Technika 17
warunków atmosferycznych. Na podstawie wartości dochodu przeliczone zostały na 1 Podsumowanie
zebranych danych z przeprowadzonych ha przy średnim plonie buraków 55 t/ha,
doświadczeń, cen minimalnych netto na natomiast wszystkie ceny zawarte w kalku- Wyniki, które zebraliśmy jednoznacznie
buraki i przyjętym kursie za 1 Ź = 4 zł wy- lacji są cenami netto. pokazują, że odpowiednie zabezpieczenie
liczyliśmy przychód przy przechowywaniu pryzm buraczanych skutkuje wyraz
nym
120 t buraków dla poszczególnych warian- Kalkulacja opłacalności stosowania okry- zmniejszeniem strat masy i zawartości cu-
tów, który przedstawiamy na rysunku 8. cia włókniną kru.
Przedstawione wyniki pokazują, że zasto- Ograniczenie ubytków przekłada się na wy-
sowanie okrycia pryzm ogranicza ubytki i  Koszt 1 rolki włókniny  ok. 395 zł nik finansowy, który jest wyznacznikiem
podnosi wyraz
nie przychód. Zastosowanie  Zysk wynikający z zastosowania okrycia sukcesu w uprawie buraków cukrowych.
1 rolki włókniny TOPTEX do okrycia 120 włókniną Toptex i zmniejszenia ubytków
ton buraków skutkuje zwiększeniem przy-  1054 zł Wszyscy wiemy, że wysokie plony o dobrej
chodu o 8,75 zł do każdej przechowywanej  Dochód z zastosowania okrycia włók- jakości mogą zostać skutecznie ograniczo-
tony buraków. niną przy założeniu 5-letniego okresu ne z powodu braku odpowiedniej ochrony
Wszystkie przedstawione dane są podsta- użytkowania włókniny  975 zł podczas składowania.
wą kalkulacji opłacalności zastosowania
okrycia włókniną TOPTEX. Kalkulacja,  Przy założeniu średniego plonu z 1 ha 55 Zakup włókniny do zabezpieczenia składo-
którą przedstawiamy poniżej zakłada 5-let- t  dochód na 1 ha wynikający z okrycia wanych buraków w świetle przeprowadzo-
ni okres użytkowania 1 rolki, a wyliczone wynosi  447 zł. nych analiz jest trafną inwestycją.
Wysłodki buraczane  produkt uboczny w produkcji cukru,
a jednocześnie doskonała i wartościowa pasza
Wojciech Abramczuk, Włodzimierz Spychała  Nordzucker Polska S.A.
Wysłodki prasowane są paszą jednoskładni- zawartość w nich
kową uzyskiwaną z buraków cukrowych w suchej masy ponio-
procesie wytwarzania cukru. Dostarczone sła się dzięki temu
buraki, po oczyszczeniu, zostajÄ… najpierw do poziomu 20 25
pocięte w krajalnicy na małe, długie paski %. Zwiększenie
(krajanka). W ten sposób uzyskuje się moż- zawartości suchej
liwie dużą powierzchnię, potrzebną w na- masy spowodowa-
stępnej operacji technologicznej, w której ło lepsze warunki
krajanka zostaje poddana działaniu gorącej do fermentacji oraz
wody o temperaturze 70 °C, aby rozpuÅ›cić Å‚atwiejsze, pozba-
cukier znajdujący się w komórkach. Po wione strat ich za-
rozdzieleniu soku buraczanego i krajanki kiszanie. Uzyskana
powstają tzw. wysłodki mokre (świeże) o w ten sposób pasza
zawartości ok. 12 % s.m. charakteryzuje się
wysoką wartością Wysłodki prasowane są produktem ubocznym w produkcji cukru i rów-
