Trening umysłu
Szukaj szczęścia w samym sobie - nauczali stoicy,
sceptycy, cynicy i neoplatończycy. Współcześni
coachowie wychodzą często z założenia, że aby
być szczęśliwym, trzeba odnieść sukces.
Nauczyciele mądrości
utrata. Idą do coacha po to, by się wzbogacić (w każdym tego
Filozofia w antycznej Grecji i Rzymie była bliższa life słowa znaczeniu). Wydaje się zatem, że w naszych czasach
starożytny filozof-coach nie zarobiłby na chleb i czynsz. Czy
coachingowi niż filozofii akademickiej uprawianej jednak na pewno?
A: Marcin Fabjański
w naszych czasach. Czy coaching filozoficzny Filozof, buddysta, pisarz.
Specjalizuje się w stoicyzmie, Jak to robili starożytni
może podbić współczesny świat? epikureizmie i adwajta DOPIERO W śREDNIOWIECZU
wedancie. FILOZOFIA STAłA SIę PRZEDMIOTEM
WYKłADANYM NA UNIWERSYTETACH
Wyobraz
sobie, że umierasz. Spójrz działałby w całkowitej zgodzie z opinią Sokratesa, według re Hadot,  przejść ze stanu życia nieautentycznego, przy- Punkt wyjścia greckiego czy rzymskiego filozofa do
wstecz na swoje życie. Jaki był jego cel? Co po sobie zostawiasz? którego filozofia to ćwiczenie się w śmierci. Tylko zderzając ćmionego nieświadomością, nękanego troską, do stanu życia działań coachingowych był inny niż punkt wyjścia coacha.
Po co żyłeś? Rozluz
nij się, pozwól swojemu umysłowi wniknąć się z faktami egzystencjalnymi, takimi jak ludzka śmiertel- autentycznego, w którym człowiek osiąga samoświadomość, Ten drugi pomoże klientowi  zostać skutecznym liderem ,
w to wyobrażenie. Nie spiesz się, nie jesteś w pracy. ność, umysł adepta mądrości, czyli filozofa, może się odkle- precyzyjne widzenie świata, wewnętrzny spokój i wolność .  poznać sekret udanych związków ,  odnieść sukces ,  za-
Tak mogłoby wyglądać ćwiczenie zaaplikowane na dzień ić od pospolitych namiętności i poszybować w stronę pełni Tylko jaki klient chciałby z takim coachem współpraco- robić większe pieniądze (cytaty ze stron internetowych).
dobry przez filozoficznego coacha jego klientowi. Coach życia. Jak to ujmuje wybitny badacz filozofii antycznej Pier- wać? Ludzi nie interesuje śmierć, tylko ekspansja. Zysk, nie Szczęście klienta ma być skutkiem osiągnięcia tych celów.
76COACHING COACHING77
ARTUR/FORUM; BRIDGEMAN ART LIBRARY
Nauczyciele mądrości
Tylko że  jak wiedzą filozofowie, którzy wnikliwie zba- W świecie antycznym filozof był nauczycielem mądrości Epikur wylicza trzy warunki wystarczające, by doznawać Lektury, słuchanie mistrzów sztuki życia, budowanie
dali naturę ludzką  nie jest. Dla Epikura na przykład klient, i jednocześnie jej poszukiwaczem. Nie otwierał ust, żeby po- szczęścia równego szczęściu bogów: nie być głodnym, nie być nawyków myślenia za pomocą ćwiczeń, proste i uczciwe ży-
choćby był na starożytnej liście bogaczy  Forbesa , nie zna chwalić się swoją wiedzą (tak robili sofiści), tylko żeby uru- spragnionym, nie cierpieć zimna. Jego metoda to zwalczanie cie, wrażliwość społeczna. Coaching starożytnych integru-
prawdziwego szczęścia, o ile nie doświadczył prostej rado- chomić proces przekształcenia świadomości u ucznia albo lęku, który przenika ludzkie istnienie. Formuła:  Bogów nie je wszystkie działania człowieka w jedną postawę życiową.
