BEZPIECZEC
STWO PRACY 7-8/2007
dr hab. inż. DANUTA ROMAN-LIU
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
Metoda oceny ryzyka
związanego z pracą powtarzalną
według EN 1005-5
Piąta norma EN 1005-5: Safety of machnery,
W artykule opisano metodę oceny ryzyka mięśniowo-szkieletowych dolegliwości kończyn górnych Human physical performance, Risk assess-
będących wynikiem pracy powtarzalnej. Metoda OCRA (Occupational Repetitive Action) jest zawarta
ment for repetitive handling at high frequency
w normie EN 1005-5 zatwierdzonej w 2007 roku.
(Maszyny. Bezpieczeństwo. Możliwości fizyczne
A method of assessing risk caused by repetitive handling in EN 1005-5 człowieka. Ocena ryzyka podczas prac wykony-
This article describes a method of assessing musculoskeletal disorders of the upper limb resulting from repetitive handling.
wanych z dużą częstością powtórzeń) dotyczy
It is called OCRA (Occupational Repetitive Action) and it comes from standard EN 10005-5, accepted in 2007.
oceny ryzyka podczas wykonywania czynności
powtarzalnych za pomocą kończyn górnych
z wykorzystaniem metody OCRA (Occupational
Zagadnień związanych z ryzykiem wyni-
Wstęp
Repetitive Action).
kającym z nadmiernego obciążenia układu
W praktyce metoda ta służy do określenia
Wiele badań wskazuje na to, że schorzenia
mięśniowo-szkieletowego dotyczą normy serii
całkowitej, zalecanej liczby powtórzeń czynności
układu mięśniowo-szkieletowego są w znacz-
EN 1005 Maszyny. Bezpieczeństwo. Możliwości
nym stopniu wynikiem obciążeń mechanicznych podstawowych w pracy powtarzalnej podczas
fizyczne człowieka. (Safety of machinery. Human
powstających podczas wykonywania czynności zmiany roboczej. Uwzględniane są takie czynniki
physical performance).
roboczych. Przyczyną tych schorzeń jest praca
ryzyka, jak siła (im większa siła, tym mniejsza
Seria EN 1005 składa się z pięciu norm określa-
fizyczna związana z dz
wiganiem, pchaniem,
liczba powtórzeń), pozycja ciała (im większe
jących metody wyznaczania zalecanych zakresów
ciągnięciem, operowaniem ciężkimi narzędziami,
kąty w stawach, tym dłuższy czas potrzebny
wartości podstawowych czynników biomecha-
ale również praca o dużym obciążeniu statycz-
do wykonania czynności) i czas odpoczynku
nicznych wpływających na obciążenie układu
nym, wynikającym z utrzymywania pozycji ciała
(jeżeli jest właściwie rozłożony w czasie zmiany
mięśniowo-szkieletowego pracownika na sta-
i wykonywania czynności pracy, często powta-
roboczej, zwiększa regenerację mięśni). Niektóre
nowisku pracy [1, 2, 3, 4, 5]. W pierwszej normie
rzalnych.
czynniki dodatkowe mogą zwiększać wyma-
zdefiniowano pojęcia podstawowe odnoszące
Wśród czynników decydujących o powsta-
gania odnośnie do siły (niewygodne narzędzia
waniu dysfunkcji i urazów układu mięśniowo- się do pozycji ciała pracownika podczas pracy, siły
lub rękawice) bądz
powodować uszkodzenia
-szkieletowego znaczącą rolę odgrywają czynniki z jaką pracownik oddziałuje na elementy stanowi-
mięśni i ścięgien (wibracja, kompresja, zimne
biomechaniczne. Czynniki te związane są z poło- ska pracy oraz częstości powtarzania określonych
powierzchnie).
żeniem poszczególnych członów ciała względem czynności podczas pracy. Uwzględniono w niej
siebie oraz działającą na nie siłą zewnętrzną (typ,
zależności występujące między tymi czynnikami
kierunek działania i wartość siły). Bardzo duże
oraz ocenę ryzyka w zależności od wartości
OCRA  metoda oceny ryzyka
znaczenie ma także czas utrzymywania bądz

parametrów charakteryzujących te wpływające
wynikającego z wykonywania
zmiany pozycji ciała i/lub siły. Oddziaływanie tych
na obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego
czynności powtarzalnych
czynników może być przyczyną powstawania
czynniki. Poszczególne normy koncentrują się
kończynami górnymi
u pracowników dolegliwości układu mięśniowo-
wokół jednego z trzech wymienionych wcześniej
-szkieletowego na skutek nadmiernego obciąże-
czynników (pozycja ciała, wywierana siła i czas).
