KRZYSZTOF PIETRACHA
MARIA PIETRACHA
J
ZYK POLSKI
Program nauczania
w gimnazjum specjalnym
dla uczniów z upośledzeniem umysłowym
w stopniu lekkim
Program dopuszczony do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodowej i wpi-
sany do wykazu programów nauczania na poziomie III etapu kształcenia.
Numer w wykazie DKW  4014  18/00
WPROWADZENIE
Program nauczania języka polskiego jest przeznaczony do realizacji w gimnazjum
specjalnym. Uwzględniono w nim specyfikę rozwoju uczniów z upośledzeniem umysłowym
w stopniu lekkim. W programie na plan główny wysuwa się rehabilitacja, czyli kompensowa-
nie, korygowanie, usprawnianie i dynamizowanie uczniów w taki sposób, aby mogli oni zdo-
bywać wiadomości i umiejętności potrzebne do możliwie pełnej integracji społecznej. Gim-
nazjum, wykorzystując indywidualne możliwości uczniów, musi przygotować ich do wyboru
zawodu i do aktywnego uczestnictwa w życiu społeczno-kulturalnym. Język polski jest pod-
stawowym środkiem komunikowania się i zdobywania wiedzy o otaczającym świecie. Dlate-
go podstawowym celem nauczania tego przedmiotu w gimnazjum specjalnym jest takie opa-
nowanie przez uczniów języka ojczystego, aby zdobyli podstawowe umiejętności i sprawności,
które pomogą im w przygotowaniu się do samodzielnego życia w społeczeństwie.
Program języka polskiego jest skorelowany z nauczaniem historii, geografii i wiedzy
o społeczeństwie. Wplecione są też elementy ścieżek edukacyjnych:
" edukacja ekologiczna,
" edukacja prozdrowotna,
 1 
" edukacja czytelnicza i medialna,
" edukacja regionalna,
" edukacja europejska,
" edukacja filozoficzna.
Elementem scalającym program nauczania języka polskiego na III etapie edukacyj-
nym jest tematyka związana ze środowiskiem ucznia, jego najbliższym otoczeniem i uczest-
nictwem w aktualnym życiu społecznym i kulturalnym. Tematyka ta jest rozszerzoną konty-
nuacją programu II etapu edukacyjnego. Program w sposób ogólny zarysowuje proponowaną
tematykę, nie nakazuje omawiania określonych tekstów, co powinno sprzyjać twórczemu
podejściu nauczyciela do jego realizacji. Kształcenie językowe i ortograficzne powinno od-
bywać się w integracji ze wszystkimi działami, szczególny nacisk powinien być położony na
praktyczne posługiwanie się językiem ojczystym.
Treści programowe zostały ujęte w 6 działów:
1. Åšrodowisko ucznia.
2. Piękno kraju ojczystego  kl. I.
Piękno krajów Europy  kl. II.
Piękno krajów świata  kl. III.
3. Obrazy z przeszłości Polski.
4. Aktualne wydarzenia  społeczeństwo, w którym żyję.
5. Lektury.
6. Kształcenie językowe.
Program ten ma otwartÄ… koncepcjÄ™. Nauczyciel znajÄ…c sytuacjÄ™ dydaktycznÄ… swojej klasy
sam może zadecydować o podziale godzin dydaktycznych na realizację poszczególnych
działów, wyborze omawianej tematyki, a także o wyborze odpowiednich lektur. Nauczyciel
sam więc będzie decydował o przebiegu procesu nauczania.
CELE EDUKACYJNE
Język ojczysty jest podstawowym środkiem komunikowania się ludzi oraz zdobywania
wiedzy o otaczającym świecie. Praktyczna znajomość języka polskiego warunkuje powodze-
nie w skutecznym przygotowaniu uczniów do samodzielnego życia.
Osiągnąć to można poprzez:
 2 
" wyposażenie uczniów w podstawowe wiadomości o zasadach funkcjonowania języka jako
środka porozumiewania się;
" wyposażenie uczniów przez kontakt z literaturą w podstawową wiedzę o człowieku, jego
reakcjach i przeżyciach;
" poznanie piękna otoczenia i środowiska dzięki utworom literackim;
" poznanie wybranych utworów literackich i innych dzieł sztuki narodowej;
" wyposażenie uczniów w wiedzę zgodną z ich zainteresowaniami i możliwościami potrzeb-
nymi do dalszego rozwoju i wyboru przyszłego zawodu;
" kształtowanie umiejętności poprawnego, jasnego i ścisłego wypowiadania się w mowie
i piśmie  rozwijanie sprawności komunikowania się z otoczeniem;
" kształcenie umiejętności wyrażania własnych doznań i przeżyć związanych z wydarzenia-
mi bieżącymi;
" odróżnianie fikcji literackiej od rzeczywistości;
" rozwijanie sprawności w czytaniu;
" wzbogacanie biernego i czynnego słownika ucznia;
" kształcenie umiejętności korzystania z książek, słowników, encyklopedii, prasy i rozpo-
znawanie ich zawartości na podstawie tytułów, spisów treści i pobieżnego przeglądu;
" kształcenie umiejętności uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym za pośrednic-
twem czasopism, filmu, radia i telewizji;
" praktyczne wykorzystanie zdobytych wiadomości przy redagowaniu pism użytkowych (np.
podanie, życiorys, list, druki pocztowe);
" odczytywanie symboli i znaków informacyjnych powszechnego użytku, rozumienie oraz
posługiwanie się nimi;
" rozbudzanie poczucia własnej wartości i przydatności dla środowiska;
" kształtowanie szacunku dla środowiska i otwartość na jego problemy;
" wzbogacanie osobowości ucznia, jego charakteru i kształtowanie jego wrażliwości;
" rozwijanie zdolności nawiązywania kontaktu z innymi ludz
mi;
" kształcenie umiejętności współżycia i współdziałania w zespole;
" wprowadzanie w tradycjÄ™ kultury narodowej i europejskiej.
TREÅšCI NAUCZANIA
 3 
Klasa I
1. Åšrodowisko ucznia
" Jestem uczniem gimnazjum. Organizacja nauki w nowej szkole. Nauczyciele. Koledzy.
Kodeks ucznia  zakres praw i obowiązków. Planowanie i organizacja swej nauki oraz
wypoczynku i czasu wolnego. Odpowiedzialność za własny rozwój. Sposoby korzystania
z telewizji, radia, komputera w zdobywaniu wiedzy i samokształceniu. Higiena korzystania
w tych urządzeń. Prezencja osobista i wygląd. Zasady komunikowania się w grupie rówie-
śniczej (słuchanie i dialog) oraz współpraca z innymi. Różnice i podobieństwa między
ludz
mi. Problemy i potrzeby kolegów niepełnosprawnych, osób starszych i chorych. Zna-
czenie zachowań asertywnych dla siebie i innych. Poszanowanie wytworów pracy ludzkiej
i cudzej własności. Kultura zachowania się w domu rodzinnym, w szkole i innych miej-
scach publicznych. Tworzenie systemu wartości. Wolność osobista. Omawianie kontrastu:
dobra i zła, prawdy i kłamstwa, sprawiedliwości i niesprawiedliwości, pracowitości i leni-
stwa, piękna i brzydoty itp.
