Mgr inż. Jerzy Grzegorzewski
Instytut Lotnictwa
Samoloty Tornado o zmiennej geometrii skrzydeł
W artykule zamieszczonym w numerze 4/2006  Przeglądu Sił Powietrznych zostały omówione
samoloty myS
liwskie i myS
liwsko-bombowe o zmiennej geometrii skrzydeł produkcji radzieckiej.
Niniejsza publikacja poS
więcona jest zachodnioeuropejskim samolotom tego typu (Tornado IDS,
Tornado ADV i Tornado ECR).
Tornado IDS jeszcze ponad 30 firm z różnych krajów. Dwu-
miejscowy, dwusilnikowy samolot otrzymał
W styczniu 1968 roku dowódcy wojsk lot- nazwę Panavia Tornado.
niczych RFN, Włoch, Belgii i Holandii powo- W 1973 roku firma Turbo Union rozpoczę-
łali grupę roboczą ekspertów, która miała opra- ła próby w locie dwuprzepływowych silników
cować wymagania taktyczno-techniczne per- turbinowych RB 199-34R-01 z dopalaniem.
spektywicznego wielozadaniowego samolotu Jako latającą hamownię użyto brytyjskiego
uderzeniowego oraz zasady współpracy. W lip- bombowca Vulcan. Badane silniki montowa-
cu do grupy dołączyli brytyjscy eksperci. Byli no pod kadłubem samolotu. Jeszcze tego sa-
to specjaliS
ci współpracujący wczeS
niej z kon- mego roku, 15 marca, ukazał się dokument,
struktorami francuskimi przy opracowywaniu w którym przedstawiono 10 prototypów i 6
samolotu myS
liwsko-bombowego Jaguar. przedseryjnych samolotów Tornado do celów
Pod koniec 1968 roku zostały opracowane badawczych.
wymagania taktyczno-techniczne w stosunku 14 lipca 1974 roku szefowie pilotów do-
do wielozadaniowego samolotu bojowego S
wiadczalnych brytyjskiej firmy BAC (Paul
MRCA (Multi-Role Combat Aircraft) przezna- Millett) i niemieckiej MBB (Nils Meisfer) do-
czonego do eksploatacji w różnych warunkach konali oblotu w Manching (RFN) pierwszego
atmosferycznych. W następnym roku podjęto prototypu samolotu P.01. W czwartym locie
decyzję o realizacji jednego z 6 projektów sa- osiągnięto prędkoS
ć Ma wynoszącą 1,15 w lo-
molotu myS
liwsko-bombowego o zmiennej cie poziomym. Podczas prac badawczo-rozwo-
geometrii skrzydeł i ustalono podział koope- jowych i prób w locie, które trwały 4 lata, utra-
racyjny. cono tylko jeden prototyp  brytyjski w czerw-
W celu opracowania nowego samolotu 26 cu 1979 roku. Pierwsze seryjne Tornado wy-
marca 1969 roku powołano w Monachium fir- startowały w NRF i w Wielkiej Brytanii w po-
mę Panavia Aircraft GmbH, która koordyno- łowie 1979 roku, a włoski  w 1981 roku.
