15
Uwagi na temat doboru śpiewów
Sobór Watykański II przypomina wszystkim wiernym, że Eucharystię
sprawuje pod przewodnictwem kapłana cały lud Boży. Konstytucja o Liturgii
świętej poucza:
 W odprawianiu liturgii każdy spełniający swą funkcję, czy to duchowny
czy świecki, powinien czynić tylko to i wszystko to, co należy do niego
z natury rzeczy i na mocy przepisów liturgicznych.
Ministranci, lektorzy, komentatorzy i członkowie chóru również spełnia-
ją prawdziwą funkcję liturgiczną. Niech więc wykonują swój urząd z tak
szczerą pobożnością i dokładnością jak to przystoi wzniosłej posłudze
i odpowiada słusznym wymaganiom Ludu Bożego.
Celem wzmożenia czynnego uczestnictwa należy pobudzać wiernych do
wykonywania aklamacji, odpowiedzi, psalmów, antyfon i pieśni .1
W roku 1967 Stolica Święta uściśliła:
 Nie wystarcza, by pieśń była �eucharystyczna; jest rzeczą właściwą, aby
śpiew odpowiadał części Mszy świętej, świętom lub okresom liturgicz-
nym 2.
To samo podkreśla jeszcze konkretniej wydany w r. 1988 List Okólny Kongre-
gacji.
 Śpiewy w celebracjach, zwłaszcza w Eucharystii, a także w nabożeń-
stwach, niech będą zgodne z charakterem tego okresu i jak najbardziej
odpowiadają tekstom liturgicznym 3.
Obecna nasza praktyka doboru śpiewów mszalnych jeszcze bardzo często
jest przeświadczeniem o ich niezależności od akcji dokonującej się przy ołtarzu.
Tak właśnie było przed odnową liturgii rzymskiej, gdy Mszę świętą sprawowa-
no po łacinie. Podczas gdy kapłan z ministrantami celebrował liturgię w języku
niezrozumiałym dla większości wiernych, zgromadzeni modlili się tekstami
pieśni niekoniecznie związanych z trwającą liturgią.
Dzisiaj w 40 lat po uchwaleniu Konstytucji o Liturgii w czasie Mszy świętej
śpiewają wszyscy zgromadzeni, cały obecny lud Boży. Dzieje się to szczególnie
podczas trzech procesji mszalnych: na wejście, przygotowanie darów, komunię
świętą. Śpiewając lud wypełnia  to, co do niego należy . Kapłan przewodni-
1. Konstytucja o Liturgii Soboru Watykańskiego II, z 4 grudnia 1963 r., nr 28 i 30.
2. Instrukcja Musicam sacram, z dnia 5 marca 1967 r. Watykan, nr 36.
3. List okólny o przygotowaniu i obchodzeniu Świąt Paschalnych, Kongregacja Kultu Bożego,
dnia 16 stycznia 1988 r., nr 19. Tłumaczenie polskie w urzędowych periodykach wszystkich diecezji
w latach 1988, 1989.
16 ks. Stanisław Hartlieb
czący Eucharystii nie recytuje wtedy z mszału tekstów przewidzianych antyfon.
W takiej sytuacji lud spełnia prawdziwą funkcję liturgiczną i powinien  wyko-
nać (ją) z dokładnością ; a więc powinien śpiewać zgodnie z nauką KL oraz za-
leceniami wyżej wymienionych instrukcji. Jest to bardzo ważne. Śpiew bowiem
w sposób szczególnie owocny i skuteczny buduje świadomość człowieka.
Chcemy sprawować Eucharystię zgodnie z nauką Soboru. Rodzi się jednak
pytanie: jakie pieśni w naszej polskiej rzeczywistości wybrać i śpiewać podczas
Eucharystii sprawowanej podczas roku. Jak te pieśni znalez
ć?
1. Poznajemy treść czytań i modlitw danego formularza mszalnego. Odno-
śnie do śpiewów procesyjnych na wejście, Komunię świętą uświadamia-
my sobie szczególnie myśl odpowiednich antyfon z Mszału. Szukamy
odpowiadającej tym myślom pieśni.
2. Jeśli nie znamy odpowiednich pieśni, względnie nie znają ich zgroma-
dzeni dobieramy pieśni odpowiadające charakterowi poszczególnych
części Mszy.
Pieśń na wejście powinna ukazywać myśl przewodnią odprawianej liturgii,
powinna wprowadzać w odpowiedni nastrój oraz budować wewnętrzną jedność
zgromadzonych.
