MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jan Skiba
Konserwacja i magazynowanie skór surowych
744[03].O2.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Tadeusz Sadowski
dr inż. Jan Żarłok
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Jan Skiba
Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[03].O2.03
 Konserwacja i magazynowanie skór surowych zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu garbarz skór 744[03].
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Cel i zasady konserwacji skór surowych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Konserwacja skór surowych przeznaczonych do wyprawy bez włosa 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.1.1. Solenie 11
4.2.1.2. Solankowani 13
4.2.1.3. Solenie i suszenie 14
4.2.1.4. Suszenie 14
4.2.1.5. Piklowanie 14
4.2.1.6. Mrożenie 14
4.2.1.7. Skóry świeże 15
4.2.1.8. Środki stosowane do konserwacji skór surowych 15
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.2.3. Ćwiczenia 16
4.2.4. Sprawdzian postępów 20
4.3. Konserwacja skór surowych przeznaczonych do wyprawy z włosem 21
4.3.1. Materiał nauczania 21
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.3.3. Ćwiczenia 25
4.3.4. Sprawdzian postępów 28
4.4. Magazynowanie skór surowych, sposoby przechowywania 29
4.4.1. Materiał nauczania 29
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.4.3. Ćwiczenia 30
4.4.4. Sprawdzian postępów 31
4.5. Wady i uszkodzenia powstające w czasie konserwacji i magazynowania skór 32
4.5.1. Materiał nauczania 32
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.5.3. Ćwiczenia 34
4.5.4. Sprawdzian postępów 35
5. Sprawdzian osiągnięć 36
6. Literatura 40
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Masz przed sobą poradnik, który będzie Ci pomocny w poznaniu metod oraz celów
konserwacji i magazynowania skór surowych, a także wykorzystania do tego celu
nowoczesnej techniki. Poradnik pomoże Ci dobierać sposoby konserwacji surowców
skórzanych w zależności od rodzaju, sposobu zdejmowania, przeznaczenia oraz czasu
magazynowania, a także zapozna Cię z problemami z zakresu ekologii.
Poradnik zawiera następujące rozdziały:
1. Wymagania wstępne, czyli umiejętności, które powinieneś mieć opanowane, aby
przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia, czyli umiejętności, które powinieneś umieć po realizacji tej jednostki
modułowej.
3. Materiał nauczania, który zawiera niezbędne informacje z podstaw teoretycznych do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Zamieszczone są również:
- ćwiczenia z wykazem materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do jego realizacji,
- pytania sprawdzajÄ…ce wiedzÄ™ z tego zakresu,
- sprawdzian postępów określający poziom wiedzy teoretycznej i praktycznej
4. Sprawdzian osiągnięć z instrukcją dla ucznia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje
opanowanie wiedzy z zakresu całej jednostki. Rozwiązując sprawdzian powinieneś
odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Zwróć szczególną uwagę na problemy ochrony środowiska i przepisy UE w tym zakresie.
Opanowanie wiedzy i umiejętności praktycznych z tej jednostki modułowej jest bardzo
ważne w dalszej nauce zawodu i we właściwym wykorzystaniu surowca skórzanego.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie realizacji programu musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
744[03].O2
Surowce podstawowe i materiały
pomocnicze
744[03].O2.01
Rozpoznawanie rodzajów skór
surowych
744[03].O2.02
Określanie warstwowej i topograficznej
budowy tkanki skórnej i okrywy
włosowej skór surowych
744[03].O2.03
Konserwacja i magazynowanie skór
surowych
744[03].O2.04
Sortowanie skór surowych według
przeznaczenia
744[03].O2.05
Rozpoznawanie i dobieranie
materiałów podstawowych i środków
pomocniczych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu tej jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji zawodowych,
- rozpoznawać rodzaje skór surowych oraz sposoby ich pozyskiwania,
- rozpoznawać metody uboju zwierząt i sposoby zdejmowania skór,
- scharakteryzować budowę histologiczną i chemiczną skóry surowej i włosa,
- rozpoznawać wady i uszkodzenia skór surowych,
- wykonywać czyszczenie i odmięśnianie skór,
- wykonywać wszystkie prace zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
- zastosować odzież i środki ochrony osobistej,
- pracować w grupie i indywidualnie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
Po realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- określić cel konserwacji skór surowych,
- rozróżnić i scharakteryzować metody i sposoby konserwacji skór surowych,
- zastosować w procesie konserwacji środki chemiczne najmniej szkodliwe dla
środowiska,
- dobrać metody, sposoby i czas konserwacji skór surowych w zależności od ich rodzaju
i sposobu zdejmowania,
- zorganizować stanowisko pracy do konserwacji skór surowych,
- wykonać prace przy konserwacji skór surowych,
- scharakteryzować zasady magazynowania i przechowywania skór surowych oraz
wyposażenie magazynu,
- dobrać sposoby i warunki magazynowania skór surowych,
- rozpoznać wady i uszkodzenia powstałe w procesie konserwacji i magazynowania skór
surowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Cel i zasady konserwacji skór surowych
4.1.1. Materiał nauczania
Surowcem dla przemysłu garbarskiego i futrzarskiego jest skóra zdjęta ze zwierzęcia
martwego, jako produkt odpadowy przemysłu mięsnego. Celem konserwacji skóry surowej
jest zabezpieczenie jej przed działaniem bakterii gnilnych. Skóry mogą być już nimi zakażone
 ognojenie lub może do tego dojść podczas transportu czy magazynowania. Uodpornienie
skóry świeżej na wpływ czynników biologicznych i zewnętrznych to cel aby zachować jej
przydatność do garbowania. Dlatego konserwowanie musi być odwracalne, czyli ma
pozwalać na łatwe przywrócenie skóry do stanu skóry świeżej w sposób prosty,
nieutrudniający procesów wyprawy i przyjazny środowisku.
Zasady konserwowania wynikają ze znajomości warunków, w jakich bakterie gnilne
rozwijają się najlepiej. Skóra surowa zawiera około 70% wody i łatwo ulega działaniu
zarówno bakterii, jak i enzymów, które mają zdolność rozkładania białka skórnego,
powodują proces gnicia, osłabiają tkankę skórną i przyczyniają się do rozluz
nienia obsady
włosa. Trzeba dodać, że mikroorganizmy rozwijają się w skórze bardzo szybko, gdyż woda
i białka skóry tworzą doskonałe środowisko do rozwoju procesów gnilnych. Dlatego też po
zdjęciu skóry z tuszy zwierzęcia należy niezwłocznie przystąpić do jej konserwacji.
Najlepsze warunki dla rozwoju bakterii:
- wysoka zawartość wody, powyżej 50%,
- temperatura w granicach 200 400 C,
- brak tlenu,
- duża ilość białka, jako pożywki,
- pH środowiska 4 8,
- dostateczna ilość różnych zanieczyszczeń.
W związku z powyższym konserwacja może polegać na:
- usunięciu ze skóry nadmiaru wody,
- obniżeniu temperatury skóry do poziomu, w którym rozwój bakterii jest nieznaczny, tak
zwana konserwacja przez zamrażanie,
- zabezpieczenie białek przez zagarbowanie,
- wprowadzeniu substancji działających bakteriobójczo,
- zmianie kwasowości skóry do pH poniżej 3  konserwacja przez piklowanie,
- dodaniu węglanu sodowego,
- wprowadzenie substancji bakteriostatycznych hamujących procesy życiowe bakterii.
Konserwacja skór surowych jest dla garbarstwa problemem ze względów ekologicznych.
Zagadnienie to jest rozpatrywane od dawna w aspekcie przerobu skór świeżych
niekonserwowanych i efektywnych sposobów konserwacji przy stosowaniu środków
konserwujÄ…cych proekologicznych.
Ważną sprawą jest poprawa warunków hodowli zwierząt, co przyczynić się może do
wzrostu jakości skór, na przykład czystość gwarantuje uzysk skór bez ognojeń i blizn
a skóry będą miały większą wartość i łatwiej będzie je zakonserwować.
Ekologicznie uzasadnione byłoby wyeliminowanie konserwacji poprzez wprowadzenie
do przerobu garbarskiego skór świeżych. Ma to jednak ograniczony zakres stosowania ze
względu na konieczność transportu skór z miejsca uboju do zakładów garbarskich i czas
magazynowania potrzebny na dobór partii produkcyjnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Dobrą zasadą konserwowania jest zastosowanie co najmniej dwóch czynników
hamujących procesy rozpadu białek skórnych.
Ciągle podejmuje się próby zastąpienia konserwacji skór surowych solą innymi
sposobami równie skutecznymi i bardziej przyjaznymi środowisku. Wymienić tu należy
przede wszystkim tak zwane konserwowanie krótkotrwałe lub krótkoterminowe
 zabezpieczające skóry świeże na okres na przykład 5-6 dni. Konserwowanie to z reguły nie
polega na odwodnieniu skór, lecz zastosowaniu kilku różnych czynników hamujących
procesy życiowe bakterii. Prawie zawsze jeden lub dwa z nich to substancje działające
bakteriostatycznie. Postępowanie to najczęściej polega na przesyceniu skór stężoną kąpielą,
zawierającą odpowiednie substancje antyseptyczne. Sposób przeprowadzenia konserwacji
polega na ochłodzeniu i kilkakrotnym płukaniu skór w klasycznym bębnie garbarskim
z użyciem środków antyseptycznych, a następnie wyjęciu skór i ułożeniu ich na kozłach
w celu obcieknięcia. Ewentualnie na posypywaniu powierzchni skór substancjami
bakteriobójczymi i pozostawieniu ich do czasu ich wniknięcia do wnętrza tkanki skórnej.