wała prace prowadzone w kilku państwach. Udziały finansowe poszczególnych firm
W skład kierownictwa firmy weszło 5 przed- w produkcji samolotu wynoszą obecnie: Bri-
stawicieli niemieckich, 4 brytyjskich i 2 wło- tish Aerospace (d. BAC)  42,5%, Daimler-
skich. Firma British Aircraft Corporation Chrysler (d. MBB)  42,5% oraz Alenia
(BAC) miała opracować przednią sekcję ka- (d. Aeritalia)  15%. Podstawową wersją sa-
dłuba i usterzenie, niemiecka firma Messer- molotu jest Tornado IDS (Interdictor Strike 
schmitt-B�lkov-Blohm (MBB) S
rodkową uderzeniowy, szturmowy). Złożyło na niego
częS
ć kadłuba, włoska Aeritalia  skrzydła, zamówienie niemieckie lotnictwo i marynar-
natomiast międzynarodowa firma Turbo ka wojenna (324 maszyny), lotnictwo brytyj-
Union  w jej skład wchodziły trzy firmy: skie (RAF)  229 maszyn Tornado GR Mk1
Rolls Royce (40% udziałów), MTU (40%), (w tym 49 szkolno-treningowych Tornado GR
i Fiat (20%)  silniki. W pracach wzięło udział Mk1T) oraz włoskie lotnictwo  AMI (Avia-
Przegląd Sił Powietrznych 65
zione Militare Italiana)  100 w tym 12 szkol- nego niszczenia). Cięciwa skrzydła przy ka-
no-bojowych. Zamówienie na 96 samolotów dłubie wynosi 2,7 m, na końcu  1,28 m. Po-
Tornado IDS GR Mk1 złożyła, i już je otrzy- szycie jest integralne, frezowane wraz z żebra-
mała, Arabia Saudyjska. mi i podłużnicami. W kesonach zewnętrznych
W celu przeprowadzenia programu badań częS
ci skrzydła mieszczą się integralne zbior-
pierwszego zachodnioeuropejskiego samolo- niki paliwa. Skrzydło wyposażone jest w slo-
tu o zmiennej geometrii skrzydeł zbudowano ty na krawędzi natarcia ruchomej częS
ci, na
kilkanaS
cie samolotów Tornado (P. 01 - P. 16) całej rozpiętoS
ci krawędzi spływu znajdują się
 6 prototypów i 9 maszyn przedseryjnych, klapy dwuszczelinowe Fowlera, a przed nimi
po 6 maszyn w Niemczech i Wielkiej Bryta- 4-segmentowe interceptory (spojlery). Kąt
nii, 3 samoloty we Włoszech i jeden samolot skosu skrzydeł zmienia się od 25 do 67�. Od
do prób statycznych (P. 10) w Wielkiej Bryta- dołu w skrzydłach wmontowane są węzły ob-
nii. Przeznaczono je do badań własnoS
ci pi- rotu wysięgników podwieszania uzbrojenia,
lotażowych, prób aerodynamicznych i integra- zmieniających położenie w miarę zmiany kąta
cji uzbrojenia, badań zespołu napędowego, au- ich skosu.
topilota oraz wyposażenia pilotażowo-nawi- Kadłub konstrukcji półskorupowej, wyko-
gacyjnego i radioelektronicznego, a także do nany również zgodnie z zasadą  fail safe , jest
prac badawczo-rozwojowych. całkowicie metalowy i dzieli się na trzy pod-
Samolot Tornado IDS jest metalowym (75% stawowe przedziały. W przednim przedziale,
stanowią stopy lekkie) dwumiejscowym, dwu- w jego stożkowej częS
ci, umieszczono stację
silnikowym grzbietopłatem o zmiennej geo- radiolokacyjną, a dalej dwuosobową ciS
nie-
metrii skrzydeł, przeznaczonym do niszcze- niową i klimatyzowaną kabinę załogi w ukła-
nia stałych i ruchomych celów naziemnych dzie tandemowym. Kabina została wyposażo-
i morskich. na w fotele wyrzucane MB Mk 10A typu  zero
Skrzydło jest dwuczęS
ciowe, całkowicie  zero i przykryta wspólną osłoną unoszoną
metalowe, konstrukcji dwudx
wigarowej, pół- hydraulicznie do góry do tyłu. Dalej znajdują
skorupowej, o wzniosie ujemnym 3�. Wyko- się zestawy awioniki, a od dołu kadłuba wnę-
nano je zgodnie z zasadą  fail safe (bezpiecz- ka podwozia przedniego oraz komory stałe-
Samoloty Tornado IDS. Od dołu: brytyjski, niemiecki i włoski. Fot. Tornado Report
66 Maj 2006
go uzbrojenia z działkami i skrzynkami amu- rzystywane są interceptory (spojlery), które
nicyjnymi. Z prawej strony przed kabiną znaj- używane są również do zmniejszenia siły no-
duje się chowana końcówka instalacji do uzu- S
nej podczas lądowania. Układ sterowania
pełniania paliwa w locie. W S
rodkowej częS
ci FSC (Flight Control System) jest zarządzany
kadłuba mieszczą się zbiorniki paliwa, kana- za pomocą komputera danych aerodynamicz-
ły doprowadzające powietrze do silników oraz nych i połączony z systemem sztucznej sta-
wnęki podwozia głównego. Z zewnątrz przy- tecznoS
ci, systemem zapobiegania wpadaniu
mocowane są do S
rodkowej częS
ci prostokąt- w korkociąg i ograniczenia kątów natarcia oraz
ne naddx
więkowe regulowane wloty powie- z pilotem automatycznym i systemem wskax
-
trza wyposażone w klapy upustowe i przeciw- nika kierunku lotu.