ści istnienia. Nie jest bezpieczny, dopóki nie nauczy się u grupy słuchających go uczniów. Dla Epikura każda wypo- ma co się bać, śmierć nie niesie ryzyka, dobro łatwo zdobyć, Rezultat to świadome i swobodne życie.
technik prowadzących do tego stanu ciała i umysłu i nie wiedz
, która nie służy ulżeniu ludzkiemu cierpieniu, była zło łatwo znieść , uprawiana była w jego ogrodzie za pomo-
ćwiczy się jak najczęściej w ich stosowaniu. Uczniowie Pla- pusta. cą konkretnych technik mentalnych, na przykład ćwiczeń
tona i Arystotelesa, stoicy, cynicy, sceptycy i neoplatończy- Poczytajmy dialogi Platońskie. Sokrates odpowiada w nich wyobraz
ni. Współczesny stoik
cy, pracując z pojedynczymi uczniami lub z grupami adep- na konkretne problemy pojedynczych ludzi, słowami albo Marek Aureliusz naucza, by za pomocą wyobrażeń, eks- WSTRZąS METAFIZYCZNY OBDZIERA
tów, uczyli zawsze tego samego  odnajdywania szczęścia własnym przykładem, a dokładniej  całkowicie w duchu perymentów myślowych i powtarzania w myślach inspiru- Z UROJENIA NIEśMIERTELNOśCI,
w sobie samym. coachingu  pomaga szukającym znalez
ć ich własne odpo- jących prawd umieścić swoje wylęknione ego w szerszej per- A TYM SAMYM ZE STRACHU
Filozofia, jaką znamy dzisiaj  abstrakcyjny przedmiot wiedzi. Nawet w ostatnim akcie swojego życia, wypijając spektywie odwiecznego kosmicznego procesu. Strapienia Austriacki psychiatra Viktor Frankl twierdził, że w czło-
wykładany na uniwersytetach  zrodziła się dopiero w śred- cykutę, odpowiada na pytanie ucznia o prawo człowieka do tkwią w twoim sądzie (opinii, wyobrażeniu). Również tam wieku istnieje potrzeba potężniejsza niż pogoń za przy-
niowieczu, gdy ludzie Kościoła zredukowali ją do dyscypliny samobójstwa. znajduje się uleczenie ze strapień. A to warunek konieczny jemnościami, władzą czy bogactwem. Jest to potrzeba sen-
pomocniczej wobec teologii. Z akademickiego zamrożenia Epikur kupuje ogród po to, by gromadzili się tam jego mądrego życia. su. Jeśli miał rację, coaching filozoficzny ma wielką
właściwie nigdy nie odtajała. Co nie znaczy, że w przyszłości uczniowie na sesje ćwiczeń mentalnych. Seneka jest prywat- Marek Aureliusz zaleca także, by widzieć wszechświat przyszłość.
tak się nie stanie. Jeśli tak  starożytna Grecja i Rzym dostar- nym coachem młodego Nerona, co przyniesie marny skutek jako bezosobowy dynamiczny proces, w którym nie ma nic Prawda o cierpieniu, prawda o przemijaniu, prawda
czają gotowych wzorców. wychowawczy, gdy jego uczeń zostanie cesarzem. Epiktet stałego:  Nabądz
teoretycznej wiedzy, jak wszystko prze- o pierwotnym lęku  egzystencjalnym cierniu,
osiada na starość w Nikopolis, mieścinie na wy- chodzi w co innego, ciągle się tym zajmuj i ćwicz się który tkwi w sercu każdego człowieka:
brzeżu Adriatyku, gdzie odwiedzają go w tej gałęzi mądrości. Nic bowiem nie wyrabia bar- wszystkie one pewnego dnia każą nam
największe osobistości, by im dziej wielkoduszności. Człowiek wyzbywa się się z sobą zmierzyć. Wypieranie ich za
udzielał rad. Marek Aureliusz wtedy ciała i świadom tego, że będzie musiał pomocą zdobywania dóbr material-
robi notatki wspomagające wnet to wszystko porzucić i ludzi pożegnać, nych, przyjemności, pogoni za sła-
codziennie proces prze- cały się poświęca sprawiedliwości w czy- wą, alkoholu, narkotyków czy
kształcenia własnej świa- nach swoich, a w innych zdarzeniach zda- obietnic religii jest strategią nie-
domości. Ułożą się one je się na wszechnaturę . skuteczną. Bo każdy z nas zacho-
póz
niej w jedno z naj- Starożytni filozofowie, bez względu ruje, utraci bliskich, umrze.