2. Piękno kraju ojczystego
" Charakterystyczne obrazy przyrody, życia ludzi i ich zajęć. Przybliżanie tradycji polskiego
obyczaju, kultury materialnej i duchowej. Zwyczaje, legendy w różnych okolicach Polski.
ZwiÄ…zek z przyrodÄ… i ludz
mi. Piękno ojczystego krajobrazu.
" Mój region. Charakterystyczne cechy geograficzne, przyrodnicze, kulturowe najbliższego
regionu. Nazwa regionu, nazwy miejscowe. Język regionalny a język literacki. Literatura
regionalna. Najładniejsze miejsca w okolicy. Ludzie zasłużeni dla regionu. Moja mała oj-
czyzna  wczoraj, dziÅ›, jutro.
3. Obrazy z przeszłości Polski
" Obrazy ilustrujące przejawy życia i kultury od powstania państwa polskiego do czasów
Polski szlacheckiej. Zabytki kultury materialnej i duchowej. Ważniejsze zabytki i pamiątki
historyczne poszczególnych krain Polski. Gniezno, Kraków, Warszawa  zabytki i postacie
historyczne zwiÄ…zane z tymi miastami. Legendy i podania.
" Elementy historii regionu w powiązaniu z historią własnej ojczyzny. Wybrane zabytki
i miejsca historyczne w najbliższym regionie. Rola regionu i jego związki z innymi regio-
nami Polski.
 4 
" Sylwetki słynnych postaci historycznych: św. Kinga, królowa Jadwiga, Mikołaj Kopernik,
Jan Kochanowski, Wit Stwosz, Jan Gutenberg.
4. Aktualne wydarzenia  społeczeństwo, w którym żyję
" Czynne uczestnictwo w życiu społecznym i kulturalnym. Korzystanie z dóbr kultury.
Udział w uroczystościach mających charakter lokalny, ogólnopaństwowy i międzynaro-
dowy. Przeobrażenia polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturalne w najbliższym oto-
czeniu, w kraju i na świecie.
" Zagadnienia współczesnego życia. Rola środków masowego przekazu w zdobywaniu in-
formacji o aktualnych wydarzeniach  prasa, radio, telewizja. Krytyczna analiza wartości
oferty mediów. Dokumentowanie wydarzeń społecznych  film dokumentalny, reportaż.
5. Lektury
Propozycje lektur  do wyboru przez nauczyciela w zależności od poziomu intelektual-
nego uczniów, ich zainteresowań i potrzeb wychowawczych.
Wybór baśni polskich
Legendy związane z powstaniem państwa polskiego i miastami polskimi
Wybór mitów greckich
Wybór baśni  H. Ch. Andersena, Grimm, Ch. Perraulta
Biblia  wersja dla dzieci
J. Kochanowski Fraszki
J. Kochanowski Tren VIII
E. de Amicis Serce (fragmenty)
J. Korczakowska Spotkanie nad morzem
Proza regionalna
Wybór wierszy  J. Tuwima, J. Brzechwy, J. Kulmowej, W. Chotomskiej
Wybrany komiks
Teksty piosenek dziecięcych i młodzieżowych
Wybrane teksty z czasopism dziecięcych i młodzieżowych
Baśń muzyczna, filmowa, teatralna
SÅ‚uchowisko radiowe
Klasa II
 5 
Åšrodowisko ucznia
1.
" Obrazy z życia młodzieży w domu i w szkole. Zagadnienia społeczne i moralne związane
z życiem rodziny i szkoły. Praca wartością człowieka. Praca zawodowa rodziców. God-
ność osobista człowieka. Tworzenie systemu wartości przejawiającego się w działaniach
człowieka  pomoc drugiemu człowiekowi, wytrwałość w pracy, zaradność itp. Więz
z ro-
dziną, środowiskiem przyrodniczym i społecznym. Tradycje kultury własnego środowiska,
odczucia piękna ojczystego krajobrazu. Piękno otaczającej przyrody. Otwartość na pro-
blemy środowiska lokalnego i globalnego.
" Zdrowie jako wartość dla człowieka. Odpowiedzialność za zdrowie własne i innych (uza-
leżnienia). Umiem zdrowo żyć. Wpływ cywilizacji na zdrowie człowieka oraz sposoby
ochrony zdrowia przed jej negatywnymi skutkami.
" Znaczenie filmu i teatru w życiu człowieka, oddziaływanie na emocje i intelekt. Utwór
literacki i jego adaptacja. Poznawcze i wychowawcze wartości literatury, teatru, filmu. Hi-
storia kina. Twórca i odbiorca dzieła literackiego. Różne typy tworzywa w sztuce (obraz
w filmie, słowo i scenografia w teatrze, muzyka, efekty akustyczne, głos ludzki).
2. Piękno krajów Europy
" Charakterystyczne obrazy przyrody, życia ludzi i ich zajęcia w różnych krajach Europy.
Kultura i historia innych narodów, zwyczaje, zabytki, wytwory sztuki, baśnie, legendy,
pieśni. Przyjaz
ń między narodami. Dostrzeganie wartości kultur innych narodów. Współ-
praca Polski z krajami Europy. Problemy integracji z UniÄ… EuropejskÄ….
3. Obrazy z przeszłości Polski
" Kulturalne, społeczne, obyczajowe i polityczne życie narodu polskiego do początku
XX wieku. Polacy w walce o niepodległość Polski. Troska Polaków o kulturę, wiarę, oby-
czaje i tradycje. Oświata na ziemiach polskich w okresie zaborów. Rola kultury w walce
o zachowanie polskości i tożsamości narodowej. Związek literatury z życiem narodu.
Rozwój kultury i literatury na emigracji.
" Sylwetki słynnych Polaków: Tadeusz Kościuszko, Józef Wybicki, Fryderyk Chopin, Adam
Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, Jan Matejko, Maria
Skłodowska-Curie.
4. Aktualne wydarzenia  społeczeństwo, w którym żyję
 6 
" Tematyka jak w klasie I z odpowiednim poszerzeniem treści i zakresu zagadnień oraz
możliwościami uczniów. Uczestnictwo w życiu kulturalnym środowiska. Uroczystości
o charakterze lokalnym, ogólnopaństwowym i międzynarodowym.
" Prasa, teatr, telewizja, radio, film i ich rola we współczesnym życiu społecznym.
" Właściwa selekcja informacji przekazywana przez środki masowego przekazu.
" Rola reklamy telewizyjnej, prasowej. Właściwości reklamy i jej wiarygodność.
