Dwudziesto043aangelsa

Temat: "Granica" - Zofia Nałkowska.

Zenon Ziembiewicz, syn Waleriana, zubożałego szlachcica, rządcy majątku hrabiów
Tczewskich w Boleborzy, uczy się w gimnazjum w pobliskim mieście i kocha się
miłością chłopięcą, idealną, ale bez wzajemności, w Elżbiecie Bieckiej,
koleżance z klasy, którą wychowuje ciotka Cecylia Kolichowska, z domu Biecka,
właścicielka kamienicy przy ul. Staszica, wdowa po dwóch mężach. Ojciec Elżbiety
nie żyje, a matka Romana z Giezłowskich Biecka, obecnie żona ministra pani
Niewieska, podróżuje po Europie. Elżbieta lekceważy Zenona, gdyż podkochuje się
w rotmistrzu Awaczewiczu, który niestety jest żonaty i ma dwójkę dzieci. Zenon
wyjeżdża na studia do Paryża, tam przyjaźni się z Karolem Wąbrowskim, synem pani
Kolichowskiej z pierwszego małżeństwa i sympatyzuje z chorą na gruźlicę Adelą,
która go kocha. Na rok przed ukończeniem studiów, podczas wakacji w Boleborzy,
Zenon zapoznaje się i nawiązuje romans z 19-letnią Justyną, córką kucharki
Ziembiewiczów, Bogutowej. Justyna zostaje jego kochanką.
Zenon, chcąc zdobyć pieniądze na dokończenie studiów, gdyż rodzice nie mogą go
dłużej finansować i matka radzi mu udać się do plenipotenta Tczewskich,
Czechlińskiego, wyjeżdża do pobliskiego miasteczka. Tam podejmuje współpracę z
bezpartyjnym pismem regionalnym "Niwa", prowadzonym przez Czechlińskiego. Tam
też odnawia znajomość z Elżbietą, która zastępuje ciotkę w prowadzeniu spraw
kamienicy. Oboje postanawiają się pobrać, a Zenon opowiada Eli o Justynie,
mówiąc, że jest to już sprawa zakończona. Zenon wraca po ukończeniu w Paryżu
studiów, spotyka załamaną po śmierci matki Justynę i zaprasza ją do hotelu, ich
romans odnawia się. Zenon zostaje redaktorem naczelnym "Niwy". Spotyka się z
Justyną i z Elżbietą, Justyna zachodzi w ciążę, Elżbieta wspaniałomyślnie
wyjeżdża do Warszawy. Zenon zmusza Justynę do aborcji, jedzie do Warszawy,
odnajduje Elżbietę, pobierają się i wyjeżdżają w podróż do Francji. Po ich
powrocie Elżbieta załatwia Justynie pracę w sklepie tekstylnym u pana
Torucińskiego.
Justyna coraz częściej wspomina nienarodzone dziecko, porzuca pracę. Zenon
zostaje prezydentem miasta, Elżbieta rodzi mu syna Waleriana. Justyna znów prosi
Zenona o załatwienie pracy, dzięki protekcji Elżbiety znajduje ją w cukierni
Chązowicza, lecz szybko ją porzuca. Ogólnokrajowy kryzys społeczny dosięga i
miasto, huta Hettnera bankrutuje i zostaje zamknięta, są manifestacje i
aresztowania wśród robotników. Pewnego razu w stronę manifestantów padają
strzały, kilku jest rannych. Po mieście rozchodzi się pogłoska, że to Zenon
wydał rozkaz użycia broni, że jest on współodpowiedzialny za tę tragiczną
decyzję, choć przyjechał do miasta po jej zapadnięciu. Justyna podejmuje
nieudaną próbę samobójstwa. Po niedługim czasie mści się na Zenonie za swe
nieurodzone dziecko. Wtargnąwszy do jego gabinetu w urzędzie miasta, zalewa mu
twarz żrącym płynem i oślepia go. Wieść rozchodzi się po mieście. W kilka dni
później, po powrocie ze szpitala do domu, Zenon popełnia samobójstwo, strzelając
sobie w usta z rewolweru. Mały Walerian zostaje oddany pod opiekę babci
Ziembiewiczowej, która przenosi się do dawnego mieszkania pani Kolichowskiej, a
Elżbieta wyjeżdża za granicę. "Krótka i piękna kariera Zenona Ziembiewicza"
kończy się "tak groteskowo i tragicznie".
