32
5/99
densatorze przekroczy wartoS
ć napięcia
na wejS
ciu nieodwracającym (3) powięk-
R
ciemniacz oS
wietlenia
szonÄ… o 1/2 wartoS
ci histerezy, nastÄ…pi
zmiana stanu wyjS
ciowego na niski (oko-
wnętrza samochodu
ło 0 V). Kondensator rozładowuje się co
wywoła kolejną zmianę stanu wyjS
ciowe-
Podczas nocnej jazdy samochodem włączanie oS
wietlenia wnętrza
go i ponowne Å‚adowanie kondensatora.
pojazdu pogarsza kierowcy warunki widocznoS
ci. Jest ono jednak czÄ™- Na wyjS
ciu (1) uzyskuje siÄ™ przebieg pro-
stokÄ…tny. Natomiast na wejS
ciu odwraca-
sto wskazane dla pasażerów. Proponowane rozwiązanie S
ciemniacza
jącym (2) przebieg piłokształtny. Przy po-
umożliwia rozwiązanie kompromisowe tzn. oS
wietlenie wnętrza S
wia-
danych wartoS
ciach elementów genero-
tłem S
ciemnionym nie pogarszajÄ…cym widocznoS
ci. Może być także
wany jest przebieg o częstotliwoS
ci około
wykorzystane do regulacji oS
wietlenia wskax
ników. Układ jest regu-
700 Hz.
latorem impulsowym o minimalnych stratach mocy.
Przebieg ten jest doprowadzany do
wejS
cia nieodwracajÄ…cego (5) wzmacnia-
Moc wydzielana wtedy na nim jest zniko- cza US1B wykorzystywanego także jako
ma. Wczasie przerwy tranzystor jest za- komparator. Do jego wejS
cia odwracajÄ…-
tkany, nie płynie przez niego prąd i nie cego podawane jest regulowane napięcie
wydziela siÄ™ moc. Impuls mocy wydziela odniesienia z suwaka potencjometru P1.
siÄ™ na tranzystorze pracujÄ…cym tu jako Na wyjS
ciu komparatora pojawiajÄ… siÄ™
 przełącznik , podczas przejS
cia ze stanu dodatnie impulsy, kiedy napięcie na wy-
przewodzenia do stanu zatkania i odwrot- prowadzeniu 5 przewyższa wartoS
ć na-
pięcia na wyprowadzeniu 6. WartoS
ć ma-
nie. Impuls ten posiada większy czas
ksymalna impulsów wynosi około 10 V.
trwania przy dużych czasach przełączania
 zboczach impulsów prądu o małej stro- Impulsy te doprowadzone są do
moS
ci. Wzrasta wtedy S
rednia wartoS
ć wzmacniacza odwracającego ich fazę zre-
wydzielanej na tranzystorze mocy. alizowanego na tranzystorze T2. Zmiana
Tak więc S
ciemniacz (z angielskiego fazy jest niezbędna dla wysterowania
dimmer) zawiera tranzystor polowy jako tranzystora mocy pracujÄ…cego jako klucz
element regulujący oraz układ sterujący od strony dodatniego zacisku zasilania.
Opis układu
wytwarzający impulsy prostokątne o re- Rolę tą pełni tranzystor polowy z izo-
Regulacja prądu płynącego przez ża-
gulowanym czasie trwania. lowaną bramką z kanałem typu p, tzw.
rówki oS
wietlenia odbywa siÄ™ poprzez
Układ sterujący zrealizowano wyko- DMOS. Tranzystor ten jest sterowany za
zmianę współczynnika wypełnienia im-
rzystujÄ…c dwa wzmacniacze operacyjne. poS
rednictwem dzielnika rezystancyjnego
pulsów. Wydłużanie jednokierunkowych
Wzmacniacz US1A pracuje jako genera- R8, R9. Podany typ tranzystora umożli-
impulsów prądu przy stałej częstotliwoS
ci
wia uzyskanie prądu około 10 A, co sta-
tor. Dodatnie sprzężenie zwrotne przez
powtarzania zwiększa wartoS
ć S
redniÄ…
nowi duży zapas w przypadku regulacji
R5 zamienia wzmacniacz na komparator
prÄ…du i tym samym jasnoS
ć S
wiecenia ża-
z histerezą. Przy rozładowanym konden- oS
wietlenia. Tranzystory DMOS rozpoczy-
rówki. R
ciemnianie jest realizowane przez
satorze C1 napięcie wyjS
ciowe będzie nają przewodzenie prądu po przekrocze-
skracanie czasu trwania impulsów.