Indeks OCRA określa wskaz
nik zagrożenia,
nia fizycznego.
Rzeczywista wartość określonego czynnika
będący stosunkiem liczby czynności podstawowych
Ocena ryzyka związanego z powstawaniem
ustalana jest przez mnożenie wartości bazowej podczas wykonywania pracy (FF) odniesionej do za-
dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego
przez wartości poszczególnych współczynników lecanej dla danych czynności liczby ich powtórzeń
wymaga zastosowania odpowiednich metod
wyrażających rzeczywiste oddziaływanie wpły- (RF). Ryzyko wynikające z wykonywania czynności
oceny. Mogą to być metody oceny obciążenia
wających na ten czynnik elementów, znaczących podczas pracy zależy bezpośrednio od wartości
zewnętrznego, określające ryzyko w funkcji
dla oceny ryzyka. OCRA i oceniane jest zgodnie z tabelą 1.
parametrów opisujących położenie ciała oraz
wywieraną siłę i sekwencje czasowe zmian w za-
Tabela 1
kresie tych czynników. Może też być oceniane
OCENA RYZYKA W ZALEŻNOŚCI OD WARTOŚCI INDEKSU OCRA
obciążenie wewnętrzne, czyli reakcja organizmu
Risk assessment depending on the OCRA Index
na zadawane obciążenie zewnętrzne.
Pomimo że w literaturze dostępnych jest wiele
OCRA Strefa Ryzyko
metod oceny zarówno obciążenia zewnętrznego
d" 2,2 zielona akceptowalne
jak i wewnętrznego, brak jest stosownych, ugrun-
2,3 do 3,5 żółta akceptowalne warunkowo
towanych naukowo kryteriów umożliwiających
> 3,5 czerwona nieakceptowalne
ocenę poziomu ryzyka.
28
BEZPIECZEC
STWO PRACY 7-8/2007
Wskaz
nik ryzyka (OCRA) może zostać wy- Pozycja siedząca ogranicza ruchy ciała, czyszczenie, uderzanie młotkiem, rzucanie.
znaczony zgodnie z zależnością (1). szczególnie kończyn dolnych i tułowia. Może Przez liczbę czynności podstawowych rozumie
to spowodować zwiększone obciążenie ple- się każde powtórzenie czynności.
OCRA = FF/RF (1)
ców i kończyn górnych. Pozycja stojąca nato- Kombinacja takich czynników, jak położenie
miast często skutkuje poczuciem dyskomfortu kończyny górnej i czas utrzymywania tego
gdzie
oraz dolegliwościami bólowymi w nogach i części położenia podczas zmiany roboczej dostarcza
RF  zalecana liczba czynności podstawowych
lędz
wiowej kręgosłupa. Może także prowadzić klasyfikacji wysiłku każdej z rozważanych części
liczona w czasie minuty, wyznaczona z zastoso-
do dolegliwości żylnych w nogach. Zaleca się
waniem zależności (2)
stosowanie takich rozwiązań, które dają pra-
FF  liczba czynności podstawowych opisywana
cownikowi możliwość zmian pomiędzy stojącą
jako częstość odniesienia, określana zgodnie
i siedzącą pozycją ciała.
z zależnością (3)
Położenie kończyn górnych podczas kolejnych
RF = CF x PoM x ReM x AdM x FoM x (RcM x DuM) (2)
czynności podstawowych pracy powtarzalnej ma
zasadnicze znaczenie w powstawaniu dolegliwo-
gdzie
ści układu mięśniowo-szkieletowego. Wartość
CF  wartość odniesienia wynosząca 30 razy/min
współczynnika pozycji ciała (PoM) uzależniona
jest to stała wyrażająca liczbę czynności podsta-
jest od położenia kończyn górnych podczas ko-
wowych wykonywanych w czasie 1 min
lejnych czynności podstawowych w cyklu, a także
PoM  współczynnik pozycji ciała
od czasu utrzymywania tego położenia.