Wariantów konserwowania krótkotrwałego jest bardzo wiele i ciągle powstają nowe.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to są skóry surowe świeże?
2. Jakie sÄ… warunki szybkiego rozwoju bakterii gnilnych?
3. Jaki jest cel konserwacji skór surowych?
4. Na czym polega zasada konserwacji skór?
5. Jakie są założenia ekologiczne konserwacji?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozróżnianie i sortowanie skór.
Masz do dyspozycji różne rodzaje skór surowych. Scharakteryzuj je i rozsortuj na:
- skóry do wyprawy z włosem,
- skóry do wyprawy bez włosa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dokonać oględzin skór,
4) określić i rozróżnić wady skór powstałe za życia zwierząt lub podczas zdejmowania skór
z tuszy,
5) rozsortować skóry na:
- skóry do wyprawy z włosem,
- skóry do wyprawy bez włosa,
6) spostrzeżenia i wnioski zanotować w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stół sortowniczy,
- podesty do układania skór,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- boczki garbarskie,
- rękawice gumowe,
- odzież ochronna,
- różne rodzaje skór surowych.
Ćwiczenie 2
Zbadaj wpływ temperatury na proces magazynowania skór surowych.
Masz do dyspozycji 4 próbki skór świeżych przeznaczonych do wyprawy. Dwie próbki skór
przechowuj w temperaturze 5oC i dwie w temperaturze 35oC. Wilgotność
w obu przypadkach taka sama. Do skór nie dodajemy środków konserwujących.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaprogramować w chłodziarce temperaturę 5 oC,
4) zaprogramować w cieplarce temperaturę 35 oC,
5) określić wilgotność w obu urządzeniach,
6) obserwować próbki skór przez kilka dni,
7) spostrzeżenia i wnioski zanotować w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- chłodziarka,
- cieplarka,
- lupa lub mikroskop.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozsortować skóry ze względu na przeznaczenie? Ą% Ą%
2) scharakteryzować skóry przed konserwacją? Ą% Ą%
3) określić cel konserwacji skór surowych? Ą% Ą%
4) określić zasady konserwacji skór surowych? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Konserwacja skór surowych przeznaczonych do wyprawy bez
włosa
4.2.1. Materiał nauczania
W przemyśle garbarskim przerabia się głównie skóry bydlęce, końskie, świńskie, owcze
i kozie oraz w niewielkim stopniu skóry ptaków i gadów i inne. Skóry dostarczane są do
zakładu garbarskiego z włosem, tkanką przymięsną i tłuszczową. Zarysowują się tendencje do
odmięśniania skór w zakładach mięsnych. Przemysł garbarski przerabia skóry surowe na
wyprawione z zachowaniem pierwotnej struktury włókienkowej kolagenu. W czasie procesu
wyprawy ulega ono pewnym modyfikacjom, jednak pierwotne właściwości mają dominujący
wpływ na własności gotowego produktu. Zachowanie tych właściwości powinien
gwarantować proces konserwacji surowca. Obecnie dominuje konserwacja
z użyciem konwencjonalnego środka, jakim jest NaCl  chlorek sodu. Zabezpiecza on skóry
wystarczająco przed gniciem, ale może powodować powstawanie plam czerwonych,
fioletowych oraz najgroz
niejszych  plam solnych. Pomimo to jest najczęściej stosowaną
metodą konserwacji skór surowych przeznaczonych do wyprawy.
Istnieją cztery najczęściej stosowane sposoby konserwacji:
- solenie w tym: solenie mokre, solenie suche, metody dynamiczne,
- solankowanie,
- suszenie,
- piklowanie,
- oraz próby stosowania nowoczesnych technik między innymi: mrożenie, radiacja.
Tab. 1. Zakres stosowania metod konserwacji
Metoda konserwacji Zastosowanie
Solenie do wszystkich rodzajów skór surowych,
Suszenie do wszystkich rodzajów skór, z wyjątkiem skór świńskich
Solenie i suszenie do wszystkich rodzajów skór, z wyjątkiem skór świńskich
Do konserwacji skóry należy odpowiednio przygotować przez:
- studzenie  każda skóra, po zdjęciu z tuszy, powinna być poddana studzeniu przez
oddzielne rozłożenie na kratownicy lub zawieszenie na drążku mizdrą na zewnątrz na
około 1 godzinę w przewiewnym pomieszczeniu o temperaturze 5  20 oC,
- odmięśnianie - resztki mięśni, ścięgien i tłuszczu z mizdry należy usuwać maszynowo na
odmięśniarkach lub używając ostrego noża,
- usuniecie brudu - ognojenie i brud ze strony okrywy włosowej należy usuwać używając
tępego narzędzia, stosując w miarę potrzeby zwilżanie tej strony skóry 30% roztworem
soli (m/m). Skóry zwilżone należy następnie poddać ocieknięciu przez około 1 godzinę
w stosach układanych okrywą włosową do góry.
Wyżej wymienione czynności powinny być wykonane w czasie do 4 godzin od momentu
zdjęcia skóry z tuszy w okresie zimowym i jesiennym, albo do 2 godzin w okresie letnim
i wiosennym.
Pierwszym i najważniejszym zadaniem powinno być schłodzenie skór. Najprostszym
rozwiązaniem jest wykonywanie tego zabiegu w pomieszczeniu chłodniczym, najlepiej
z obiegiem powietrza i po rozwieszeniu skór. Najlepszym rozwiązaniem, szczególnie dla skór
bydlęcych, jest płukanie skór zimną wodą, w pomieszczeniu chłodniczym. Skóry po płukaniu
powinny być poddane oczyszczeniu okrywy włosowej z ognojenia i odmięśnieniu mizdry. Po
schłodzeniu ze skór należy usunąć łby, kopyta, kitę ogonową, organy płciowe oraz oczyścić
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
z brudu, krwi, gnoju i nadmiaru tłuszczu. Korzyści z takiego sposobu postępowania są
następujące:
- zmniejszenie zużycia środków konserwujących również w ich odpadowej postaci,
- odzyskanie odpadów ze skór świeżych, bez zanieczyszczeń substancjami chemicznymi
i przez to Å‚atwiejszych do zagospodarowania,
- zmniejszenie masy odpadów garbarskich, zanieczyszczonych substancjami
konserwującymi, w tym substancjami niebezpiecznymi dla środowiska.
Skóry tak przygotowane można zabezpieczyć na krótki okres, na przykład na czas
wymuszony organizacją ich obrotu z ubojni do garbarni, stosując dodatkowe płukanie z
niewielkim udziałem środka konserwującego. Stanowiłoby to alternatywę dla transportu skór
w samochodach  chłodniach, nadających się do transportu dużych partii skór. Aby dobrze
przygotować skóry do dalszego przerobu już w zakładzie mięsnym, powinien on być
wyposażony w bębny i odmięśniarki garbarskie.
Rys. 1. Odmięśniarka [ prospekt firmowy]
4.2.1.1. Solenie
Solenie jest najbardziej popularną metodą konserwowania skór. Stosowany powszechnie
chlorek sodu, znany jako sól kuchenna, wykazuje bardzo negatywne skutki dla środowiska
naturalnego. Trudności w eliminacji chlorków ze ścieków są ogólnie znane. Pomimo
wieloletnich poszukiwań zamienników, nadal jest uznawany za uniwersalny środek
konserwujący. Sól kuchenna jest podstawowym środkiem stosowanym do długoterminowej
konserwacji. Nie wynika to z jej skuteczności antybakteryjnej, ale w większości krajów
z dostępności i małych kosztów procesu. Solenie uchodzi za najbardziej pewny
i niezawodny sposób konserwowania. Oprócz tego jest prosty w wykonaniu
i nieutrudniający przebiegu procesów wyprawy. Wadą solenia jest ogromne zużycie soli
kuchennej, bo aż 30-50%, a nawet więcej, na masę skór świeżych. Duże znaczenie ma
ziarnistość soli. Sól zbyt drobna łatwo się rozpuszcza i spływa z powierzchni skór zanim
przedostanie się w głąb tkanki. Natomiast zbyt gruba pozostawia odciski na licu.
Skóry soli się i układa w stosy mizdrą do góry  skóry do 14 kg w stosy o wysokości
1,5 metra, skóry cięższe do 2 metrów, na specjalnych pomostach drewnianych. Linia
grzbietowa spoczywa na najwyższym poziomie pomostu lub, tak jak pokazano na rys. 2, na
innym pomoście. Chodzi o to, aby nadmiar solanki mógł dobrze wypływać ze stosu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Rys. 2. Pomosty do solenia skór [7, s. 29], [2, s. 42]
Należy pamiętać, że:
- nie wolno używać soli, która już była używana do konserwacji skór,
- skóry ognojone, nadgnite muszą być solone bezwarunkowo w osobnych stosach,
- solenie uważa się za zakończone po 14 dniach,
- gdy po rozebraniu stosu mizdra skór jest miejscami mokra, należy skóry ponownie
przesolić, używając ź pierwotnie użytej ilości soli, następnie ułożyć w stosie na kilka
kolejnych dni,
- można stosować środki bakteriobójcze i bakteriostatyczne,
- powinniśmy stosować środki przyjazne środowisku.
