�Państwo jako najwyższa wartość narodowa w widzeniu bohaterów literackich
różnych epok"


Pojęcie państwa , jego rola oraz zadania to problemy , które często pojawiały
się u twórców różnych epok. Można by przytaczać tu wiele przykładów , ponieważ
nie tylko w prozie ale także w poezji pojawiało się państwo jako siła ściśle
związana z życiem całego narodu. Zaczynając od antyku , a kończąc na
współczesności można przywołać konkretne przykłady , w których widać w jaki
sposób kolejne pokolenia ludzi starały się w pełni zasłużyć na miano dobrych i
oddanych obywateli. Państwo jako ściśle określona grupa ludzi kierujących się
własnymi , nienaruszalnymi prawami oraz ze wszystkimi swoimi cechami było dla
wielu twórców oraz samych bohaterów literackich rzeczą niezwykle ważną. Często
kolidowała z ich własnymi ideałami oraz celami. Słynne słowa J.F.Kennedy`ego :
�Nie pytajcie co kraj może zrobić dla was , ale co wy możecie zrobić dla kraju"
świadczą o tym , że także współcześnie problemy państwa ale i sama jego istota
są nieobce innym ludziom , którzy chcą coś dla niego zrobić.
Już starożytność i utwór �Antygona" Sofoklesa porusza problemy towarzyszące w
owym czasie ludziom kierującym państwem. W dramacie tym ukazana jest tragedia
głównej bohaterki. Tytułowa Antygona była siostrą Polinejkesa , który zginął
jako najeźdźca walcząc przeciwko swojemu bratu Eteoklesowi. Eteokles również
zginął lecz jako obrońca Teb został godnie pogrzebany i pożegnany przez samego
Kreona. Antygona próbowała namówić swoją siostrę Ismenę na to , aby wspólnie
pogrzebały ciało Polinejkesa ta jednak nie zgodziła się. Sama , wbrew prawom
państwowym ustanowionym przez Kreona , pogrzebała brata. Król Teb wiedział , że
nie może złamać praw , które sam ustanowił wydał więc rozkaz zabicia Antygony.
Nie wiedział on jednak , że tym samym skazuje na śmierć swojego syna Hajmona ,
zakochanego w Antygonie. W końcu Antygona zostaje żywcem zamurowana , a Hajmon
przebija się sztyletem. Samobójstwo popełnia także żona Kreona Eurydyka.
Tragedia Antygony jest zarazem tragedią samego Kreona , który ustanowił w
państwie takie prawa , których sam nie mógł przekroczyć. Był on władcą bardzo
surowym , jednocześnie uznawał wyższość prawa ustawowego , pisanego nad
zwyczajowym i boskim. Uważał , że prawo religijne nie może ograniczać zakresu
władzy królewskiej. Swoim postępowaniem Kreon próbował pokazać innym , że w
państwie prawa nie ma miejsca dla zdrajców , którzy nie zasługują na przyzwoity
pochówek. Ale był także człowiekiem świadomym wartości jaką jest państwo.
Kierował się jego dobrem , racją stanu , wiedział że bezprawie bywa przyczyną
upadku państwa. Miał na uwadze niewinne ofiary , które przyniosła wojna
rozpoczęta za sprawą Polinejkesa. Skazując Antygonę na śmierć nie mógł jako
władca pozwolić sobie na okazanie słabości , jednocześnie musiał dbać i
umacniać swój autorytet.
W epoce odrodzenia jednym z bohaterów literackich , który szczególnie silnie
doceniał wartość narodową był Antenor z �Odprawy posłów greckich" Jana
Kochanowskiego. Swoim patriotyzmem i oddaniem dowiódł swej lojalności. Antenor
był człowiekiem uczciwym , rozsądnym i nieprzekupnym. Świadczą o tym jego
własne słowa : �A mnie i dom mój , i co mam z swych przodków ,
Nie jest przedajno ..."
Wierny swoim ideałom , dbał o interes ogółu , a nie swój , do końca obstawał
przy swoim patriotycznym przekonaniu. Miał świadomość , że Aleksander swoim
czynem sprowadzi nieszczęścia na Troję cyt. :
�Niechże się Aleksander tak drogo nie żeni
Żeby małżeństwo swoje upadkiem ojczyzny
I krwią naszą miał płacić..."
Jego przeciwieństwem był Aleksander. Człowiek zły , samowolny , lubiący hulanki
i rozpustę , dbał tylko o własne interesy , przedkładając je nawet ponad dobro
państwa.
Myślę , że Antenor w pełni docenił wartość jaką jest państwo. Tylko on do końca
miał na względzie dobro narodu , gdy wszyscy inni odwrócili się od niego.