Rys.1. Pronacja i supinacja przedramienia
ReM  współczynnik powtarzalności
W metodzie OCRA analiza położenia i zmian
Fig. 1. Elbow pronation and suppination
AdM  współczynnik wyrażający czynniki do-
położenia (ruch) kończyn górnych skoncen-
datkowe
trowana jest na każdej części kończyny (ręka,
FoM  współczynnik siły
nadgarstek, łokieć, ramię) i jest ukierunkowana
RcM  współczynnik wyrażający okres odpo-
na określenie czasu utrzymywania poszczegól-
czynku
nych położeń i/lub ruchów podczas czynności
DuM  współczynnik czasu trwania każdej z czyn-
podstawowych jednego cyklu. Opis położenia
ności powtarzalnej
kończyny górnej podczas wykonywania czynności
podstawowych zawiera analizy:
FF = (NTC x 60)/FCT (3)
 czynności podstawowych wymagających
gdzie położenia lub ruchu pojedynczej części kończyny
FCT  przewidywany czas trwania cyklu w se- poza krytyczną wartość kąta
kundach  czynności podstawowych wymagających
NTC  liczba czynności podstawowych (dla każdej położeń i ruchów w zakresie dopuszczalnych war-
tości kąta, ale utrzymywanych lub powtarzanych
kończyny górnej) potrzebnych do wykonania
w ten sam sposób
jednego cyklu pracy.
 czasu wyrażonego jako część cyklu dla
każdego z powyższych warunków.
Wartości współczynników oddają natężenie od-
Dla potrzeb metody OCRA wyróżniono główne
działywania poszczególnych czynników zagrożeń.
typy czynności podstawowych. Należą do nich
Zalecana liczba czynności podstawowych obliczana
przeniesienie, czyli przemieszczenie przedmiotu
jest z przyjęciem zasady, że w warunkach idealnych,
Rys. 2. Zginanie łokcia
do określonego położenia za pomocą kończyn
czyli wówczas, gdy wartości wszystkich współczyn-
górnych. O przeniesieniu przedmiotu mówi się Fig. 2. Elbow flexion and extension
ników wynoszą 1, wówczas wartość RF równa się
wówczas, gdy przedmiot ten ma masę powyżej
częstości odniesienia CF, czyli 30 razy/minutę.
a)
2 kg (wówczas, gdy występuje chwyt ręką) lub
Im mniejsze są wartości poszczególnych współczyn-
1 kg (wówczas, gdy występuje chwyt palcami),
ników, tym mniejsza jest wartość RF.
natomiast kończyna górna pokonuje odległość
Indeks OCRA obliczany jest niezależnie dla
powyżej 1 m. Sięgnięcie oznacza przesunięcie
kończyny górnej lewej i prawej.
ręki w kierunku określonego, zdefiniowanego
punktu przeznaczenia. Sięgnięcie do obiektu
Obliczanie wartości współczynników
występuje tylko wówczas, gdy obiekt znajduje
się poza zasięgiem wyciągniętej kończyny górnej.