Skóry po wysoleniu tracą na ciężarze z powodu ubytku wody od 8 do 15%. Procent ten
jest nazywany stopniem wysolenia skór. Po konserwacji mokrosolonej skóry zawierają około
40% wody z tendencjÄ… spadku wraz ze wzrostem czasu magazynowania, zaÅ› po konserwacji
suchosolonej około 25%, a skóry suszone 15%.
Ilość soli potrzebnej do zakonserwowania skór oblicza się w stosunku do ciężaru skór
świeżych, oczyszczonych i schłodzonych:
- dla skór cieląt, kóz, owiec zaleca się użycie soli w ilości 50%,
- dla skór świń 40%,
- dla pozostałych około 30%.
Bakteriostatyczne działanie soli kuchennej można skutecznie wykorzystać
w konserwacji skór, pod warunkiem nie tylko właściwego ich przechowywania, ale także,
a może przede wszystkim, przy równomiernym i szybkim nasyceniu płynu tkankowego
chlorkiem sodu. Dotyczy to wszystkich mieszanek konserwujÄ…cych.
W metodzie statycznej, polegającej na posypywaniu mizdry skór solą, równomierne
rozmieszczenie soli na całej mizdrze wymaga stosowania dużych jej ilości. Małe ilości soli
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
lub innych środków konserwujących uniemożliwiają w warunkach przemysłowych dokładne
pokrycie nimi mizdrowej strony skór. Dlatego w metodzie statycznej używa się teoretycznie
50 60%, a w praktyce nawet więcej soli w stosunku do masy skór. Nadmiar soli trafia do
ścieków garbarskich lub jest odzyskiwany w postaci odpadu po mechanicznym  trzepaniu
skór. Ten drugi sposób jest zalecany przez międzynarodową organizację działającą na rzecz
ochrony środowiska w przemyśle garbarskim IUE (International Union Environmental),
ponieważ umożliwia odzyskanie w postaci stałego odpadu nawet 10% soli z ilości użytej do
konserwacji. Odpadowa sól jest skażona mikrobiologicznie i nie może być w tym stanie
ponownie wykorzystana do konserwacji. Konieczna jest sterylizacja roztworów odpadowej
soli w temperaturze 340oC w celu usunięcie substancji organicznych, pochodzących z procesu
konserwacji.
Sposób konserwacji, polegający na ręcznym posypywaniu mizdry skór solą ma wiele wad:
- konieczność stosowania nadmiaru soli w stosunku do potrzeb; równomierne
rozprowadzenie soli na całej powierzchni skóry bydlęcej wymaga minimum 50% soli,
w praktyce przemysłowej nie rozprowadza się soli, a wyłącznie posypuje, co wymaga
większych ilości, nawet 100%,
- nieefektywne wykorzystanie soli, powodujÄ…ce powstawanie odpadu trudnego do
zagospodarowania,
- trudności w usunięciu nadmiaru soli ze skór konserwowanych,
- niemożliwość wykonania konserwacji na krótki okres, zależny od organizacji obrotu.
- brak możliwości szybkiego nasycenia płynu tkankowego skór chlorkiem sodu
i zahamowania rozwoju bakterii, szczególnie w odniesieniu do skór świeżych,
przetrzymywanych przez kilka lub kilkanaście godzin bez chłodzenia.
Równomierne nasycenie skór środkami konserwującymi, nawet w bardzo małych
ilościach, zapewnia metoda dynamiczna, polegająca na mieszaniu skór na przykład z solą
w bębnie garbarskim lub innym mieszalniku.
4.2.1.2. Solankowanie
Solankowanie  zasada i skutki konserwacji są podobne, z tym, że zamiast
przesypywania skór solą zanurza się je w stężonym, nasyconym roztworze soli kuchennej.
Skóry konserwowane przez solenie lub solankowanie są miękkie w dotyku i noszą nazwę
mokrosolonych. Czasem skóry solone podsusza się do zawartości wilgoci około 20%
i wtedy nazywa się je skórami suchosolonymi.
Efektywność konserwacji solą zależy od metody jej aplikacji. Jednym z najlepszych
sposobów, zarówno dla krótkoterminowej jak i długoterminowej konserwacji skór jest
metoda solankowania w roztworach soli. Od stężenia roztworów soli zależy okres
antybakteryjnego zabezpieczenia skór. Długoterminowa konserwacja, najczęściej stosowana,
wymaga stężonych roztworów NaCl. Skóry po zdjęciu z tusz są natychmiast odmięśniane
i oczyszczone z nawozu, a następnie solankowane przez minimum 48 godzin, do całkowitego
przeniknięcia solanki. Z solankowanych skór usuwa się mechanicznie nadmiar wody,
w celach eksportowych dodatkowo posypuje się solą. Zastosowanie mniejszych stężeń NaCl
w metodzie solankowej skraca okres antybakteryjnego zabezpieczenia skór do około 6 dni
w temperaturze 18-30oC i około 14 dni w temp 5-10oC. Wyniki takie zapewnia roztwór
w stężeniu odpowiadającym 10% NaCl w stosunku do masy skór.
W konserwacji skór, zależnie od metody aplikacji środków, powstają stałe i ciekłe
odpady solne, na przykład:
- w metodzie kąpielowego solankowania powstaje zużyta kąpiel i odcieki ze skór
konserwowanych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
- przy posypywaniu mizdry skór solą czy też jej mieszaniną z dodatkami innych środków,
w tak zwanej metodzie statycznej, powstaje odpadowa sól i odcieki ze skór
konserwowanych,
- w metodzie dynamicznej aplikacji środków konserwujących, bez użycia kąpieli, powstają
tylko odcieki ze skór konserwowanych.
4.2.1.3. Solenie i suszenie
W tej metodzie konserwacji skór pierwszym etapem jest solenie z użyciem 25% soli,
a następnie po 5 dniach leżakowania w stosach i wytrzepaniu soli następuje drugi etap, czyli
suszenie.
4.2.1.4. Suszenie
Suszenie  najstarszy sposób konserwowania skór, stosowany jeszcze obecnie w krajach
o ciepłym klimacie. Skóra surowa zostaje poddana suszeniu w przewiewnym i zacienionym
miejscu. Rozpięte, rozciągnięte na drewnianych ramach przybite do ram gwoz
dziami lub
rozciągane za pomocą sznurków przyczepionych do brzegów skóry lub zawieszone na
drążkach skóry poddawane są suszeniu. Czas suszenia jest zależny od wilgotności względnej,
szybkości przepływu i temperatury powietrza. Najodpowiedniejsza wilgotność to 50 60%.
Temperatura suszenia nie powinna przekraczać 32ºC. Odparowanie wilgoci powinno być
niezbyt szybkie, aby następowało równomiernie z całej grubości skóry. Podczas suszenia
zmniejsza się powierzchnia i grubość skóry. Po wysuszeniu jest ona sztywna i twarda,
w niektórych miejscach topograficznych półprzez
roczysta. Jest to metoda dość tania bez
używania środków bakteriostatycznych, ale surowiec nie cieszy się powszechnym zaufaniem.
W metodzie tej istnieje obawa utraty wody związanej chemicznie z białkiem skóry. W takim
wypadku nie jest możliwe rozmoczenie skór.
Metoda ta stosowana jest najczęściej w krajach tropikalnych. Jest to jeden z najgorszych
sposobów konserwacji. Suszenie skór odbywa się w warunkach prymitywnych, najczęściej na
ziemi przez kilkanaście godzin, co stanowi dostatecznie długi okres do rozwoju bakterii.
Szybkie wysuszenie jest również groz
ne dla jakości skór, ponieważ ogranicza się wyłącznie
do ich powierzchni. Bakteryjne uszkodzenia są często wadami ukrytymi, trudnymi do
identyfikacji. Ponadto niewłaściwe suszenie może spowodować wstępne zagarbowanie
tłuszczowe tkanki skórnej, szczególnie w skórach owczych, uniemożliwiające ich
rozmoczenie.
4.2.1.5. Piklowanie
Piklowanie polega na przetrzymywaniu skór w kąpieli piklującej, to jest w roztworze
wodnym 10% soli kuchennej NaCl z dodatkiem około 1 % mocnego kwasu, na przykład
siarkowego H2SO4 o wartości pH około 3. Skład pikla liczy się w stosunku do masy skór
surowych. Zwykle dodaje się jeszcze środki pleśniobójcze i ewentualnie bakteriostatyczne.
Transport skóry razem z kąpielą odbywa się w beczkach. Piklowanie stosowane jest do
konserwowania skór owczych importowanych, na przykład z Australii.