pompażowe. Od spodu tej częS
ci znajdują się Wyposażenie radioelektroniczne. Samo-
wnęki, w których zawiesza się kierowane po- lot wyposażony jest w wielofunkcyjną stację
ciski rakietowe. W tylnym przedziale kadłu- radiolokacyjną z automatycznym urządze-
ba mieszczą się komory silników, a na ze- niem TFR (Terrain Following Radar) do
wnątrz kadłuba przymocowano usterzenie. Po omijania przeszkód terenowych, umożliwia-
obu stronach kadłuba znajdują się wychylane jącym lot na wysokoS
ci 61 m, i urządzeniem
płyty hamulców aerodynamicznych. GMR (Ground Mapping Radar) do mapowa-
Usterzenie poziome  płytowe o powierzch- nia terenu, nad którym przelatuje samolot.
ni 9 m2  wychylane jest synchronicznie ze W wyposażeniu samolotu są ponadto: trzy-
spojlerami, a gdy kąt skosu skrzydeł jest duży kanałowy cyfrowy system nawigacji bez-
 różnicowo, spełniając rolę lotek. Płyty uste- władnoS
ciowej Ferranti, system nawigacji
rzenia mają konstrukcję trójdx
wigarową, taktycznej TACAN, dopplerowska stacja ra-
a częS
ci spływowe z wypełniaczem komórko- diolokacyjna Decca, centralny komputer, ra-
wym są klejone. Statecznik pionowy jest dwu- diowysokoS
ciomierz, ILS, IFF ( swój-
dx
wigarowy, w jego wnętrzu mieS
ci się inte- -obcy ), urządzenie ostrzegające o opromie-
gralny zbiornik paliwa. W górnej częS
ci sta- niowaniu przez obce stacje radiolokacyjne
tecznika znajdują się anteny urządzeń awio- z dowolnego kierunku, system zakłócania ra-
nicznych, a w nasadzie usytuowany jest wlot dioelektronicznego, radiostacje UHF i VHF,
powietrza chłodzącego komory silników system wizualizacji ze wskax
nikiem przezier-
i agregaty. Ster kierunku ma konstrukcję prze- nym (HUD) i dwoma wielofunkcyjnymi
kładkową, klejoną z wypełniaczem. wskax
nikami HDD (Head  Down Display).
Podwozie trójpodporowe jest wciągane Pod skrzydłami, w zależnoS
ci od podwieszo-
hydraulicznie do wnęk w kadłubie. Podwozie nego uzbrojenia, mogą być przenoszone do-
przednie, sterowane hydraulicznie, ma po- datkowe urządzenia, m.in. FLIR (do obser-
dwójne koła. Podwozie główne ma koła poje- wacji przedniej półsfery w podczerwieni), la-
dyncze wyposażone w bezdętkowe opony ni- serowy znacznik celu, dalmierz laserowy.
skociS
nieniowe i hamulce tarczowe z automa- Wyposażenie pokładowe umożliwia automa-
tami przeciwpoS
lizgowymi. Wszystkie gole- tyczne omijanie przeszkód terenowych na
nie mają olejowo-gazową amortyzację. Awa- wysokoS
ci 61 m.
ryjne wypuszczanie podwozia odbywa się za Układ hydrauliczny  dwuobwodowy o ci-
pomocą sprężonego azotu. S
nieniu 27,5 MPa. Przeznaczony jest m.in. do
Układ sterowania  elektrohydrauliczny przestawiania skrzydeł, wychylania usterze-
FBW (Fly-By-Wire) z potrójną rezerwacją, nia poziomego, klap, slotów, steru kierunku,
z podsystemami polepszenia statecznoS
ci i ste- hamulców aerodynamicznych, do sterowania
rownoS
ci. Sterowanie przechyleniem przy du- płytami regulowanych wlotów powietrza,
żych kątach skosu skrzydeł uzyskuje się przez spojlerami. Pompa awaryjna napędzana jest
różnicowe wychylenie połówek stabilizatora. wiatrakiem wysuwanym z kadłuba w strumień
Podczas lotu z małymi kątami skosu wyko- powietrza.
