I ns t al ac j e żel i wne, s t al owe, mi edzi ane
R APORT 18
ciS
nienia zewnętrznego. Jednym z nie-
licznych nadal aktualnych zastosowań ru-
rociągów żeliwnych są pomieszczenia
o szczególnym zagrożeniu pożarowym,
jak np. garaż. Wykorzystuje się wtedy ru-
ry i kształtki żeliwne o S
rednicy we-
wnętrznej od 50 do 150 mm. Kielichowe
połączenia uszczelnia się tradycyjnie,
smołowanym sznurem konopnym .
Z białego żeliwa ciągliwego produku-
je się gwintowane łączniki w instalacjach
z rur stalowych.
fot. Slovrur Stal
Do niedawna stal była podstawowym
materiałem, z którego wykonywało się in-
stalacje wodne. Ma bowiem wiele zalet.
Jedną z nich jest bardzo duża wytrzyma-
łoS
ć mechaniczna. Sprawnie działające
instalacje uzyskuje się nawet przy zasto-
METALOWA
sowaniu niewielu punktów mocowania
rur do podłoża.
Instalacja ze stali jest odporna na wy-
sokie temperatury, nie ma ograniczeń
w jej stosowaniu do wody gorącej. Odzna-
cza się względnie małą rozszerzalnoS
cią
cieplną. Niewielkie są więc wymagania co
TRADYCJA
do kompensacji wydłużeń.
Stal ma także doS
ć istotne wady. Jedną
z najważniejszych jest duży ciężar. Zwięk-
W rurociągach domowych instalacji wodnych moż- sza to koszty transportu i robocizny.
Stal jest podatna na korozję. Wysoka
na spotkać trzy rodzaje metalu: żeliwo, stal i miedx
.
przewodnoS
ć cieplna sprawia, że woda
W niektórych rozwiązaniach znajduje się także alumi- ciepła szybko w niej stygnie, a zimna po-
woduje powstawanie rosy na powierzch-
nium  jednak nie jako materiał samodzielny, tylko
niach zewnętrznych. SprężystoS
ć, skąd-
jako uzupełnienie konstrukcji z tworzyw sztucznych inąd stanowiąca zaletę, sprawia jednak, że
rury dobrze przenoszą dx
więki. Chropo-
(tzw. rury warstwowe). Dlatego w tym przeglądzie
watoS
ć powierzchni wewnętrznej sprzyja
zostanie ono pominięte. Pominięte też zostaną odkładaniu osadów i szybkiemu zmniej-
szeniu wewnętrznego przekroju rur. Zja-
mosiądz i brąz, szeroko stosowane w urządzeniach
wisko to nosi nazwę zarastania instalacji.
czerpalnych (np. bateriach) i innych elementach W instalacjach domowych stosuje się
dwa rodzaje rur: niezabezpieczone przed
armatury (np. zaworach).
korozją (tzw. czarne) oraz ocynkowane.
Ich właS
ciwoS
ci użytkowe kwalifikują je
Alina Kwapisz i Stanisław Stupkiewicz
A
l
i
n
a
K
w
a
p
i
s
z
i
S
t
a
n
i
s
ł
a
w
S
t
u
p
k
i
e
w
i
c
z
do konkretnych typów instalacji, wyklu-
czając zarazem stosowanie w innych.
Żeliwo Rury czarne dają się obrabiać na go-
Jedynym obszarem zastosowania żeli- rąco: można je spawać oraz giąć po roz-
wa są (a raczej były) instalacje odpływo- grzaniu palnikiem. Znacznie upraszcza to
we. Materiał ten został niemal całkowicie prowadzenie instalacji i pozwala ograni-
wyparty przez tworzywa sztuczne  lżej- czyć liczbę złączek. Dzięki temu maleje
sze, łatwiejsze w obróbce i o dużej gład- opór przepływu wody co ma szczególne
koS
ci S
cianek. Ma to szczególne znaczenie znaczenie w instalacjach grzewczych,
w przewodach, w których przepływ wody zwłaszcza tradycyjnych (bezciS
nienio-
następuje pod wpływem jej ciężaru, bez wych) i w nich się te rury stosuje.