bardziej porywających na szkołę, polecają, by utrzymywać A wtedy nie pomoże majątek,
dzieł filozofii antycz- uważność na codziennych czynno- sława ani urojenie nieśmiertel-
nej   Rozmyślania . ściach. Są świadomi tego, co robią i co ności.
Katon Młodszy, polityk myślą. Panują nad mową wewnętrz- Współczesny coaching filo-
i dowódca wojskowy, ną. Dla nich życie toczy się tylko te- zoficzny (popularny m.in. w USA,
uchodzi w Rzymie za wy- raz. Przeszłość i przyszłość to jedynie Wielkiej Brytanii i Izraelu) naj-
bitnego filozofa stoickiego. cienie życia, jeden zwiędły, drugi częściej w ygląda tak: k lient
Pisze jakieś dzieło filozoficz- niepewny. Ludzie, którzy są tego nie- przedstawia problem, coach na-
ne? Uczy stoickiej doktryny świadomi, to zatopieni w odrętwie- świetla go z punktu widzenia róż-
w publicznych miejscach? Nie. Miano niu zombie  nie żyją, ale dopiero nych systemów filozoficznych albo
filozofa zdobywa wyłącznie sposobem życia. Czego starożyt-  mają żyć , twierdzi Seneka. oferuje filozoficzne narzędzia do
ni coachowie uczyli swoich uczniów? Ten rzymski filozof mówi też o wiel- zgłębienia tego problemu, takie jak
Człowiek bez
kim błędzie człowieka, który dopiero krytyczne myślenie lub eksperyment
potrzeb jest
przewiduje śmierć  bo śmierć już się myślowy. Tylko czy takie postmoder-
Sztuka życia dokonuje. Jest programem natury uru- bogiem. nistyczne skakanie po systemach filo-
PRZESZłOść I PRZYSZłOść TO TYLKO chamianym w tej samej sekundzie, gdy zoficznych nie zamienia się w intelektu-
CIENIE żYCIA: JEDEN ZWIęDłY, DRUGI niemowlę przychodzi na świat  to sam alną zabawę?
NIEPEWNY proces życia jest umieraniem. Z realnością Starożytni filozofowie działali inaczej. Do-
Sokrates
Stoik Epiktet mawiał, że tak jak tworzywem dla cieśli i koniecznością śmierci filozof musi się zmie- prowadzali ucznia do konwersji  wstrząsu me-
jest drzewo, tworzywem dla tego, czym on się zajmuje, rzyć, musi być gotów umrzeć bez żalu w każdej tafizycznego, który zmienia całkowicie perspektywę.
jest życie. chwili, bo tylko tak pokona lęk. Uniezależnia od ludzkich przesądów i konwencji społecz-
Uczył więc aktywnego kształtowania życia  nie Nie znaczy to, że starożytni filozofowie karmili uczniów nych i wprowadza w rezonans z uniwersalnymi prawami
poprzez zmienianie rzeczywistości, lecz swojej psy- konkretnymi wizjami życia po śmierci, jak ich średniowiecz- natury ludzkiej. Konwersja metafizyczna obdziera z uroje-
chiki. Jak aktor w sztuce zwanej życiem, która i tak ni następcy. Stoicy dopuszczali różne opcje. Możliwe, że je- nia nieśmiertelności i stałości, a tym samym ze strachu,
potoczy się nie tak, jak ty byś chciał, tylko jak chce steśmy zbiorem atomów, które rozpadną się proch. Czy jest ciągle podsycanego przez zaprzeczające tym urojeniom do-
scenarzysta, pouczał swoich uczniów. Albo jak gość się czym martwić? Nie, gdy przyjdzie śmierć, nas już nie bę- świadczenia.