5. Lektury
Propozycje lektur  do wyboru przez nauczyciela w zależności od poziomu intelektual-
nego uczniów, ich zainteresowań i potrzeb wychowawczych.
Wybór mitów greckich
Wybór baśni polskich
Wybór baśni i legend narodów Europy
I. Krasicki Bajki
A. Mickiewicz Bajki, ballady  wybór
J. Słowacki Z pamiętnika Zofii Bobrówny
B. Prus Anielka (fragmenty)
H. Sienkiewicz Latarnik
H. Sienkiewicz W pustyni i w puszczy (fragmenty)
E. Orzeszkowa Nad Niemnem  fragment o Janie i Cecylii
W. Reymont Chłopi (fragmenty)
M. Krüger Godzina pÄ…sowej róży
Wybór wierszy dla dzieci i młodzieży  autorzy jak w I klasie i inni
Seria: Świat wczoraj i dziś, Oni zmienili świat, Tak żyli ludzie
Wybrany komiks
Teksty wybranych piosenek młodzieżowych
Wybrane fragmenty powieści (Musierowicz, Nowacka, Snopkiewicz, Siesicka)
Wybrane teksty z czasopism młodzieżowych
Proza regionalna
Adaptacja filmowa
Klasa III
 7 
1. Åšrodowisko ucznia
" Obrazy z życia ucznia w domu i w szkole. Moje miejsce w rodzinie, szkole i społeczeń-
stwie. Obserwacja spraw obyczajowych, moralnych i społecznych w świecie uczniów.
Stosunek do różnych wartości związanych z rodziną, religią, pracą, środowiskiem rówie-
śniczym, ze światem dorosłych. Rozważanie zalet i wad charakteru człowieka i jego za-
chowań społecznych. Zagadnienia psychologiczne i światopoglądowe młodzieży. Ochrona
własnych praw i systemu wartości. Wartości w życiu społecznym  pieniądze, władza,
miłość, równość, wolność, sprawiedliwość. Stosunek człowieka do świata i własnej egzy-
stencji, do innych ludzi i do społeczeństwa. Radzenie sobie ze zmianami, stresem i sytu-
acjami trudnymi. Patologie społeczne  przestępczość, narkotyki, alkoholizm, bezdomność.
" Pogłębianie uczuciowych więzi z przyrodą. Problemy ochrony środowiska. Negatywny
wpływ cywilizacji na życie na Ziemi. Poczucie własnej wartości i przydatności dla środowiska.
" Znaczenie pracy w życiu indywidualnym i zbiorowym. Praca  jej organizacja i efekty.
Zawody, miejsca pracy. Rynek pracy. Ocena i samoocena wykonania zadań.
2. Piękno krajów świata
" Charakterystyczne obrazy przyrody, życia ludzi, ich zajęć, pracy, wybranych krajobrazów
świata. Baśnie i legendy. Tradycje obrzędowości, kultury materialnej i duchowej różnych
narodów świata. Współczesne obrazy z życia dzieci i młodzieży w innych krajach. Kon-
takty Polski z innymi krajami świata. Polacy w świecie i ich dokonania.
3. Obrazy z przeszłości Polski
" Kształtowanie się życia w Polsce międzywojennej. Życie w Polsce w latach okupacji.
Przemiany zachodzące w Polsce po II wojnie światowej w dziedzinie życia społecznego
i kulturalnego. Postawy bohaterów jako wzory postępowania. Powstanie III Rzeczypo-
spolitej Polskiej. Osoby i wydarzenia o zasadniczym znaczeniu dla losów narodu i pań-
stwa polskiego. Rola literatury w kształtowaniu postaw ludzi i ich wzorców moralnych.
" Sylwetki słynnych postaci: Józef Piłsudski, Janusz Korczak, Jan Paweł II, Lech Wałęsa,
Czesław Miłosz, Wisława Szymborska.
4. Aktualne wydarzenia  społeczeństwo, w którym żyję
" Aktualne tematy społeczne, polityczne i kulturalne. Samorząd uczniowski  klasowy
i szkolny. Jednostka  społeczeństwo, naród  państwo. Władza państwa  ustawodawcza,
wykonawcza i sÄ…downicza. Kampania wyborcza, agitacja, program wyborczy. Odpowie-
dzialność za powierzone funkcje.
 8 
" Zagadnienia współczesnego świata. Rola środków masowego przekazu jako z
ródła infor-
macji. Śledzenie wydarzeń, uczestnictwo w wydarzeniach środowiskowych (szkoła, re-
gion). Ocena wydarzeń w kraju i na świecie. Media jako środki poznawcze współczesno-
ści. Komunikaty informacyjne i perswazyjne (reklamowe i propagandowe). Język
poszczególnych mediów  formy i środki obrazowe. Pojęcia komunikacji medialnej: znak,
symbol, kod, język.
5. Lektury
Propozycje lektur  do wyboru przez nauczyciela w zależności od poziomu intelektual-
nego uczniów, ich zainteresowań i potrzeb wychowawczych.
Wybór baśni i legend z różnych stron świata
Książki z serii Wielki rajd dookoła świata
J. Korczak Król Maciuś I
Al. Kamiński Kamienie na szaniec (fragmenty)
M. Wańkowicz Szkice spod Monte Cassino (fragmenty)
Cz. Miłosz Wybór wierszy
W. Szymborska Wybór wierszy
S. Lem Bajki robotów
M. Twain Przygody Tomka Sawyera (fragmenty)
F.H. Burnett Tajemniczy ogród
A. Saint-Exupery Mały Książę (fragmenty)
E. Hemingway  wybrane opowiadanie
Wybór wierszy  T. Różewicza, ks. J. Twardowskiego
Powieść młodzieżowa
Wybrany komiks
Utwory poezji śpiewanej (np. E. Demarczyk, B. Okudżawa)
Wybrane teksty z czasopism młodzieżowych
Proza regionalna
Film fabularny (np. science-fiction, przygodowy)
Przedstawienie teatralne
KSZTAA
CENIE J
ZYKOWE
MÓWIENIE I SA
UCHANIE
 9 
Klasa I
" Rozmowa swobodna i kierowana, samodzielne wypowiadanie się uczniów i porządkowa-
nie wypowiedzi, uzupełnianie.
" Bogacenie czynnego słownictwa ucznia w związku z tematyką i potrzebami językowymi ucznia.
" Nazywanie rzeczy, czynności, cech, przedmiotów i osób.
" SÅ‚uchanie ze zrozumieniem.
" Nazywanie niektórych stanów psychicznych.
" Wyrażanie stosunków czasowych i przestrzennych.
" Grupowanie wyrazów wokół określonego tematu.
" Gromadzenie wyrazów pokrewnych.
" Budowanie tekstów kilkuzdaniowych.
" Wspólne układanie planów niektórych utworów, opowiadań, opracowywanie sprawozdań,
opisywanie przedmiotów i postaci.