154
budujemy
2004 5 Dom
WEWN
TRZNE INSTALACJE WODNE
turę. OczywiS
cie można z nich układać zaletą takiej instalacji jest wysoka trwa-
instalację grzewczą, jednak trzeba się li- łoS
ć.
czyć ze zwiększonymi oporami przepływu Podobnie bezzasadne jest przekona-
wody. nie, że woda z polskich sieci wodociągo-
wych jest dla miedzi zbyt agresywna ko-
R
rednice rur podaje się w calach lub  rozyjnie. Owszem, powinna spełniać pew-
coraz częS
ciej  w milimetrach. Obie miary ne wymagania jakoS
ciowe: odczyn nie-
mają charakter umowny. Zilustrujmy to na kwaS
ny, zawartoS
ć dwutlenku węgla
przykładzie. Stalowa rura ocynkowana ze mniejsza niż 44 mg/m3, brak jonów siar-
szwem, według Polskiej Normy oznaczana czanowych, związków manganu i amonia-
jako 15 mm lub 1/2", ma w rzeczywistoS
ci ku. Wskazana jest też pewna minimalna
S
rednicę zewnętrzną 21,3 mm, wewnętrzną twardoS
ć, ale to ze względów nie korozyj-
zaS
16 mm; czyli S
cianka ma gruboS
ć (21,3 nych, lecz higienicznych: woda miękka
 16) : 2 = 2,65 mm. To, że żaden z tych wy- może wypłukać więcej jonów miedzi, niż
Połączenie żeliwnych rur kanalizacyjnych, miarów nie pasuje do metrycznego 15 mm dopuszczają zalecenia R
wiatowej Organi-
uszczelnione sznurem smołowanym; zaprawa widać od razu. Jeżeli zaS
1 cal (2,54 mm) po- zacji Zdrowia (do 2 mg/l). Ogólnie można
cementowa służy do jego ochrony dzielić na 2, wyjdzie 12,7 mm, czyli od rze- stwierdzić, że do stosowania w instala-
czywistego wymiaru wewnętrznego odbiega cjach z miedzi nadaje się większoS
ć wód
Rury czarne, z powodu podatnoS
ci na jeszcze bardziej. w Polsce.
korozję, nie nadają się do wody użytko- Duża odpornoS
ć na korozję to nie je-
wej. Proces destrukcji metalu wystarcza, DziS
w instalacjach wewnętrznych, dyna zaleta tego materiału. Odporny na
by jego produkty, a zwłaszcza związki że- zwłaszcza w domach jednorodzinnych, promieniowanie ultrafioletowe, nie ulega
laza i cynku, zanieczyszczały wodę stal zdecydowanie wychodzi z użycia. procesowi starzenia. Wykazuje wysoką
w stopniu dyskwalifikującym ją do kon- Jednym z nielicznych, nadal aktualnych wytrzymałoS
ć na temperaturę i ciS
nienie.
taktu z ludzkim ciałem, a tym bardziej  zastosowań jest oddzielenie przewodów Rury stawiają znikomy opór hydraulicz-
w wypadku z.w.u.  do picia lub spożywa- z tworzyw sztucznych od x
ródeł ciepła ny, mogą więc mieć małą S
rednicę zew-
nia w innej formie. (np. pieca c.o.). Przy temperaturze wody nętrzną, co daje oszczędnoS
ć materiału
Rur cynkowanych nie wolno spawać do 60�C stalowy odcinek buforowy musi i miejsca. Łatwo umieszcza się instalację
ani giąć na gorąco. Już w temperaturze mieć długoS
ć co najmniej 50 cm, przy pod tynkiem. W odróżnieniu od niektó-
powyżej 60�C ochronna warstwa cynku wyższej  co najmniej 2 m !. rych tworzyw nie dochodzi do przenika-
traci swoje właS
ciwoS
ci i ulega uszkodze- Stal jest o kilkadziesiąt procent tań- nia (dyfuzji) tlenu. Montaż jest prosty
niu. Stal zaS
staje się bardziej podatna na sza, niż nowoczesne materiały alterna- i szybki, stanowisko pracy niewielkie. In-
korozję niż odmiana czarna. tywne. To jednak dotyczy tylko kosztu za- stalacja nie zarasta kamieniem.