na bankiecie, który całkowicie rozluz
niony zbiera dzie. Możliwe, że jesteśmy częścią inteligentnej całości; myś- Filozoficzny obraz świata różni się tak bardzo od obra-
najlepsze kąski z tacy, lecz kiedy taca znika, pozwala li twórczej wszechświata  to, co pozostanie po rozpadnięciu zu potocznego (czy też, jak mówili starożytni,  pospolite-
jej odpłynąć bez żalu. się naszej ziemskiej osobowości, wróci do z
ródła. go ) jak mechanika kwantowa od klasycznej.
78COACHING COACHING79
BRIDGEMAN ART LIBRARY; GETTY IMAGES/FPM
Nabądz
teoretycznej
wiedzy
, jak wszystko
przechodzi w co innego, ciągle
się tym zajmuj i ćwicz się
w tej gałęzi mądrości. Nic
bowiem nie wyrabia bardziej
wielkoduszności.
M
a
r
e
k
A
u
r
e
l
i
u
s
z
Nauczyciele mądrości
Dla człowieka pospolitego to, co naoczne  dom, ka- Współczesny coach filozoficzny  by trzymać się naj-
ŚCIEŻKI ROZWOJU
mień, słońce, on sam, istnieje niezależnie, jako mający lepszych antycznych tradycji  musiałby swoimi działa-
swoje osobne centrum przedmiot w zbiorze obiektów zwa- niami kierować umysł klienta w kierunku tego samego
www.czarnaowca.pl/stoicyzm
nym światem. Filozof wie, że tak nie jest. Rzeczywistość wglądu w kruchość świadomości. Zachęcić go perspek-
Strona internetowa nowej książki Marcina
jest zwariowanym ruchem niepewnych elementów, które tywą wolności od strachu i swobody życia, jaką ten wgląd
Fabjańskiego.
łączą się i rozpadają w szalonym tempie. Schopenhauer ujął daje. I z pomocą tej zachęty budować jego medytacyjną
to w dramatycznym odkryciu, że istnienie człowieka moż- dyscyplinę bycia w chwili obecnej. Tylko w teraz
niejszości
liwe jest tylko dzięki ciągłej przemianie materii ulegającej utrapienia nie są w stanie zmącić prostej radości życia.
Marcin Fabjański
reakcjom chemicznym, do której podtrzymania potrzebny Skupienie na chwili obecnej leczy z jednej z największych
 Stoicyzm uliczny. Jak oswajać trudne sytuacje
jest dopływ elementów z zewnątrz. Życie organiczne jest chorób współczesnego człowieka  widzenia świata nie jako wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2010.
Poradnik praktycznej filozofii. Autor pokazuje,
jak balansująca na czubku palca tyczka, która musi być bez świata, ale jako środka do zaspokajania swoich potrzeb.
jak stosować mentalne techniki opracowane
przerwy w ruchu, by nie upaść. Jest więc  ciągłym byciem A człowiek bez potrzeb, jak mawiał Sokrates, jest bogiem. .
w starożytności przez stoików do radzenia sobie
w potrzebie ,  wciąż odnawiającym się brakiem . Mimo w trudnych sytuacjach życia codziennego.
Korzystałem (bardzo obficie) z książki Pierre a Hadota Filozofia jako ćwiczenie duchowe,
to właśnie życie organiczne jest jedyną podstawą ludzkiej
przeł. Piotr Domański, Aletheia, Warszawa 2003, a także z Rozmyślań Marka Aureliusza
w przekładzie Mariana Reitera, PWN, Warszawa 1984.
świadomości.