W utworze zawarte są refleksje nad człowiekiem, jego tożsamością, naturą,
egzystencją, losem, trudem istnienia, walką ze złem, chorobami, cierpieniami.
Pisarka uważa, że nie da się sformułować jednoznacznej odpowiedzi na pytanie kim
jest człowiek; jest on istotą bardzo złożoną, wielopłaszczyznową, o psychice
złożonej z wielu sprzecznych cech. Według Nałkowskiej osobowość człowieka nie
istnieje w ukształtowanej, gotowej formie; człowiek zmienia się w zależności od
ludzi, zdarzeń i okoliczności, warunków życiowych, miejsca, w którym jest,
sytuacji społecznej, obyczajów. Każdy wybiera jakąś własną wobec tych warunków
postawę; Zenon chciał przekształcać rzeczywistość według własnych poglądów, ale
stało się odwrotnie rzeczywistość przekształciła jego. Nałkowska zastanawia się
nad kryteriami oceny człowieka, jaką miarą mierzy się jego wartość: czy jego
własnym mniemaniem o sobie, czy sądem innych ludzi. Zestawia dwa rodzaje opinii
o głównym bohaterze: wewnętrzną ocenę Zenona o sobie i zewnętrzną, jaką tworzy o
nim otoczenie na podstawie znajomości jego czynów; Zenon w swoim przekonaniu
jest uczciwym w życiu osobistym i publicznym, a w oczach społeczeństwa
uwodzicielem, uosobieniem podwójnej moralności i politycznym karierowiczem; jego
romans staje się faktem niesmacznym, zwykłym skandalem, powodem do potępienia
go, czymś, co degraduje go w oczach społeczeństwa.
Tytuł powieści jest wieloznaczny.
Granica moralna, czyli granica odpowiedzialności moralnej, sumienia, granica,
której nie wolno przekroczyć, po jej przekroczeniu przestaje się być sobą. Zenon
przekroczył ją dwukrotnie: wykorzystał i skrzywdził Justynę, wydał rozkaz
strzelania do robotników, w powieści padają stanowcze słowa "Są granice, których
przekracza nie wolno", nawet Elżbieta mówi do męża: "Chodzi o to, że musi coś
przecież istnieć! Jakaś granica, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje
się być sobą". Przekroczenie tej granicy doprowadziło Zenona do tragedii.
Granica społeczna, to bariera dzieląca warstwy społeczne, różnica między życiem
proletariatu a życiem bogatego mieszczaństwa oraz między poszczególnymi grupami
społecznymi, jak:
dwór, Ziembiewicz robotnicy folwarczni,
fabrykant Hettner robotnicy i bezrobotni,
prezydent miasta Ziembiewicz manifestanci.
Grupy te dzieli wszystko: sytuacja materialna, możliwości życiowe, prawa i
obyczaje, poglądy, pozycja towarzyska, konwenanse; ludzi tych dzieli granica nie
do przebycia. Analogię do klasowej budowy społeczeństwa znajduje pisarka w
"warstwowej" konstrukcji kamienicy czynszowej p. Kolichowskiej; ci, którzy
mieszkają wysoko oddzieleni są od tych, którzy zajmują sutereny barierą nie do
pokonania.
Granica psychologiczna granica między sądem jednostki, a sądem zbiorowości,
czyli między subiektywną, wewnętrzną oceną samego siebie, a oceną społeczną,
obiektywną; pisarka zastanawia się, gdzie ta granica winna się mieścić, aby
człowiek mógł siebie i innych prawidłowo oceniać.
Granica filozoficzna, czyli granica poznania świata przez człowieka, jego
możliwości ogarnięcia rzeczywistości zewnętrznej; wymowny jest sąd Karola
Wąbrowskiego o otwartych, rozszerzających się granicach ludzkiego poznania.