Tego typu produkt funkcjonował jeszcze energetyczną, lep- nocześnie doskonałą paszą dla zwierząt gospodarskich
parę lat temu, a proces jego konserwacji był szą strawnością i
utrudniony ze względu na dużą zawartość jest chętnie zjadana przez inwentarz. Wy- ne są jako pasza. W związku tym zarówno
wody. Straty masy powstające w wyniku słodki prasowane mają bardzo wyraz
nÄ… Producent Cukru jak i Plantatorzy muszÄ…
odpływu wód kiszonkowych zanieczysz- zdolność wiązania wody. Dlatego podczas spełnić szereg obowiązków związanych z
czały pobliskie gleby. Wysłodki te ulegały transportu woda nie wycieka, a podczas za- bezpiecznym i poprawnym wytwarzaniem,
szybkiemu psuciu. Duża masa wysłodków kiszania nie wytwarza się sok kiszonkowy, transportem i zagospodarowaniem tego
skutkowała wysokimi kosztami ich trans- co przyczynia się to do minimalizacji strat produktu. Cena wysłodków w stosunku do
portu. W efekcie końcowym kiszonka ta podczas zakiszania. innych pasz objętościowych jest konkuren-
przedstawiała mierną wartość energetycz- cyjna i atrakcyjna nie tylko pod względem
ną, a zła jej jakość powodowała problemy Wysłodki jako pasza kosztowym, ale i pokarmowym. Wszystko
przy skarmianiu oraz spadek wydajności w to sprawia, że rolnicy wykorzystują tę pa-
produkcji zwierzęcej. Od kilku lat wysłod- Według obecnych przepisów (Rozporzą- szę, otrzymując ją z cukrowni jako wysłod-
ki poddawane są procesom prasowania, a dzenie WE 183/2005) wysłodki traktowa- ki należne za dostarczone buraki lub naby-
4 / 2 0 0 9 B U R A K C U K R O W Y
18 Technika
Tab. 1. Wysłodki prasowane w porównaniu z kiszonką z kukurydzy to w wysłodkach to należy dążyć do niezwłocznego zakisze-
znajdują się nie- nia  w miarę możliwości bez pośredniego
Zawartość Jednostki Wysłodki praso- Kiszonka z kuku-
w 1 kg s.m. wane 24 % s.m. rydzy 27 % s.m.
wielkie ilości tłusz- magazynowania, ponieważ aktywność mi-
Włókno surowe g 208 212 czu oraz znikome krobiologiczna w gorących wysłodkach,
ilości fosforu i sodu przy braku szybkiego rozpoczęcia procesu
Białko ogólne g 111 88
przy stosunkowo kiszenia, może spowodować straty składni-
TÅ‚uszcz surowy g 11 33
wysokiej zawartości ków pokarmowych.
ZwiÄ…zki bezazoto- 599 615
wapnia. Obecne w Przy planowaniu kiszenia wysłodków pra-
we wyciÄ…gowe
wysłodkach biał- sowanych należy uwzględnić wielkość silo-
Energia NEL (netto MJ 7,4 6,3
energia laktacji)
ko charakteryzuje su (pobieranÄ… do skarmiania dziennÄ… daw-
się dość bogatym kę i grubość odcinanej warstwy) i miejsce
Jednostki owsiane j.o. 0,82 0,88 0,83 0,90
składem amino- magazynowania (utwardzenie, czystość,
te drogą zakupu. Ma to istotny wpływ na kwasowym zawierającym lizynę. Niewielka otwór zwrócony w kierunku przeciwnym
obniżenie kosztów produkcji zwierzęcej w zawartość cukru pozostająca w wysłodkach do najczęściej występującego kierunku wia-
gospodarstwie oraz zoptymalizowanie do- gwarantuje właściwy przebieg procesów za- trów).