1 2
DZIECKO Ż
DA UWAGI KOREK
SYTUACJA korporacji. Kiedy nie pracuje, nie stanięcie wobec życia nago, bez SYTUACJA niem, lecz festynem i zgromadze- złowieszczo niż  tłum  jest syno-
No, ładny ten rysunek, naprawdę dokształca się ani nie zarabia zbroi sztuczek, które wytworzyła No jedz
człowieku, jedz
. Nie zwal- niem, i przez to zaakceptować go nimem przeszkody i nerwowości,
śliczny kwiatek. Aaa, to domek. - jest bardzo zajęty rozrywką kultura. Spojrzenie prosto w oczy niaj, na litość boską. Co mnie ob- całkowicie. Epiktet uciążliwości i upokorzenia.
Wspaniały. Rysuj dalej, ja muszę albo uprawia liczne sporty. Nazy- dziecku, które jest realne, i odło- chodzi, że samochód przed tobą W tle sentencji Epikteta po-
przeczytać tę gazetę, to bardzo wa siebie aktywnym i wydaje mu żenie gazety  sztucznego pro- stanął. ZNACZENIE brzmiewa główna zasada stoicy-
ważne. Nie, nie porysuję z tobą. się, że jeśli już ktoś, to właśnie on duktu, pożeracza czasu. Teraz to już na pewno nie zdążę. To typowy dla stoików zabieg zmu  cierpimy nie przez wyda-
Jestem zajęty, nie widzisz? realizuje to, co potocznie nazywa- A przecież wyjechałem wcześniej mentalny, polegający na podziale rzenia, tylko przez nasze do ich
Co znowu? Klocki? Daj mi wreszcie my  pełnią życia . OSWAJANIE SYTUACJI niż zwykle. Jeszcze trochę i będę wszelkiego doświadczenia na dwie nastawienie.
spokój, masz ADHD czy co? Nie  Błądzi  mówi o kimś takim Se- Powtórz sobie w myślach starą musiał wyjeżdżać wieczorem, żeby kategorie i uznaniu, że są tylko
wiem, co dokładnie znaczy ADHD. neka. Wszystko, co robi taki czło- stoicką prawdę, że to, co nas iry- rano dotrzeć do pracy. Kto ci poz- dwie możliwości: dobra i dobra. OSWAJANIE SYTUACJI
Coś bardzo złego i ty to masz. wiek, to łatwizna. Pracę, rozryw- tuje, zależy wyłącznie od nas sa- wolił wjechać na mój pas, idioto, Możesz być sam lub w tłumie. Załóż okulary turysty zagubione-
Miał rację Słonimski, pisząc, że kę, ścieżkę kariery podaje mu na mych, od naszego nastawienia. To mogłem cię stuknąć. Właściwie to I jedno, i drugie jest korzystne. go w egzotycznym miasteczku
dzieci są zakałą ludzkości. O ileż tacy nasze społeczeństwo w sto- nie w dziecku tkwi irytacja, tylko powinienem. Myślisz, że ja nie mam Samotność  bo daje ci okazję do jakiegoś całkowicie obcego kultu-
piękniejszy byłby świat bez nich. sownym pakunku marketingowym. w twoim umyśle. Spójrz na sytua- klaksonu? Też mogę zatrąbić, i to osiągnięcia wewnętrznego spoko- rowo społeczeństwa. Wokół cie-
Nikt nie zawracałby mi głowy. On bezmyślnie połyka ten pokarm. cję z tej nowej perspektywy. Oto głośniej. ju, tłum - bo pozwala na obserwa- bie samochody  te dziwne meta-
Mógłbym spokojnie& Nie zabieraj mi Jest jedna rzecz, z którą taki siedzisz na fotelu  zatopiony Czy ci wszyscy ludzie muszą je- cję ludzi, co jest rozrywką i lekcją. lowe klatki, w których ludzie
tej gazety. Uważaj, podrzesz człowiek nie ma kontaktu nigdy w przeszłości (treści gazety), ig- chać tędy akurat teraz? Codzien- Czasem jedno słowo wypowiedzia- prezentują się światu, najczęściej
 Sport . Dość tego! Idziesz spać!  tą rzeczą jest życie. norując całkowicie teraz
niejszość, nie to samo, a właściwie to coraz ne w myślach zmienia całkowicie samotnie.