W czasie przygotowania darów śpiewamy pieśni mówiące o miłości bliz
nie-
go lub dziękczynne (zaczyna się już liturgia eucharystyczna).
Podczas procesji komunijnej wykonujemy radosne pieśni o wydz
więku pas-
chalnym, nie śpiewamy pieśni adorujących Pana Jezusa obecnego w Najświęt-
szym Sakramencie. ( Tak zaś spożywać go będziecie..., pospiesznie, gdyż jest
to Pascha [Wj 12,11]).
Po Komunii świętej wyśpiewujemy uwielbienie Ojcu (nie dziękczynienie Panu
Jezusowi).
Okresy:
Adwent  do 16 XII włącznie  wybieramy przede wszystkim pieśni o treści
paruzyjnej, mówiące o ostatecznym przyjściu Chrystusa Pana. Ostatni tydzień
Adwentu i Msze roratnie nawiązują do wydarzeń w Nazarecie.
Boże Narodzenie  kolędy. Śpiewamy je do Niedzieli Chrztu Pana włącznie
(pierwsza po 6 stycznia) oraz w dniu 2 lutego, w święto Ofiarowania Pana.
Dni od Niedzieli Chrztu Pana aż do Popielca (wyłącznie) to okres zwykły.
W formularzach Mszy świętej na te dni nie znajdziemy nawet jednego słowa
o Jezusie w latach dziecięcych. Słuchamy już Chrystusa spotykającego Jana
Chrzciciela nad Jordanem, powołującego uczniów, objawiającego swą moc
w Kanie Galilejskiej, głoszącego Dobrą Nowinę na drogach Ziemi Świętej,
w synagogach. ( Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię: Duch Pański spoczy-
wa na Mnie, aby obwieszczać rok łaski od Pana ). Już w Niedziele II i III słu-
chamy Nauczyciela i Proroka. Nie możemy więc w tym czasie śpiewać kolęd.
Uwagi na temat doboru śpiewów 17
Wielki Post  Czterdzieści dni Przygotowania Paschy. To nie okres Męki
Pana: ten zaczyna się dopiero w poniedziałek po V Niedzieli i trwa do Wiel-
kiego Czwartku włącznie. W tych dniach dopiero śpiewamy pieśni pasyjne.
A przedtem?
I Niedziela  to dzień zwycięskiej walki Chrystusa z szatanem, z ciemnością
grzechu. Zwycięża, mocny słowem Bożym. Myśl przewodnią śpiewów proce-
syjnych podaje Ps 91(90):  Kto się w opiekę odda Panu swemu .
II Niedziela  Dzień Światłości:  Twarz Jego zajaśniała jak słońce... odzienie
jak światło... nasza ojczyzna jest w niebie... dobrze, że tu jesteśmy . Myśl prze-
wodnia śpiewów procesyjnych:  Będę szukał oblicza Twego, Panie... ,  To jest
Syn mój umiłowany .
III do V Niedzieli:
- Rok �A szczególnie: to dni odnowy Chrztu świętego, dni powtórnego
Chrztu w Sakramencie Pojednania.
- Rok �B - to dni wchodzenia w postawę Chrystusa, który zbawia przez
misterium Paschy.
- Rok �C natomiast  to dni nawoływania do przemiany życia.
Śpiewamy więc w te niedziele pieśni o chrzcie (�A), wyrażamy zwycięstwo
krzyża (�B), nawołujemy się do nawrócenia, pojednania (�C).
W naszych polskich kościołach treść wszystkich niedziel Wielkiego Postu jest
na ogół niezauważana, zasłonięta pieśniami pasyjnymi. Przez cały czas Wielkie-
go Postu można śpiewać pieśni pasyjne w ramach nabożeństw Drogi Krzyżo-
wej, Gorzkich Żalów itp. lub przed i po zakończeniu Mszy świętej.
Triduum  Trzy Dni Paschy
Liczymy je w liturgii według rachuby kalendarza żydowskiego, podobnie
jak niedzielę4. Tylko w takim liczeniu wydarzenia �szczytu Paschy Chrystusa
zamkniemy w trzech dniach (dobach). Są nimi:
- Wielki Piątek: obejmuje Mszę Wieczerzy Pana oraz Liturgię na cześć Męki
Pana,
- Wielka Sobota: dzień całkowicie aeucharystyczny,
- Wielka Niedziela: w niej spotykamy przede wszystkim szczyt roku, Paschę,
matkę wszystkich wigilii, Wigilię Paschy (w naszej polskiej kulturze trzeba ją
nazywać: Msza Rezurekcyjna). Nieszczęśliwie  w wyniku osobliwego niepo-
4. Dzień liturgiczny trwa od północy do północy. Obchód niedzieli i uroczystości rozpoczyna się
wieczorem dnia poprzedniego. Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza (ORLK) 3 [w:] Mszał
Rzymski dla diecezji polskich (MRP) s. [66].
