Dwudziesto003aangelsa

Temat: Artysta jako bohater dzieła literackiego XX wieku (dylematy
sztuki).

Nowa epoka, jaką było XX lecie międzywojenne, przyniosła inne spojrzenie na
literaturę i na rolę twórcy. Dlatego artyści stają się często bohaterami dzieł
literackich zarówno w poezji, jak i w prozie.
Jednym z pierwszych poetów, u którego odnajdujemy motyw artysty i dylematy
sztuki, jest Leopold Staff. W wierszu Ars poetica z tomiku Barwa miodu poeta
formułuje swój program poetycki. Pragnie on, jako artysta, oddać nieuchwytne
nastroje chwili, która przemija. Bliski jest postawie epikurejskiej, którą
wyraził rzymski poeta Horacy, zalecając korzystać z uroków życia. Można również
doszukać się w tym programie echa tendencji symbolistów, starających się wyrazić
w poezji to, co niewyrażalne. Ale Staff jednocześnie podkreśla, że pragnie, aby
jego wiersz był jasny jak spojrzenie w oczy i prosty jak podanie ręki. Głosi
więc program klasyka i humanisty, pragnie być zrozumianym przez każdego
wrażliwego czytelnika.
Poetą z grupy Skamander, który nawiązywał w pewien sposób do tematyki i programu
Staffa, był Julian Tuwim. Zachowując w zasadzie tradycyjny styl poetycki,
szokuje ekspresja jego wypowiedzi, wyrażane uczucia zachwytu, entuzjazmu dla
życia i świata, zwłaszcza w swoich pierwszych tomikach. W wierszu Do krytyków
bohaterem utworu jest sam autor, który drwi z komentatorów jego poezji. Jest
szczęśliwy, zachwyca go jazda na przedniej platformie tramwaju i takie właśnie
stany ma zamiar opisywać w swojej twórczości. Poeta pragnie więc ukazywać w
poezji sprawy prozaiczne i banalne, wyrażać uczucia będące udziałem zwykłych
ludzi, a nie tylko wyjątkowych jednostek. Chciał opiewać ludzi, a nie tylko
wyjątkowe jednostki. Chciał opiewać gromadę, nie chciał się z tego tłumu
wyróżniać. Pisze o tym wyraźnie w programowym wierszu Poezja z tomiku Czyhanie
na Boga. Bohaterem tego wiersza jest artysta, sam poeta, którego rezygnacja z
nadrzędnej pozycji twórcy przejawia się również w nowym ukształtowaniu języka
poetyckiego. W wierszu Prośba o piosenkę bohaterem utworu jest również poeta,
twórca, który próbuje określić zadania własnej poezji. W utworze tym do głosu
dochodzi pasja społeczna, nieodłączna cecha twórczości J. Tuwima.
W wierszu Sitowie bohaterem lirycznym jest również sam poeta, a więc twórca. Akt
tworzenia ukazany jest tutaj jako ciężka praca, polegająca na odpowiednim
dobieraniu słów. Wiersz Do lasu należy, podobnie jak głośna oda Horacego Exegi
monumentum, do tego samego typu utworów, noszących znamiona testamentu
artystycznego. Bohaterem jest znów sam poeta, który zastanawia się nad sensem
życia i roli własnej twórczości. Z dystansem odnosi się tu Tuwim do własnej
sławy pośmiertnej, mało pocieszającej wobec faktu przemijania. Drugim
Skamandrytą, który siebie poetę uczynił bohaterem swoich wierszy, był Jarosław
Iwaszkiewicz. W utworze Szczęście z tomiku Oktostychy cały świat traktuje jako
obiekt własnej sztuki. Szczęściem jest dla poety smakowanie chwili i patrzenie
na świat okiem artysty. W wierszu wyraża subtelne doznania artysty,
rozmiłowanego w sztuce i poprzez nią oglądającego świat. Poetą należącym do
grupy awangardy był Julian Przyboś, mistrz metafory i skrótu myślowego. W
wierszu Lipiec opisuje, jak po skończonej nauce uczniowie rozjeżdżają się na
wakacje i żegnają profesora poetę. Bohaterem utworu jest więc poeta, rozmiłowany
w naturze i twórczości Jana z Czarnolasu. Przeżycia swojego bohatera wyraża w
sposób jak najbardziej typowy dla poety awangardowego.