stępnych zasobów paszowych (Tab. 1). kiszania (Tab. 2). Przy zakiszaniu wysłodków należy pamię-
tać, aby:
Wartość pokarmowa wysłodków Zasady zakiszania wysłodków prasowa-  wysłodki prasowane zakiszać w stanie
nych ciepłym,
Największą grupę składników pokarmo-  zarówno przy transporcie, jak i przy
wych w wysłodkach stanowią węglowoda- Uzyskanie wysokiej jakości kiszonki z wy- kiszeniu, zwracać uwagę na czystość
ny (włókno surowe oraz bezazotowe wycią- słodków prasowanych wymaga dużej sta- środków transportu i wykorzystywanych
gowe: cukry proste, dwucukry, wielocukry, ranności wszystkich uczestników procesu urządzeń i narzędzi (zanieczyszczenia, a
pentozany). Nie bez znaczenia jest też kiszenia. Cukrownie, będące producentem tym samym przedostawanie się do paszy
włókno surowe, które w wysłodkach stano- wysłodków, gwarantują wprawdzie wysoką patogenów, zagrażają trwałości kiszon-
wi 21 %. Składa się ono z prawie całkowicie jakość odbieranego produktu, jednak uzy- ki),
przyswajalnych pektyn oraz celulozy, hemi- skanie prawidłowej kiszonki zależy następ-  unikać pośredniego magazynowania
celulozy i niewielkich ilości ligniny. Ponad- nie również od spedytora lub przedsiębior- wysłodków prasowanych; jeżeli miałoby
stwa usługowego, a przede wszystkim od to być konieczne, należy zwrócić uwagę,
Tab. 2. Skład kiszonki z wysłodków prasowa-
rolnika, który wykonuje zakiszanie. aby powierzchnia magazynowania była
nych
Kiszenie poprzez fermentację kwasu mle- czysta i w miarę możliwości również
Sucha masa % 22
kowego, w warunkach beztlenowych, jest zdezynfekowana,
 w jednym kg suchej
jednym z najważniejszych rodzajów kon-  zadbać o płynne i nieprzerywane napeł-
masy znajdujÄ… siÄ™:
serwowania pasz. Zwykle podczas kiszenia, nianie silosu,
Włókno surowe g 209
np. kukurydzy albo trawy, zachodzi fermen-  zwracać uwagę na dobre ugniecenie i
Białko surowe g 109
tacja zimna w temperaturach poniżej 30 °C, staranne przykrycie kiszonki,
Substancje wyekstraho- g 599
natomiast wysłodki prasowane ulegają ki-  kontrolować regularnie zamknięty silos
wane, nie zawierajÄ…ce N
szeniu podczas  fermentacji gorącej . pod kątem uszkodzeń i w razie potrzeby
!ukier g 31
Optymalny efekt konserwacji uzyskuje się naprawiać folię,
Wapń g 10,9
przy możliwie wysokich temperaturach  zapewnić odpowiedni czas kiszenia, ko-
Fosfor g 0,9
podczas procesu kiszenia. Proces pozyski- nieczny do ochłodzenia kiszonki  mini-
wania soku bura- mum 6 tygodni,
czanego odbywa  zapewnić odpowiednią grubość codzien-
się w temperaturze nie pobieranej warstwy (0,2 m/dzień
ok. 70 °C i wysÅ‚od- zimÄ… i 0,4 m/dzieÅ„ latem).
ki opuszczajÄ… prasy
w stanie gorÄ…cym,
dlatego nawet jesz- Firma Handlowa
Import-Export
cze przy załadunku
Ireneusz Leśny
mają często tem-
ul. Kasztanowa 8, Gułtowy
peraturę powyżej
62-025 Kostrzyn Wlkp.
50 °C. OchÅ‚odzenie,
Oferuje do sprzedaży
zarówno podczas
Wyremontowane DOCZYSZCZARKI BU-
transportu, jak i
RAKÓW CUKROWYCH Holmer, Unsinn
pośredniego ma-
oraz inne maszyny rolnicze m. in. siewniki
gazynowania przez
Kleine Unicorn 3
czas do 24 godzin,
Tel.: [phone]
Zakiszanie wysłodków prasowanych w belach staje się coraz bardziej jest stosunkowo
www.lesny.poznan.pl
dostępną metodą ich konserwacji niewielkie. Mimo
B U R A K C U K R O W Y 4 / 2 0 0 9
 Ochrona roślin 19
Zakiszanie wysłod-
ków w pryzmach
i silosach przejaz-
dowych
Istotnym elemen-
tem prawidłowego
zakiszenia w silosie
przejazdowym pła-
skim jest szybkie
napełnienie i sta-
ranne ugniecenie
(za pomocÄ… pojaz-
dów kołowych albo
walców). Zakisza- Belowanie wysłodków prasowanych, szczególnie w gospodarstwach z
nie jest procesem małym pogłowiem zwierząt gospodarskich, jest bardzo ekonomiczną
odbywajÄ…cym siÄ™ w metodÄ… ich zakiszania
warunkach beztle-
nowych. Przy braku dostatecznego ubicia można ograniczyć straty kiszonki podczas
masy w wysłodkach tworzą się pęknięcia, jej skarmiania oraz zminimalizować psucie