18 ks. Stanisław Hartlieb
rozumienia  odprawiana była przez kilka ostatnich wieków w Wielką Sobotę
rano. Dzisiaj, od roku 1951  dzięki odważnej, epokowej decyzji Piusa XII
- znowu w Wielką Noc5. Tak się �narodziła w pierwszych godzinach Kościoła
i była odprawiana przez kilka ówczesnych wieków.
Wielka Niedziela obejmuje dzisiaj:
- Wigilię Paschy (Rezurekcja) w Wielką Noc, podobnie jak Pasterka w Wigi-
lię Bożego Narodzenia,
- Eucharystie odprawiane w dzień, po wschodzie słońca,
- Nieszpory, które kończą liturgię.
My, Polacy, odprawiamy jeszcze w tym dniu procesję rezurekcyjną (po Eucha-
rystii w Wielką Noc, względnie w dzień, po wschodzie słońca).
Tak �porządkując według kalendarza Kościoła wielkie wydarzenia Paschy
Chrystusa, omawiamy je szczegółowo.
Wielki Piątek
Msza Wieczerzy Pana
Według kalendarza laickiego jest to jeszcze czwartek, według liturgicznego
 Wielki Piątek. Ta Eucharystia �rodziła się  i odprawiana była najwcześniej
w Jerozolimie, ale nie w Wieczerniku lecz na Golgocie, na tle Krzyża6. Powinna
być odprawiana jako znak sakramentalny zbawczej Męki i Śmierci Pana na-
szego. Kościół przypomina nam to i ukazuje przez wszystkie wieki. I dzisiaj
tajemnica Krzyża jest zawarta w treści mszalnych antyfon na wejście i na ko-
munię świętą: Chlubimy się krzyżem naszego Pana oraz: To jest Ciało Moje za
was wydane..., Przymierze we Krwi mojej, Kościół ukazuje w czytaniach (por.
I i II czytanie, LM t. II, s. 219, 220), Ciało wydane i Krew Baranka Bożego,
wybawiająca nas od śmierci. Proklamuje w psalmie responsoryjnym: Kielich
Przymierza to Krew Zbawiciela. Ta sama treść zawarta jest w modlitwach
prezydencjalnych tej Eucharystii. Podczas przygotowania darów, umycia nóg
śpiewamy pieśni o miłości bliz
niego.
Koniecznie trzeba nam zrozumieć: msza Wieczerzy Pana to Wigilia Wiel-
kiego Piątku. Pierwszy Dzień Triduum to nie uroczystość Bożego Ciała. Nie
przypadkiem Kościół ustanowił taką uroczystość dziewięć tygodni po Triduum,
po Okresie Wielkanocnym.
5. Msza święta tej nocy, choćby ją sprawowano przed północą, jest Mszą paschalną Niedzieli
Zmartwychwstania  MRP s. 150, nr 4
6. H. Schmidt, Esprit et histoire du jeudi saint [w:] La Maison-Dieu 1954/1 (37), s. 71
Uwagi na temat doboru śpiewów 19
Liturgia na cześć Męki Pańskiej
W śpiewach tej liturgii sławimy chwałę zwycięstwa Pana przez Krzyż. Liturgię
wszystkich Kościołów chrześcijańskich cechuje w tym dniu radosny triumf:
Króla wznoszą się znamiona... (Vexilla Regis prodeunt).
Wielka Sobota
Dzień, w którym Oblubieniec spoczywa w grobie. Nie odprawiamy w nim Eu-
charystii, nie podajemy Jego Ciała i Krwi ani zdrowym, ani chorym (jedynie
jako wiatyk). Oczekując powrotu Oblubieńca modlimy się Liturgią Godzin.
Modlitwa godzin oraz post wyrażają naszą tęsknotę.
Wielka Niedziela
Msza Wigilii Wielkanocnej jest już Mszą świętą Zmartwychwstania. Do jej
liturgii należy wiele śpiewów własnych, jakie oddaje Mszał rzymski. Od tej
liturgii przez cały okres Wielkanocny śpiewamy pieśni o Zmartwychwstaniu
Pańskim, których wiele można znalez
ć w tymże śpiewniku.
