Wstęp
Dwadzieścia lat między dwiema wojnami światowymi to nie tylko czas ogromnego rozwoju cywilizacyjnego,
mediatyzacji i demokratyzacji społeczeństwa, unowocześnienia technicznego, wzrostu roli kobiet, czy
rewolucyjnych teorii naukowych Einsteina i Freuda. To także okres, który miał ogromy wpływ na literaturę polską
 niektórzy teoretycy i badacze literatury twierdzą, że dwudziestolecie zmieniło sposób patrzenia na kulturę. Choć
jest to krótki czas, to obfituje w wydarzenia zarówno historyczne, jak i artystyczne, filozoficzne czy literackie.
Analizując lata 1918 1939 można przyjrzeć się narodzinom nowych nurtów myślowych, można prześledzić
wpływ, jaki na naszą rodzimą twórczą miały główne tendencje Europy XX lecia międzywojennego (behawioryzm,
freudyzm, egzystencjalizm, pragmatyzm, katastrofizm) czy nurty w poezji (ekspresjonizm, futuryzm, dadaizm,
nadrealizm, neoklasycyzm), a w końcu można poszperać w życiorysach tak barwnych osób, jak Pablo Picasso,
Marcel Duchamp czy Salvador Dali.
Dwudziestolecie zaspokoiło gusta czytelnicze nawet najbardziej wybrednych odbiorców. Wielbiciele realizmu od
Marii Dąbrowskiej otrzymali kilkusetstronicową sagę rodzinną Noce i dnie, introwertyczni samotnicy cierpiący na
manię prześladowczą i nerwicę mogli usłyszeć opowieść Franza Kafki Proces, a wszyscy ci, którzy w literaturze
poszukują zabawy, a groteska jest dla nich chwilą ucieczki przed problemami świata zewnętrznego  mogli sięgnąć
po powieść Witolda Gombrowicza Ferdydurke.
Epoka zasługuje na dokładną analizę nie tylko ze względu na rolę, jaką odegrała w podnoszeniu się ludzi po
traumie I wojny światowej, odnajdywaniu się ich w nowej sytuacji niepodległej Polski, ale także na specyfikę
rodzimego życia artystyczno literackiego, które osiągnęło poziom od lat utrzymywany we Francji czy Włoszech.
Nie bez przyczyny znany historyk literatury Andrzej Zawadzki stwierdził w swej syntezie epoki Dwudziestolecie
literackie: Nigdy przedtem i nigdy potem nie zdarzył się w polskiej kulturze fenomen tak bujnego życia
literackiego.
Narodziny epoki
Zakończenie I wojny światowej, która swoją niespotykaną dotąd gwałtownością i brutalnością pochłonęła miliony
istnień ludzkich, odcisnęło silnie swoje piętno na tych, którzy ją przeżyli. Po 1918 roku można zaobserwować
wyraz
ną zmianę w światowej sztuce, w tym i literaturze. Zakończenie wielkiego konfliktu zbrojnego na skalę
światową spowodowało masowe powstawanie dzieł o wymowie pokojowej, które ukazywały koszmar wojny, tym
samym przestrzegając ludzkość, by nie dopuściła do kolejnego rozlewu krwi na taką skalę. Wówczas to powstały
takie utwory literackie jak Pożegnanie z bronią Ernesta Hemingwaya, Na Zachodzie bez zmian Ericha Marii
Remarque a. Zakończenie I wojny miało przemożny wpływ na sytuację Polski i polskiej sztuki. Bowiem 11
listopada 1918 roku to dla nas przede wszystkim data odzyskania niepodległości po stu dwudziestu trzech latach
zaborów. Konieczne zatem było wyraz
ne wytyczenie nowej epoki, epoki wolności, zmian, pokoju. Niestety okazało
się, że trwał on zaledwie do 1939 roku, kiedy to wybuchła jeszcze straszniejsza II wojna światowa.
Po zakończeniu krwawej I wojny światowej europejskie mocarstwa usiłowały zaprowadzić porządek na Starym
Kontynencie. 28 czerwca 1919 roku, na zakończenie konferencji pokojowej w Paryżu, ustalono tekst traktatu
wersalskiego. Podpisaniu traktatu wersalskiego towarzyszyły dwa wydarzenia  uchwalenie statutu Ligi Narodów,
a także wprowadzenie w życie tzw.  małego traktatu wersalskiego , który narzucał wszystkim sygnatariuszom
obowiązek respektowania wszelkich praw mniejszości narodowych zamieszkujących ich państwa.