Bohaterem dla którego państwo było także najwyższą wartością był Ulisses. Jest
to człowiek , który ma świadomość , że prywata , dobra osobiste przyczynią się
do zguby kraju. Świadczą o tym jego słowa :
�O nierządne królestwo i zginienia bliskie ,
Gdzie ani prawa ważą , ani sprawiedliwość
Ma miejsca , ale wszystko złotem kupić trzeba !"
W twórczości Jana Kochanowskiego , który był oddanym patriotą i obywatelem ,
można wyodrębnić wiele dzieł z motywami patriotycznymi , jednak nie był on w
swoich dążeniach osamotniony.
Poglądy w epoce oświecenia przedstawił między innymi Julian Ursyn Niemcewicz w
swojej komedii politycznej pt. �Powrót posła". Sam autor był w owym czasie
uczestnikiem obrad Sejmu Czteroletniego obradującego nad sprawami państwa
polskiego. Sam utwór jest w pewien sposób odzwierciedleniem sytuacji panującej
w czasie obrad.
Treść komedii mówi nam o perypetiach związanych z odwiedzinami przez Walerego
swojego domu rodzinnego. Podobnie jak autor , Walery był uczestnikiem Sejmu
Wielkiego , a zarazem posłem stronnictwa postępowego , zwolennikiem reform.
Intryga miłosna , konkury Walerego i Szarmanckiego do ręki panny Teresy są w
pewien sposób tłem konfliktu obu modeli postaw : patriotycznej i zachowawczej.
Starosta i Szarmancki jako przeciwnicy reform zostali kompletnie ośmieszeni i
skompromitowani. Chciwi , wyrachowani , niehonorowi , kłótliwi i głupi byli
jednocześnie przeciwni sojuszom Rzeczpospolitej :
�Polska nigdy się z nikim łączyć nie powinna :
Niech ciało siedzi , ale niech nie będzie czynna :
A jeżeli koniecznie o przymierze chodzi ,
Niech się z dalekim łączy , co jej nie zaszkodzi.
Z Hiszpanią , Portugalią , nawet z Ameryką..."
Bohaterami pozytywnymi , dla których państwo było najwyższą wartością byli
Podkomorzy , Podkomorzyna i Walery. Są oni przykładem wzorowej rodziny. Według
Niemcewicza byli ludźmi godnymi do naśladowania , u których bogate są tradycje
niepodległościowe. Odrzucają liberum veto i wolną elekcję jako przyczyny upadku
Rzeczpospolitej . Julian Ursyn Niemcewicz ściśle walczył o silne państwo
polskie piórem , często ośmieszając i krytykując obozy przeciwne
patriotyzmowi.
Romantyzm natomiast to epoka szczególnie bogata w bohaterów i utwory mocno
doceniające wartość jaką jest państwo. Dobrym przykładem może tu być powieść
Adama Mickiewicza pt. �Konrad Wallenrod". Tytułowy Konrad był człowiekiem
litewskiego pochodzenia , który jako mały chłopiec został porwany przez
Krzyżaków. Tam u boku Wielkiego Mistrza był wychowywany zgodnie z tradycjami
zakonu. Chłopiec wyrósł na dzielnego człowieka jednak nie zapomniał o krzywdach
jakie mu wyrządzili Krzyżacy , postanowił się więc zemścić. Nie był w tym
osamotniony. W czasie pobytu w zakonie pomagał mu tajemniczy litewski Wajdelota
, który podtrzymywał w nim tradycje i pamięć swojego ojczystego narodu. Jako
dorosły człowiek Walter Alf ucieka wraz z Wajdelotą na Litwę. Tam przebywa na
dworze księcia Kiejstuta oraz bierze za żonę jego córkę Aldonę. Jego szczęście
nie trwało jednak długo, ponieważ gdy Krzyżacy zagrażali Litwie Walter
postanowił wcielić swój plan w życie. Można tu przytoczyć cytat :
�...szczęścia w domu nie znalazł ,
bo go nie było w ojczyźnie."
Jako giermek jednego hrabiego niemieckiego staje po stronie najeźdźców. W
niewyjaśnionych okolicznościach zabija go i przyjmuje jego nazwisko Konrada
Wallenroda. Zwyciężając wojny , turnieje szybko zdobywa uznanie i ufność
Krzyżaków , po czym w niekrótkim czasie zostaje obwołany Wielkim Mistrzem
Krzyżackim. Konrad dopiero teraz rozpoczyna zemstę doprowadzając cały zakon do
wewnętrznej ruiny. Konrad doceniał wartość państwa jednak pragnienie zemsty
zaślepiło go do tego stopnia , że zaczął postępować wbrew wizerunkowi i całemu
kodeksowi honorowemu rycerza , tak pielęgnowanego w epoce średniowiecza.