a obecność w tym miejscu powietrza zapo- się zewnętrznej warstwy kiszonki w miej-
czątkowuje procesy gnilne. Wysłodki po- scu pobierania jej z rękawa. Szczególnie
winny być złożone na czystym betonowym ten aspekt jest bardzo ważny. Aby zapew-
podłożu lub suchej glebie. Warto rozłożyć nić właściwe warunki przechowywania ki-
na spodzie warstwę słomy lub plew, aby szonki w rękawie codziennie powinna być
wyeliminować kontakt wysłodków z glebą pobierana warstwa kiszonki o odpowied-
w przypadku, gdy nie ma betonowej płyty. niej grubości. Pobierana warstwa paszy
Wysokość pryzmy w silosie powinna wyno- powinna wynosić w warunkach zimowych
sić maksymalnie 2 m, gdyż wtedy zapew- minimum 0,2 metra, a latem minimum 0,4
nione zostanie odpowiednie i równomierne metra. Dla właściwego dopasowania wiel-
ochłodzenie. Sprawdza się też wykładanie kości rękawa do ilości posiadanych krów
folii silosowej, rozpoczynając od środka mlecznych pomocą służyć może poniższa
silosu na obie ściany boczne. Zapobiega to tabelka, która zawiera m.in. informację o
bocznemu wypływaniu wody. Po napełnie- ilości kiszonki w 1 metrze bieżącym rękawa
niu i ugnieceniu zawija się folię do środka w zależności od jego średnicy. Warto sobie
i następnie przykrywa się drugą warstwą uzmysłowić, iż w zależności od średnicy rę-
folii, aby niezwłocznie odciąć dostęp po- kawa, jeden metr bieżący może zawierać od
wietrza. Założenie na wierzch dodatkowej 1,4 tony (przy średnicy 1,50 m) do 3,8 ton
warstwy foli ograniczy w znacznym stopniu (przy średnicy 2,70 m) kiszonki (Tab. 3).
działanie promieni ultrafioletowych. Ułoże-
nie na pryzmie wyłącznie opon nie jest wy- Zalety zakiszania wysłodków prasowanych
starczające. Opony nie leżą dostatecznie gę- w rękawie:
sto na zakiszanym materiale, wskutek czego  minimalizacja strat energii i suchej
zachodzi możliwość przenikania powietrza masy, dzięki natychmiastowemu odcię-
w głąb pryzmy. Do obciążenia dobrze na- ciu dostępu powietrza i równomiernemu
dają się duże ilości piasku lub ziemi, które ugnieceniu,
spowodują przykrycie większej powierzch-  zmniejszenie ryzyka wtórnej fermentacji,
ni pryzmy. dzięki utrzymywaniu małej powierzchni
przekroju,
Zakiszanie wysłodków w rękawach folio-  możliwość wyboru lokalizacji rękawa.
wych Organizacja zakiszania wysłodków w ręka-
wy wymaga odpowiedniego sprzętu. Od-
Proces ten polega na wtłoczeniu i ubiciu bywa się ono przy użyciu specjalnej prasy
wysłodków w specjalnym rękawie foliowym ubijającej wysłodki w rękaw oraz samocho-
za pomocą prasy. Obecnie na rynku funk- dów ciężarowych dowożących wysłodki. Są
cjonują różne średnice rękawów, co pozwa- to wyłącznie pojazdy z wywrotem do tyłu,
la na optymalne dopasowanie dziennego które dostarczają buraki do fabryki a w dro-
poboru kiszonki do wielkości spożywanej dze powrotnej odbierają wysłodki i trans-
przez stado zwierząt paszy. Dzięki temu portują je do rękawa. Transport pojazdów
4 / 2 0 0 9 B U R A K C U K R O W Y
20 Technika
jest nimi manewro- nie. Jeżeli nie ma pewności co do rzeczywi-
wać. W przeciwień- stego ochłodzenia, należy zmierzyć tempe-
stwie do zakiszania raturÄ™ za pomocÄ… termometru wbijanego w
w rękawach i w pryzmę. Aby zachować odpowiednią jakość
silosach płaskich, wysłodków podczas skarmiania należy pa-
gęstość kiszonki miętać, aby grubość pobieranej codziennie
jest większa (w za- warstwy paszy była odpowiednia (zimą
leżności od zawar- większa niż 0,2 m/dzień, latem większa niż
tości suchej masy 0,4 m/dzień). Należy się starać, aby po-
do około 1 t/m3), co wierzchnia przekroju pryzmy była gładka
korzystnie wpływa i pionowa a wszelkie resztki znajdujące się
na zdolność maga- w pobliżu pryzmy natychmiast usuwać, by
zynowania. Poza nie dopuścić do rozwoju procesów psucia
tym, wysłodki pra- się wysłodków. Rękaw należy w miarę moż-
sowane ochładzają liwości otwierać od strony przeciwnej do
Zakiszanie wysłodków prasowanych w rękawach foliowych w gospodar- się w belach o wiele kierunku najczęściej wiejących wiatrów.