Filozofia i światopogląd dwudziestolecia międzywojennego
Poza znanymi już z okresu Młodej Polski tendencjami filozoficznymi pojawiły się również nowe nurty.
Egzystencjalizm wyróżnia się dwa typy egzystencjalizmu:
ateistyczny (przedstawiciele: Jean Paul Sartre i Albert Camus),
teistyczny (przedstawicie: Gabriel Marcel, który jako pierwszy użył pojęcia  egzystencjalizm i Karl Jaspers).
Według egzystencjalizmu ateistycznego człowiek pojawia się na świecie bez żadnego konkretnego celu, co więcej
nie ma niczego, co uzasadniało by jego bytność. Stąd bierze się tragizm istnienia ludzkiego  konieczność wzięcia
całkowitej odpowiedzialności za własne życie. Nie jest to jednak takie proste, ponieważ istnienie jest niezwykle
kruche i niepewne, dlatego też człowiek odczuwa lęk przed życiem. Analogicznie odczuwa również lęk przed
śmiercią. Stąd też bierze się jeden z głównych poglądów egzystencjalistów  życie to absurd.
Zupełnie inaczej przedstawia się z kolei egzystencjalizm teistyczny. Filozofia ta zakładała, że istnieje droga
umożliwiająca przejście od absurdalnej egzystencji do egzystencji autentycznej. Cel ten można osiągnąć dzięki
dwóm wartościom  miłości i wierze.
Pragmatyzm to nurt który powstał jako opozycja wobec racjonalizmu. Jego głównym myślicielem był
amerykański filozof, prekursor psychologii humanistycznej i fenomenologii William James (brat pisarza Henry'ego
Jamesa). Głównym założeniem tego poglądu był nacisk na przydatność, praktyczność prawdy. Wykorzystanie
zdobytej wiedzy James uważał za ważniejsze, niż przybliżenie się do obiektywnej prawdy o badanym zjawisku.
Katastrofizm nurt ten wywodził się bezpośrednio z wydarzeń historycznych. Młode pokolenie wrażliwych ludzi,
którzy przeżyli pierwszą wojnę światową, przez tę wielką traumę cechowało się pesymizmem. Powrót do stanu
rzeczy sprzed wojny okazał się dla nich niemożliwy. Nie byli oni w stanie powrócić do dawnych norm moralnych i
wartości. To zgorzknienie prowadziło bezpośrednio do tendencji katastroficznych.
Fenomenologia za twórcę tego nurtu uznaje się matematyka i filozofa Niemca Edmunda Husserla. Zamierzał on
zbudować system filozoficzny, który dzięki metodom naukowym byłby w stanie badać istotę przedmiotów, nie
bacząc na ich psychologiczne czy historyczne uwarunkowania. Właśnie ową istotę rzeczy nazywał Husserl
fenomenem. Odrzucał on psychologizm i relatywizm, skupiając się wyłącznie na fenomenach. Jednym z
najwybitniejszych przedstawicieli fenomenologii był polski filozof Roman Ingarden. Zalecał on miedzy innymi
pojmowanie dzieła literackiego jako tworu wielowarstwowego, celowo pomijając tendencje psychologistyczne.
Freudyzm nazwa tego nurtu światopoglądowego wywodzi się od nazwiska wybitnego wiedeńskiego neurologa 
Zygmunta Freuda, który poprzez badanie wybranych schorzeń na tle nerwowym stworzył nowatorską koncepcję
filozoficzno psychologiczną. Głównym założeniem teoretycznym freudyzmu było zanegowanie obowiązującego
wówczas poglądu, iż wszelkie procesy psychiczne odbywają się w świadomości człowieka. Freud dowodził, że poza
wspomnianą świadomością istnieje inne sfera, znacznie bardziej złożona i interesująca  podświadomość. To w
niej według Austriaka toczyło się tzw. utajone życie psychiczne. Za podstawowe objawienia podświadomości
uważał sny, dlatego stanowiły one główne pole jego badań.
Behawioryzm pogląd ten wywodzi swoją nazwę od angielskiego słowa  behaviour , oznaczającego w języku
polskim  zachowanie . Właściwie ta informacja wystarczy, aby pojąć główne założenie behawioryzmu. Za jego
twórcę uważa się amerykańskiego psychologa Johna Watsona, który to wspierając się na wynikach badań nad
zachowaniem warunkowym u zwierząt, przeprowadzonych przez wybitnego rosyjskiego fizjologa  Iwana
Pawłowa, sformułował śmiałą tezę, będącą przeciwieństwem myśli Freuda. Otóż zdaniem Watsona jedynie
zachowania zewnętrzne, czyli reakcje człowieka, mogą podlegać badaniu, ponieważ tylko one są dostępne i
obiektywnie sprawdzalne, w odróżnieniu do psychiki czy uczuć.