No nie, tylko mi teraz nie płacz& żyć nie jest łatwo. życie samo która domaga się twojej uwagi gorzej  godziny życia tracone nastawienie człowieka do sytuacji. Czyż nie zabawne są ich emocje?
w sobie  fakty - nie są opakowa- (dziecko). To świetna okazja, by w korku. Całe życie stracone. Koń-  Festyn jest takim słowem. Koja- Jeden trąbi, zaraz trąbi drugi,
SENTENCJA ne w atrakcyjny pakunek kulturo- ćwiczyć uważność  sztukę zre- czę z tym. Staję, zaciągam hamu- rzy się z rozrywką, przyjemnością, trzeci i czwarty  jak na stadionie
Nic nie jest bardziej obce dla czło- wy. To także ból, choroba, śmierć, laksowanej obserwacji tego, co się lec ręczny i wysiadam. Przenoszę doświadczaniem czegoś nieco- piłkarskim. Jeden podnosi w górę
wieka zajętego niż życie. Żadnej in- ciągła irytacja psychiczna. Bo wydarza w chwili obecnej, czy jest się na Saharę i nigdzie nie będę dziennego. Słowa  tłum i  trud dłoń z palcami ułożonymi w uni-
nej umiejętności nie uczymy się czym jest domagające się uwagi to przyjemne, czy nie. stamtąd dojeżdżał. mają moc wywoływania w nas ne- wersalny  dzięki Hollywood 
z większym trudem. Seneka dziecko dla dorosłego, pragnącego Wciąż czujesz, że oderwanie się od gatywnych emocji  poczucia, że znak najwyższego braku szacun-
łapczywie wiadomości z kraju i ze gazety nie będzie takie proste? SENTENCJA musimy się zmierzyć z jakąś trud- ku, zaraz to samo robi drugi. Jak
ZNACZENIE świata, a zwłaszcza ze sportu? Wspomnij słowa Seneki  życia Kiedy jesteś sam, powinieneś na- nością, że będzie to nieprzyjemne, automat. Ten próbuje wcisnąć się
Człowiek zajęty nie żyje, choć Czystą udręką. Ale jest dziecko musimy się uczyć, a to wymaga zwać ten stan spokojem i wolno- że tracimy czas. Skojarzenia od- na drugi pas, zajeżdżając drogę
z boku wydaje się, że żyje bardziej także ładunkiem skumulowanej wysiłku. ścią, i myśleć o sobie, jakbyś był wrotne niż te związane z festy- tamtemu, tamten za wszelką cenę
niż leń. Ciągle czymś się zajmuje, energii życia w czystej postaci. bogiem, a gdy jesteś wśród wielu, nem. Słowo  korek (o ile nie chodzi chce mu przeszkodzić.
Ćwiczenia pochodzą z książki Marcina Fabjańskiego
dokształca, rozwija i zarabia. Być Umiejętność życia - według Sene- nie powinieneś nazywać tego sta- o ten, który wystrzeli z butelki Gladiatorzy wzajemnych frustra-
Stoicyzm uliczny, która ukazała się właśnie
nakładem wydawnictwa Czarna Owca.
może jest cenionym pracownikiem ki, najtrudniejsza ze sztuk - to nu tłumem, trudem, podrażnie- szampana) brzmi jeszcze bardziej cji. Fascynujące.
80COACHING COACHING81
BRIDGEMAN ART LIBRARY
t
s
e
j
e
i
n
c
i
N
a
l
d
e
c
b
o
j
e
i
z
d
r
a
b
o
g
e
t
ę
j
a
z
a
k
e
i
w
o
ł
z
c
j
e
n
d
a
Ż
.
e
i
c
y
ż
ż
i
n
e
i
n
i
c
ś
o
n
t
ę
j
e
i
m
u
j
e
n
n
i
ę
i
s
y
m
y
z
c
u
m
e
d
u
r
t
m
y
z
s
k
ę
i
w
z
a
k
e
n
e
S