" Wygłaszanie wierszy  uwzględnianie przestankowania i akcentów logicznych. Praca nad
techniką uczenia się tekstów na pamięć. Praca nad przygotowaniem inscenizacji wybra-
nych utworów.
" Ćwiczenia w dykcji i modulacji głosu.
" Używanie form grzecznościowych. Przeprowadzanie rozmowy telefonicznej.
" Wyrazy obcego pochodzenia.
Klasa II
" Rozwijanie sprawności komunikowania się z otoczeniem  jak w klasie I.
" Rozmowa swobodna i kierowana, samodzielne dłuższe wypowiadanie się uczniów.
" Dalsze bogacenie czynnego słownictwa uczniów w zależności od wprowadzanej tematyki.
" Koncentracja na dłuższej wypowiedzi rozmówcy. Zasady kulturalnej rozmowy.
" Doskonalenie opowiadania ustnego.
" Kształcenie umiejętności formułowania własnych sądów.
" Poszukiwanie wyrażeń najtrafniejszych dla wyrażania treści.
" Gromadzenie wyrazów związanych z opisem przedmiotów i wyglądu człowieka. Elementy
charakterystyki.
 10 
" Gromadzenie wyrazów nazywających zalety i wady.
" Gromadzenie i stosowanie wyrazów i wyrażeń określających stosunki czasowe (np. naj-
pierw, następnie, potem).
" Wprowadzenie określeń intensywności odczuwania (np. interesująca zabawa, ciekawa
wycieczka).
" Wyrazy bliskoznaczne.
" Nadawanie wypowiedzi charakteru emocjonalnego.
" Doskonalenie umiejętności układania sprawozdań z wycieczki, akademii itp.
" Recytacja wierszy  zbiorowa i indywidualna.
Klasa III
" Dalsze rozwijanie sprawności komunikowania się z otoczeniem  jak w klasie I i II.
" Ćwiczenia w kształceniu umiejętności ukierunkowanego, dłuższego wypowiadania się.
" Dalsze doskonalenie umiejętności koncentracji na coraz dłuższej wypowiedzi. Funkcje
elementów pozajęzykowych (intonacja, modulacja, mimika, gestykulacja).
" Dalsze doskonalenie wcześniej poznanych form wypowiedzi: opowiadania, sprawozdania, opi-
su.
" Włączanie do opowiadania elementów dialogu.
" Kontynuacja ćwiczeń w wygłaszaniu wierszy.
" Wyrażenia i zwroty.
" Gromadzenie słownictwa związanego z różnymi zawodami.
CZYTANIE I OPRACOWYWANIE TEKSTÓW
Klasa I
" Doskonalenie umiejętności czytania.
" Czytanie głośne  poprawne, wyraz
ne, płynne z uwzględnieniem znaków przestankowych,
akcentów logicznych.
" Czytanie ciche ze zrozumieniem.
 11 
" Czytanie z podziałem na role.
" Kształcenie poprawnej dykcji, wyrazistości mowy, modulacji głosu.
" Rozwijanie czytelnictwa. Ćwiczenia w korzystaniu z katalogu bibliotecznego.
" Samodzielne czytanie wybranych książek.
" Wspólne i samodzielne czytanie wybranych artykułów z prasy, czasopism. Wyszukiwanie
wybranych działów w prasie.
" Umiejętność korzystania z encyklopedii  wyszukiwanie informacji.
" Umiejętność korzystania z książki telefonicznej.
" Korzystanie ze słownika ortograficznego, wyrazów obcych.
" Wspólne opracowywanie lektur. Czas i miejsce akcji, bohaterowie, główne zdarzenia.
" Omawianie problematyki przeczytanego utworu. Opis postaci  opis zewnętrzny, cechy
charakteru. Przeżycia uczniów związane z omawianym tekstem.
" Odczytywanie komiksów  powiązanie obrazka z  dymkiem , opowiedzenie treści.
Klasa II
" Doskonalenie czytania głośnego i cichego ze zrozumieniem  jak w klasie I.
" Czytanie głośne ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń intonacyjnych.
" Ćwiczenia w czytaniu z podziałem na role.
" Rozróżnianie utworów wierszowanych i pisanych prozą.
" Rozwijanie czytelnictwa. Praca z książką.
" Dalsze kształcenie umiejętności korzystania ze Słownika ortograficznego, Słownika wyra-
zów obcych.
" Zapoznanie z innymi rodzajami słowników  Słownik geograficzny, Słownik historii,
Słownik wyrazów bliskoznacznych. Obserwacja budowy haseł, używanych skrótów.
" Encyklopedia jako podstawowe wydawnictwo informacyjne  doskonalenie umiejętności
wyszukiwania różnych haseł.
" Praca z czasopismem. Układ materiału w czasopiśmie (stałe działy, rubryki, kąciki itp.).
" Wspólne opracowywanie treści lektur  jak w klasie I.
Klasa III
 12 
" Doskonalenie umiejętności czytania ze zrozumieniem dłuższych tekstów.
" Rozwijanie czytelnictwa  korzystanie z encyklopedii, słowników.
" Czytanie wybranych artykułów z prasy codziennej. Wyszukiwanie artykułów na określony te-
mat.
" Praktyczne ćwiczenia w odczytywaniu instrukcji obsługi urządzeń, ulotek o sposobie daw-
kowania np. leków, korzystanie z rozkładów jazdy pociągów, autobusów, różnego rodzaju
przepisów, np. kulinarnych, prania itp. Odczytywanie i objaśnianie znaków towarowych na
metkach, opakowaniach itp.
" Wspólne opracowywanie lektur jak w klasach poprzednich.
PISANIE
Klasa I
" Wspólne i samodzielne pisanie opowiadań.
" Wspólne opisywanie przedmiotów i postaci.
" Wspólne i samodzielne układanie planów opowiadań.
" Wspólne pisanie sprawozdań z wycieczki, akademii itp.
" Pisanie z pamięci i ze słuchu zdań pojedynczych i łatwiejszych zdań złożonych.
" Pisma użytkowe - list, życzenia imieninowe, urodzinowe, świąteczne.
" Adresowanie.
" Pisanie skrótów i skrótowców.
Klasa II
" Samodzielne pisanie opowiadań, opisów, sprawozdań.
" Wspólne pisanie streszczeń.
" Wspólne sporządzanie notatek z lekcji.
" Pisanie z pamięci i ze słuchu trudniejszych zdań złożonych.
" Redagowanie dłuższej wypowiedzi pisemnej ze zwróceniem uwagi na jej spójność.
" Ćwiczenia kompozycyjne  plan odtwórczy.
" Różne formy korespondencji.
 13 
" Pisma użytkowe  zaproszenie, ogłoszenie. Próba pisania życiorysu, podania.
" Ćwiczenia w pisaniu skrótów i skrótowców.
" Mój terminarz  notatki.
Klasa III
" Doskonalenie tekstów opowiadań, sprawozdań, opisów.