Nowe tendencje w literaturze XX wieku
Futuryzm Termin  futuryzm zaczerpnięto od łacińskiego futurus, oznaczającego  przyszły . Założenia futuryzmu
opierają się przede wszystkim  jak sama nazwa wskazuje na skupieniu się na przyszłości, co wiązało się
oczywiście z odrzucaniem wszystkiego, co już było, zanegowaniem zdobyczy cywilizacji, kultury, odwróceniem się
od tradycji. Ogólnie mówiąc futuryści, prócz tego, że wykazywali zafascynowanie techniką, materią i
nowoczesnością, afirmowali przyszłość, pochwalali dynamizm, witalność, wszelką aktywność. Rozpowszechniali
nowego bohatera literackiego  anielskiego chama  kierującego się emocjami prymitywa.
 Formizm jest terminem polskim i oznacza skupienie się na zagadnieniu formalnej budowy dzieła. Formizm jest
kierunkiem literacko artystycznym, zbliżonym w swych założeniach do kubizmu, niemieckiego ekspresjonizmu
oraz futuryzmu. Jego program jest obszerny, dotyczy wielu zagadnień, ale przede wszystkim charakteryzuje się
umownością i brakiem jedności zarówno programowej, jak i stylistycznej.
Dadaizm narodził się w Zurychu w Szwajcarii, skąd rozprzestrzenił się na inne państwa Europy Zachodniej
(Francja, Niemcy) oraz na Stany Zjednoczone. W Polsce prawie nie występował. Głównymi hasłami dadaizmu są:
 dowolność wyrazu,
negacja  wszystkiego : Nie chcemy nic wiedzieć, że przed nami istnieli jacykolwiek ludzie,
anarchia i nihilizm,
zerwanie z wszelką tradycją, odrzucanie kanonów, norm, wartości,
swoboda twórczości i idea absolutnej wolności,
zanegowanie wspólnoty pojęć między twórcą a jej odbiorcą, kategorii  geniusza czy  dzieła sztuki ,
sprzeciwienie się tradycyjnym kanonom piękna,
zrównanie statusu społecznego wszystkich ludzi w myśl słów Wszyscy są prezesami!
zafascynowanie prymitywizmem, witalnością, spontanicznością,
nonsens, bezsens i alogiczność w technice tworzenia  dzieła , programowy bezsens artysty.
chaos,
szokowanie (dadaiści, prócz ostentacyjnego przesiadywania w kawiarniach i klubach, komponowania muzyki
hałasu, szokowali także poprzez tworzenie dzieł sztuki z przedmiotów codziennego użytku. Sławę zdobył na
przykład obraz Marcela Duchampa: reprodukcja Giocondy Leonarda da Vinci, której Francuz dorysował wąsy i
hiszpańską bródkę; zainteresowanie i konsternację wzbudziła także wystawa Maxa Ernsta, do której widzowie
wchodzili przez  kolozet ).
Nadrealizm lub jak niektórzy wolą  surrealizm, oznacza kierunek w sztuce obejmujący wszystko to, co oderwane
od rzeczywistości, nadrealne. Słowo zostało zaczerpnięte z języka francuskiego (surrealisme). Na początku
nadrealizm oznaczał sprzeciw wobec zastanym konwencjom w sztuce, a dokładniej wobec pięciu  izmów :
klasycyzmowi, realizmowi, empiryzmowi, racjonalizmowi, utylitaryzmowi. Z czasem teoretycy nurtu
wykrystalizowali swoje poglądy. Pragnęli dotrzeć do rzeczywistości nadrealnej postulując na przykład wyrażanie
wizualne percepcji wewnętrznej w malarstwie, co w praktyce oznaczało malowanie szalejącej burzy, próby
uchwycenia na sztaludze obrazów ze snu, wizji nawiedzających człowieka podczas nocnych majaków czy
halucynacji. Natomiast priorytetem w literaturze dla surrealistów stało się spenetrowanie sfery nieświadomości,
w której postrzegali siłę kierującą postępowaniem człowieka, niezależną od jego woli. Ogromną rolę twórczą
przypisywali niepohamowanej wyobraz
ni, uwolnionej od zasad logiki. To ona jedyna miała pokazywać prawdę o
człowieku i o świecie, odkryć ich tajemniczą stronę.