Pięćdziesiąt dni Radości Wielkanocnej ( Pięćdziesiątnica Radości: od Wiel-
kiej Niedzieli do Niedzieli Zesłania Ducha Świętego włącznie).
 Ze względu na swoje szczególne znaczenie [...] niedziele okresu wielkanoc-
nego mają pierwszeństwo przed wszystkimi uroczystościami 7.
Śpiewamy przez cały ten okres 50 dni we wszystkie 8 niedziel wielkanocnych
oraz w dni powszednie pochwałę i radość Zmartwychwstania. W dni powsze-
dnie tygodnia uwzględniając treść przypadającego w danym dniu wspomnienia,
święta czy uroczystości śpiewamy także pieśni wielkanocne. Pieśni maryjne
śpiewamy każdego dnia w nabożeństwie majowym oraz w Mszach wspomina-
jących Matkę Chrystusa.
Nowenna (9 dni) przed Uroczystością Zesłania Ducha Świętego
(w Polsce septenna od poniedziałku po niedzieli Wniebowstąpienia)
To jeszcze okres wielkanocny. Śpiewamy więc na wejście oraz podczas procesji
z darami pieśni o zmartwychwstaniu Pana lub Jego Wniebowstąpieniu lub też
zwłaszcza podczas procesji komunijnej pieśni o Duchu Świętym. Gdyby były
nieznane, śpiewamy pieśni wielkanocne.
***
7. ORLK [w:] MRP s. [66]
20 ks. Stanisław Hartlieb
Przygotowując śpiewy na Eucharystię w jakimkolwiek okresie liturgicznym
pamiętajmy, że:
- wyłącznie tak zwane  śpiewy procesyjne  proponowane w MRP jako
towarzyszące procesjom mszalnym: podczas wejścia, przygotowania darów
i uczty paschalnej  możemy zastąpić pieśniami ludowymi,
- zawsze wybieramy pieśni treścią i melodią odpowiadające okresowi litur-
gicznemu,
- w żadnym wypadku nie wprowadzamy innej pieśni w miejsce psalmu re-
sponsoryjnego,
- tylko w Mszach z udziałem dzieci możemy  za zgodą Konferencji Episko-
patu  zastąpić śpiewy: �Chwała na wysokości Bogu, �Wierzę w jednego
Boga, �Święty i �Baranku Boży odpowiednimi pieśniami ludowymi8.
- Moment rozdawania Komunii świętej to nie uroczystość Bożego Ciała. Jakie
pieśni śpiewamy w tym czasie? Treść ich wskazuje nam w mszale antyfona na
Komunię. Poznajmy ją. Zawsze podpowiada ona myśl z liturgii słowa danej
Eucharystii. Bardzo często wprost z Ewangelii; nie rzadko inne są antyfony na
lata �A, �B i �C zależnie od Ewangelii tych dni. Podczas Komunii śpiewa-
my więc pieśni okresowe: kolędy, chrzcielne, pasyjne, wielkanocne, o Duchu
Świętym. Inną �barwę ma komunia z Jezusem, wejście w misterium Paschy
w Boże Narodzenie, inną w Wielką Noc. W święta maryjne antyfona na Komunię
proponuje nam śpiewy wychwalające Dziewicę, Matkę Chrystusa. Wychwala-
jąc Maryję (czy kogokolwiek ze świętych) wychwalamy Jezusa, który Jej (im)
uczynił wielkie rzeczy. W Komunii, w zjednoczeniu z Chrystusem rodzi się
i dopełnia świętość każdego człowieka.
Oczywiście podczas procesji z Najświętszym Sakramentem oraz nabo-
żeństw, w których adorujemy Jezusa obecnego w znakach eucharystycznych,
śpiewamy tylko pieśni mówiące o Nim.
Nigdy nie wprowadzamy do Eucharystii piosenek, choćby najpiękniejszych.
Ks. Stanisław Hartlieb
8. Ad faciliorem reddendam participationem puerorum in cantibus �Gloria, �Credo, �Sanctus,
et �Agnus Dei adhibere licet cum modiis musicis aptas interpretations populates ab auctoritate
competendi receptas, etiamsi in omnibus cum textibus liturgicis non concordant  Directorium de
Missis cum pueris, Watykan 1973, nr 31.