Proza XX lecia międzywojennego także obfituje w portrety artystów i zajmuje się
dylematami ówczesnej sztuki. Ojciec narratora Sklepów cynamonowych Bruno Schulza
to nie tylko kupiec z Drohobycza, ale i artysta, występujący wTraktacie o
manekinach, poważnie zainteresowany sprawami poezji. Jest on występnym
eksperymentatorem, sobowtórem samego autora. W Traktacie o manekinach zawarta
jest koncepcja twórczości artystycznej w rozumieniu samego Schulza. Wypowiada
się on tam na temat boskiej i ludzkiej twórczości. Człowiek nie jest w stanie
powtórzyć Bożego planu stworzenia, ale jest twórczą indywidualnością, może
powoływać nowe kształty materii i nadawać im znaczenie. Wypowiada się również na
temat formy, która wysunęła się na plan pierwszy od czasu, gdy sztuka przestała
wiernie odtwarzać rzeczywistość. Pojmuje swoją pracę jako przeciwieństwo
realizmu i przeciwstawia mu twórczą fantastykę.
W utworze pt. Ferdydurke Witolda Gombrowicza główny bohater utworu, 30 letni
Józio, to również artysta. Autor staje się 15 letnim chłopcem, zaś prof. Pimko,
stary belfer, dąży do upupienia go. W szkole zostaje ukształtowany jako uczeń i
skierowany przez profesora do państwa Młodziaków, uważających się za nowoczesną
rodzinę. Józio, wyczuwszy fałsz i pozę, wymyśla prowokację, dzięki której
Młodziakowie zrzucają maskę nowoczesności i okazują się rodziną wyznającą
staroświeckie zasady. Następnie wraz z kolegą Miętusem wędruje na wieś do
ziemiańskiego, tradycyjnego dworku pp. Hurleckich. Tutaj, podobnie jak w szkole
i na stancji u Młodziaków, Józio pisarz demaskuje tradycyjne stosunki feudalne
panujące w Bolimowie. Po ucieczce jednak z kuzynką Zofią zaczyna rozumieć, że
przed gębą nie ma ucieczki. Początkowo buntuje się przeciwko formie, w jaką
wtłoczyła go szkoła, rodzina, społeczeństwo, poszukuje własnej tożsamości i
niezależności. Nie chce przystać na rolę, jaką narzucą mu życie czy zmienne
okoliczności, w które wplątuje go los. Z czasem zaczyna rozumieć, że ucieczka
przed formą, a więc konwencją i kulturą, jest beznadziejna, ponieważ każdy
człowiek jest nimi przesiąknięty. Określa siebie i innych poprzez różnorodne
maski i dlatego system stereotypów społecznych jest bardzo trudny do
przezwyciężenia. Gombrowicz ukazuje w Ferdydurke dwie sfery ludzkiego życia:
oficjalną, zafałszowaną, i nieoficjalną, ukrytą przed światem, prawdziwą.
Interesuje go oczywiście ta nieoficjalna sfera życia ludzkiego, to, co jest w
nim subiektywne i niepowtarzalne. W formach oficjalnych widzi pisarz źródło
głupoty, zła i zakazów ograniczających wolność człowieka, narzucających mu
sposoby zachowania. Można więc stwierdzić, że portrety artystów bohaterów dzieł
literackich XX w. odnajdujemy w wielu utworach tego okresu. Reprezentują oni
wszystkie dylematy sztuki, nurtujące ją w owym czasie.