wpływających na zalecaną
Wymaga to przemieszczenia tułowia i ramienia
liczbę czynności podstawowych
b)
w celu sięgnięcia do obiektu. Pochwycenie
jest chwytem obiektu ręką lub palcami. Czynno-
Współczynnik pozycji ciała (PoM)
ścią podstawową jest również pozycjonowanie
przedmiotu lub narzędzia (pozycjonować, kłaść,
Czynności związane z pracą powinny być
odkładać). Wkładanie i wyjmowanie traktowane
zróżnicowane w odniesieniu do pozycji, zarówno
są jako takie wówczas, gdy występuje wywieranie
całego ciała jak i kończyn. Należy unikać ekstre-
siły. Ciągnięcie i pchanie również wymagają
malnych wartości kątów w stawach, jak również
wywierania siły. Natomiast włączenie jest trak-
unikać długotrwałych pozycji statycznych. Zło- towane jako czynność podstawowa wówczas,
żone pozycje ciała wykonywane jednocześnie,
gdy następuje włączenie przycisku/dz
wigni ręką,
np. zgięcie ze skręceniem powoduje zwiększenie
jednym bądz
kilkoma palcami. Innymi czynno-
Rys. 3. Położenie i ruch w nadgarstku: a) zginanie/pro-
ryzyka. Czynności wykonywane kończynami ściami podstawowymi są pochylenie ciała bądz

stowanie; b) odwodzenie/przywodzenie
górnymi występują zarówno podczas pracy wy- złożenie, ścisk, obrót, obniżenie, uderzenie,
Fig. 3. Wrist postures and movements: a) palmar fle-
konywanej w pozycji stojącej, jak i siedzącej. szczotkowanie, wygładzanie, szlifowanie, xion/dorsal extension; b) ulnar/radial deviation
29
BEZPIECZEC
STWO PRACY 7-8/2007
kończyny górnej. Opis położenia lub ruchu prze- Etap V. Uwzględnienie wskaz
nika powta- jego występowania w ograniczonym zakresie (do
prowadzany jest na podstawie reprezentacyjnego rzalności (ReM). 24% czasu trwania cyklu). W takim przypadku
współczynnik czynników dodatkowych (AdM)
cyklu pracy zawierającego badane czynności
Współczynnik powtarzalności (ReM) wynosi 1. Wraz ze wzrostem czasu oddziaływania
podstawowe.
czynnika bądz
czynników, maleje wartość współ-
Położenie kończyny górnej opisywane
Wówczas, gdy zadanie wymaga wykonywa- czynnika AdM i wynosi:
jest z uwzględnieniem pronacji i supinacji łokcia
" 0,95  jeżeli jeden lub więcej czynników do-
nia kończynami górnymi tych samych czynności
(rys. 1., str. 29), zginania/prostowania łokcia (rys. 2.,
datkowych występuje przez 1/3 (od 25 do 60%)
podstawowych przez przynajmniej 50% czasu
str. 29), zginania/prostowania oraz przywodze-
czasu trwania cyklu
cyklu, lub gdy czas cyklu jest krótszy niż 15 s,
nia/odwodzenia nadgarstka (rys. 3., str. 29).
" 0,90  jeżeli występuje jeden lub więcej czyn-
wartość współczynnika powtarzalności wynosi
Współczynnik pozycji ciała (PoM) wyznaczany
ników dodatkowych przez 2/3 (od 61 do 80%)
0,7. W innym przypadku ReM wynosi 1.
jest w pięciu etapach.
czasu trwania cyklu
Etap I. Opis pozycji ciała i/lub zmian tej pozycji
" 0,80  jeżeli występuje jeden lub więcej
Współczynnik czynników
oddzielnie dla lewej i prawej kończyny górnej
czynników dodatkowych przez 3/3 (więcej niż
dodatkowych (AdM)
z uwzględnieniem:
80%) czasu trwania cyklu.
 położenia lub ruchu ramienia w stosunku
Oprócz głównych czynników ryzyka (częstość
do stawu barkowego (zginanie, prostowanie,
Współczynnik siły (FoM)
i powtarzalność czynności podstawowych,
odwodzenie)
używanie siły, niewygodna pozycja ciała i ruchy
 ruchu łokcia (zginanie/prostowanie, prona-
Siła reprezentuje zaangażowanie konieczne
w maksymalnym zakresie w stawach, brak
cja/supinacja przedramienia)
do wykonania określonej czynności lub ciągu
odpoczynku, czas trwania czynności powtarzal-
 położenia i ruchu nadgarstka (zginanie/pro-
czynności. Siła może być rozpatrywana jako
nych podczas zmiany roboczej) występują także
stowanie, odwodzenie/przywodzenie)
zewnętrzna, wywierana na narzędzia bądz

inne czynniki, które powinny być uwzględnione
 położenia i ruch ręki (głównie typy chwytu)
jako wewnętrzna, czyli napięcie w mięśniach,
w ocenie ryzyka. Czynniki te mogą, ale nie zawsze
Etap II. Ustalenie, czy występuje położenie
ścięgnach i wiązadłach w stawach. Siła może być
występują podczas wykonywania pracy powta-
stawu w strefie zagrożenia (niewygodne po-
powiązana z ruchem bądz
nieruchomym utrzy-
rzalnej. Do czynników dodatkowych należą:
zycje i lub ruchy wyszczególnione w tabeli 2.)