4.2.1.6. Mrożenie
Mniej rozpowszechnione, ale już stosowane jest mrożenie skór świeżych. Polega ono na
bardzo szybkim ochłodzeniu skór w przedziale temperaturze od -18 do -24oC tak zwane
mrożenie  głębokie i przechowywaniu ich w takich temperaturach. Nie stosuje się tutaj
żadnych środków chemicznych, jak na przykład soli obojętnych, środków bakteriostatycznych
czy innych. Dlatego metoda ta jest przyjazna środowisku. Niedogodnością są wysokie koszty
mrożenia, przechowywania i transportu. Wydaje się jednak, że mrożenie jest metodą
przyszłościową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.2.1.7. Skóry świeże
Przerób skór świeżych jest realizowany w ograniczonym wymiarze w wielu krajach,
w tym również w Polsce od lat 80-tych. Wymaga on bardzo rygorystycznego przestrzegania
warunków obrotu skór.
Przedłużenie czasu przechowywania skór świeżych do 24 godzin wymaga nie tylko
wstępnego wychłodzenia skór, ale i ich przechowywania w niskiej temperaturze i transportu
w chłodniach. Schładzanie skór powinno się odbywać w stanie rozwieszonym, w chłodni lub
dodatkowo poprzez rozpylenie sprężonego CO2 w postaci śniegu. Innym sposobem jest
schładzanie skór lodem. Dalsze przedłużanie czasu przechowywania wymaga zamrażania
skór, nawet w temperaturach od -10 do -30C, przy czym zalecana jest duża ostrożność
w zamrażaniu skór cielęcych, ze względu na zawarty w nich niedojrzały kolagen, mogący
ulec destrukcji polegającej na uszkodzeniu włókien.
Skóry świeże bywają wyprawiane w garbarniach bez ich uprzedniego konserwowania
w przypadku, gdy istniejÄ… takie potrzeby i zostanÄ… stworzone odpowiednie warunki. Za
każdym razem kluczową stroną rozwiązań są sprawy organizacyjne i synchronizacja działań
zakładów mięsnych i garbarni. Tym nie mniej w Niemczech już kilkadziesiąt procent
produkcji to przerób skór świeżych. W USA większość skór przerabianych to skóry świeże,
które ponadto w zakładach mięsnych zastały już odmięśnione.
Powyższe uwarunkowania obrotu skór świeżych zostały potwierdzone przez IUE, która
za konieczne uznała:
- odmięśnianie i okrawanie skór w zakładach mięsnych,
- chłodzenie powietrzem skór świeżych,
- bezpośredni transport skór z zakładów mięsnych do garbarni i taka sama wielkość
produkcji w obu zakładach,
- transport skór w chłodniach,
- pomieszczenia chłodnicze w garbarni do przechowywania skór, które nie są natychmiast
poddawane przerobowi.
Przestrzeganie wymienionych warunków umożliwia przechowywanie skór przez kilka do
kilkunastu dni. Właściwe przygotowanie skór w zakładzie mięsnym, natychmiast po uboju
jest wymagane nie tylko w bezpośrednim obrocie skór świeżych, ale również w ich
konserwacji. Oczyszczenie skór, ich odmięśnianie i wychłodzenie umożliwia osiągniecie
dobrych efektów przy znacznie mniejszym zużyciu środków konserwujących. Zaniechanie
schładzania skór i praktykowane przetrzymywanie skór świeżych, po zdjęciu z tusz w stosie,
w którym bez konserwacji pozostają skóry najwcześniej pozyskane, złożone w dolnej części
stosu, jest marnowaniem nie tylko surowca, ale także środków konserwujących. W tym stanie
ich wychładzanie czy konserwacja nie odwróci skutków bakteryjnej działalności.
W czasie konserwacji solą, ze względu na powolny efekt jej działania i kilkudniowe
utrzymywanie się wysokich temperatur w stosie skór posypanych solą mogą następować
procesy gnilne.
4.2.1.8. Środki stosowane do konserwacji skór surowych
Poza powszechnie stosowaną solą kuchenną w procesie konserwacji skór używa się też
innych, alternatywnych związków chemicznych. Ze względów ekologicznych wciąż
podejmuje się próby zastąpienia solenia innymi sposobami konserwacji bardziej
sprzyjającymi środowisku naturalnemu, a jednocześnie równie skutecznymi.
Kwas borowy zalecany jest od bardzo dawna do konserwacji skór, jednak ze względu na
duże koszty rzadko stosowany.
Różne związki chloru, w tym chlorek cynku, chloran(III) sodu - chloryn sodowy
i chloran(I) wapnia - podchloryn wapniowy, mogą zabezpieczyć skóry na okres do 6 dni,
z wyłączeniem podchlorynu z konserwacji skór owczych, z powodu odbarwiania wełny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Znacząca większość proponowanych do konserwacji środków, pomimo długoletnich
badań, pozostaje nadal w sferze koncepcji. Tylko nieliczne są stosowane do zabezpieczenia
skór świeżych na czas ich przygotowania do właściwej konserwacji lub bezpośredniego
przerobu w garbarniach. W obrocie handlowym, wymagającym dłuższego przechowywania
i dalekiego transportu, potrzebne jest długoterminowe, antybakteryjne zabezpieczenie skór.
Bazą dla większości z nich są następujące związki chemiczne:
- metyleno-bis-tiocyjanian (MBT), bakteriocyd dobrze wnika w głąb skóry,
- 2-tiocyjanometylotiobenzatiol (TCMTB), przeciwgrzybiczny, stanowi dobrÄ… warstwÄ™
ochronną dla powierzchni skór.
Stosowanie gotowych preparatów do konserwacji skór obok niewątpliwych zalet posiada
jedną podstawową wadę  trudności w identyfikacji zawartych w nich środków, co wiąże się
z niewiadomym ich wpływem na środowisko. Związki o sprecyzowanym składzie
i właściwościach dają łatwiejszy wybór.
Międzynarodowa organizacja działająca na rzecz ochrony środowiska w przemyśle
garbarskim  International Union Environmental Comission (IUE Comission),
zarekomendowała do krótkotrwałej konserwacji, środki niewywierające negatywnych
skutków na środowisko naturalne, w tym na biologiczne oczyszczanie ścieków garbarskich.
SÄ… to:
- 2-tiocyjanometylotiobenzotiazol (TCMTB),
- preparaty izotiazolowe,
- chloryn sodowy,
- chlorek benzalkoniowy,
- fluorek sodowy,
- kwas borowy.
Przy krótkoterminowej konserwacji bez użycia soli, na uwagę zasługują wyżej
wymienione preparaty rekomendowane przez IUE oraz preparaty BIT czy Mergal QB 50.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wymień rodzaje konserwacji skór surowych.
2. W jaki sposób należy przygotować skóry do konserwacji?
3. Na czym polega metoda konserwacji przez solenie i solankowanie?
4. Kiedy najczęściej stosowana jest metoda konserwacji przez suszenie?
5. Na czym polega konserwacja skór przez piklowanie?
6. Jakie znasz nowoczesne metody konserwacji?
7. Jakie znasz środki proekologiczne do konserwacji?
8. Podaj możliwości wykorzystania skór świeżych bez konserwacji w garbarstwie.
9. Jak powinien odbywać się transport skór świeżych?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Konserwacja skóry przez solenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) rozsortować skóry ze względu na ich rodzaj i przeznaczenie asortymentowe,
4) wskazać sposób przygotowania skór do konserwacji - schłodzenie w lodówce; odcięcie
łba, łap z kopytami, ogona; usunięcie w miarę możliwości tkanki odmięsnej
i tłuszczowej oraz zanieczyszczeń,
5) ustalić masę skór surowych,
6) wskazać i omówić uszkodzenia skór surowych, np. mechaniczne, termiczne
i biologiczne,
7) dobrać odpowiednią ilość soli potrzebną do zakonserwowania dla skór bydlęcych,
końskich i świńskich,
Tab. 2. Zalecane podstawowe środki chemiczne do różnych rodzajów skór
Skład mieszanki konserwującej Rodzaj skór
sól kamienna do wszystkich rodzajów skór
sól kamienna z 2% dodatkiem kwasu do skór cielęcych, owczych i łbów bydlęcych oraz
borowego i 1% naftalenu w porze letniej do wszystkich rodzajów skór
sól kamienna z 2% kwasu borowego do skór bydlęcych i końskich
8) rozprostować dokładnie każdą skórę na podeście i dokładnie nanosić sól na całą jej
powierzchniÄ™ od strony mizdry,
9) układać skóry jedna na drugiej do odpowiedniej wysokości stosu,
10) określić czas potrzebny do zakonserwowania skór,
11) kontrolować wilgotność i temperaturę w stosie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wagi do ważenia skór i środków chemicznych,
- różne rodzaje skór: bydlęce, świńskie, cielęce, kozie, owcze,
- specjalne podesty do solenia,
- sól kuchenna,
- Å‚opaty,
- chłodnia,
- nóż lub przyrząd do odmięśniania,
- kosz na odpadki,
- odzież ochronna.