" Pisanie charakterystyk bohaterów literackich i postaci rzeczywistych.
" Samodzielne układanie planów odtwórczych.
" Ćwiczenia kompozycyjne  plan twórczy.
" Stosowanie akapitów.
" Pisma użytkowe  życiorys, podanie, ogłoszenie, zawiadomienie, zaproszenie, telegram,
wypełnianie druków pocztowych itp.
" Skróty i skrótowce.
" Samodzielne pisanie notatek z lekcji.
" Kontynuacja ćwiczeń w pisaniu ze słuchu i z pamięci.
" Pisownia wyrazów związanych z terminologią różnych zawodów.
NAUKA O J
ZYKU
Klasa I
Budowa zdania
" Rodzaje zdań ze względu na cel wypowiedzi: zdanie oznajmujące, pytające, rozkazujące,
wykrzyknikowe.
" Zdanie pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte  orzeczenie i podmiot.
" Zdanie złożone.
Czasownik  jako część mowy oznaczająca czynności i stany. Czasy, osoby, liczby.
Poprawna odmiana czasowników typu: umiem, rozumiem, idę.
Rzeczownik  jako nazwa osób, roślin, zwierząt, rzeczy. Odmiana rzeczownika.
Przymiotnik  liczba i rodzaj, odmiana przymiotnika z rzeczownikiem.
 14 
Wyróżnianie rzeczownika, czasownika i przymiotnika w zdaniu.
Przyimek  jako wyraz oznaczajÄ…cy stosunki przestrzenne i czasowe.
Spójnik w zdaniu pojedynczym i złożonym. Rozpoznawanie spójników.
Ortografia i interpunkcja
Ćwiczenie poprawnej pisowni wyrazów i interpunkcji:
" pisownia wyrazów z ó, rz, ż, h, ch wymiennymi i niewymiennymi
" pisownia rzeczowników zakończonych na -arz, -erz, -aż, -eż
" pisownia wyrazów z ą, ę, en, em, on, om
" pisownia rz po spółgłoskach, wyjątki od tej zasady
" pisanie -ę, -em, -ą, -om w końcówkach fleksyjnych wyrazów
" pisownia zakończeń form czasu przeszłego
" nie z rzeczownikiem, przymiotnikiem i czasownikiem
" stosowanie wielkich liter
" znaki przestankowe w zdaniu pojedynczym i złożonym
" dzielenie wyrazów przy przenoszeniu
" niepodzielność wyrazów jednosylabowych
" ćwiczenia w korzystaniu ze Słownika ortograficznego  porządkowanie wyrazów w kolej-
ności alfabetycznej, wyszukiwanie haseł w Słowniku ortograficznym.
Klasa II
Budowa zdania
Ćwiczenia jak w klasie I.
Związek składniowy główny  podmiotu z orzeczeniem.
Ćwiczenia w budowie zdania złożonego.
Czasownik
Utrwalanie wiadomości z klasy I.
Ćwiczenia w poprawnym tworzeniu i użyciu form trybu rozkazującego.
Rzeczownik
Utrwalanie wiadomości.
Przymiotnik
Utrwalanie wiadomości.
 15 
Stopniowanie przymiotników. Stopniowanie nieregularne.
Liczebniki
Podział liczebników na główne, porządkowe i zbiorowe. Poprawne użycie tych form.
Przyimek i spójnik
Ćwiczenia utrwalające.
Zaimki osobowe i ich funkcja w zdaniu.
Ćwiczenia w poprawnym użyciu form zaimków osobowych.
Ortografia i interpunkcja
Ćwiczenia w poprawnym pisaniu, jak w klasie I:
" pisownia j, i po spółgłoskach i samogłoskach
" pisownia różnych form liczebników
" pisownia skrótów i skrótowców
" pisownia ó w zakończeniach -ów, -ówka, -ówna
" pisownia u w zakończeniach -unek, -utka, -usia, -ula, -uje
" pisownia nie z różnymi częściami mowy
" pisownia liczebników złożonych
" pisanie rzeczowników własnych w tekstach użytkowych
" doskonalenie posługiwania się Słownikiem ortograficznym.
Klasa III
Powtarzanie i utrwalanie wiadomości z klas poprzednich.
Budowa zdania
Czasowniki w zwiÄ…zku z rzeczownikiem.
Utrwalenie wiadomości o formach czasownika.
Wyrazy podstawowe i pochodne. Rodzina wyrazów.
Ćwiczenia w pisaniu w związku z powtarzającymi się typowymi błędami w danym zespole
klasowym.
Pisownia łączna i rozdzielna partykuł -by, -bym.
Pisownia zakończeń -ski, -cki, -dzki, -stwo, -ctwo, -dztwo.
Pisownia przedrostków roz-, bez-, z-, wz-, wez-.
Pisownia przymiotników w stopniu wyższym i najwyższym.
 16 
PROCEDURY OSI
GANIA CELÓW
Program nauczania jest przeznaczony dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stop-
niu lekkim. RzeczywistÄ… sytuacjÄ™ dydaktycznÄ… zna nauczyciel pracujÄ…cy z danÄ… grupÄ…
uczniów i dlatego tylko on może właściwie dobrać treści i metody kształcenia, środki dydak-
tyczne, a także wyznaczyć szczegółowe zadania dydaktyczno-wychowawcze. Wymagania
programowe muszą być dostosowane do możliwości rozwojowych uczniów. I to sam nauczy-
ciel musi zdecydować, z jakich treści nauczania należy zrezygnować, a które trzeba poszerzyć.
Elementem scalającym program nauczania języka polskiego na III etapie edukacyjnym
jest tematyka związana ze środowiskiem ucznia, jego najbliższym otoczeniem i uczestnicze-
niem w aktualnym życiu społecznym i kulturalnym. Tematyka ta jest rozszerzoną kontynu-
acją programu I i II etapu nauczania. Jednocześnie program zakłada ścisłą korelację z innymi
przedmiotami nauczania, przede wszystkim z historią, geografią, przyrodą i wiedzą o społe-
czeństwie. Szczegółowy rozkład materiału nauczyciel powinien opracować po wcześniejszym
zapoznaniu się z programem nauczania tych przedmiotów oraz po konsultacji z innymi na-
uczycielami.
Tematyka została ujęta w 5 działów:
I. Åšrodowisko ucznia.
II. Piękno kraju ojczystego  kl. I.
Piękno krajów Europy  kl. II.
Piękno krajów świata  kl. III.
III. Obrazy z przeszłości Polski.
IV. Aktualne wydarzenia  społeczeństwo, w którym żyję.
V. Lektury.
W dziale I treści nauczania obejmują obrazy z życia młodzieży w jej najbliższym oto-
czeniu. Stopniowo treści te rozszerzają się na problemy wieku dorastania, zagadnień społecz-
nych, psychologicznych, światopoglądowych, systemów wartości itp. Wplecione są też ele-
menty ścieżek edukacyjnych: edukacja ekologiczna, prozdrowotna, filozoficzna.
