Dwudziesto086aangelsa

Temat: Problem odpowiedzialności moralnej w literaturze XX wieku.

"Granica" Zofia Nałkowska
Przedstawia dzieje życia i kariery Zenona Ziembiewicza. Ów młody, radykalizujący
student choć nie wolny od typowo szlacheckiego sposobu traktowania ludzi nie
należących do jego świata (widać to na przykładzie wiejskich epizodów jego
życia, w których beztrosko uwodzi biedną dziewczynę, co staje się zawiązkiem
tragicznej historii) na drodze stopniowych ustępstw moralnych zmienia swe
poglądy. Zaczynając jako dziennikarski wyrobnik (podpisuje się pod niezupełnie
swoimi myślami), pnie się w górę urzędniczej hierarchii, aby w końcu zdobyć
stanowisko prezydenta miasta. Żeni się ze swą młodzieńczą miłością Elżbietą, ale
sprawa romansu z Justyną nie pozostaje zakończona. Ciężarna dziewczyna oczekuje
opieki i pomocy od ojca swego dziecka. Ziembiewicz najchętniej usunął by ją ze
swego życia, ma jednak pewne wyrzuty sumienia. Ostatecznie jego pomoc kończy się
na wyłożeniu pieniędzy na usunięcie ciąży i zapewnieniu dziewczynie pracy.
Jednocześnie cały czas próbuje argumentować przed samym sobą swoje postępowanie.
Relatywizm moralny, którym już zdążył przeniknąć pozwala mu na zrzucenie
odpowiedzialności za dawne grzechy. W rezultacie mści się to na nim dwojako:
zrozpaczona i doprowadzona do rozpaczy Justyna Bogutowa okalecza go i
jednocześnie jej rola w życiu Zenona niszczy jego szczęśliwy związek z Elżbietą.
Natomiast w płaszczyźnie zawodowej spada na niego odpowiedzialność za krwawe
stłumienie robotniczego strajku, mimo iż nie był on jego inspiratorem.
"Dżuma" Albert Camus
Jest przykładem dzieła o dużym nasyceniu problematyką moralną, w której autor,
ukazając swe postacie literackie w nietypowej, ekstremalnej sytuacji życiowej,
wystawia na próbę siłę ich charakteru.
Bohaterowie powieści, dr Rieux i Tarrou walczą ze złem i absurdem ludzkiego
losu, które w tym przypadku wyobraża zaraza. Ich moralność wymaga
przeciwstawienia się temu co człowieka niszczy (może być tym czymś, według,
Tarrou, równie dobrze bakcyl zła, tkwiący w człowieku) nie w imię przyszłości,
Boga czy innej wzniosłej idei. Egzystencjalizm bowiem, którego wyznawcą był
Camus, uznawał ludzkie życie za pozbawione obiektywnego sensu, nie umotywowane
żadną racją wyższą. Człowiek mógł jednak nadać swemu życiu obiektywny sens,
właśnie poprzez dokonywanie wyborów moralnych. Tarrou i Rieux, mimo że byli
świadomi swej nieuchronnej klęski (Tarrou umiera, Rieux zostaje pokonany
wiadomością o śmierci żony), uznawali za konieczne poczucie wspólnoty i
solidarności ze wszystkimi "ofiarami". Owo poczucie współodpowiedzialności
właśnie kazało im walczyć niezależnie od warunków i szans powodzenia.
"Lord Jim" Joseph Conrad
Podobnie jak Camus, Conrad nie przydawał istnieniu człowieka żadnego wyższego
sensu, a także kwestionował "odgórnie" (np. bosko) narzucone zasady etyczne.
Jednakże sam wyposażał swych bohaterów w specyficzny kodeks, który choć nie
przedstawiony wprost dosyć prosto uchwycić. Podstawowymi wartościami była
godność i honor, które w utworach Conrada urastają do rangi absolutu i składają
się na wierność samemu sobie i konsekwencję w dokonywanych wyborach. Jest to
moralność laicka wypływająca nie z nadziei na "wieczne" nagrody czy kary lecz "z
samego tylko poczucia odpowiedzialności za los własny i los drugiego człowieka.
W tym świetle postępek Jima, który jako oficer statku uciekł z tonącego okrętu,
pozostawiając na pastwę morza załogę i pasażerów, był sprzeniewierzeniem się
zasadom morskim, zdradą zaufania, które w nim pokładano. Wówczas jasne jest, że
kara, która go spotkała - degradacja - była zasłużona. Jednak większe cierpienie
spowodowało sprzeniewierzenie się swoim zasadom i poczucie słabości charakteru,
które kazało mu panicznie ratować życie. Jim próbował odpokutować swój grzech
niezłomnością woli w przyszłości. Ostatecznie jednak znowu zawiódł cudze
zaufanie, paradoksalnie przez swoją wielkoduszność.