Ćwiczenie 2
Konserwacja skóry przez solankowanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) zorganizować stanowisko pracy do konserwacji przez solankowanie,
3) przygotować skóry do konserwacji, odciąć zbędne części; usunąć w miarę możliwości
tkankę odmięsną i tłuszczową oraz zanieczyszczenia,
4) ustalić masę skór surowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
5) wskazać i omówić uszkodzenia skór surowych, np. mechaniczne, termiczne
i biologiczne,
6) przygotować solankę potrzebną do zakonserwowania skór,
7) umieścić skóry w solance,
8) prowadzić proces solankowania przez 48 godzin,
9) wyjąć skóry i po obcieknięciu ułożyć w odpowiednie stosy,
10) co kilka dni spostrzeżenia notować w zeszycie ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- waga do ważenia skór,
- waga do ważenia środków chemicznych,
- skóry bydlęce,
- skóry świńskie,
- skóry cielęce,
- skóry kozie i owcze,
- specjalne podesty do solenia,
- sól kuchenna,
- Å‚opaty,
- chłodnia,
- nóż,
- kosz na odpadki,
- przyrząd do odmięśniania,
- rękawice gumowe,
- okulary,
- przyrząd do badania stężenia solanki.
Ćwiczenie 3
Konserwacja przez suchosolenie i dodatek środka bakteriobójczego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) rozdzielić otrzymane skóry ze względu na ich rodzaj i przeznaczenie,
4) przygotować skóry do konserwacji - schłodzenie; odcięcie zbędnych części; usunięcie
w miarę możliwości tkanki odmięsnej i tłuszczowej oraz zanieczyszczeń,
5) ustalić masę skór surowych,
6) wskazać i określić uszkodzenia skór surowych na przykład mechaniczne, termiczne oraz
powstałe na skutek rozpoczętego procesu gnilnego,
7) przygotować solankę,
8) wybierać odpowiedni środek bakteriobójczy,
9) umieścić skóry w solance i dodać środek bakteriobójczy - zadanie wykonaj w bębnie
garbarskim,
10) solankowanie prowadzić przez 48 godzin,
11) rozwiesić skóry na drążkach i przeprowadzić suszenie,
12) wnioski i propozycje konsultować z prowadzącym,
13) kontrolować co kilka dni spostrzeżenia i notować w zeszycie ćwiczeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Wyposażenie stanowiska
- waga do ważenia skór,
- waga do ważenia środków chemicznych,
- skóry bydlęce,
- skóry świńskie,
- skóry cielęce,
- skóry kozie i owcze,
- specjalne podesty do solenia,
- sól kuchenna,
- środek bakteriobójczy,
- Å‚opaty,
- chłodnia,
- nóż,
- kosz na odpadki,
- przyrząd do odmięśniania,
- rękawice gumowe,
- okulary,
- suszarka.
Ćwiczenie 4
Konserwacja skór surowych przez zamrożenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) rozsortować otrzymane skóry ze względu na ich rodzaj i przeznaczenie,
4) przygotować skóry do konserwacji - schłodzenie w lodówce; odcięcie łba, łap
z kopytami, ogona; usunięcie w miarę możliwości tkanki odmięsnej i tłuszczowej oraz
zanieczyszczeń,
5) pozostawić skóry do obcieknięcia,
6) złożyć w kostki i zamrażać,
7) omówić wyniki ćwiczeń i zapisać w dzienniczku.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- chłodnia,
- zamrażarka,
- skóry bydlęce,
- skóry świńskie,
- skóry cielęce,
- skóry kozie i owcze,
- nóż,
- kosz na odpadki,
- przyrząd do odmięśniania,
- rękawice gumowe,
- okulary.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Ćwiczenie 5
Przygotowanie do przerobu skór surowych ze świeżego uboju zwierząt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) rozsortować otrzymane skóry ze względu na ich rodzaj i przeznaczenie asortymentowe,
4) przygotować skóry do przerobu  schłodzenie w lodówce; odcięcie łba, łap z kopytami,
ogona; usuniecie w miarę możliwości tkanki odmięsnej i tłuszczowej oraz
zanieczyszczeń,
 resztki mięśni, ścięgien i tłuszczu z mizdry należy usuwać maszynowo na
odmięśniarkach lub używając ostrego noża,
 ognojenie i brud ze strony okrywy włosowej należy usuwać używając tępego
narzędzia, w miarę możliwości wskazane jest wypłukanie w bębnie skór już na terenie
rzez
ni.
5) ustalić z zakładami garbarskimi ilość skór jaką mogą przyjąć do bezpośredniego
przerobu,
6) zorganizować szybki transport w chłodniach,
7) zaproponować odpowiedni rodzaj konserwacji dla pozostałych skór,
8) swoje poczynania koniecznie skonsultować z prowadzącym.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- chłodnia,
- zamrażarka,
- skóry bydlęce,
- skóry świńskie,
- skóry cielęce,
- skóry kozie i owcze,
- nóż,
- kosz na odpadki,
- przyrząd do odmięśniania,
- odzież ochronna.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wyjaśnić cel odmięśniania i czyszczenia skór surowych? Ą% Ą%
2) dobierać metody konserwacji? Ą% Ą%
3) dobrać środki do konserwacji? Ą% Ą%
4) dobrać najbardziej proeokologiczną metodę konserwacji? Ą% Ą%
5) konserwować przez solankowanie? Ą% Ą%
6) stosować metody dynamiczne? Ą% Ą%
7) przygotować skóry świeże do bezpośredniego przerobu w garbarni? Ą% Ą%
8) zakonserwować skóry przez mrożenie? Ą% Ą%
9) ocenić metody konserwacji od strony ekologicznej? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.3. Konserwacja skór surowych przeznaczonych do wyprawy
z włosem
4.3.1. Materiał nauczania
Podobnie, jak w przypadku skór przeznaczonych do wyprawy bez włosa, rozróżnia się
kilka sposobów konserwowania skór futerkowych. Do najważniejszych należą:
- suszenie,
- solenie,
- solankowanie,
- suszenie i solenie,
- piklowanie,
- sporadycznie inne.
Przy skórach surowych przeznaczonych do wyprawy z włosem, bardzo ważne jest
czyszczenie i odmięśnianie skór. Zabrudzoną okrywę włosową należy przemyć letnią wodą
następnie wysuszyć i przeczesać. Jeśli znajdują się na nich plamy z tłuszczu czyścimy je
rozpuszczalnikiem, na przykład: benzyną ekstrakcyjną, a następnie suszymy suchymi
trocinami. Trociny muszą pochodzić z drzew liściastych, takich jak buk, brzoza, klon, które
nie zawierają żywicy i nie są dobrymi garbnikami, jak na przykład dąb. Należy pamiętać, że
musimy stosować łagodne środki chemiczne, aby nie uszkodzić włosa. Po oczyszczeniu
i schłodzeniu skórę poddajmy odmięśnianiu. Ze względu na to, że skóry futerkowe
najczęściej konserwujemy przez suszenie, dlatego dobre usunięcie błon, resztek mięsa,
tłuszczu jest bardzo ważną czynnością. Sposób odmięśniania zależy od sposobu zdjęcia skóry
ze zwierzęcia. Skóry zdjęte workowo odmięśniamy na specjalnym stożkowym wałku lub
prawidle, używając specjalnych noży lub szkafy. Wielkość wałka powinna być dostosowana
do wielkości skóry. Odmięśnianie należy prowadzić bardzo ostrożnie aby nie spowodować
podcięcia osadzenia włosa.
Rys. 3. Wałki do odmięśniania skór [1, s. 78 ]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rys. 4. Ręczne narzędzia do odmięśniania skór [5, s. 90 ]
a) pioła, b) kosa kuśnierska, c) kłoda garbarska
Coraz częściej stosowane jest też odmięśnianie maszynowe. Do skór małych stosowane
są ścieniarki talerzowe. Do skór większych, zdejmowanych płasko, na przykład owczych
i cielęcych  odmięśniarki walcowe. Odmięśnianie maszynowe jest bardziej wydajne
i dokładne.
Rys. 5. Åšcieniarka talerzowa [5, s. 91]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Odmięśnianie skór zdjętych systemem płaskim, rozciętych od szyi wzdłuż brzucha
wykonuje się na powierzchni płaskiej, na przykład stole, desce. Po odmięśnianiu skóry
poddajemy czyszczeniu i usunięciu tłuszczu. Odtłuszczamy od strony mizdry, posypujemy
suchymi trocinami i przecieramy szmatką. W skórach szlachetnych zdjętych systemem
workowym odtłuszczamy mizdrę i okrywę włosową. Trocinujemy skóry w specjalnym bębnie
 trociniaku. Najpierw czyścimy skóry drobnymi trocinami mizdrą na zewnątrz. Następnie
zmieniamy trociny na nowe i grubsze i czyścimy skóry od strony okrywy włosowej. Tak
wyczyszczone skóry poddajemy trzepaniu z trocin w bębnie siatkowym. Niezwłocznie po
tych czynnościach skóry powinny być formowane na specjalnych prawidłach.
Rys. 6. Prawidła do suszenia skór: a) lisów, b) norki samca i samicy, c) nutrii [1, s. 80]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 7. Prawidła do formowania skór d) królika, e) gronostaja, f) kałanka [1, s. 81]
Powinny być one wykonane z drewna bukowego lub brzozowego, plastiku lub metalu
nie ulegającego korozji. Mają być gładkie, zaokrąglone na brzegach. Wielkość i kształt
dostosowana do wielkości i rodzaju skór. Zakładanie skór na prawidło powinno odbywać się
równomiernie, starannie, bez fałd, załamań i zmarszczek. Nie należy stosować zbyt dużych
prawideł, aby nie rozciągać nadmiernie skóry, przy prawidłach za małych mogą powstawać
fałdy. Skóry nakładamy na prawidło zaczynając zakładać stroną zadnią od cieńszej strony
prawidła. Na cieńszy koniec prawideł nałożony jest łeb.