Neoklasycyzm jest najmniej rewolucyjną koncepcją w XX wiecznych awangardowych nurtach. W literaturze
kontynuuje założenia symbolizmu i klasycyzmu. Opiera się na dążeniu do tworzenia tzw. czystej poezji,
wypełnionej przemyśleniami filozoficznymi, problematyką moralną i religijną, napisanej przez prawdziwego
intelektualistę, pozbawionej treści związanych z rzeczywistością. Ten ruch artystyczno literacki nawiązujący do
klasycyzmu starożytnego i nowożytnego często próbował łączyć tradycję z nowatorstwem, propagował
odświeżenie języka artystycznego przez wykorzystanie doświadczeń zdobytych w przeszłości, postulował powrót
do tradycji literackich. Najważniejszą wartością według neoklasyków była spójność i ciągłość kultury, refleksji oraz
twórczości artystycznej, ponieważ w nich poszukiwano tego, to stałe, odwieczne, prawdziwe.
Psychologizm ten nurt w prozie i XX wiecznym dramacie na pierwsze miejsce wysuwa analizę psychiki
bohatera, jego motywacji, potrzeb, poglądów. Postaci są traktowane przede wszystkim w kategoriach
psychologicznych, z jednoczesnym zepchnięciem na dalszy plan wszystkich elementów dotyczących pochodzenia,
wychowania, doświadczenia. Autor stara się przedstawić czytelnikowi stan ducha bohatera, naszkicować jego
kompleksy, przybliżyć obsesje i rozterki, jakie powodują, iż jest wyobcowany, samotny, przegrany. W tym celu
pisarze często redukowali akcję swoich utworów, by jeszcze bardziej uwypuklić psychologiczną warstwę dzieła.
Stosowali także monolog wewnętrzny jako sposób ukazania emocji bohatera.
Kreacjonizm nazwa oznacza proces tworzenia. W myśl założeń kreacjonizmu poeta jest twórcą. Posiada on
prawo do subiektywnego przedstawiania rzeczywistości, tworzenia nowego świata od nowa.
Grupa "Skamander"
Najważniejsze ugrupowanie poetyckie dwudziestolecia międzywojennego; najbardziej wpływowa grupa poetycka.
Tworzy ją wielka piątka:
Julian Tuwim
Antoni Słonimski
Jarosław Iwaszkiewicz
Kazimierz Wierzyński
Uformowała się w latach 1916 1919. Wokół pisma studentów Uniwersytetu Warszawskiego "Pro arte et studio"
/za sztuką i nauką/ póz
niej "Pro arte"
Wkrótce poeci ci uzyskali drugą trybunę swych wystąpień. Była nią kawiarnia "Pod picadorem" właściwie kabaret
literacki. Obok poetów występowali tam malarze i aktorzy. W grudniu 1919 r. picadorczycy wystąpili na wieczorze
autorskim pod nazwą "Grupa Skamander". Jest to nazwa programowa, ma wskazywać na przywiązanie do tradycji
i na chęć przeniesienia tej tradycji w rodzącą się rzeczywistość nowej Polski. Nazwa zaczerpnięta z "Akropolis"
Stanisława Wyspiańskiego
"Skamander połyska
wiślaną świecąc falą"
również Skamander to rzeka, która płynęła wokół Troi w "Iliadzie" Achilles walczył z bogiem tej rzeki.
Program Skamandra:
Skamander jest grupą programowo bezprogramową. tzn, poeci nie stworzyli i nie chcieli stworzyć żadnego
programu. Połączyła ich w grupę poetycką sytuacja kulturowa, w której debiutowali. Mieli świadomość, że tworzą
nową poezję; czytelnicy oczekiwali na literaturę, która zrezygnuje ze służby społecznej i pokrzepienia serc.
Poezję Skamandra cechuje:
bezprogramowość
apolityczność
witalizm, energia do działania
niefrasobliwość życiowa, pobłażliwość w stosunku do życia
radość
poezja adresowana jest do prostego człowieka,
wprowadzenie do poezji języka potocznego
jako bohatera wiersz wprowadzał człowieka prostego, "szarego" , lub tłum ludzi.
nie chcieli wybijać się ponad przeciętnych ludzi, ponad tłum, przeciętność, czuli się na równi z innymi ludz
mi
pracownikami, tyle, że ich pracą było pisanie, pracowali słowem
do poezji wprowadza pejzaż miasta.
stoją w opozycji do poezji romantycznej i młodopolskiej