Dział II jest skorelowany z treściami nauczania geografii i przyrody. Poprzez odpowied-
ni dobór literatury uczniowie mogą poznać charakterystyczne obrazy przyrodnicze, życie lu-
 17 
dzi, ich zajęcia, pracę, obrzędowość, kulturę, elementy historii itp. Wplecione są elementy
ścieżki regionalnej i europejskiej.
Dział III jest skorelowany z treściami historycznymi. Literatura staje się tu uzupełnie-
niem wiadomości zdobytych na lekcjach historii i odwrotnie, wiadomości historyczne mogą
być pomocne w zrozumieniu roli literatury w dziejach narodu. Ukazanie sylwetek wybitnych
postaci będzie kształtować emocjonalne nastawienie uczniów do omawianych treści. Należy
szczególnie wykorzystać walory wychowawcze tych treści, które stwarzają duże możliwości
oddziaływania na osobowość uczniów.
W dziale IV należy zaznajomić uczniów z zagadnieniami współczesnego życia społecz-
nego, politycznego i kulturalnego w środowisku, kraju i na świecie z wykorzystaniem wszel-
kich środków masowego przekazu  prasa, radio, telewizja, film itp. Należy przygotować
i zachęcić uczniów do czynnego uczestnictwa w życiu społeczno-kulturalnym środowiska.
Tematyka ta powinna być skorelowana z nauczaniem wiedzy o społeczeństwie. W treści te
włączono elementy ścieżki edukacji czytelniczej i medialnej. Szczególną uwagę należy zwró-
cić na krytyczny odbiór multimedialnych przekazów i selekcję informacji oraz na odróżnianie
komunikatów informacyjnych od perswazyjnych.
Dział V  to propozycje lektur, które nauczyciel może wykorzystać w procesie naucza-
nia. Powinien jednak samodzielnie wyszukiwać takie pozycje, które w jego zespole uczniów
będą lepiej służyć realizacji postawionych celów nauczania. Znaczną uwagę powinien zwró-
cić na zainteresowania swoich wychowanków i wraz z nimi dobierać odpowiednie lektury.
Całkowitą inwencją musi wykazać się nauczyciel w wyszukiwaniu odpowiedniej literatury
regionalnej.
Treści nauczania należy traktować elastycznie, weryfikując zakres szczegółowej tematy-
ki w zależności od konkretnej sytuacji dydaktycznej danego zespołu uczniów. Zakres tematy-
ki działu IV należy systematycznie aktualizować.
Proces kształcenia powinien przebiegać wielopoziomowo, w zależności od możliwości
intelektualnych ucznia. Należy wprowadzać zasadę różnicowania oraz indywidualizacji za-
kresu treści programowych i wymaganych umiejętności. Dużą uwagę trzeba też zwracać na
zainteresowania zespołu klasowego, rodzaj i zakres ich doświadczeń życiowych.
Osiągnięcie założonych celów wymaga, aby wszelkie metody, formy i środki dydaktycz-
ne były dostosowane do realizowanych treści i charakterystyki danego zespołu klasowego.
KSZTAA
CENIE J
ZYKOWE
 18 
Mówienie i słuchanie. Formy wypowiedzi ustnej i pisemnej
Głównym celem kształcenia językowego jest wyrobienie sprawności językowej, trakto-
wanej tu jako narzędzie porozumiewania się oraz środek wyrażania swoich myśli i uczuć.
Dlatego tak ważna jest dbałość o rozwój mowy, zdolności komunikacyjnych ucznia z upośle-
dzeniem umysłowym. Jest to po części warunek możliwie szybkiego zintegrowania się ze
społeczeństwem na różnych płaszczyznach życia codziennego.
W tym celu można wprowadzać wiele ćwiczeń w mówieniu, np.:
" swobodne wypowiadanie siÄ™,
" uzupełnianie wypowiedzi innych,
" poprawianie wypowiedzi własnej i innych,
" omawianie treści przeczytanej lektury, oglądanych filmów, przedstawień, wycieczek itp.,
" wspólne i samodzielne układanie opowiadań, dialogów, opisów, planów, sprawozdań
i streszczeń,
" zbiorowe i indywidualne wygłaszanie wierszy.
Najbardziej pożądaną i najczęściej inicjowaną przez nauczyciela formą wypowiedzi po-
winno być swobodne i samorzutne wypowiadanie się uczniów. Stanowi ono podstawę ćwi-
czeń słownikowych, wzbogacających czynny słownik ucznia oraz zapewniających bieżącą
korektÄ™ wypowiedzi.
Bardzo istotną formą wypowiedzi jest omawianie treści przeczytanej lektury, oglądanego
filmu, wycieczki, ponieważ uczniowie mają tu możliwość korzystania ze swobody ujęcia
i wyboru spraw, które ich najbardziej zainteresowały. Mogą tu też wyrazić swoją ocenę
przedstawionego problemu. Sprawozdania są taką formą, która daje wiele swobody wypo-
wiedzi i należy ją stosować często już od niższych klas.
Trudniejszą formą jest opowiadanie, dlatego wymagana jest tu większa pomoc nauczy-
ciela. Mimo pozornej swobody wypowiedzi, nauczyciel musi czuwać i nakierowywać opo-
wiadanie ucznia, aby między poszczególnymi wydarzeniami zachodziła logiczna łączność.
Wypowiedzi muszą być uporządkowane. Dopiero po serii ćwiczeń w klasach niższych, gdy
uczniowie zrozumieją, na czym polega opowiadanie, można wymagać od nich samodzielnego
opowiadania. Kolejnym krokiem może być włączanie do opowiadania dialogu.
Następną formą wypowiedzi, która też wymaga pracy pod kierunkiem nauczyciela, jest
opis oparty na bezpośredniej obserwacji. Przed przystąpieniem do samodzielnego opracowy-
wania opisów uczniowie muszą sobie uświadomić różnicę między opowiadaniem a opisem
i posiąść umiejętność uporządkowanej obserwacji danego przedmiotu lub zjawiska według
określonych kryteriów. Opis postaci jest przygotowaniem do charakterystyki, którą można
wprowadzać w klasach wyższych. Może ona dotyczyć postaci rzeczywistych i literackich.
 19 
Uczniowie powinni się nauczyć, że charakterystyka musi być dokładna, obiektywna, ale też
nie krzywdząca opisywanych postaci. Nauczyciel powinien tak ukierunkować obserwację
uczniów, aby dostrzegali cechy wyróżniające opisywaną osobę spośród innych. Dopiero koń-
cowym etapem będzie zwrócenie uwagi na cechy psychiczne i postawy moralne.
Formą wypowiedzi, która przygotowuje do opowiadań, opisów, a następnie streszczeń,
jest plan. Pozwala on w sposób uporządkowany i logiczny przedstawiać dane zagadnienia.
