Dwudziesto063aangelsa

Temat: Moralne problemy w "Granicy" Zofii Nałkowskiej.

Granica została wydana w 1935 roku i jest najwybitniejszym dziełem pisarki.
Widać w nim kunsztowną analizę psychologiczną. Nałkowska rekonstruuje mechanizmy
zachowań, uczuć i odruchów jednostki uwikłanej w procesy społeczne. Fabuła
utworu ma na celu ukazanie rozbieżności stanowisk i różnorodność widzenia tych
samych wydarzeń i problemów przez różnych ludzi. Jednym z podstawowych problemów
jest przeciwstawienie spojrzenia na siebie od wewnątrz z obrazem odbieranym
przez otaczających ją ludzi. Narracja prowadzona jest z punktu widzenia różnych
postaci, które relacjonują to samo wydarzenie - stąd wiele sprzecznych opinii.
Rezultatem jest konkluzja zamieszczona przez Nałkowską w wypowiedzi Zenona:
"Jest się takim, jak myślą ludzie, nie jak myślimy o sobie my; jest się takim
jak miejsce, w którym się jest". Nałkowska w 1935 wyraziła się: "Wydaje mi się,
że początkiem istotnej moralności byłoby widzenie siebie oczyma innych".
Moralność więc, co można odczytać z "Granicy", tworzy się w kontekście życia
społecznego i uwarunkowana jest jego formą. Autorka stara się ukazać, iż
subiektywna ocena obserwatora i opinia zbiorowości są nieodzownym elementem
moralności człowieka żyjącego w określonych warunkach społecznych i będącego w
ścisłej zależności od środowiska w jakim żyje. Sąd innych, jednak, nie jest
miarą bezwzględną, lecz nieodłącznym składnikiem w hierarchii wartości.
Powieść, co sygnalizuje tytuł, porusza też problem przekroczenia
odpowiedzialności moralnej za własne czyny, czego świadectwem są losy Zenona.
Ziembiewicz pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Jego ojciec, Walerian,
zarządzał majątkiem boleborzanskim rodziny Tczewskich. Na skutek nieumiejętności
traci swój majątek i żony. Zenon jako dziecko miał swych rodziców za
niekwestionowane autorytety. Po ukończeniu gimnazjum studiował nauki ekonomiczne
w Paryżu, które zostały przerwane niemożliwością dalszego ich sfinansowania.
Szkoła dała mu nowe spojrzenie na rodzinny dom, którego powoli zaczął się
wstydzić. Dostrzegł ciemnotę, dyletanctwo i życie w obłudzie rodziców. Ta zmiana
postawy czyni go bardzo krytycznym wobec świata. Wszystko, z czym niegdyś się
identyfikował stało mu się obce. Dlatego też "zapragnął rzeczy bardzo prostej -
żyć uczciwie". Jednak swoje zamierzenie zaprzepaszcza przystając na warunki
Czechlińskiego, który udziela mu "stypendium" w zamian za pisanie tendencyjnych
artykułów do miejscowego pisma "Niwa". To wydarzenie zaważyło na dalszym życiu
bohatera - kierując się chęcią ukończenia nauki, sprzeniewierza swe
dotychczasowe ideały. Po powrocie z Paryża otrzymuje posadę redaktora naczelnego
"Niwy". Lecz w konsekwencji "paryskiego długu" artykuły Zenona są
ukierunkowywane przez Czechlińskiego. Zenon nie pisze o nurtujących go
problemach, nie kłamie - ale też nie mówi do końca całej prawdy. Prawda i
uczciwość stały się przez to dla bohatera względne: "Czytał swój własny artykuł
jak coś obcego. Drukowane zdania nabierały obiektywnej wagi zatracając wszelką
łączność z jego myślą żyjącą, pełną niepewności i niepokoju." Zachwianie
równowagi nie przeszkodziło jego karierze politycznej - zostaje prezydentem
miasta. Ale dokonuje się ona drogą moralnych kompromisów i wyrzeczeń własnych
ideałów. Do tego nie potrafi wywiązać się z wcześniej danych robotnikom
obietnic, w dodatku zostaje oskarżony o wydanie rozkazu pacyfikacji demonstracji
robotniczej. Jego kariera i życie osobiste zakończyły się klęską. Miał
świadomość, że wszystko co osiągnął zawdzięcza Czechlińskiemu. Ponadto mimo
"sukcesów" zawodowych nie mógł realizować swoich ideałów. Elżbieta mówi:
"Wszystko czego nie chciałeś znalazło się po tamtej stronie co ty". Nałkowska
ukazuje w ten sposób, że najmniejsze zło pociąga za sobą następne - chciał być
uczciwy, lecz zaciągając "dług paryski" uzależnił się od nieuczciwych. Był zbyt
słaby, aby dokonać właściwego wyboru. Przekroczył granicę "za którą nie wolno
przejść, za którą przestaje się być sobą" (Elżbieta). Zdaniem autorki w wirze
przemian współczesnego świata zacierają się granice między dobrem, a złem.
Jedynym stałym kryterium moralnym są skutki postępowania - nieetyczne jest ono
wówczas, gdy krzywdzi innego człowieka. Widoczne to jest na przykładzie
konfliktu moralnego: Justyna - Zenon - Elżbieta. Zenon zdawał sobie sprawę z
odpowiedzialności za sytuację w jakiej znalazła się Justyna, nie starał się jej
wykreślić ze swego życia. Chciał jej pomóc - lecz kontynuował romans jedynie w
celu oszczędzenia bólu dziewczynie, przedłużenia jej nadziei na lepsze życie. W
konflikt została uwikłana także Elżbieta, Zenon (to samo) żądał od niej daleko
posuniętej tolerancji, uczynił ją "wspólnikiem" własnego grzechu i obwiniał za
zaistniałą sytuację. Elżbieta nie obciąża go winą, stara się zrobić wszystko by
uratować męża. W końcu zrozumiała, że cień Justyny nie zniknie z ich życia. Co
zaskakujące najmniej winna Justyna poniosła największą ofiarę, za co
odpowiedzialni są Zenon i Elżbieta. Sedna sprawy dotyka dopiero wyjaśnienie
motywu ich postępowania. Zenon dostrzega wreszcie, co powodowało w nich chęć
niesienia pomocy Justynie. Nie chcieli jej krzywdy, umywając zarazem ręce i nie
rezygnując przy tym z niczego: "Zawsze się wydaje, że to, co trudne jest właśnie
dobre, a tymczasem przecież dla niej samej nie zrobiliśmy nic. Dotąd właściwie w
tym wszystkim wciąż tylko siebie mieliśmy na uwadze. (...) To na jej zniszczeniu
wyrosło to, co jest między nami" (Zenon).
"Granica" uczy odpowiedzialności moralnej, a przede wszystkim konsekwencji
postępowania, zgody z samym sobą i własnymi ideałami. Ich upadek to równoczesny
upadek człowieka. Nałkowska w swej koncepcji moralności uchwyciła człowieka w
kontekście społeczeństwa, dlatego też ocena moralna winna być poddana zabiegom
sumienia i opinii otoczenia.