mywaniem narzędzia lub innego przedmiotu,
" używanie narzędzi wibracyjnych (nawet
i określenie czasu występowania tego położenia
ale może także być związana z utrzymywaniem
tylko podczas ograniczonego czasu)
w cyklu:
ciała w określonej pozycji. Oszacowanie siły
" wymaganie dużej precyzji (z tolerancją
 od 10 do 24% czasu cyklu pracy, przyjęto w rzeczywistych warunkach pracy nastręcza
1-2 mm podczas pozycjonowania obiektu)
1/10 czasu cyklu wiele trudności. Stosowane jest szacowanie siły
" zlokalizowany nacisk na struktury anato-
 od 25 do 50% czasu cyklu pracy, przyjęto zewnętrznej, bądz
też pomiar siły za pomocą dy-
miczne ręki lub przedramienia przez narzędzia,
namometrów. Do oceny siły wewnętrznej mięśni
1/3 czasu cyklu
przedmioty bądz
elementy stanowiska pracy
stosowana jest elektromiografia [6].
 od 51 do 80% czasu cyklu pracy, przyjęto
" występowanie zimna lub mrozu
Do oceny wywieranej siły może być także
2/3 czasu cyklu
" używanie rękawiczek, które wpływają
stosowana subiektywna metoda oceny, tzn.
 powyżej 80% cyklu pracy, przyjęto 3/3 cza-
na wygodę wykonywania czynności podczas
skala Borga (skala oceny odczuwania obciążenia
su cyklu, czyli cały cykl.
pracy
 CR-10). Za pomocą skali Borga można ocenić
Etap III. Odczytanie z tabeli 2. odpowiedniej
" śliska powierzchnia obiektów
wysiłek mięśniowy odczuwany w różnych czę-
wartości współczynnika pozycji ciała (POM).
" wymagania nagłych i szybkich ruchów
ściach ciała.
Etap IV. Ustalenie na podstawie obserwacji
z użyciem siły
Współczynnik siły może zostać określony za po-
poszczególnych czynności podstawowych,
" sytuacje, w których czynności podstawowe
mocą skali Borga wówczas, gdy jest znana populacja
czy występuje powtarzanie pewnych ruchów,
wymagają uderzeń (np. uderzania młotkiem lub
użytkowników. W przypadku nieznanej, zakładanej
bądz
sekwencji czynności podstawowych po- ręką w twardą powierzchnię).
populacji pracowników współczynnik siły może
dobnych do siebie przez co najmniej 50% czasu Ocena czynników dodatkowych rozpoczyna
zostać także określony przez odniesienie siły wywie-
cyklu, bądz
też bardzo krótki okres trwania cyklu się od zdefiniowania warunków optymalnych,
ranej do siły określonej jako maksymalna dla ogólnej
(mniej niż 15 sekund). takich jakie występują przy braku czynnika, bądz

populacji pracowników. Ocena siły powinna dotyczyć
każdej czynności składającej się na cykl pracy.