stwach z dużym pogłowiem zwierząt szybciej. Podczas
gdy wysłodki pra- Dodatkowe efekty współpracy Plantato-
musi być tak zorganizowany, aby napełnie- sowane zakiszone w silosie płaskim albo w rów z cukrownią
nie rękawa odbywało się w jak najkrótszym rękawie mogą zostać skarmiane najwcze-
czasie. Długie przestoje, dostęp powietrza śniej po upływie 6 tygodni, otwarcie bel jest Oprócz dobrej paszy w postaci wysłod-
doprowadzają do niepożądanych procesów możliwe już po upływie 2 3 tygodni. ków prasowanych Plantatorzy mają możli-
biologicznych, które negatywnie wpływają wość wykorzystania dodatkowych efektów
na konserwację wysłodków i jakość póz
- Podstawowe zasady zabezpieczenia jako- współpracy z cukrowniami w zakresie ich
niejszej kiszonki. Lokalizacja rękawa musi ści podczas kiszenia wysłodków i skar- zagospodarowania. Najważniejszym efek-
być rozsądnie przemyślana, gdyż po napeł- miania kiszonki tem współpracy w tej dziedzinie jest bardzo
nieniu nie ma jakichkolwiek możliwości korzystny transport wysłodków, który dla
przemieszczenia bÄ…dz
przesunięcia rękawa. Każdy silos wymaga ciągłego nadzorowania. większości wysłodków należnych wykony-
Ważny jest też, wybór lokalizacji była tak, W tym celu konieczne jest regularne spraw- wany jest przez spedytorów mających pod-
aby nie nastąpiło mechaniczne uszkodze- dzanie folii okrywowej albo rękawa folio- pisane umowy z cukrowniami w ramach
nie rękawa (odpowiednio przygotowane wego pod kątem uszkodzeń i ewentualne całościowej logistyki surowca i produktów
podłoże, stosowne oddzielenie od tras ko- naprawianie. Celowe jest przykrycie silosu ubocznych zorganizowanej przez Produ-
munikacji w gospodarstwie) oraz możliwe lub rękawów siatkami zabezpieczającymi centa Cukru. Poprzez cukrownie Planta-
było bezproblemowe pobieranie kiszonki w przed ptakami. W przypadku wysłodków torzy mogą również zamówić wykonanie
każdych warunkach pogodowych. prasowanych otwarcie powinno nastąpić (i bardzo często również rozliczyć koszty)
najwcześniej po upływie sześciu tygodni, a usługi zakiszania wysłodków prasowanych
Belowanie wysłodków najlepiej po dwóch miesiącach. W ten spo- w rękawy oraz w coraz większej liczbie cu-
sób zapewnia się dostateczne ochłodzenie krowni również belowanie wysłodków. W
Ta najnowsza metoda konserwacji wysłod- kiszonki, mniej więcej do poziomu tem- większości przypadków usługi te wyko-
ków prasowanych znajduje coraz więk- peratury otoczenia.