miało wartoS
ć zbliżoną do napięcia zasila- niu tzw. napięcia progowego bramki wy-
Prostszym rozwiązaniem byłoby za-
nia (+12 V). Wystąpi ładowanie konden- noszącego około 3 V. Dla pełnego wyste-
stosowanie zmiennego rezystora włączo-
satora przez R6. Kiedy napięcie na kon- rowania tranzystora tzn. zmniejszenia
nego szeregowo z żarówkami oS
wietlenia
Wymagałoby to jednak zastosowania re-
zystora o dużym prądzie dopuszczalnym
+
R4
R5
i wiązałoby się z wydzielaniem na nim 12V
C2
10k

47mF
R8
dużej mocy. Można wykorzystać tranzy-
R3 10k
10k
3 1k
stor jako element regulujÄ…cy (zmienny re- 1
US1A
C1
2
T1
zystor). Ciągły przepływ prądu będzie tak
IRF9520
100n
R6
samo wydzielał na nim moc i powodował
R9
US1
1,2k
10k
LM358
nagrzewanie a więc niezbędnym będzie R1
7,5k
5
duży radiator odprowadzający wydziela- 8
R7 +
7 T2
US1B
ne ciepło.
P1 6 BC548B do oS
wietlenia
1k
4
10k-A
Wad tych pozbawiona jest regulacja
impulsowa, jakÄ… wykorzystujemy w pro-
R2
7,5k
ponowanym rozwiÄ…zaniu. Element regu-
lujÄ…cy (tranzystor polowy) pracuje w sta-
nie przewodzenia przy minimalnym
spadku napięcia (czas trwania impulsu).
Rys. 1 Schemat ideowy S
ciemniacza
5/99 33
dobrać wartoS
ci rezystorów R1 i R2. Usta-
wić maksymalną jasnoS
ć S
wiecenia.
Sprawdzić spadek napięcia na tranzysto-
rze T1 (dren i +12 V). JeS
li jest większy
od 1 V należy zmniejszyć wartoS
ć rezy-
stancji R7.
Schemat podłączenia S
ciemniacza do
instalacji pokazany jest na rysunku 3. Za-
cisk zasilania +12 V może być dołączony
do wyłącznika oS
wietlenia. Powinien to
LM
być obwód zabezpieczony bezpieczni-
358
kiem. Masa S
ciemniacza może być podłą-
czona przewodem o małym przekroju
z uwagi na niewielkÄ… wartoS
ć prądu po-
bieranego przez sam S
ciemniacz. WyjS
cie
 + podłączyć do żarówki oS
wietlenia,
która drugim końcem powinna być dołą-
czona do masy pojazdu (nadwozia).
Obwód silnoprądowy narysowany
Rys. 2 Płytka drukowana i rozmieszczenie elementów
jest grubą linią. Powinien on być łączony
spadku napięcia na nim podczas przewo- tru. Podłączenie potencjometru za poS
re- przewodem o przekroju co najmniej
dzenia prądu, wymagane jest napięcie dnictwem przewodów ułatwi jego zamo- 0,5 mm2 (pobór prądu mniejszy od 2 A).