Nie należy stosować do wypychania skór słomy, siana lub szmat, ponieważ skóra nie
będzie miała do wewnątrz dostępu powietrza.
Skóry zdjęte płasko, takie jak: cielęce, z
rebięce, kozie, owcze, ze zwierząt dzikich, suszy
się w stanie rozpostartym na specjalnych ramach, włosem zwróconym do ramy lub na drążku
rozprostowaną i przewieszoną wzdłuż linii grzbietu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 8. Rama do suszenia skór futerkowych zdjętych systemem płaskim (regulowana) [1, s. 82]
Suszenie jest najbardziej popularną metodą konserwacji skór futerkowych. Należy jednak
pamiętać, że najlepszym sposobem jest suszenie na ramach.
Solenie  metodą tą konserwuje się skóry owcze, cielęce, jagnięce. Zasada podobna jak
przy skórach wyprawianych bez włosa - składowanie w stosach.
Solenie i suszenie  najpierw posypujemy skóry solą, pozostawiamy na okres kilku dni,
a następnie suszymy w takich samych warunkach, jak przy suszeniu normalnym.
Piklowanie  sposób konserwacji azjatyckiej. Bezpośrednio po zdjęciu skóry zostawia
się na kilka dni w kąpieli zawierającej sól oraz kwas lub otręby, tak zwane kwaszenie,
a następnie suszy się je. Sposób najczęściej stosowany dla skór z owiec karakułowych.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy znasz rodzaje i budowę włosa?
2. Jakie są rodzaje skór futerkowych?
3. Jak zdejmuje się skóry ze zwierząt futerkowych?
4. Co to jest odmięśnianie?
5. Jak czyścimy skóry futerkowe przed konserwacją?
6. Jakie rodzaje prawideł stosuje się do konserwacji skór futerkowych?
7. Z jakich materiałów możemy wykonać prawidła?
8. Jakie są metody konserwacji skór futerkowych?
9. Która z metod jest najczęściej stosowana?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Konserwacja skór futerkowych metodą suszenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić sposób zdejmowania skóry z tuszy zwierzęcia,
4) sprawdzić osadzenie włosa,
5) dobrać odpowiednie prawidło,
6) przygotować skóry do konserwacji:
- wykonaj schłodzenie skór,
- odmięśnij skóry,
- wykonaj czyszczenie okrywy włosowej,
7) naciągnąć skóry na prawidło,
8) nastawić odpowiednie parametry suszenia,
9) obserwować skóry podczas suszenia w suszarce,
10) zanotować wszystkie parametry i obserwacje w dzienniczku,
11) omówić wykonanie ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- lodówka,
- trociny,
- czterochloroetylen (tetrachloroeten),
- przyrząd do odmięśniania,
- nóż,
- wałki do odmięśniania,
- różne rodzaje prawideł,
- rama do suszenia (regulowana),
- suszarka,
- skóry zdjęte workowo na przykład nutrie, lisy,
- skóry zdjęte płasko na przykład owce, sarny, itp.
Ćwiczenie 2
Konserwacja suchosolona.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) rozsortować otrzymane skóry ze względu na rodzaj i przeznaczenie,
4) przygotować skóry do konserwacji  schłodzenie w lodówce; odcięcie łba, łap
z kopytami, ogona; usunięcie w miarę możliwości tkanki odmięsnej i tłuszczowej oraz
zanieczyszczeń,
5) ustalić masę skór surowych,
6) wskazać i omówić uszkodzenia skór surowych na przykład mechaniczne, termiczne oraz
powstałe wskutek rozpoczętego procesu gnilnego,
7) dobrać odpowiednią ilość soli potrzebną do zakonserwowania skór kozich i owczych,
8) rozprostować dokładnie pierwszą skórę na podeście i dokładnie posypać solą,
9) układać skóry jedna na drugiej posypując solą aż powstanie odpowiedniej wysokości
stos,
10) określić czas potrzebny do zakonserwowania skór,
11) kontrolować wilgotność i temperaturę w stosie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
12) po odpowiednim czasie sprawdzić wysolenie skór,
13) rozciągnąć skóry na ramach regulowanych,
14) podsuszyć je do wymaganej wilgotności,
15) zanotować spostrzeżenia w dzienniczku ćwiczeń,
16) omówić wykonanie ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- waga do ważenia skór,
- waga do ważenia środków chemicznych,
- skóry z kóz i owiec,
- specjalne podesty do solenia,
- sól kuchenna,
- Å‚opaty,
- chłodnia,
- nóż,
- kosz na odpadki,
- przyrząd do odmięśniania,
- rękawice gumowe,
- okulary.
Ćwiczenie 3
Zastosuj suszenie z dodatkiem środków bakteriostatycznych i bakteriobójczych jako
sposób konserwacji skór futerkowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić sposób zdejmowania skóry z tuszy zwierzęcia,
4) sprawdzić osadzenie włosa,
5) dobrać odpowiednie prawidło,
6) przygotować skóry do konserwacji:
- wykonaj schłodzenie skór,
- odmięśnij skóry,
- wykonaj czyszczenie okrywy włosowej,
7) naciągnąć skóry dokładnie na prawidło,
8) nastawić odpowiednie parametry suszenia,
9) obserwować skóry podczas suszenia w suszarce,
10) wszystkie czynności zanotować w dzienniczku ćwiczeń,
11) omówić wykonanie ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- chłodnia,
- trociny,
- czterochloroetylen (tetrachloroeten),
- przyrząd do odmięśniania,
- nóż,
- wałki do odmięśniania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
- różne rodzaje prawideł,
- regulowana rama do suszenia,
- suszarka,
- skóry zdjęte workowo na przykład nutrie, lisy,
- skóry zdjęte płasko na przykład owce, sarny, itp.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia? Ą% Ą%
2) rozróżnić rodzaje skór futerkowych? Ą% Ą%
3) określić sposób pozyskiwania skór? Ą% Ą%
4) podać sposoby czyszczenia skór futerkowych? Ą% Ą%
5) odróżnić rodzaj prawideł potrzebnych do suszenia skór futerkowych? Ą% Ą%
6) dobrać metodę konserwacji skór futerkowych? Ą% Ą%
7) odpowiedzieć na pytanie, które metody są najczęściej stosowane? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.4. Magazynowanie skór surowych, sposoby przechowywania
4.4.1. Materiał nauczania
Skóry zakonserwowane, sklasyfikowane i rozsortowane wg przeznaczenia poddaje się
magazynowaniu. W celu dłuższego magazynowania skóry bez zabrudzeń oraz dobrze
zakonserwowane układa się w stosy, natomiast skóry o podejrzanej jakości powinny być
szybko oddane do przerobu w garbarni. Przed ułożeniem w stosy skóry powinny być
schłodzone.
Rozróżniamy kilka sposobów układania skór surowych w stosy. Jednym ze sposobów
jest układanie skór warstwowo. Skóry układa się mizdrą do góry na drewnianym pomoście,
linią grzbietową równolegle do boku pomostu. Następna skóra spoczywa częściowo na
poprzedniej, jest wysunięta na około 30 cm. Tak powstaje pierwszy rząd. Następny rząd
układamy podobnie, lecz w odwrotnym kierunku. Każda skóra i wszystkie jej nierówności
pokrywane są solą. Stosy ze skór cięższych układa się do wysokości 2,5 metra, a skór lekkich
do 1,5 metra.
Inny rodzaj układania to stos fartuchowy. Różnica polega na tym, że najniższa warstwa
skór wysunięta jest na 2/3 szerokości lub długości skóry poza warstwy wyższe ułożone do
wysokości 40 cm. Skóry dolnej warstwy zawija się, częściowo zakrywając nimi skóry warstw
wyższych. Następnie czynności powtarza się tworząc kolejne warstwy stosu. Taka metoda
chroni stos przed wahaniami temperatury i wilgotności powietrza. Wadą natomiast jest
nadmierne wysychanie fartuchów i zatrzymanie nadmiernej ilości wilgoci wewnątrz stosu.
Ze względu na okres przechowywania rozróżniamy następujące rodzaje magazynowania:
- krótkoterminowe magazynowanie skór  okres przechowywania do 1 miesiąca,
- średnioterminowe magazynowanie skór  okres przechowywania do 6 miesięcy,
- długoterminowe magazynowanie skór  okres przechowywania dłuższy od
6 miesięcy.
Przy krótkoterminowym magazynowaniu można układać skóry jedną na drugiej każdą
zasalając. Magazynowanie skór złożonych w kostkę lub wzdłuż linii grzbietu daje
oszczędności, ale może powodować uszkodzenia w postaci załamań i obtarć podczas
transportu. Zaleca się magazynowanie skór rozpostartych.