Tabela 2
Ocena z zastosowaniem skali Borga wymaga
WARTOŚCI WSPÓŁCZYNNIKA POZYCJI (POM) W ZALEŻNOŚCI OD CZASU UTRZYMYWANIA NIEWYGODNYCH
rozmowy z pracownikiem i uwzględnienia oceny
POZYCJI I RUCHÓW KOŃCZYN GÓRNYCH
pracownika odnoszącej się do siły podczas każdej
Multiplier for awkward postures (POM) in relation to the duration of posture and movements of upper limbs
czynności cyklu. Pracownik ocenia subiektywne
odczucie tej siły w skali od 1 do 10 dla każdej
Udział w cyklu pracy
z wyszczególnionych czynności wymagających
1/3 2/3 3/3
użycia siły. Osoba oceniająca (obserwator) określa
Pozycje i ruchy kończyn dolnych
mniej niż 1/3
od 25% od 51% więcej
czas trwania czynności wywierania siły na okre-
do 24%
do 50% do 80% niż 80%
ślonym poziomie (w sekundach, a następnie
Supinacja łokcia (e" 60�)
jako procent czasu cyklu). Ze względu na to,
że procedury oceny z założenia służą również
Prostowanie nadgarstka (e" 45�)
1 0,7 0,6 0,5
prewencji, ważne jest, aby obserwator uzyskał
Zginanie nadgarstka (e" 45�)
od pracownika wyjaśnienie przyczyn używania
Chwyt ręką lub palcami szerokiego przedmiotu
siły. Taka informacja ma znaczenie praktyczne
Pronacja łokcia (e" 60�)
ze względu na to, że występowanie siły podczas
określonej czynności może wynikać z technicz-
Zginanie prostowanie łokcia (e" 60�)
1 1 0,7 0,6
nego uszkodzenia narzędzia bądz
z błędu w spo-
Odwodzenie/przywodzenie nadgarstka (e" 20�)
sobie wykonywania czynności. Takie problemy
Chwyt ręką lub palcami wąskiego przedmiotu (d" 2 cm)
najczęściej mogą być rozwiązane, przyczyniając
30
BEZPIECZEC
STWO PRACY 7-8/2007
Tabela 3
Współczynnik czasu pracy
PRZYKŁAD OBLICZANIA ŚREDNIEJ WAŻONEJ ODCZUWANEGO WYSIŁKU DLA WSZYSTKICH CZYNNOŚCI
powtarzalnej (DuM)
PODSTAWOWYCH W CYKLU Z ZASTOSOWANIEM SKALI BORGA
Sample calculation of the average score of perceived effort considering all technical actions using the Borg scale
Podczas zmiany roboczej całkowity czas
trwania pracy powtarzalnej jest ważnym czyn-
Podział w czasie Podział wywierania
Skala Borga A x B Średni ważony nikiem całkowitego ryzyka powstawania do-
60-sekundowego siły w czasie
(B) wysiłek
legliwości kończyn górnych. Wówczas, gdy
cyklu pracy (A)
czynności powtarzalne wykonywane są przez
40 s 67% 0,5 0,335 = x
okres od 240 do 480 minut, DuM wynosi 1.
15 s 25% 2 0,5 = y x+y+z = 1,475
W przypadkach, gdy podczas zmiany roboczej
czynności powtarzalne wykonywane są dłużej,
5 s 8% 8 0,64 = z
współczynnik czasu pracy powtarzalnej określany
jest na podstawie tabeli 6.
Tabela 4
WARTOŚĆ WSPÓŁCZYNNIKA SIŁY (FoM) DLA RÓŻNYCH POZIOMÓW SIŁ PODCZAS CYKLU PRACY
Multiplier relative to the different uses of force (FoM) Podsumowanie
Norma EN 1005-5 nie ma statusu normy zhar-
Poziom siły wyrażony
monizowanej z dyrektywą maszynową. Oznacza
jako % maksymalnej siły 5 10 20 30 40 e" 50
izometrycznej to słabszy status w stosunku do innych norm serii
EN 1005. Należy też podkreślić, że norma odnosi
CR-10 Borg 0,5 1 2 3 4 e" 5
się do prac powtarzalnych, wykonywanych przez
Wynik odzwierciedlający bardzo,
bardzo bardzo
kończyny górne bez uwzględnienia obszaru bar-
subiektywną ocenę odczucia bardzo słabo średnio mocno
słabo mocno
wywieranej siły słabo ków, co ogranicza kompleksową ocenę. Ponadto
norma stosuje podobne, uproszczone kryteria
FoM 1 0,85 0,65 0,35 0,2 0,01
w stosunku do różnych czynności. Zastrzeżenia
budzi również stopień złożoności metody.
Tabela 5
Powszechnie uznano jednak konieczność
WSPÓŁCZYNNIK ODPOCZYNKU (RcM) OKREŚLANY NA PODSTAWIE LICZBY GODZIN PRACY BEZ dokonywania oceny ryzyka związanego z czynno-
ODPOCZYNKU
ściami podczas pracy o wysokiej powtarzalności.
Multiplier of the recovery period (RcM) determined on the basis of the number of hours without recovery.
Metoda zawarta w normie ma pewne słabe
strony, jednak obecnie jest jedną z niewielu me-
Liczba godzin bez odpoczynku 0 1 2 3 4 5 6 7 8
tod służących do oceny obciążenia podczas prac
Współczynnik RcM 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,45 0,25 0,1 0
powtarzalnych. Korzystając z tej metody można
przeprowadzić ocenę ryzyka wynikającego z wy-
konywania tego typu prac.