bramki rzÄ™du 4÷5 V. Wtym przypadku cowanie w wygodnym i dostÄ™pnym miej- R
ciemniacz zamontować w odpowiednio
dotyczy to napięcia ujemnego względem scu wewnątrz samochodu. dobranej wymiarami obudowie z mate-
x
ródła tranzystora. Na płytce drukowanej przewidziano riału izolacyjnego. Małe wymiary i nie-
Zamiast tranzystora polowego moż- duże powierzchnie lutownicze do zamo- wielka masa powodują, że nie jest ko-
na zastosować tranzystor bipolarny np. cowania blaszek umożliwiających wyko- nieczne mocowanie S
ciemniacza do
BD 684. WartoS
ć R8 należy wtedy zmie- rzystanie typowych konektorów stosowa- nadwozia. Zwrócić uwagę na zabezpie-
nić na 100 W a R9 na 220 W/0,5 W. nych w pojazdach. Można także przyluto- czenie przed możliwymi zwarciami. Na oS

Pobór prądu układu S
ciemniacza wy- wać przewody bezpoS
rednio do nich. potencjometru obowiązkowo założyć po-
nosi około 10 mA. Można powiedzieć, że Po sprawdzeniu poprawnoS
ci monta- krętło. Powinno to być pokrętło z ela-
jest znikomy w stosunku do prądu regulo- żu przystępujemy do uruchomienia. Do stycznego tworzywa sztucznego np. od
wanego. tego celu niezbędny będzie zasilacz lub odbiornika samochodowego.
akumulator o napięciu 12 V i wydajnoS
ci
Wykaz elementów
prądowej 1 A, multimetr i żarówka samo-
Montaż i uruchomienie
chodowa 12 V/10 W. Wskazany zwłaszcza
Półprzewodniki
Widok płytki drukowanej i rozmie- jako S
rodek ułatwiający usuwanie usterek
US1  LM 358
szczenie elementów prezentuje rysunek 2. będzie oscyloskop.
T1  IRF 9520
Wzasadzie bazowym elementem jest po- Początkowo nie podłączać żarówki.
T2  BC 548B
tencjometr, do którego osi jest przymoco- Potencjometr P1 ustawić w położeniu
Rezystory
wana płytka drukowana. S
rodkowym. Podłączyć zasilanie przez mi-
R7, R8  1 kW/0,125 W
Dobór elementów i sam montaż nie liamperomierz multimetru. Pobór prądu
R9  1,2 kW/0,125 W
powinien nastręczać trudnoS
ci nawet ma- nie powinien przekraczać 20 mA. Spraw-
R1, R2  7,5 kW/0,125 W
Å‚o doS
wiadczonemu radioamatorowi. Ele- dzić napięcie na wyprowadzeniu 3 US1A.
R3, R4, R5, R6  10 kW/0,125 W
menty powinny być zamontowane jak Powinno być równe połowie napięcia za-
P1  10 kW-A PR185
najbliżej powierzchni płytki, aby ich wy- silającego.
Kondensatory
sokoS
ć nie przekraczała wysokoS
ci poten- Następnie sprawdzić zakres zmian
C1  100 nF/63 V MKSE-20
cjometru. OczywiS
cie możliwe jest wyko- napięcia na wyprowadzeniu 6 US1B. Na-
C2  47 mF/16 V
nanie płytki S
ciemniacza bez potencjome- pięcie to powinno się zmieniać od 4 do
Inne
8 V. Podłączyć multimetr do kolektora T2.
płytka drukowana numer 462
Przy suwaku P1 w skrajnym położeniu
(zabezpieczony)
w pobliżu R2 napięcie na kolektorze po-
+
+12V
winno mieć wartoS
ć minimalną. Przy su- Płytki drukowane wysyłane są za zalicze-
12V

R
CIEMNIACZ oS
wietlenie
waku w skrajnym położeniu blisko R1 na- niem pocztowym. Płytki można zama-
+
pięcie to powinno osiągnąć wartoS
ć zbli- wiać w redakcji PE.
masa żoną do napięcia zasilania. Cena: 2,00 zł + koszty wysyłki.
nadwozia
Odłączyć zasilanie podłączyć żarówkę
i ponownie włączyć zasilanie. Sprawdzić
zakres regulacji S
wiecenia  ewentualnie
Rys. 3 Schemat połączeń ą R.K.
462
+

+
12V
OR
WIETL.
T1
T2
R3
C2
C1
P1
R8
R7
R9
R4
R2
R5
R6
R1