PROCES KARNY











PROCES KARNYOpracowanie -
Anna Styborska - Uniwersytet
Szczeciński
PROCES KARNY jest to prawnie
uregulowana działalność zmierzająca do wykrycia i ustalenia czynu przestępnego i
jego sprawcy, do osądzenia go za ten czyn i ewentualnie wykonania kary i innych
środków reakcji karnej.
Przedmiotem procesu karnego
jest kwestia odpowiedzialności karnej, a czasem i cywilnej oskarżonego za
zarzucany mu czyn zabroniony.
Celem procesu karnego jest
realizacja norm prawa karnego materialnego. Niektórzy autorzy wyróżniają dwa
cele procesu - osiągnięcie stanu sprawiedliwości materialnej (doprowadzenie do
słusznego zastosowania normy prawa karnego materialnego a niekiedy i prawa
cywilnego materialnego) oraz osiągnięcie stanu sprawiedliwości proceduralnej
(przekonanie osoby, przeciwko której lub na rzecz której proces się toczy, że
organy procesowe zrobiły wszystko by prawu stało się zadość, postępując w
stosunku do niej sumiennie zgodnie z prawem i w najlepszej woli).
PROCES KARNY SKŁADA SIĘ Z NASTĘPUJĄCYCH
STADIÓW:

postępowanie przygotowawcze,
postępowanie jurysdykcyjne, w tym: główne i odwoławcze - apelacyjne,
postępowanie wykonawcze. POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZEJest to stadium procesu
karnego, którego celem jest wstępne przygotowanie sprawy do rozpoznania
sądowego. Kodeks postępowania karnego w art. 297 wymienia następujące zadania
postępowania karnego:

ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on
przestępstwo,
wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
zebranie danych o osobie oskarżonego oraz innych danych w drodze wywiadu
środowiskowego,
wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie rozmiarów szkody,
zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów.
Poza tym w postępowaniu przygotowawczym należy dążyć do wyjaśnienia
okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu.
Postępowanie przygotowawcze składa się z
trzech faz procesowych:

postępowania wstępnego,
śledztwa lub dochodzenia właściwego,
przygotowania aktu oskarżenia. POSTĘPOWANIE
WSTĘPNE To faza postępowania przygotowawczego, która ma miejsce
jeszcze przed formalnym wszczęciem postępowania - wydaniem postanowienia o
wszczęciu śledztwa lub dochodzenia. Rozpoczyna się z powzięciem pierwszej
wiadomości o przestępstwie. Na tę fazę postępowania składają się dwie formy
czynności: tzw. dochodzenie w niezbędnym zakresie oraz czynności sprawdzające.
Dochodzenie wstępne (w niezbędnym zakresie)
zostało uregulowane w art. 308 k.p.k., który stanowi, że w granicach koniecznych
dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą,
zniekształceniem lub zniszczeniem, prokurator albo Policja może w każdej
sprawie, w wypadkach nie cierpiących zwłoki, jeszcze przed wydaniem
postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia przeprowadzić w niezbędnym
zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin, także z udziałem
biegłych, dokonać przeszukania oraz oględzin zewnętrznych i badań nie
połączonych z naruszeniem integralności ciała osoby podejrzanej, przedsiębrać
wobec niej inne niezbędne czynności z pobraniem próby krwi i wydzielin
włącznie.Ponadto w wypadkach nie cierpiących zwłoki, w szczególności wtedy
gdy mogłoby to spowodować zatarcie śladów lub dowodów przestępstwa można
przesłuchać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa w charakterze
podejrzanego przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów jeżeli
zachodzą warunki do jego sporządzenia. Przesłuchanie rozpoczyna się wówczas od
informacji o treści zarzutu. W ciągu 5 dni od daty przesłuchania prokurator
obowiązany jest wydać postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo odmawiając
jego wydania umorzyć postępowanie w stosunku do osoby przesłuchiwanej.
Dochodzenie w niezbędnym zakresie może trwać maksymalnie 5 dni licząc od
dnia pierwszej czynności. Czas trwania śledztwa lub dochodzenia właściwego
liczy się od dnia pierwszej czynności dochodzenia w niezbędnym zakresie.
Czynności sprawdzające polegają na żądaniu
uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie, dokonywaniu
sprawdzania faktów w tym zakresie lub sprawdzaniu własnych informacji Policji.
Postępowanie sprawdzające winno być ukończone najpóźniej w terminie 30 dni od
otrzymania zawiadomienia o przestępstwie. W postępowaniu sprawdzającym nie
przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani innych czynności procesowych
wymagających spisania protokołu.Dopuszczalne jest wszakże przyjęcie ustnego
zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie, przesłuchanie osoby
zawiadamiającej w celu uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o
przestępstwie - przy czym czynności te wymagają oczywiście sporządzenia
protokołu.
Druga faza postępowania przygotowawczego rozpoczyna się z momentem wydania
postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia. Postanowienie takie wydaje
się, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Winno
ono zawierać określenie czynu będącego przedmiotem postępowania oraz jego
kwalifikacji prawnej.
Postępowanie przygotowawcze może być
prowadzone w formie śledztwa lub dochodzenia.
ŚLEDZTWO PROWADZI SIĘ
OBLIGATORYJNIE W SPRAWACH (ART. 309 ż 1 K.P.K.):