Tabela 6
WSPÓŁCZYNNIK CZASU PRACY POWTARZALNEJ (DuM) W ZALEŻNOŚCI OD CZASU WYKONYWANIA PRACY
POWTARZALNEJ PODCZAS ZMIANY ROBOCZEJ
PIŚMIENNICTWO
Duration multiplier of the total duration of repetitive tasks (DuM) during shift
[1] PN-EN 1005-1 Maszyny. Bezpieczeństwo  Możliwości
fizyczne człowieka  Część 1:Terminy i definicje
Czas trwania czynności powtarzalnych (Grudzień, 2005)
(w minutach) < 120 120-239 240-480 >480
[2] PN-EN 1005-2 Maszyny. Bezpieczeństwo 
Możliwości fizyczne człowieka  Część 2: Ręczne prze-
Współczynnik czasu DuM 2 1,5 1 0,5
mieszczanie maszyn i ich części (Grudzień, 2003)
[3] EN 1005-3 Safety of Machinery  Human Physical
Performance: Recommended Force Limits for Machinery
się do zmniejszenia obciążenia. Kiedy czynności  określenie dla każdej czynności podsta-
Operation (January, 2002)
podstawowe wymagające użycia siły zostały wowej 100% MVC dla 15. centyla populacji,
[4] EN 1005-4 Safety of Machinery  Human Physical
już wyszczególnione i oznaczone zgodnie ze skalą co uwzględnia 85% populacji pracowników
Performance  Evaluation of Working Postures in
Borga poprzez określenie czasu ich trwania  odniesienie siły wywieranej do siły odpowia-
Rrelation to Mmachinery (May, 2005)
w cyklu, wówczas obliczana jest wartość średnia dającej MVC, uzyskując %MVC
[5] EN 1005-5 Safety of Machinery  Human Physical
odnosząca się do całego cyklu.  obliczenie średniej %MVC ze wszystkich
Performance  Risk assessment for repetitive handling
Przykład obliczania średniej ważonej odczu- czynności podstawowych cyklu at high frequency (February, 2007)
wanego wysiłku dla wszystkich czynności podsta-  określenie, na podstawie wykresu, współ- [6] P. Bartuzi, D. Roman-Liu Ocena obciążenia i zmęcze-
nia układu mięśniowo-szkieletowego z zastosowaniem
wowych w cyklu przedstawiono w tabeli 3. czynnika siły (FoM) dla każdego cyklu pracy.
elektromiografii.  Bezpieczeństwo Pracy 4(427) 2007,
Określenie współczynnika siły (FoM) dla ogól- W końcowym etapie wartość współczynnika
s. 7-10
nej populacji użytkowników, czyli wówczas gdy siły (FoM) określana jest na podstawie tabeli 4.
użytkownik nie jest znany, przebiega z zastoso-
waniem nastepującej procedury: Współczynnik odpoczynku (RcM)
Publikacja opracowana w ramach programu
 analiza określonego cyklu pracy w celu
wieloletniego pn.  Dostosowywanie wa-
wyszczególnienia głównych obciążeń Współczynnik odpoczynku służy do określenia
runków pracy w Polsce do standardów Unii
 uzyskanie maksymalnej wartości siły (100% udziału liczby godzin podczas zmiany roboczej
Europejskiej , dofinansowywanego w latach
MVC) rozkładu funkcji odniesienia dla każdego bez odpowiedniego odpoczynku. Określenie
2005-2007 w zakresie badań naukowych
obciążenia wartości tego współczynnika wymaga obserwacji
i prac rozwojowych przez Ministerstwo
 odniesienie siły każdej z czynności podsta- każdej godziny pracy składającej się na zmianę
Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Główny ko-
wowych do maksymalnych możliwości populacji roboczą. Należy policzyć liczbę godzin bez ordynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy
z uwzględnieniem wieku i płci, z zastosowaniem odpoczynku i na podstawie tabeli 5. określić  Państwowy Instytut Badawczy
normy EN 1005-3 współczynnik odpoczynku.
31