Mimo iż umiejętność ta jest kształtowana od najniższych klas, to i tak wymagana jest pomoc
i kontrola ze strony nauczyciela, ponieważ przy sporządzaniu planu wymagana jest analiza
i synteza wiedzy według stopnia ważności, co jest rzeczą bardzo trudną dla ucznia z upośle-
dzeniem umysłowym.
Jedną z najtrudniejszych form wypowiedzi, którą wprowadza się w szkole specjalnej, jest
streszczenie. Dlatego można je wprowadzać dopiero w klasach wyższych pod kierunkiem
nauczyciela. Wymaga to wielu ćwiczeń w zakresie zwięzłości, jasności i dokładności wypo-
wiedzi oraz wspomnianego już ustalania stopnia ważności przekazywanych treści. Dobre
opanowanie umiejętności układania planów warunkuje powodzenie w pisaniu streszczenia.
Odpowiednio ułożony ramowy plan streszczenia ułatwi uczniom właściwy wybór materiału
do streszczenia.
Dopiero po dobrym opanowaniu podstawowych form wypowiedzi można je połączyć,
np. do opowiadania włączyć opis, opis włączyć do sprawozdania.
Ważnym elementem jest praca twórcza uczniów, np. recytacje, inscenizacje. Stwarzają
one uczniom okazję do pokazania swoich umiejętności. Mogą wyzwolić bardzo pożądaną
motywacjÄ™ do pracy.
Umiejętnością, którą należy kształtować systematycznie od najniższych klas, jest słucha-
nie ze zrozumieniem, co ze względu na trudności z koncentracją uwagi uczniów szkoły spe-
cjalnej nie jest zadaniem łatwym i wymaga stałej pracy nauczyciela w tym zakresie.
Czytanie
Nauka czytania, jako podstawowe narzędzie kształcenia, ma ogromne wartości rehabili-
tacyjne w rozwoju dziecka upośledzonego umysłowo. Po opanowaniu techniki czytania
w wyższych klasach główny wysiłek musi być skierowany na rozumienie treści czytanych
tekstów. Należy dążyć do jak najlepszego opanowania umiejętności cichego czytania ze zro-
zumieniem. Jest to konieczny warunek przyswajania przez uczniów treści czytanych z innych
przedmiotów. Ma także duże znaczenie dla usamodzielnienia się uczniów w życiu społecz-
nym, a zwłaszcza zawodowym (zrozumienie instrukcji, ulotek informacyjnych itp.). Mówiąc
o czytaniu nie można zapomnieć o prawidłowym odczytywaniu znaków, symboli tak rozpo-
wszechnionych w naszym życiu codziennym (symbole na opakowaniach, na metkach itp.).
 20 
Pisanie
Obok umiejętności poprawnego mówienia i czytania równie ważna jest umiejętność po-
prawnego pisania. Oprócz omówionych form wypowiedzi należy w większym zakresie
wprowadzać tzw. swobodne teksty. Uczeń powinien znalez
ć sprzyjające warunki do swobod-
nej twórczości wynikającej z jego chęci podzielenia się z innymi tym, co zobaczył, co prze-
czytał, co go zdziwiło, co mu się podobało. Jest to niezwykle skuteczny środek nauczania, jak
i kształtowania właściwych postaw. Do nauczyciela należy stwarzanie licznych sytuacji, które
pobudzałyby ucznia do takiej formy wypowiedzi. Znaczącą rolę mogą tu odgrywać wyciecz-
ki, które  jeżeli są dobrze przemyślane i zorganizowane  wywołują w uczniach duże pokła-
dy aktywności. Prace te powinny mieć szansę powielania w gazetce klasowej, szkolnej, kro-
nice itp. Zwykle jest to dużą motywacją dla wielu uczniów.
Inną formą, którą należy ćwiczyć, jest redagowanie pism użytkowych. Właśnie ich użyt-
kowość, czyli potrzeba używania w życiu codziennym, sprawia, że jest to forma, którą należy
wprowadzać już od najniższych klas. Początkowo będą to formy prostsze (list, życzenia),
a stopniowo należy przechodzić do tych trudniejszych i często przeprowadzać ćwiczenia
w tym zakresie.
Ortografia i gramatyka
Podstawowymi formami ćwiczeń ortograficznych jest pisanie z pamięci i ze słuchu. Są
one przewidziane już w klasach niższych i należy je kontynuować w klasach wyższych, stop-
niując trudności. W związku z różnymi zaburzeniami, jakie mogą posiadać uczniowie, prze-
widywać należy duże trudności w nauce ortografii i interpunkcji. Dlatego też duży nakład
pracy musi włożyć zarówno nauczyciel, jak i sam uczeń. Należy wprowadzać różnorodne
ćwiczenia, aby uniknąć monotonii i nie zniechęcić ucznia do pracy. Nauczanie ortografii
i interpunkcji należy połączyć z nauką o języku, z ćwiczeniami w mówieniu i pisaniu, a także
z nauką innych przedmiotów. Ćwiczenia w tym zakresie muszą być prowadzone dwutorowo,
zarówno w sposób systematyczny, jak i okazjonalny na każdej lekcji, gdy zachodzi taka po-
trzeba. Tylko współpracując z nauczycielami innych przedmiotów w nauczaniu ortografii
możemy osiągnąć pożądane efekty.
Kształcenie literackie
Dobór lektur musi być dostosowany do zainteresowań uczniów i do potrzeb kontaktu
z tradycją. Należy przybliżyć uczniom utwory wybitnych autorów dawnych i współczesnych,
ale ze względu na specyfikę dydaktyczną szkoły specjalnej nie może to być kurs historii lite-
ratury. Prezentowane zaś utwory literackie powinny uczyć odkrywania wartości cennych dla
 21 
współczesnego człowieka. Przedmiotem zainteresowania powinny też być przedstawienia
teatralne, filmy, audycje radiowe, telewizyjne. Dobór ich uzależniony jest od sytuacji dydak-
tycznej i środowiska ucznia.
Propozycje ścieżek edukacyjnych:
Ścieżka ekologiczna
" Piękno otaczającej przyrody  region, wybrane krainy Polski oraz krajobrazy państw Eu-
ropy i świata.
" Rozwijanie więzi ze środowiskiem przyrodniczo-geograficznym własnego regionu.
" Negatywny wpływ cywilizacji na życie na Ziemi.
" Wpływ cywilizacji na zdrowie człowieka oraz sposoby ochrony przed jej negatywnymi
skutkami.
" Otwartość na problemy ekologiczne środowiska lokalnego i globalnego.
Ścieżka prozdrowotna
" Zdrowie jako wartość dla człowieka.
" Postawy wobec zdrowia  odpowiedzialność za zdrowie własne i innych.
" Umiem zdrowo żyć (organizacja czasu pracy, wypoczynku, higiena korzystania ze środ-
ków medialnych).