sze zainteresowanie wśród Plantatorów i Przy wcześniejszym
innych ich odbiorców. Przeznaczona jest otwarciu silosu
przede wszystkim dla stad o stosunkowo kiszonka ma wyż-
niskim zapotrzebowaniu dziennym na pa- szÄ… temperaturÄ™,
szę. Proces produkcji balotów odbywa się zwłaszcza w rdze-
na terenie cukrowni, zwykle w pobliżu tacy niu pryzmy. Wsku-
wysłodkowej. Specjalna maszyna ubija, for- tek tego drożdże
muje i owija wysłodki specjalnymi siatkami i pleśnie znajdują
oraz folią w baloty, które kształtem przypo- optymalne warunki
minające baloty słomy. Przeciętna waga ta- do rozwoju i po-
kiego balotu wynosi 1,2 tony. Do załadunku wodują psucie się
balotów z wysłodkami wykorzystuje się spe- kiszonki, w wyniku
cjalnie do tego celu przystosowane chwyta- fermentacji tleno-
ki i podnośniki. Przeważnie jest to ciągnik wej. Stosunkowo
lub ładowarka czołowa z chwytakiem do wysokie temperatu-
bel. Baloty są dostarczane bezpośrednio ry zewnętrzne pod-
do poszczególnych plantatorów specjali- czas przebiegu pro- Jednoczesne zakiszenie obok siebie dwóch małych rękawów umożliwia
stycznym transportem dedykowanym. Bele cesu kiszenia mogą dostosowanie tempa skarmiania wysłodków do potrzeb małych i śred-
można łatwo magazynować i nie trudno opóz
niać ochładza- nich gospodarstw
B U R A K C U K R O W Y 4 / 2 0 0 9
 Technika 21
Tab. 3. Dopasowanie najczęściej występujących w Polsce wielkości rękawa do wielkości produkcji
Podsumowanie
zwierzęcej w gospodarstwie
Średnica Długość w m Pojemność Masa kiszonki w Liczba krów mlecznych*)
Właściwe zagospodarowanie wysłodków
rękawa w t 1 mb rękawa w t
leży w interesie zarówno Producenta Cu-
zimÄ… latem
kru jak i Plantatora. Przemysł cukrowniczy
1,50 m 45 65 1,4 35 70
poczynił w tym celu duże kroki, czego efek-
1,95 m 45 85 50 100
tem są wysłodki prasowane o zawartości
1,9
60 115
suchej masy 20 25 %. Ten produkt, który
2,70 m 60 230 100 200
w przemyśle cukrowniczym jest produktem
3,8
ubocznym podczas produkcji cukru, stano-
75 280
wi doskonały materiał do produkcji warto-
*) minimalna liczba krów mlecznych, zapewniająca codziennie pobieranie warstwy kiszonki o gru-
bości 0,2 m (zimą) i 0,4 m (latem).
ściowej kiszonki.
Duży postęp w technologii konserwacji wy-
nywane są przez usługodawców mających nionych powyżej usług, Plantator może li- słodków spowodował, że straty podczas za-
podpisane umowy z cukrowniami, które czyć, iż w ramach współpracy z cukrownia- kiszania zostały ograniczone do minimum,
uwzględniają specyficzne potrzeby (np. mi otrzyma fachowe doradztwo w zakresie a w przypadku balotów wyeliminowane
nieprzerwane dostawy wysłodków praso- wykorzystania wysłodków prasowanych całkowicie.
wanych w przypadku zakiszania ich w ręka- do celów paszowych w swoim gospodar- Różnorodność technologii konserwacji
wy) w swoich planach logistyki produktów stwie oraz sposobach i możliwościach ich tej paszy pozwala dostosować ją do różnej
kampanijnych. Również istnieje możliwość zakiszania. Doradztwem Plantatorom służą wielkości gospodarstw. Rolników, którzy
zamówienia i zorganizowania poprzez pracownicy działów surowcowych, dostęp- do tej pory stosują wysłodki w żywieniu
Producenta Cukru specjalistycznych usług ne są broszury zajmujące się tym tematem, zwierząt, nie trzeba przekonywać, jaką
transportowych w przypadku dedykowane- również coraz częściej na stronach interne- wartość przedstawia kiszonka z wysłodków
go transportu belowanych wysłodków pra- towych Producentów Cukru zamieszczane prasowanych. Stosunkowo niski koszt tej
sowanych, łącznie z ich załadunkim i rozła- są informacje dotyczące właściwego i efek- paszy istotnie wpływa na obniżenie kosz-
dunkiem specjalistycznym sprzętem. tywnego wykorzystania wysłodków praso- tów produkcji, zwiększając w ten sposób
Oprócz możliwości skorzystania z wymie- wanych w celach paszowych. dochodowość w produkcji zwierzęcej.
4 / 2 0 0 9 B U R A K C U K R O W Y