð Ca(OH)2
C) Ca(OH)2 Ä…ð CaCO3 + H2O
D) CaCO3 Ä…ð CaO + CO2 (temp.)
E) Ca(OH)2 Ä…ð CaO + H2O (temp.)
2. Ze zbioru tlenków: SO3, SiO, Fe2O3, Cr2O3 , SiO2, NO, SrO, SiO wybierz: a) reagujący
z wodą i zasadą, b) reaguje z wodą i tlenkiem kwasowym, c) reaguje zarówno z kwasem jak
i zasadą d) reaguje wyłącznie z mocną zasadą, e) reaguje wyłącznie z kwasem, f) nie reaguje
z wodą, ani kwasem, z zasadą. Zapisz odpowiednie równania reakcji chemicznych tych tlenków.
a) SO3 + H2O Ä…ð H2SO4; SO3 + 2NaOH Ä…ð Na2SO4 + H2O
b) SrO + H2O Ä…ð Sr(OH)2; SrO + CO2 Ä…ð SrCO3
c) Cr2O3 + 6HI Ä…ð 2CrI3 + 3H2O; Cr2O3 + 6NaOH + 3H2O Ä…ð 2Na3[Cr(OH)6]
d) SiO2 + 2NaOH Ä…ð Na2SiO3 + H2O
e) F2O3 + 6HBr Ä…ð 2FeBr3
f) NO; SiO
3. Poniższy zbiór tlenków: Na2O Cs2O, MgO, K2O, CaO, Rb2O uszereguj wg wzrastającego
charakteru zasadowego.
MgO < CaO < Na2O < K2O < Rb2O < Cs2O
4. Polecenie jak wyżej:
D
A B C
K KO2 K2O KOH
A) K + O2 Ä…ð KO2 (ponadtlenek potasu)
B) KO2 + 3K Ä…ð 2K2O (tlenek potasu)
C) K2O + H2O Ä…ð 2KOH (wodorotlenek potasu)
D) 2K + 2H2O Ä…ð 2KOH + H2 (wodorotlenek potasu + wodór)
5. Poniższy zbiór wodorków podziel na grypy wg charakteru chemicznego w reakcji
z wodą: a) kwasowe, b) zasadowe, c) obojętne, d) amfoteryczne: NH3, CH4, CaH2,
HCl, H2O, LiH, SiH4, H2S,HI. Zapisz po jednym równaniu reakcji chemicznej
wodorku amfoterycznego z e) wodorkiem zasadowym oraz f) wodorkiem
kwasowym:
a) HCl, H2S, HI; c) CH4, SiH4;
b) CaH2 ,LiH, NH3; d) H2O,
e) LiH + H2O Ä…ð LiOH + H2 H2O
f) HI + H2O Ä…ð H3O+ + I- lub HI "! H+ + I-
6. Z tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków dobierz substraty, które w wyniku
reakcji ich wodnych roztworów dadzą wodorotlenek chromu(III) - zapisz
równania reakcji w formie cząsteczkowej, jonowej, jonowej skróconej, zaproponuj
metodę rozdzielenia produktów reakcji
Wybrana substraty: CrI3 oraz NaOH
CrI3 + 3NaOH Ä…ð Cr(OH)3 + 3NaI
Cr3+ + 3I- + 3Na+ + 3OH- Ä…ð Cr(OH)3 + 3Na+ + 3I-
Cr3+ + 3OH- Ä…ð Cr(OH)3
Przesączenie reagentów prze bibułę filtracyjną oraz przepłukanie osadu
wodorotlenku chromu(III) nierozpuszczalnego w wodzie, wodÄ… destylowanÄ… na
bibule, pozostałości substratów i drugi produkt są w roztworze i przejdą do
przesÄ…czu.
7. Zapisz równania reakcji chemicznych (w formie cząsteczkowej) wodorotlenku glinu
wskazujÄ…ce na jego charakter amfoteryczny (przyjmij liczbÄ™ koordynacyjnÄ… 6),
produktom reakcji nadaj nazwy systematyczne:
Al(OH)3 + 3KOH Ä…ð K3[Al(OH)6] szeÅ›ciowodorotlenoglinian potasu
(heksahydroksoglinian potasu)
Al(OH)3 + 3HCl Ä…ð AlCl3 + 3H2O chlorek glinu + woda
8. Dokończ poniższe równania reakcji chemicznych lub zapisz, że reakcja nie zachodzi:
a) Fe2O3 + H2O Ä…ð r. nie zachodzi,
b) Na2O + H2O Ä…ð 2NaOH
c) Mg + 2H2O Ä…ð Mg(OH)2 + H2,
d) Cu + H2O Ä…ð reakcja nie zachodzi,
e) 2Li + 2H2O Ä…ð 2LiOH + H2
f) ZnO + H2O Ä…ð r. niezachodni,
g) CuSO4 + 2KOH Ä…ð Cu(OH)2 + K2SO4
h) 2Fe(OH)2 + O2 + H2O Ä…ð 2Fe(OH)3
g) FeCl3 + 3NaOH Ä…ð Fe(OH)3 + 3NaCl
9. Dysponując wodorem, tlenem i węglanem(IV) wapnia, zaproponuj cykl przemian
prowadzÄ…cych od otrzymania wodorotlenku wapnia:
a) prażenie wÄ™glanu wapnia: CaCO3 Ä…ð CaO + CO2
b) spalenie wodoru : 2H2 + O2 Ä…ð 2H2O
c)  gaszenie wapna palonego wodÄ…: CaO + H2O Ä…ð Ca(OH)2.
10. Zapisz obserwacje w probówkach A, C, D doświadczenia przedstawionego na rys.
Na Al2O3 CaO
A B C
Woda + fenoloftaleina
a) zawartość probówki A i C przyjmie barwę malinową,
b) w probówce B nie obserwuje się żadnych zmian.
11. A B C D
NH3 CH4 HBr
Woda + fenoloftaleina Woda + oranż metylowy
Polecenie jak w zadaniu 7:
a) zawartość probówki A przyjmie barwę malinową,
b) w probówkach B i C nie obserwuje się zmian,
c) zawartość probówki D zmieni się z barwy żółtej (pomarańcz.) na barwę czerwoną.