Ścieżka regionalna
" Charakterystyczne cechy geograficzne, przyrodnicze i kulturowe najbliższego regionu.
" Życie ludzi w regionie.
" Regionalne zabytki kultury materialnej.
" Osoby i wydarzenia o zasadniczym znaczeniu dla regionu.
" Uczestnictwo w życiu społeczno-kulturalnym regionu.
Ścieżka europejska
" Charakterystyczne obrazy przyrody, życia ludzi i ich zajęcia w różnych krajach europejskich.
" Elementy kultury i historii narodów europejskich.
" Wartości kultur tych narodów.
" Współpraca Polski z krajami Europy.
 22 
" Problemy integracji Polski z UniÄ… EuropejskÄ….
Ścieżka czytelnicza i medialna
" Rozwijanie czytelnictwa.
" Umiejętność korzystania z encyklopedii, słowników  wyszukiwanie informacji.
" Media jako środki poznania historii i współczesności. Języki poszczególnych mediów.
Komunikaty informacyjne i perswazyjne.
" Krytyczny odbiór multimedialnych przekazów  selekcja informacji.
Ścieżka filozoficzna
" Stosunek człowieka do świata i własnej egzystencji, do innych ludzi.
" Kształtowanie poczucia własnej wartości i przydatności dla środowiska.
" Kształtowanie wrażliwości moralnej  stosunek do wartości związanych z rodziną, religią,
pracą, środowiskiem rówieśniczym i ze światem dorosłych.
Przedstawiona koncepcja nauczania języka polskiego pozwala nauczycielowi na swobo-
dę w doborze treści nauczania, metod i środków dydaktycznych. Zaznaczyć jedynie trzeba,
że metody poszukujące, preferujące aktywność uczniów, wdrażające do jak największej sa-
modzielności, wydają się jak najbardziej wskazane, tylko stosując je można zrealizować zało-
żone cele nauczania. Odpowiednio dobrane i wykorzystane środki dydaktyczne budzą zainte-
resowanie uczniów omawianymi treściami, ożywiają pracę, ułatwiają przyswajanie
wiadomości i kształtowanie pożądanych umiejętności, a tym samym stanowią niezwykle
ważny element motywacyjny do uczenia się, co w przypadku uczniów szkoły specjalnej jest
okolicznością niezwykle sprzyjającą nauce.
PRZEWIDYWANE OSI
GNI
CIA UCZNIÓW I SPOSÓB ICH OCENIANIA
SPRAWNOŚCI OGÓLNE
I. SÅ‚uchanie ze zrozumieniem
" Zdolność koncentracji uwagi  spostrzegawczości słuchowej, która zapewnia prawidłowy
 23 
odbiór mowy.
" Słuchanie cudzych wypowiedzi, audycji radiowych, słuchowisk.
" Umiejętność selekcji informacji zaczerpniętych ze środków masowego przekazu.
II. Czytanie
" Poprawne i wyraz
ne odczytanie na głos tekstu z odpowiednim zaznaczeniem logicznym.
" Ciche czytanie ze zrozumieniem ukierunkowane na wybór istotnych treści.
III. Mówienie
" Umiejętność kontaktu z innymi w rozmowie.
" Mówienie poprawne pod względem językowym i rzeczowym.
" Nadawanie wypowiedzi spójności i logicznego układu treści.
" Umiejętność zamykania myśli w granicach zdania.
" Opowiadanie tekstów i własnych przygód, doświadczeń, przeżyć.
IV. Pisanie
" Umiejętność redagowania różnych form wypowiedzi: opowiadanie, opis, sprawozdanie,
streszczenie.
" Formułowanie różnych pism użytkowych: podanie, życiorys, list, zawiadomienie, ogłosze-
nie, zaproszenie, wypełnianie druków pocztowych.
SPRAWNOÅšCI POLONISTYCZNE
I. Kształcenie językowe
1) w zakresie gramatyki
" Rozróżnianie i tworzenie różnych typów zdań.
" Rozwijanie zdań pojedynczych i budowanie zdań złożonych.
" Rozróżnianie w tekście części mowy.
2) w zakresie ortografii
" Stosowanie zasad ortografii i interpunkcji w zapisie zdań.
" Posługiwanie się Słownikiem ortograficznym.
 24 
3) w zakresie redagowania wypowiedzi
" Odpowiednie dobieranie treści i ich porządkowanie w ramach realizowanych form wypo-
wiedzi.
II. Kształcenie literackie i kulturalne
" Posiadanie rozbudzonej ciekawości świata.
" Odnajdywanie w utworach ogólniejszych sensów.
" Określanie czasu i miejsca akcji.
" Ocenianie zachowań bohaterów.
" Rozumienie pojęcia fikcji literackiej.
" Rozróżnianie wydarzeń realistycznych i fantastycznych.
Kontrola i ocenianie osiągnięć uczniów. Bardzo istotną sprawą w nauczaniu dzieci
upośledzonych umysłowo jest motywowanie ich do pracy i ocenianie efektów uczenia się. I tu
jawi się ogromna rola nauczyciela, który bezpośrednio pracując z daną grupą uczniów, znając
ich zróżnicowany poziom rozwoju, stan zdrowia fizycznego, zainteresowania środowiskowe
i ich potrzeby powinien tak modyfikować program, aby wywołać chęć podjęcia wysiłku przez
swoich wychowanków. Ocena powinna stanowić element zachęty do dalszej pracy. Każdy
uczeń powinien mieć szansę osiągnięcia sukcesu i zdobyć wiarę we własne możliwości.
Nie ma uniwersalnego narzędzia kontroli osiągnięć szkolnych uczniów upośledzonych umy-
słowo. Testy i sprawdziany mogą być tylko jednym z wielu narzędzi. Kontrola w szkole spe-
cjalnej powinna przybierać zróżnicowane formy, także zabawowe w postaci konkursów, gier
dydaktycznych itp.
Realizując program nauczania należy pamiętać, aby niepowodzenie nie wzbudziło
w uczniach poczucia mniejszej wartości i aby uczeń nie odczuwał lęku przed złą oceną. Dla-
tego w ocenianiu uczniów należy położyć nacisk na ocenę jako elementu wzmacniającego
pozytywnie. Ocena powinna ukazać uczniowi jego braki, ale i ukazać dziecku jego możliwo-
ści w uzupełnianiu tych braków. Zindywidualizowanie procesu nauczania i jego wielopozio-
mowość sprawi, że każdy uczeń będzie miał jednakowe szanse osiągnięcia sukcesu, każdy też
uwierzy we własne możliwości. Umożliwi to harmonijny rozwój każdego dziecka. Ocena
powinna dotyczyć konkretnych umiejętności i wiadomości, a także uwzględniać wkład pracy
ucznia włożony w ich zdobycie. Uczeń musi też mieć przekonanie, że opanowana wiedza
i umiejętności będą przydatne w jego dalszej nauce i życiu.
 25