Walczył z ukrycia , nie stając twarzą w twarz z wrogiem , nie potyka się z nim
w otwartej walce. Zawiódł zaufanie jakie pokładali w nim poddani mu rycerze.
Konrad poprzez złą taktykę i prowadzenie wojny , wydaje tym samym wyrok śmierci
na ludzi , którzy mu zaufali. Nie przestrzegał on kodeksu honorowego rycerza ,
gdyż na uwadze miał wartość jaką jest państwo. Tego wymaga od niego �maska" ,
ale czy ta �maska" nie staje się nagle jego własną twarzą ? Zostaje jednak
szybko zdemaskowany i popełnia samobójstwo. Jest to szczególnie tragiczne ,
gdyż w imię patriotyzmu i zemsty wyrzeka się szczęścia rodzinnego , które
traci. Potwierdzają to słowa Wajdeloty :
�Bieda , bieda , jeżeli dotąd [Alf] nie spełnił przysięgi
Jeśli , zrzekłszy się szczęścia , szczęście Aldony zatruwszy.
Jeśli tyle poświęcił i dla niczego poświęcił."
W �Kordianie" Juliusza Słowackiego także ukazana jest wartość państwa dla
tytułowego Kordiana. Jednak zdaje on sobie o tym sprawę dopiero u progu swojej
wędrówki. Na początku całego utworu Juliusz Słowacki przedstawia swoją krytykę
co do przywódców powstania listopadowego i tak przywołuje postać generałów :
Chłopickiego i Skrzyneckiego , którym zarzuca brak zdolności i umiejętności
strategicznych , odwagi , energii i zdecydowania , księciu Jerzemu
Czartoryskiemu przesadną ostrożność , zaś Julianowi Ursynowi Niemcewiczowi
odmawia w ogóle prawa do nazywania się poetą : �poeta-rycerz-starzec-nic",
natomiast generał Krukowiecki , który podpisał w 1831 akt kapitulacji Warszawy
, zostaje nazwany przez Słowackiego zdrajcą.
Z kolei poznajemy samą postać Kordiana. Jest on bohaterem romantycznym,
zagubionym w sobie , nie mogącym opanować swoich myśli i marzeń. Jego
przyjacielem był stary sługa Grzegorz , który w pewien sposób próbował mu pomóc
często podnosząc go na duchu. Dopełnieniem nieszczęśliwej biografii chłopca
jest nieszczęśliwa miłość do Laury , która kończy się próbą samobójstwa przez
Kordiana.
Podróże Kordiana po Europie są pasmem kolejnych doznań i tak we Włoszech
przekonuje się , że prawdziwa miłość nie istnieje , Wioletta gotowa jest
sprzedać swe ciało za złoto. W Rzymie natomiast w czasie audiencji u papieża
dowiaduje się , że los Polaków jest mu całkowicie obojętny. Cel swojego życia
Kordian odnajduje dopiero na szczycie Mont Blanc. Odtąd postanawia walczyć o
wolność i niepodległość doceniając wartość jaką jest państwo , walczyć nawet za
cenę swojego życia. Hasło , które wypowiada : �Polska Winkelriedem narodów"
stanowi nawiązanie do legendarnego szwajcarskiego bohatera , który walcząc z
Austriakami skierował na siebie strzały silnie osłabiając obronę wroga.
Swój patriotyzm Kordian postanawia przypieczętować zamachem na cara. Nie udaje
mu się to jednak , gdyż �na drodze" do sypialni cara staje mu Strach i
Imaginacja. Kordian mdleje. Świadczy to o jego niedojrzałości psychicznej oraz
własnej słabości , której nie umiał przezwyciężyć. Utwór kończy się lecz nie
wiadomo co dzieje się z Kordianem. Wiemy tylko , że ma być rozstrzelany przez
żołnierzy rosyjskich. Jego postępowanie oraz to , że próbował zgładzić cara ,
ciemiężcę ludu , świadczą o wartości jaką jest dla niego państwo.
Państwo było od dawien dawna jednym z tematów szczególnie silnie w
przedstawianych przez różnych twórców. Bohaterowie ich utworów byli często
przedstawiani jako patrioci , dążący do polepszenia sytuacji państwa. Tacy
twórcy jak Jan Kochanowski , Juliusz Słowacki czy Adam Mickiewicz jako dobrzy
obywatele i patrioci umieli poprzez swoje dzieła , a przede wszystkim tworząc
wybitne kreacje bohaterów literackich , docenić wartość jaką jest państwo.
Myślę , że przykłady , które przytoczyłem świadczą o tym , że los narodu, jego
problemy nie były żadnemu z twórców obojętne , a pojęcie państwa było
przekazywane z pokolenia na pokolenie i godnie przedstawiane.