W normie pod tytułem  Przechowywanie skór mokrosolonych podano, że skóry
o kondycji normalnej lub obsuszonej mogą być przekazane do średnioterminowego
i długoterminowego magazynowania. Przy długoterminowym przechowywaniu zalecono
uprzednie schłodzenie skór w temperaturze 4 15oC. Ponadto uznano, że skóry o kondycji
wilgotnej powinny być przekazane do krótkoterminowego przechowywania, przy czym
wskazano na konieczność ponownego posypania każdej skóry lub każdej warstwy skór, solą
w ilości 10 15% w stosunku do masy skór świeżych. Tak przygotowane skóry uznano za
wystarczająco zakonserwowane do krótkoterminowego przechowywania, które w tej normie
określono na okres do 3 miesięcy.
Skóry suche i suchosolone zawsze układamy na pomostach w stosy tak, aby wszystkie
skóry miały dostęp do powietrza. Niedopuszczalne jest, aby je przechowywać ze skórami
mokrosolonymi.
W magazynie wilgotność względna powinna wynosić 70 80% dla skór mokrosolonych.
Natomiast dla skór konserwacji suchej i suchosolonej 50 60% w temperaturze 1 10oC.
Należy pamiętać, aby temperatura nie przekroczyła 25oC a wilgotność 70%.
Skóry zakonserwowane przez suszenie mogą być zaatakowane przez szkodniki (larwy
moli i skórniki). Skóry takie najlepiej wytrzepać na słońcu i przekazać od razu do produkcji.
Transport skór surowych powinien odbywać się w samochodach chłodniach. Do
transportu rozprostowane skóry układamy jedną na drugiej na paletach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Skóry surowe należy przechowywać w pomieszczeniach zamkniętych w celu
zabezpieczenia ich przed bezpośrednim działaniem czynników atmosferycznych i promieni
słonecznych oraz utrzymania wymaganej temperatury i wilgotności. Okna magazynów
powinny być zabezpieczone przed padaniem promieni słonecznych bezpośrednio na skóry, na
przykład przez zaciemnienie lub pomalowanie na kolor niebieski.
Magazyn skór surowych powinien być suchy, chłodny i przewiewny, o małych
wahaniach temperatury i wilgotności. Powinien być wyposażony w urządzenia umożliwiające
szybkÄ… regulacjÄ™ i wymianÄ™ powietrza.
Skóry futerkowe mogą być układane i przechowywane w następujący sposób:
- skóry lisów, norek, nutrii, wydr, piżmaków  zawieszone w wiązkach,
- cielaki, owce, z
rebaki, sarny, jelenie  w stosach Å‚awowych,
- skóry konserwacji mokro-solonej  warstwowo.
Najlepiej aby transport skór futerkowych odbywał się w samochodach chłodniach, ale
można używać każdego środka transportu, który zabezpiecza skóry przed bezpośrednim
działaniem promieni słonecznych, opadami atmosferycznymi, jest czysty i pozbawiony
wystających ostrych przedmiotów lub krawędzi. Wiązki skór suchych pakuje się w worki
jutowe lub papierowe, skóry królicze formuje się w bele, a skóry owcze układa się wzdłuż
linii grzbietu, jedna na drugiej, w stosach.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel magazynowania skór surowych?
2. Jakie znasz rodzaje konserwacji?
3. Czy znasz warunki magazynowania skór mokrosolonych?
4. Jakie są warunki magazynowania skór suchych i suchosolonych?
5. Jak magazynujemy skóry futerkowe?
6. Jakie urządzenia powinny znajdować się w magazynie skór surowych?
7. Jakie znasz rodzaje stosów?
8. Co to jest krótkoterminowe magazynowanie skór surowych?
9. Co to jest długoterminowe magazynowanie skór surowych?
10. Czy jest dopuszczalne magazynowanie skór surowych z różnych sposobów konserwacji
w takich samych parametrach?
11. Jak przygotowujemy skóry surowe do transportu?
12. Jak powinien odbywać się transport skór surowych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Magazynowanie skór surowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować skóry do magazynowania,
3) wybrać odpowiednie podesty,
4) dobrać odpowiednie parametry magazynowania,
5) sprawdzić:
- wilgotność oraz temperaturę w magazynie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
- czy magazyn posiada urządzenia na przykład do cyrkulacji powietrza, klimatyzacji
pozwalające regulować parametry magazynowania,
6) rozsortować skóry do magazynowania:
- z przeznaczeniem do magazynowania krótkoterminowego,
- z przeznaczeniem do magazynowania długoterminowego,
7) ułożyć skóry w stos warstwowy,
8) ułożyć skóry w stos fartuchowy,
9) ułóż skóry suszone w odpowiedni sposób,
10) co kilka godzin sprawdzać parametry magazynowania,
11) co kilka dni sprawdzać czy w stosach i wiązkach nie następują procesy gnilne,
12) wykorzystać wiedzę z modułu nauczania,
13) zaprezentować efekty swojej pracy
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dobrej klasy magazyn skór surowych
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić sposoby magazynowania skór surowych:
- mokrosolonych, Ä„% Ä„%
- suchych, Ä„% Ä„%
- suchosolonych? Ä„% Ä„%
2) podać sposoby magazynowania skór surowych futerkowych? Ą% Ą%
3) opisać urządzenia znajdujące się w magazynie skór surowych? Ą% Ą%
4) określić rodzaje stosów? Ą% Ą%
5) rozróżnić krótko- i długoterminowe magazynowanie skór surowych? Ą% Ą%
6) określić parametry magazynowania skór surowych z różnych
rodzajów konserwacji? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.5. Wady i uszkodzenia powstajÄ…ce w czasie konserwacji
i magazynowania skór
4.5.1. Materiał nauczania
W czasie konserwacji i magazynowania skór surowych mogą powstawać różne wady
i uszkodzenia. Należ do nich między innymi:
1. Zrogowacenie  jest to zżelatynowanie kolagenu, skóra staje się szklista, twarda,
łamliwa, nie dająca się rozmoczyć. Wada powstaje podczas szybkiego suszenia skór na
słońcu lub w zbyt wysokiej temperaturze. Aby temu zapobiec skóry należy suszyć
w przewiewnych miejscach i w umiarkowanej temperaturze.
2. Skóry zmięte  wada powstaje przy niedokładnym rozprostowaniu w podczas układania
skór w stosy.
3. Drągowina  nadgnicia w miejscach stykania się skór z drążkami, na których są
przewieszone podczas suszenia. Zapobiec tej wadzie można przewieszając skóry na
drążkach.
4. Gnicie  na początku mizdra staje się oślizła, następuje wypadanie włosa. Najpierw
zachodzi rozkład warstwy termostatycznej, skóra staje się ciemnozielona, czuć zapach
amoniaku. Następnie rozkłada się warstwa siatkowa. Skóry takie mogą się rozpaść
podczas garbowania. Przyczyną powstawania tej wady jest powolne suszenie, duża
wilgotność suszarni. Dobierając i kontrolując parametry suszenia możemy zapobiec
temu uszkodzeniu.
Gnicie może wystąpić także w magazynowanych skórach po konserwacji sucho-
i mokrosolonej. Zbyt mała ilość soli użyta do solenia, wysoka temperatura
w magazynie i stosie sprzyjajÄ… powstawaniu tej wady.
5. Wykwity solne  powstajÄ… w wyniku krystalizacji soli w czasie suszenia.
6. Plamy solne  najczęściej powstają na mizdrze. Mają zabarwienie jasnożółte do
ciemnobrÄ…zowego.
7. Plamy czerwone - powstają w miejscach, gdzie już wcześniej rozpoczął się proces gnilny.
Powodowane są przez różowo zabarwione bakterie tlenowe. Może nastąpić także
zarażenie się warstwy licowej skór sąsiadujących z mizdrami.
8. Uszkodzenia spowodowane przez mole i skórniki  szkodniki atakują mizdrę skóry,
najchętniej miejsca z
le oczyszczone z mięsa i tłuszczu, drążąc w niej kanały równoległe
do powierzchni. Larwy moli niszczą włos, uszkadzają lico dziurawiąc czasami skórę. Po
wykryciu szkodników skóry należy wytrzepać i niezwłocznie przekazać do produkcji.
9. Uszkodzenia spowodowane przez gryzonie, na przykład myszy, szczury
 najczęściej wygryzają dziury. Należy walczyć z nimi przez rozstawianie specjalnych
pułapek i trutek.
10. Uszkodzenia spowodowane ziarnistością soli  sól o zbyt dużej ziarnistości powoduje
zadrapania i odciski na licu, sól zbyt drobna szybko się rozpuszcza i nie dochodzi do
zasolenia skóry w środku.
Rodzaj wad i uszkodzeń skór surowych jest zależny od sposobu konserwacji. Podczas
magazynowania skór po konserwacji suchej mogą powstać:
 zrogowacenia,
 drÄ…gowiny
 gnicie,
 zmięcia,
 uszkodzenia przez szkodniki i gryzonie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
W magazynowanych skórach po konserwacji suchosolonej spotykamy się ze:
 zrogowaceniami,
 drÄ…gowinami,
 ogniciami,
 zmięciami,
 uszkodzeniami przez szkodniki i gryzonie,
 wykwitami solnymi.
Konserwacja mokrosolona może spowodować powstanie:
 plam solnych
 plam czerwonych,
 ognić.