o zbrodnie,
o występki enumeratywnie wymienione w art. 309 ż 1 pkt 2 k.p.k.,
o występki należące do właściwości sądu okręgowego,
gdy podejrzanym jest funkcjonariusz Policji, Urzędu Ochrony Państwa,
Straży Granicznej lub finansowych organów dochodzenia. Prokurator może
postanowić ze względu na wagę lub zawiłość sprawy o prowadzeniu śledztwa w
sprawach o inne niż w/w występki (śledztwo fakultatywne).
Śledztwo zasadniczo prowadzi prokurator. Może on jednak powierzyć
Policji:

a) przeprowadzenie śledztwa w całości albo w określonym zakresie,
b) dokonanie poszczególnych czynności śledztwa. Nie jest jednak
dopuszczalne powierzenie przeprowadzenia śledztwa lub dokonania jego
poszczególnych czynności w sprawach, w których podejrzanym jest funkcjonariusz
Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej lub finansowych organów
dochodzenia. Ponadto powierzenie nie może obejmować czynności wymagających
postanowienia oraz wszelkich czynności związanych z przedstawieniem zarzutów,
zmianą postanowienia o przedstawieniu zarzutów lub zamknięciem śledztwa (art.
311 ż 1, 3, 4 k.p.k.).
Śledztwo powinno być ukończone w terminie 3 miesięcy. Jednak w
uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony przez prokuratora
nadrzędnego na dalszy czas oznaczony nie dłuższy jednak niż rok. Jedynie w
szczególnie uzasadnionych wypadkach Prokurator Generalny może przedłużyć okres
śledztwa na dalszy czas oznaczony
DOCHODZENIE Prowadzi się
w tych sprawach, w których nie jest obowiązkowe prowadzenie śledztwa.
Podstawowym organem dochodzenia jest Policja. Uprawnienia do prowadzenia
dochodzeń w niektórych sprawach mają także organy Straży Granicznej, Urzędu
Ochrony Państwa kontroli finansowej. (art. 312 k.p.k.).
Postępowanie uproszczoneW
postępowaniu uproszczonym dochodzenie oprócz Policji mogą prowadzić organy
Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Handlowej, Państwowej
Agencji Radiokomunikacji. Natomiast w postępowaniu karnoskarbowym organami
dochodzenia są urzędy skarbowy, inspektorzy kontroli skarbowej, urząd celny,
funkcjonariusze inspekcji celnej. Poza tym prowadzenie dochodzenia może przejąć
do osobistego prowadzenia prokurator.(art. 311 ż 2 k.p.k.)Istotną cechą tego
postępowania jest zredukowany formalizm tego postępowania. Zbyteczne jest tu
wydanie postanowienia o przestawieniu zarzutów, o zamknięciu dochodzenia, chyba
że podejrzany jest zatrzymany lub aresztowany, zaznajamia się podejrzanego z
materiałami ukończonego dochodzenia tylko na jego wniosek lub jego obrońcy, zaś
akt oskarżenia może nie zawierać uzasadnienia.Dochodzenie winno być
ukończone w ciągu miesiąca. Termin ten może zostać przedłużony przez
prokuratora nadzorującego dochodzenie do 3 miesięcy. W razie nieukończenia
dochodzenia w tym terminie akty sprawy przekazuje się prokuratorowi
nadzorującemu dochodzenie, który wówczas może:

przedłużyć je na czas oznaczony nie dłuższy jednak niż dalsze trzy
miesiące,
lub przejąć je do śledztwa. (art. 310 ż 2i3 k.p.k.) PORZĄDEK CZYNNOŚCI W POSTĘPOWANIU
PRZYGOTOWAWCZYM Śledztwo i dochodzenia (zwyczajne oraz
uproszczone) ma trzy fazy:

postępowanie w sprawie - (in rem) - wydanie postanowienia o
wszczęciu śledztwa lub dochodzenia jeśli jednocześnie nie wydano postanowienia
o przedstawieniu zarzutów rozpoczyna tzw. postępowanie przygotowawcze w
sprawie (inaczej in rem lub ściganie anonimowe), od chwili wydania
postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia albo rozpoczęcia
dochodzenia wstępnego.
postępowanie przeciwko osobie (inaczej in personam lub ściganie
imienne) - toczy się ono bądź od chwili wydania postanowienia o
przedstawieniu zarzutów, bądź od przesłuchania osoby podejrzanej w charakterze
podejrzanego bez wydania postanowienia. Przedstawienie zarzutów może nastąpić,
gdy dane istniejące w chwili wszczęcia postępowania lub zebrane w jego toku
uzasadniają dostateczne podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba (art.
313 ż 1 k.p.k.)
sporządzenie aktu oskarżenia lub postanowienia kończącego postępowanie
przygotowawcze- śledztwo lub dochodzenie zasadniczo kończy się wydaniem
postanowienia o zamknięciu śledztwa lub dochodzenia. (art. 321 k.p.k.).
Postanowienie to ogłasza się lub zawiadamia o jego treści strony oraz ich
pełnomocników lub obrońców. Postępowanie kończą następujące
akty:

akt oskarżenia - sporządza go prokurator, chyba, że toczy się
dochodzenie uproszczone (wówczas sporządzenie należy do Policji lub innego
organu dochodzenia). Prokurator zatwierdza i wnosi do sądu tylko policyjny akt
oskarżenia
postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia,
wniosek prokuratora do sądu o warunkowe umorzenie,
wniosek prokuratora do sądu o umorzenie postępowania i zastosowanie
środków zabezpieczających, np. umieszczenie sprawcy przestępstwa w
zamkniętym zakładzie psychiatrycznym,
postanowienie o zawieszenie postępowania - nie jest to jednak
ostateczne załatwienie sprawy, lecz tylko na czas trwania przeszkody
uniemożliwiającej proces (np. choroba psychiczna). W toku
postępowania przygotowawczego może dojść do
rozszerzenia oraz zmiany zarzutów. Rozszerzenie
zarzutów ma miejsce wówczas gdy w toku postępowania przygotowawczego
podejrzanemu zarzuca się czyn nie objęty wydanym uprzednio postanowieniem o
przedstawieniu zarzutów. Natomiast zmiana zarzutów polega na istotnej
zmianie postaci czynu lub zmianie kwalifikacji prawnej zarzuconego czynu na
surowszą. W przypadku tak rozszerzenia zarzutów jak i zmiany należy wydać nowe
postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłosić je podejrzanemu oraz
przesłuchać go i pouczyć o prawie żądania do czasu zawiadomienia go o terminie
zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego podania mu ustnie
podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie a następnie
uzasadnienie takie sporządzić i doręczyć je podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy
w terminie 14 dni.W postępowaniu przygotowawczym może także dojść do
przeprowadzenia postępowania mediacyjnego (art. 320 k.p.k.).
Wraz z aktem oskarżenia prokurator może wnieść wniosek o skazanie bez
przeprowadzenia rozprawy. Postępowanie przygotowawcze umarza się, jeżeli
postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia.
Postanowienie o umorzeniu postępowania nie musi być poprzedzone postanowieniem o
zamknięciu śledztwa lub dochodzenia.
W postępowaniu przygotowawczym może także dojść do tzw. absorbcyjnego
umorzenia postępowania, które normuje art. 11 ż 1 k.p.k., w świetle, którego
postępowanie w sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5,
można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście
niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne
przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia.
Inna formą zakończenia postępowania przygotowawczego (oprócz
wspomnianego wyżej wniesienia aktu oskarżenia, skierowania do sądu wniosku o
warunkowe umorzenie postępowania, umorzenia postępowania przygotowawczego)
jest skierowanie do sądu (po zamknięciu śledztwa lub dochodzenia)
wniosku o umorzenie postępowania i zastosowanie środków
zabezpieczających. Wniosek taki może zostać skierowany do sądu wówczas,
kiedy kumulatywnie zostaną spełnione następujące przesłanki:

zostanie ustalone, że podejrzany dopuścił się czynu w stanie
niepoczytalności,
istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpieczających. (art. 324
k.p.k.) Prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania
przygotowawczego może zostać wzruszone w drodze: podjęcia na nowo, wznowienia,
nadzwyczajnego uchylenia.
Zgodnie z art. 327 ż 1 k.p.k. podjęcie na nowo umorzonego postępowania
przygotowawczego może nastąpić w każdym czasie na mocy postanowienia
prokuratora, jeżeli nie będzie toczyć się przeciw osobie, która w poprzednim
postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego.
POSTĘPOWANIE JURYSDYKCYJNE
Jest tym stadium procesu karnego, w którym sąd rozstrzyga w
przed miocie procesu karnego.Składa się ono z dwu zasadniczych
części:

postępowania głównego,
postępowania odwoławczego. POSTĘPOWANIE GŁÓWNE rozpoczyna się z momentem wniesienia
do sądu aktu oskarżenia lub wniosku o warunkowe umorzenie postępowania. Dzieli
się ono na trzy fazy:

przygotowanie do rozprawy głównej, zwane też postępowaniem przejściowym
rozprawa główna,
czynności końcowe. PRZYGOTOWANIE
DO ROZPRAWY GŁÓWNEJ - POSTĘPOWANIE PRZEJŚCIOWE OBEJMUJE NASTĘPUJĄCE CZYNNOŚCI:


wstępną kontrolę oskarżenia - ma ona charakter formalny i
merytoryczny. Kontrola warunków formalnych aktu oskarżenia, należy do prezesa
sądu (jeśli akt oskarżenia nie spełnia wymogów to prezes sądu zwraca go
oskarżycielowi). Merytoryczną kontrolę wykonuje są, ale z inicjatywy prezesa
sądu. Ta kontrola ma na celu zapobieżenie przeprowadzeniu rozprawy głównej,
gdy zachodzi negatywna przesłanka procesu. Ma ona chronić przez bezzasadnym
procesem. Pozytywny wynik jednak o niczym nie przesądza. Jeśli zajdzie jedna z
oznaczonych w polskim prawie karnym okoliczności prezes sądu kieruje sprawę na
posiedzenie sądu,
orzeczenie środka zabezpieczającego na wniosek prokuratora,
warunkowe umorzenie postępowania - na wniosek prokuratora,
skazanie oskarżonego na posiedzeniu,
Instytucja skazania oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy. Formą
zakończenia postępowania przygotowawczego jest także skierowanie do sądu aktu
oskarżenia wraz z wnioskiem o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy.
Skierowanie takiego wniosku a także jego uwzględnienie przez sąd jest możliwe
tylko wtedy gdy:

oskarżony wyrazi zgodę na skazanie go bez rozprawy na proponowanych
warunkach,
oskarżonemu zarzuca się występek zagrożony karą nie przekraczającą 5 lat
pozbawienia wolności.
okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości,
postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte
mimo nie przeprowadzenia rozprawy (art. 335 ż 1 k.p.k.), Istota
skazania bez przeprowadzenia rozprawy polega na tym, że sąd (przy
spełnieniu oczywiście w/w warunków) skazuje oskarżonego na posiedzeniu,
wymierzając mu karę z zastosowaniem nadzwyczajnego jej złagodzenia, orzekając
środki karne wymienione w art. 39 pkt 1-3, 5-8 k.k. lub odstępuje od
wymierzenia kary bądź warunkowo zawiesza jej wykonanie.
załatwienie spraw incydentalnych i wniosków dowodowych.
ROZPRAWA GŁÓWNA
Jest najważniejszą fazą postępowania głównego, w której odbywa
się rozpoznanie sprawy oraz zapada rozstrzygnięcie odnośnie przedmiotu procesu
karnego.
Rozprawa odbywa się jawnie (za wyjątkami wskazanymi w ustawie tj. w
art. 359-360 k.p.k.) oraz ustnie (art. 365 k.p.k.). Kieruje nią przewodniczący,
czuwając nad jej prawidłowym przebiegiem i bacząc aby zostały wyjaśnione
wszystkie istotne okoliczności sprawy, a w miarę możliwości także okoliczności
sprzyjające popełnieniu przestępstwa. Powinien on także dążyć do tego, aby
rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej. W ramach tego
uprawniony jest do podejmowania różnych decyzji procesowych i innych
czynności(por. hasło przewodniczący składu orzekającego)
ROZPRAWA GŁÓWNA SKŁADA SIĘ Z NASTĘPUJĄCYCH PODFAZ:


rozpoczęcia rozprawy głównej,
przewodu sądowego,
przemówień stron,
wyrokowania. ROZPOCZĘCIE ROZPRAWY GŁÓWNEJ
Rozpoczyna się z chwilą wywołania sprawy. W tym etapie dokonywane
są m.in. następujące czynności: zaczyna się wywołaniem sprawy (ogłoszenie,
jaka sprawa będzie rozpatrywana). przewodniczący sprawdza obecność wezwanych
osób oraz bada czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy. Następnie zarządza
opuszczenie sali przez świadków. Pokrzywdzony zawsze jednak pozostaje na sali.
na tym etapie załatwia się dodatkowe wnioski stron, które mogą dotyczyć:
jawności rozprawy, wyłączenia sędziego z powodu stronniczości, zgłoszenie
powództwa cywilnego, zgłoszenie się oskarżyciela posiłkowego.
Poza tym w tej podfazie podejmuje się też np. decyzje odnośnie
zezwolenia przedstawicielom radia, telewizji, filmu, prasy na dokonywanie za
pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy (art. 357 ż 1
k.p.k.), w kwestii wyłączenia jawności rozprawy rozpoznaje wnioski stron np.
dopuszczenie wcześniej nie zgłoszonych dowodów lub inne wnioski formalne,
załatwia kwestie natury porządkowej jak np. o usunięciu z sali rozpraw osób
znajdujących się w stanie nie licującym z powagą sądu.
PRZEWÓD SĄDOWY Rozpoczyna się odczytaniem
przez oskarżyciela aktu oskarżenia. W tym etapie postępowania przeprowadza
się właściwe postępowanie dowodowe, na które składa się szereg czynności
dowodowych w - tym przesłuchanie oskarżonego, świadków, biegłych
przeprowadzenie, dowodów rzeczowych.
Przesłuchanie jest ustnym sposobem przeprowadzania dowodu z
oświadczeń wiedzy osobowych źródeł dowodowych. Reguły i tryb przeprowadzania
przesłuchania określa art. 171 k.p.k., który stanowi, że osobie przesłuchiwanej
należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej
czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do
uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.Prawo zadawania pytań mają
oprócz organu przesłuchującego obrońcy, pełnomocnicy oraz biegli Pytania zadaje
się osobie przesłuchiwanej bezpośrednio, chyba że organ przesłuchujący zarządzi
inaczej, przy czym nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej
treść odpowiedzi.Niedopuszczalne jest także:

wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub
groźby bezprawnej
stosowanie hipnozy albo środków chemicznych i technicznych wpływających na
procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę
nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchanie.
Niekiedy może wszakże dojść do ograniczenia postępowania dowodowego.
Dzieje się tak w sytuacji kiedy sąd za zgodą obecnych stron przeprowadza
postępowania dowodowe tylko częściowo, gdy wyjaśnienia oskarżonego przyznającego
się do winy nie budzą wątpliwości.(art. 388 k.p.k.)Także w przypadku
przychylenia się sądu do wniosku oskarżonego o wydanie wyroku skazującego w
trybie art. 387 k.p.k. dochodzi do redukcji postępowania dowodowego poprzez
uznanie za ujawnione dowodów wymienione w akcie poskarżenia lub dokumentów
przedłożonych przez stronę.Ustawa dopuszcza też do wyraźnego odstępstwa od
zasady bezpośredniości, pozwalając w niektórych sytuacjach na odczytywanie
podczas przewodu sądowego protokołów wyjaśnień, zeznań i innych protokółów oraz
dokumentów lub nawet na ich ujawnienie bez odczytania (art. 389, 391 - 394
k.p.k.). Odstępstwem od tej zasady jest też dokonywanie niektórych czynności
dowodowych w drodze tzw. pomocy prawnej.
Po przeprowadzeniu wszystkich dopuszczonych dowodów przewodniczący zapytuje
strony czy nie wnoszą o uzupełnienie przewodu sądowego. Jeśli strony nie
zgłaszają nowych wniosków dowodowych oraz przewodniczący uznaje, że sprawa jest
dostatecznie wyjaśniona - zarządzeniem zamyka przewód sądowy.
PRZEMÓWIENIA STRONPrzewodniczący składu
orzekającego udziela głosu najpierw stronom, dalej ich przedstawicielom oraz w
miarę potrzeby przedstawicielowi społecznemu, który przemawia przed obrońcą i
oskarżonym.Głos zabierają kolejno: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel
posiłkowy lub oskarżyciel prywatny (jeśli postępowanie toczy się w trybie
prywatnoskargowym) następnie powód cywilny, obrońca oskarżonego i oskarżony.
Przedstawiciele procesowi zabierają głos przed stronami. Jeżeli natomiast
głos zabiera ponownie oskarżyciel lub powód cywilny, należy również udzielić go
obrońcy i oskarżonemu. Jak widać z powyższego oskarżony zawsze zabiera głos jako
ostatni.
WYROKOWANIEJest ostatnią z podfaz rozprawy
głównej. Składają się na nią następujące czynności:

narada nad wyrokiem,
głosowanie,
sporządzenie wyroku na piśmie,
ogłoszenie wyroku. Do narady nad wyrokiem sąd przystępuje
niezwłocznie po wysłuchania głosów stron (art. 408 k.p.k.)Przebieg narady i głosowania nad wyrokiem jest tajny i nie
jest dopuszczalne zwolnienie od zachowania tajemnicy w tym względzie.
Podczas narady i głosowania oprócz członków składu orzekającego może być obecny
jedynie protokolant, chyba że przewodniczący uzna jego obecność za zbędną.
Narada odbywa się osobno co do winy, kwalifikacji prawnej czynu, kary, środków
karnych oraz pozostałych kwestii. Po naradzie przewodniczący zbiera głosy
poczynając od najmłodszego, przy czyn najpierw od ławników według ich wieku a
następnie od sędziów według ich starszeństwa służbowego a sam głosuje jako
ostatni.
Głosowanie podobnie jak narada odbywa się osobno
co do winy, kwalifikacji prawnej czynu, kary, środków karnych oraz pozostałych
kwestii. Orzeczenie zapada większością głosów. Jeżeli natomiast zdania
głosujących tak się podzielą, że żadne z nich nie uzyskuje większości wówczas
głos najmniej korzystny dla oskarżonego przyłącza się do głosu najbardziej do
niego zbliżonego aż do uzyskania większości.(art. 111 k.p.k.). Sędzia (także
ławnik), który głosował przeciwko uznaniu oskarżonego za winnego może
powstrzymać się od głosowania nad dalszymi kwestiami. W tej sytuacji jego głos
przyłącza się do zdania najkorzystniejszego dla oskarżonego (art. 112 k.p.k.)
Przegłosowany członek składu orzekającego może przy podpisywaniu
orzeczenia zgłosić swoje zdanie odrębne (votum separatum). Zdanie odrębne
zaznacza się na orzeczeniu podając w jakiej części i w jakim kierunku
kwestionuje się orzeczenie. Zdanie odrębne może dotyczyć tak samego wyroku jak i
jego uzasadnienia. W tym ostatnim wypadku zaznacza się je przy podpisywaniu
uzasadnienia. Zgłoszenie zdania odrębnego skutkuje obowiązkiem sporządzenia
uzasadnienia wyroku z urzędu a ponadto sędzia (ale tylko zawodowy), który
zgłosił zdanie odrębne musi sporządzić jego uzasadnienie. (art. 114 k.p.k.).Przy
ogłoszeniu wyroku podaje się do wiadomości zgłoszenie zdania odrębnego oraz, o
ile zgłaszający je wyrazi na to zgodę także jego nazwisko (art. 418 ż 2
k.p.k.)
Wyrok sporządza się na piśmie niezwłocznie po ukończeniu głosowania.
Podpisują go wszyscy członkowie składu orzekającego nie wyłączając sędziego
(także oczywiście ławnika) przegłosowanego. Po podpisaniu wyroku przewodniczący
ogłasza go publicznie, podając ustnie najważniejsze powody wyroku. Następnie
poucza strony o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia środka
zaskarżenia (apelacji). Niestawiennictwo stron, ich obrońców i
pełnomocników nie stoi na przeszkodzie ogłoszeniu wyroku.(art. 418 ż 1 i 3, 419
ż 1 k.p.k.).
Ustawa w art. 411 k.p.k. dopuszcza możliwość odroczenia wydania
wyroku. Może to nastąpić w sprawie zawiłej albo z innych ważnych powodów na
czas nie przekraczający 7 dni. Sąd odracza wydanie wyroku postanowieniem
wskazując w nim czas i miejsce ogłoszenia wyroku.
CZYNNOŚCI KOŃCOWE POSTĘPOWANIA
GŁÓWNEGOOstatnią fazą postępowania głównego są czynności
końcowe, które obejmują czynności jak:

sporządzenie uzasadnienie wyroku na piśmie, po złożeniu przez stronę w
terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku, wniosku o jego sporządzenie,

doręczenie wyroku z uzasadnieniem stronie, która złożyła wniosek o jego
uzasadnienie(art. 423 k.p.k.),
uzupełnienie wyroku postanowieniem co do kwestii wskazanych w art. 420
k.p.k. (zaliczenie tymczasowego aresztowania, zatrzymania, środków
zapobiegawczych wymienionych w art. 276 k.p.k. albo dowodów rzeczowych),
skierowanie prawomocnego wyroku do wykonania. POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZEZgodnie z
art. 176 ż 1 Konstytucji postępowanie sądowe jest, co najmniej
dwuinstancyjne. Tym dwuinstancyjnym postępowaniem jest właśnie postępowanie
odwoławcze.Ma ono dwie postaci:

postępowania apelacyjnego,
postępowania zażaleniowego. Postępowania te są uruchamiane w
wyniku skargi odwoławczej (na podstawie apelacji lub zażalenia).
Przysługują one tylko stronom od orzeczeń wydanych w I instancji. Środek
odwoławczy wnosi się w terminie zawitym - jego przekroczenie powoduje, że
staje się bezskuteczny.W odwołaniu podaje się, czego strona się domaga,
zaś, gdy pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy, pełnomocnika,
kwalifikowanych prawników musi dodatkowo zawierać wskazanie zarzutów stawianych
rozstrzygnięciu oraz uzasadnienie.
Sąd uchyla lub zmienia zaskarżone orzeczenie jedynie, gdy stwierdzi
uchybienie stanowiące tzw. przyczynę procesową. Sąd odwoławczy może
orzeczenie zmienić merytorycznie, może je uchylić, przekazać sprawę do
rozpoznania sądowi I instancji lub postępowanie umorzyć.
W postępowaniu odwoławczym obowiązuje zasada REFORMATIONIS IN PEIUS -
tj. zakaz pogorszenia sytuacji odwołującego się oskarżonego, jeśli tylko na jego
korzyść został wniesiony środek odwoławczy.
W procesie karnym nie ma możliwości wydania decyzji na niekorzyść
odwołującego się - jak jest to w postępowaniu administracyjnym.
APELACJA I ZAŻALENIE
APELACJAJest to środek
odwoławczy skierowany przeciw nieprawomocnemu wyrokowi sądu I
instancji.Apelacja dokonuje kontroli wyroku pod katem uchybień prawu,
uchybień ustaleń faktycznych oraz wymiaru kary. Musi być wniesiona w
terminie 14 dni od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem.
Apelację rozpatrują:

sądy okręgowe - od wyroków sądów rejonowych,
sądy apelacyjne - od wyroków sądów okręgowych. Może dotyczyć
ona całości wyroku, czyli winy, albo też jedynie kary. Cechy postępowania
apelacyjnego:

sąd odwoławczy nie może przeprowadzić postępowania dowodowego, co
do istoty sprawy (wyjątkowo na rozprawie, gdy przyczyni się to do
przyspieszenia postępowania).
sąd odwoławczy może dokonać zmiany merytorycznej wyroku sądu I
instancji, ale na podstawie ustaleń dokonanych przez ten sąd. Nie wolno
jednak skazać oskarżonego, którego uniewinniono w I instancji lub, co do
którego umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie. Nie można też orzec kary
surowszej pozbawienia wolności, zmieniając ustalenia faktyczne sądu I
instancji. Nie może też wymierzyć kary 25 lat pozbawienia wolności oraz kary
dożywotniego pozbawienia wolności.W takich przypadkach musi on wyrok
uchylić i przekazać sprawę do sądu I instancji, który to może skazać lub
zaostrzyć karę w wymienionym zakresie. Apelacja powoduje zawsze
podniesienie sprawy do sądu wyższej instancji - tzw. dewolutywność
bezwzględna. Apelacja wstrzymuje wykonanie zaskarżonego wyroku.
ZAŻALENIEJest to
środek odwoławczy skierowany przeciw postanowieniom, zarządzeniom i na
czynności. Zażalenie przysługuje na postanowienia:

zamykające drogę do wykonania wyroku,
co do środka zabezpieczającego,
innych przewidzianych przepisami ustawy (postanowienie o tymczasowym
zatrzymaniu). Zarządzenia i czynności podlegają zaskarżeniu przez
zażalenie tylko gdy przewiduje to ustawa, m.in.

zarządzenie prezesa sądu odwoławczego odmawiające przyjęcia środka
odwoławczego,
zatrzymanie osoby podejrzanej (czynność). Zażalenie jest
rozpatrywane przez sąd na którego postanowienie złożono to zażalenie - w tym
samym składzie, w którym wydał zaskarżone postanowienie - tzw. dewolutywność
względna. Zażalenie nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia
(ale może tego dokonać). Nie prowadzi się też dodatkowo postępowania
dowodowego.
KASACJA I WZNOWIENIE
POSTĘPOWANIA "Idealny" przebieg procesu może zostać wzbogacony
przez instytucje kasacji oraz wznowienie postępowania.
KASACJAJest to
nadzwyczajny środek zaskarżenia. Polega na badaniu zgodności z prawem
prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie sądowe (art. 519 ż
1 k.p.k.). Wydaje ją tylko Sąd Najwyższy.
Może ją wnieść każda ze stron pod warunkiem:

wyczerpania instancji,
gravamen - czyli zaskarżenie dotyczy rozstrzygnięcia naruszającego
prawa odwołującego się lub szkodzącego jego interesom (chyba ze wnoszący
kasacje jest oskarżycielem publicznym),
przymusu adwokackiego - kasacja musi być sporządzona i podpisana
przez adwokata, chyba że wnosi ją prokurator, Minister Sprawiedliwości lub
Rzecznik Praw Obywatelskich,
dotrzymany zostanie termin zawity - 30 dni,
uiszczona zostanie opłata kasacyjna (nie dotyczy to prokuratora).
Kasację można wnieść, gdy
istnieje

bezwzględna przyczyna odwoławcza (obraza przepisów prawa
materialnego, przepisów postępowania, błąd w ustaleniach faktycznych
przyjętych za podstawę orzeczenia, rażąca niewspółmierność kary, niesłuszne
zastosowanie lub niezastosowanie środków zabezpieczających).
innego rażącego naruszenia prawa, jeśli mogło mieć ono wpływ na
treść orzeczenia. Jest ona niedopuszczalna w stosunku do tego
samego oskarżonego od tego samego orzeczenia po raz drugi, wniesiona przez te
samą stronę oraz od orzeczenia Sądu Najwyższego zapadłego w następstwie kasacji.
W postępowaniu kasacyjnym nie przeprowadza się dowodów, chyba że
konieczne jest stwierdzenie, czy zarzucane uchybienie zostało faktycznie
popełnione.
Sąd Najwyższy nie ma prawa zmiany wyroku, może tylko albo oddalić
kasację, albo uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego
rozpatrzenia lub umorzyć postępowanie.
WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA
Jest to środek zmierzający do usunięcia uchybień niezależnych od sądu.
Warunkiem wznowienia jest wniosek strony lub osoby najbliższej, sporządzony i
podpisany przez adwokata, (chyba że pochodzi od prokuratora).
Postępowanie wznawia się gdy zachodzi chociaż jedna z okoliczności:

gdy w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa a istnieje
podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć istotny wpływ na treść orzeczenia.
Fakt przestępstwa musi być ustalony prawomocnym wyrokiem skazującym,
gdy po wydaniu orzeczenia ujawniły się nowe fakty lub dowody nie znane
przedtem sądowi, a mające istotny wpływ na wydanie orzeczenia,
jeżeli w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stracił moc lub
uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego
umorzenia,
gdy konieczność wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego
działającego na podstawie umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez RP.
Tylko przestępstwo uzasadnia wznowienie postępowania na niekorzyść
oskarżonego.