Dwudziesto120aangelsa

Temat: Wymowa ideowa i wartości artystyczne 'Nocy i dni'.

'Noce i dnie' to jedno z najznakomitszych dzieł prozy polskiej. Mimo, iż od
publikacji minęło wiele lat i powieść stała się już pozycją klasyczną, po dziś
dzień nie straciła nic na poczytności i zainteresowaniu.
'Noce i dnie' są powieścią rzeką. Kompozycja tego rodzaju utworu jest z samego
założenia swobodna. Zarzucano jej jednakże nadmierne rozluźnienie, zbytnią
rozlewność, powstanie w powieści osobnych powieści, co działało opóźniająca na
tok powiadania.
Źródłem, z którego wypływa powieść rzeka jest Serbinów dom państwa Niechciców.
Podobnie jak w 'Lalce' Prusa wędrujemy po Warszawie, śladami 'Syzyfowych prac',
'Puszczy jodłowej' i innych utworów Żeromskiego podróżujemy po ziemi
świętokrzyskiej, tak 'Noce i dnie' mogą prowadzić nas po Kaliszu i po okolicy.
Wątek miłosny jest w powieści bardzo ważny, choć zarysowany niezwykle
dyskretnie. Autorka posłużyła się najnowszymi zdobyczami psychologii, dzięki
którym powstały główne postacie powieści: Bogumił i Barbara. Kontrast
charakterów i postaw między Bogumiłem a panią Barbarą jest niezwykle jaskrawy.
Bogumił to ekstrawertyk, czyli człowiek otwarty na zewnątrz. Pani Barbara jest
typowym przykładem introwertyczki, czyli osoby skupionej na swoich przeżyciach,
marzeniach i myślach.
Mimo tak różnych charakterów tworzą zgodne i udane małżeństwo. Dwie sprzeczne
postawy, ekstrawertyzm i introwertyzm, połączone w całość składają się na pełny
obraz sprawy najważniejszej: człowieczeństwa i rodzinnego szczęścia.
Bogumił Niechcic wyraża ideały pisarki. Żyje zgodnie z ideałami, które autorka
pragnie, by przemawiały. O wartości tego bohatera decyduje przede wszystkim
praca. Bogumił świetnie wyraża szczęście, jakie daje praca traktowana jako
'dobrowolny obowiązek'. Posiada cechy bohaterów okresu pozytywizmu:
organicznikowskie poglądy na rozwój społeczeństwa, pozytywistyczny kult dla
wiedzy zawodowej i pozytywistyczną niechęć do polityki. Jednak przyziemna,
pozytywistyczna praca u podstaw, gospodarcza na polskiej ziemi, nabrzmiała jest
doświadczeniem i pasją moralną, dającymi jej zestrój znacznie wznioślejszy i
bardziej uniwersalny od pozytywistycznego dorabiania się i bogacenia.
Barbara Niechcic to idealistka wychowana wśród literatury pięknej, żyje ciągle w
świecie marzeń. Jest kapryśna i zmienna, nie jest jednak bohaterką negatywną.
Pani Barbara, podobnie jak jej mąż to wielka patriotka. Żyje nieustannie
pamięcią o zrywie powstańczym, wspomnieniem patriotycznych wzniesień
kalinieckiego środowiska.
Niechcicowie idą przez życie wspierając się wzajemnie. Dla nich herbem stała się
walka o wolność, praca, demokratyzm. Są to wartości, ku którym zmierzają. Nadają
one sens życiu, a także nowy wyraz ideowy całej powieści.
Pod względem treściowym 'Noce i dnie' są utworem wielozakresowym i
wielopiętrowym. Mimo kompozycji otwartej, epickiej, nie tracą spoistości.
Osobną i ważną kwestią jest sprawa czasu w 'Nocach i dniach'. Porównując
poszczególne części uwagę zwraca fakt, że jedne okresy potraktowane są tam
skrupulatnie i szczegółowo, inne ogólnikowo. Dozowanie i umiarkowanie przez
narratora czasu powieściowego jest tak mistrzowskie, że czytelnik ma wrażenie
ciągłości i potoczności.
Dąbrowska porusza w swej powieści wiele problemów, przede wszystkim skupia się
na ukazaniu życia zubożałej szlachty. Zajmuje się korzeniami polskiej
rzeczywistości. Ukazuje, jak te korzenie są wątłe i splątane, jak nędzna i
zacofana jest wieś, jak walą się czworaki. Serbinów jest ostoją polskości w
kraju rozdrapanym przez zaborców, a także miejscem zwyczajnej codzienności,
naocznym świadkiem radości i trosk człowieka, jego 'nocy i dni'. Dla Marii
Dąbrowskiej był on przede wszystkim 'księgą polskiego domu'. Dwór serbinowski ma
zatem dwa oblicza: jedno podniosłe, uwznioślające, drugie bardziej pospolite.
Jest on dworem szczególnym, chociażby dlatego, że nie ma właściciela.
Rozporządza nim człowiek pozbawiony przywileju władzy i tych wszystkich
korzyści, jakie z niego płyną. Bogumiłowi Niechcicowi zdaje się to jednak nie
przeszkadzać. Niechcic jest człowiekiem nowych czasów, myśli nowocześnie,
potrafi wyzwolić się z okowów staroszlacheckiej mentalności, nakazującej
przywiązanie do własnego herbu i własnego majątku. Dzięki konsekwentnym wysiłkom
Bogumiła dwór w Serbinowie odzyskuje stopniowo dawną świetność i spełnia nowe,
społeczne i cywilizacyjne funkcje wobec wsi. Nie są to, jak w przypadku 'Nad
Niemnem', zabiegi edukacyjne, uczące chłopów nowych sposobów gospodarowania, ale
konkretna pomoc objawiająca się przede wszystkim budową chłopskich czworaków.
Dwór serbinowski przedstawia się zatem nie jako synonim egoizmu, zdzierstwa i
bezduszności dziedzica, lecz jako miejsce przyjaźni, otwartości i współczucia.
Dwór ten jest również miejscem kultu czasów powstania styczniowego.
I wreszcie Serbinów to przede wszystkim ośrodek życia rodzinnego, miejsce
'wiecznego zmartwienia', kłopotów i trosk życia codziennego, ale także małych
radości i większych uniesień. Tutaj na świat przyszły dzieci Niechciców, ale
również zmarła matka Barbary i wuj Klemens, tutaj po długiej tułaczce swoje
miejsce na ziemi odnalazł Bogumił, ale Barbara przeżywała chwile życiowej
klęski, obawiając się schłopienia i utraty intelektualnych ambicji. Dla jednych
był więc Serbinów czymś w rodzaju prywatnej ojczyzny, dla innych miejscem
niespełnionych marzeń. Myślę więc, że dwór serbinowski jest w powieści symbolem
człowieczego losu, znakiem ludzkiego doświadczenia wpisanego w rytm 'nocy i
dni'.
Z perspektywy czasu wyraźnie rysuje się miejsce 'Nocy i dni' w literaturze
światowej. Dzięki przekładom na wiele języków cykl Marii Dąbrowskiej zdobył
sobie prawo obywatelstwa w dorobku dwudziestowiecznej prozy.
Od powstania 'Nocy i dni' minęło wiele lat. Historia polska przebrnęła w tym
czasie niejeden wstrząs i niejedno rozdroże... Tę próbę czasu 'Noce i dnie'
pokonały bez uszczerbku i są wciąż dziełem niewyczerpanym i żywym.