Niżej przedstawiono ilustracje; skórnika, mola i ich larwy oraz uszkodzonej przez larwę
mola skóry.
Rys. 9. Skórnik i jego larwa [2, s. 58]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Rys. 10. Mol i jego larwa oraz uszkodzona przez nią skóra [2, s. 59]
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kiedy powstaje zrogowacenie?
2. Jak powstaje drÄ…gowina?
3. Jak rozpoznajemy gnicie?
4. Jakie szkodniki zagrażają skórom surowym?
5. Jak wyglądają skóry uszkodzone przez skórnika?
6. Co potrafi zrobić mol ze skórami futerkowymi?
7. Opisz wyglÄ…d mola.
8. Opisz wygląd skórnika.
9. Jakie wady powstajÄ… w konserwacji suchej?
10. Jakie wady powstajÄ… w konserwacji suchosolonej?
11. Jakie wady powstajÄ… w konserwacji mokrosolonej?
12. Opisz wyglÄ…d plam solnych.
13. Opisz wyglÄ…d plam czerwonych.
14. Jaki wpływ ma ziarnistość soli na uszkodzenie skór?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj wady powstałe w czasie konserwacji i magazynowania skór.
Masz do dyspozycji różne rodzaje skór z wadami powstałymi w czasie konserwacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) na podstawie oceny organoleptycznej  dotyku, wzroku, węchu określić poszczególne
wady,
2) opisać stwierdzone wady w sprawozdaniu,
3) narysować skórnika i jego larwę,
4) narysować mola i jego larwę,
5) podać sposoby przeciwdziałania tym wadom,
6) pamiętać o przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne rodzaje skór z uszkodzeniami,
- rękawice robocze,
- okulary ochronne,
- ilustracje szkodników,
- lupa.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) podać przyczyny powstawania wad skór? Ą% Ą%
2) określić wady powstałe w wyniku
- zrogowacenia, Ä„% Ä„%
- gnicia, Ä„% Ä„%
- uszkodzenia przez mole i skórniki? Ą% Ą%
3) opisać wygląd skórnika? Ą% Ą%
4) opisać wygląd mola? Ą% Ą%
5) określić jakie wady powstają w czasie konserwacji:
- suchej, Ä„% Ä„%
- suchosolonej, Ä„% Ä„%
- mokrosolonej? Ä„% Ä„%
6) opisać wygląd plam solnych? Ą% Ą%
7) opisać wygląd plam czerwonych? Ą% Ą%
8) określić wpływ ziarnistości soli na uszkodzenia skór? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 21 pytań dotyczących konserwacji i magazynowania skór surowych. Pytania
1-12 to pytania wymagają wyboru spośród czterech odpowiedzi jednej prawidłowej;
pytania 13 -21 wymagają wstawienia w miejsce kropek poprawnych słów.
5. Udziel odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedz
prawidłową),
- w zdaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 90 minut.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Celem konserwacji jest
a) zabezpieczenie skór przed kradzieżą.
b) otrzymanie skór gotowych obuwiowych.
c) tworzenie skórom optymalnych warunków dla rozwoju bakterii.
d) zabezpieczeni skór surowych przed gniciem.
2. Sposoby konserwacji skór przeznaczonych do wyprawy bez włosa to
a) suszenie, solenie, solankowanie, mrożenie, piklowanie.
b) solenie, moczenie, mrożenie, piklowanie, solankowanie.
c) pranie, solenie, mrożenie, piklowanie, suszenie.
d) solenie, suszenie, trzepanie, radiacja, mrożenie.
3. Nowoczesne metody konserwacji skór to
a) garbowanie, trocinowanie, suszenie, zabarwienie.
b) dwojenie, piklowanie, solenie, odtłuszczanie.
c) przerób skór świeżych, mrożenie, konserwacja dynamiczna, stosowanie środków
ekologicznych.
d) radiacja, suchosolenie, piklowanie.
4. Konserwacja przez solankowanie to
a) posypanie skór surowych solą.
b) moczenie skór w kąpieli z soli i kwasu.
c) zasolenie i podsuszenie.
d) trzymanie skór w roztworze soli o odpowiednim stężeniu i ułożenie w stosy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
5. Przerób skór świeżych to
a) metoda uciążliwa dla środowiska.
b) marnotrawienie surowca skórzanego.
c) jedno z najlepszych rozwiązań przerobu skór.
d) metoda proekologiczna.
6. Transport skór najlepiej przeprowadzać w
a) samochodach chłodniach.
b) przyczepach otwartych.
c) tirach.
d) ciÄ…gnikach z dwoma przyczepami.
7. Jak najlepiej wykonać odmięśnianie skór futerkowych przed konserwacją
a) dwojarkÄ….
b) wyżymarką i wygładzarką.
c) ręcznie tępym nożem na specjalnych wałkach lub maszynowo (ścieniarka talerzowa,
odmięśniarka).
d) nowoczesną metodą w bębnach garbarskich ze specjalnymi nożami.
8. Poniższy rysunek przedstawia prawidła do suszenia skór:
a) lisa i norki samicy i samca.
b) owiec i kóz.
c) cielaków.
d) nutrii i kałanka.
9. Skóry futerkowe konserwujemy najczęściej przez:
a) suszenie i suchosolenie.
b) przerabiamy skóry świeże.
c) radiacje.
d) stosując podczerwień.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
10. Rodzaje stosów, które stosujemy w magazynowaniu skór surowych to
a) warstwowy, fartuchowy, Å‚awowy.
b) fartuchowy, wysoki, solankowy.
c) podłużny, ławowy, wiązkowy.
d) kostkowy, suchosolony, fartuchowy.
11. Skóry surowe konserwacji suchej możemy przechowywać z mokrosolonymi
a) tak ale po wcześniejszym schłodzeniu.
b) nie.
c) tak.
d) tak, ale tylko w stosach fartuchowych.
12. Wady powstałe w czasie konserwacji to m.in.
a) zrogowacenie, szkodniki, drÄ…gowina, plamy solne i czerwone, gnicie.
b) plamy sodowe, plamy solne i czerwone, drÄ…gowina, zrogowacenie.
c) szkodniki, gnicie, przecięcia nożami, drągowina.
d) uszkodzenia przez kleszcze, uszkodzenia przez gzy, zrogowacenie, plamy solne
i czerwone.
13. W magazynowaniu krótkoterminowym skóry powinny być przechowywane przez okres
.............., natomiast w magazynowaniu .................... skóry mogą być przechowywane
powyżej 6 miesięcy. Wilgotność względna dla skór konserwacji .................. powinna
wynosić 50-60% a temperatura nie powinna przekraczać .........................
14. Skóry futerkowe przygotowując do transportu pakujemy ....................., skóry królicze
możemy ........................., a skóry z owiec i kóz ....................... .
15. Bakterie najlepiej rozwijają się w temperaturze .................... , przy wilgotności skóry
.................., przy pH .................. .
16. Konserwacja skór surowych polega na ................................ , ...........................
temperatury, wprowadzeniu substancji ............................., zmianie kwasowości skóry
.......................... .
17. Przerób skór surowych bezpośrednio po zdjęciu z tuszy to metoda postępowania
................................,.
18. Najczęściej stosowaną metodą konserwacji skór surowych przeznaczonych do wyprawy
bez włosa jest ...................... a dla skór przeznaczonych do wyprawy z włosem
.......................
19. Skóry surowe owcze pozyskuje się metodą ............................ a skóry z lisa ................ .
20. Wykwity solne powstajÄ… w wyniku .................................. w czasie suszenia,
a drągowina w ......................................., na których jest suszona.
21. Skóry surowe przeznaczone do wyprawy z włosem najczęściej atakowane są przez
..................... .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...................................................................................................
Konserwacja i magazynowanie skór surowych 744[03].O2.03
Zakreśl poprawną odpowiedz
lub wpisz brakujące części zdania.
Numer
Odpowiedz
Punktacja
pytania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. ...........; ................; .................; ..........................;
14. ...................; ...........................; .......................;
15. ..............., .............., ......................,
16. ....................., ......................, .................., ....................,
17. .............................., ...................................,
18. .................................., ................................,
19. ............................., ................................,
20. .............................., ................................................
21. ..........................................
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
6. LITERATURA
1. Duda I.: Skóry surowe futrzarskie. WNT, Warszawa 1992
2. Iwanowski J., Persz T.: Garbarstwo  cz. I. WPLiS, Warszawa 1965.
3. Lasek W.: Kolagen  chemia i wykorzystanie. WNT Warszawa 1978.
4. Michalec T.: Technologia garbarstwa i futrzarstwa  ćwiczenia laboratoryjne. WSI
Radom, skrypt nr 7, 1996
5. Persz T.: Technologia wyprawy skór. cz. I. Garbowanie. WSiP, Warszawa 1986
6. Rodziewicz O., Śmiechowski K.: Technologia garbarstwa dla projektantów obuwia
i odzieży. Politechnika Radomska, Radom 2001
7. Stather F.: Skóra i jej namiastki. WPLiS, Warszawa 1956
8. Woz
niakiewicz W.: Technologia futrzarstwa, WPLiS, Warszawa 1956
9. Woz
niakiewicz W: Materiałoznawstwo futrzarskie, WPLiS, Warszawa 1965
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40