Łączenie i formowanie przewodów kupu. Potem już wszystko zaczyna być Cena materiału wprawdzie o 40%
odbywa się z użyciem kształtek gwinto- droższe. Przede wszystkim chodzi o nie- przewyższa cenę stali, ale trwałoS
ć jest co
wanych. Wymaga to większego nakładu wielką trwałoS
ć. Zdarzało się, że do awarii najmniej czterokrotnie większa, przy na-
pracy i  jak napisaliS
my  jest mniej ko- spowodowanych skorodowaniem instala- wet o 30% niższym koszcie robocizny.
rzystne w instalacjach z przepływem kon- cji dochodziło już po kilku latach użytko- Do nielicznych wad przewodów mie-
wekcyjnym. Toteż rur stalowych ocynko- wania. Bywało, że całkowitej wymiany dzianych należy ich rozszerzalnoS
ć ciepl-
wanych używa się do wykonywania insta- trzeba było dokonać już po dziesięciu la-
lacji wodociągowych. Do instalacji wody tach. Tak więc w dłuższym okresie stal ! Wykorzystanie rury stalowej do oddzielenia
ciepłej stosuje się rury o zwiększonej gru- okazuje się kosztowna. Zwłaszcza że wo- kotła grzewczego od instalacji z tworzywa
boS
ci powłoki cynkowej, są bowiem bar- bec ciężaru oraz trudnoS
ci, jakie sprawia sztucznego
dziej odporne na podwyższoną tempera- obróbka, robocizna w tym przypadku jest
prawie półtorakrotnie droższa, niż przy
Łączenie i zmiana kierunku przepływu przy innych materiałach.
rurach ze stali czarnej (po lewej) i cynkowanej
Miedx

W Europie Zachodniej z miedzi wy-
konuje się większoS
ć instalacji: w Niem-
czech 70%, w Anglii nawet 95%. W Pol-
sce nieliczne instalacje miedziane, jakie
się pojawiły w latach 80., wykonano
z materiałów niewłaS
ciwych i bez zacho-
wania wymogów technicznych. Stąd pow-
stała opinia, że miedx
koroduje. Tymcza-
sem akurat podstawową, niepodważalną
155
budujemy
Dom 5 2004
I ns t al ac j e żel i wne, s t al owe, mi edzi ane
R APORT 18
na, półtorakrotnie większa niż w przypad- datkowo w oznaczeniu podaje się gru-
ku stali. Trzeba więc przewidzieć odpo- boS
ć S
cianki.
wiednio sprawniejsze kompensatory. Szeroka jest oferta łączników. I tak
Inna niedogodnoS
ć wynika z tego, że np. oprócz zwykłych kolanek wytwarza
miedx
przyS
piesza korozję metali mniej się łuki, o łagodniejszym przejS
ciu mię-
szlachetnych stykających się z nią w in- dzy ramionami, dzięki czemu przepływ
stalacji: stali (także ocynkowanej), alumi- wody załamuje się mniej gwałtownie ".
nium. Jest to tzw. korozja elektroche- Oferowane są również gotowe pętle kom- # Budowa złączki miedzianej z lutem inte-
miczna. CzęS
ciowo można jej zapobiec, pensacyjne. gralnym
oddzielając miedziane i mniej szlachetne Podstawowym sposobem łączenia
fragmenty instalacji przekładkami izola- rur jest lutowanie. Rozróżnia się przy
cyjnymi. Najlepiej jednak, gdy wszystkie tym lut twardy, topiący się przy tempera-
elementy instalacji z miedzi (wymiennik turze powyżej 450�C, i miękki  przy 220-
ciepła w kotle, grzejniki) są wykonane 240�C. Lutowanie twarde należy w miarę
z tego metalu lub jego stopów  mosiądzu, możnoS
ci ograniczać. Konieczne przy
brązu, miedzioniklu. Nieszkodliwe jest nim podgrzewanie palnikiem może spo-
także łączenie jej ze stalą kwasoodporną, wodować naruszenie struktury warstwy
z której często są wykonywane wymienni- ochronnej na wewnętrznych powierzch-
ki ciepła w kotłach. Rzecz jasna, elektro- niach rur i złączek. Z podobnych wzglę-
korozji nie ulegają tworzywa sztuczne. dów trzeba do niezbędnego minimum
$ Łącznik zaciskowy: przy skręcaniu pierS
cie-
Bardzo ważne nie gumowe (o-ringi) zostają S
ciS
nięte między
Miedx
hamuje rozwój silnie chorobotwórczych bakterii legionella i glonów. nakrętkami i korpusem oraz dociS
nięte do łą-
czonych odcinków rur
Rury miedziane są mało odporne na ograniczać gięcie rur oraz ich kielichowa-
zarysowania. Dlatego instalację należy nie na gorąco. Połączenia uzyskuje się na W niektórych punktach instalacji,
dobrze chronić przed przedostaniem się dwa sposoby. Jeden to wsunięcie obu głównie przy podłączeniach do urządzeń
do niej drobnych cząstek stałych, jak pia- końców w złączkę (mufę) odpowiednio czerpalnych, stosuje się także połączenia
sek, zaprawa murarska, drobiny rdzy. Na większej S
rednicy. Drugi polega na me- gwintowane. Łączniki zaciskowe są bar-
wejS
ciu do instalacji (czy jej częS
ci wyko- chanicznym rozszerzeniu końcówki rury, dzo łatwe w stosowaniu nawet dla niefa-
nanej z miedzi) należy założyć filtr siat- czyli jej rozkielichowaniu. Niektóre wy- chowca. W niewielkich instalacjach,
kowy o oczkach nie większych niż 80 �m roby są zaopatrzone fabrycznie w takie gdzie wyższa cena nie ma istotnego zna-
(0,08 mm). Pożytecznym rozwiązaniem zakończenie. JeS
li go brak (bo np. tniemy czenia, można je zastosować do wszyst-
jest zabezpieczenie rur zaS
lepkami na czas rurę ze zwoju), można je uformować przy kich połaczeń $.
transportu. Instalację należy projektować użyciu odpowiedniego przyrządu. Rury Obróbka rur miedzianych jest łatwa,
tak, by przepływ wody nie przekraczał twarde trzeba przed kielichowaniem ale wymaga specjalnych przyrządów: do
0,5 m/s w przewodach obiegowych, 1 m/s poddać zmiękczającemu wyżarzaniu, co cięcia i wyginania. Do mocowania rur
w pionach i 2 m/s w gałązkach. Niedo- jednak, jak wspomnieliS
my, nie jest zale- stosuje się również gotowe uchwyty, naj-
puszczalne są zawirowania wody i inne cane. częS
ciej w formie stopki z otworami pod
formy jej burzliwego przepływu. Może do Lut najczęS
ciej ma postać drutu lub S
ruby mocujące. Baterie czy inne elemen-
nich dochodzić w miejscach zmiany kie- prętów (lasek). Dostępny jest również sys- ty armatury trzeba mocować w osobnych
runku przepływu, w przewężeniach, tem złączek z lutem integralnym #, czyli uchwytach; nie można nimi obciążać nie-
w bruzdach powstałych w wyniku niewła- fabrycznie umieszczonej porcji spoiwa zbyt wytrzymałych przewodów miedzia-
S
ciwego łączenia elementów. w wydrążeniu wewnętrznej S
cianki złącz- nych.
Obecnie na rynku krajowym są do- ki, tzw. gniex
dzie kapilarnym. W tym Jak widać, miedx
to materiał wymaga-
stępne wszystkie elementy instalacji przypadku wystarczy w złączkę wsunąć jący. Ma jednak niezaprzeczalną zaletę:
miedzianych, zarówno importowane, koniec rury i podgrzać całoS
ć z zewnątrz. trwałoS
ć. O instalacjach z tworzyw mówi
jak i produkcji krajowej: trzy rodzaje się triumfalnie, że wytrzymają co naj-
miedzianych rur instalacyjnych: mięk- " Przykłady kształtek miedzianych mniej pół wieku. Tymczasem w przypad-
kie, oznaczane R220, F22 lub r; pół- ku miedzi mówienie o trwałoS
ci stuletniej
twarde, oznaczane R250 lub z4; twarde, można potraktować jako nadmierną
oznaczane R290, FSO, F37 lub z6. ostrożnoS
ć. Co przy tym ważne: instalację
Pierwsze dostarcza się w zwojach 50- z tego materiału można wykonać (byle
metrowych, pozostałe w odcinkach pro- zgodnie ze sztuką) i... zapomnieć o niej.
stych długoS
ci 3 i 5 m. Nominalną S
red- Nie wymaga żadnej konserwacji, żadnych
nicą rur jest S
rednica zewnętrzna; do- remontów. Tego nie sposób nie docenić.

156
budujemy
2004 5 Dom
WEWN
TRZNE INSTALACJE WODNE