Przegląd Sił Powietrznych 67
Układ elektryczny dostarcza prąd stały Do napędu samolotów Tornado IDS i Tor-
o napięciu 28 V oraz przemienny o napięciu nado ADV wyprodukowano ponad 2400 sil-
115 - 200 V i częstotliwoS
ci 400 Hz. y
ródłem ników. Produkcję silników zakończono pod
prądu są bateria niklowo-kadmowa, dwa al- koniec lat 90. ubiegłego wieku.
ternatory napędzane przez silniki i przetwor- PojemnoS
ć układu paliwowego, składają-
nice statyczne. W awaryjnych sytuacjach al- cego się z 14 zbiorników rozmieszczonych
ternatory mogą być napędzane przez pomoc- w kadłubie, kesonach centropłata, ruchomych
niczy silnik turbinowy (APU). częS
ciach skrzydeł i w stateczniku pionowym,
Samolot wyposażony jest także w układ wynosi około 6000 dm3. Istnieje możliwoS
ć
klimatyzacji, instalację tlenową, azotową (do podwieszenia 4 dodatkowych zbiorników pa-
wypełniania niepalnym gazem przestrzeni liwa (2 pod kadłubem i 2 pod skrzydłami) oraz
w zbiornikach paliwa) oraz przeciwpożarową. uzupełnienia paliwa w locie.
Zespół napędowy samolotu stanowią dwa Uzbrojenie stałe samolotu w wersji IDS sta-
dwuprzepływowe silniki turbinowe o stop- nowią dwa działka Mauser kalibru 27 mm
niu dwuprzepływowoS
ci 1:1 i modułowej bu- o szybkostrzelnoS
ci 1700 strz/min z zapasem
dowie Royce /MTU RB. 199 34R Mk 101, amunicji 180 nabojów do każdego działka.
o ciągu startowym pierwotnie 2 � 4000 daN, Uzbrojenie podwieszane przenoszone jest na
a z dopalaniem 2 � 7120 daN, natomiast od 761 7 węzłach  4 pod skrzydłami (2 � 1360 kg
silnika (maj 1983) o ciągu startowym 2 � 4050 i 2 � 454 kg) i 3 pod kadłubem. Mogą to być
daN, a z dopalaniem 2 � 7150 daN. Zostały m.in. kierowane pociski rakietowe AS.30,
oznaczone Mk 103. AGM-65 Maverick klasy powietrze-ziemia,
Trójwałowy silnik RB. 199 składa się z trzy- przeciwokrętowe Sea Eagle i Kormoran, prze-
stopniowego wentylatora, trzystopniowej sprę- ciwradiolokacyjne ALARM i HARM, kasety
żarki S
redniego ciS
nienia i szeS
ciostopniowej bombowe MW-1 o masie 4600 kg z subamu-
sprężarki wysokiego ciS
nienia (łączny spręż nicją o różnym przeznaczeniu (w uzbrojeniu
23:1), pierS
cieniowej komory spalania, jedno- niemieckich Tornado), zasobniki JP 233
stopniowych turbin wysokiego i S
redniego ci- z bombami do niszczenia pasów startowych
S
nienia, trójstopniowej turbiny niskiego ciS
nie- (w uzbrojeniu brytyjskich maszyn), bomby kie-
nia, dopalacza, dyszy o regulowanym prze- rowane laserowo Paveway II, pociski Apache
kroju i odwracacza ciągu. Silniki uruchamia- (do 4) typu cruise, niekierowane pociski rakie-
ne są elektrycznie. towe, pociski AIM-9 Sidewinder klasy powie-
trze-powietrze do samoobrony w powietrzu.
Tornado IDS przenoszą róż-
norodne uzbrojenie podwie-
szane, m.in. zasobniki kase-
towe MW-1 (niemiecki) i JP
231 (brytyjski) z subamu-
nicją o różnym przeznacze-
niu, hamowane bomby ka-
setowe BL 755 (brytyjskie),
bomby klasyczne (w głębi).
Fot. J. Grzegorzewski
68 Maj 2006
Rys. 3.
Odstrzeliwanie subamunicji
z zasobnika MW-1 z pozio-
mych prowadnic rurowych
(po 56 z każdej strony). Fot.
RTG
Odpalenie niemieckiego pocisku przeciwokrętowego Kormoran 1 z samolotu Tornado IDS. Fot. Daim-
ler-Benz Aerospace
W 1982 roku do uzbrojenia brytyjskich sa- do niszczenia szczególnie ważnych obiektów.
molotów Tornado GR Mk1 wprowadzono bom- W listopadzie 2005 roku lotnictwo niemiec-
by jądrowe WE 177B o mocy wybuchu 400 kT. kie otrzymało pierwszy z 600 systemów Tau-
Masa bomby wynosiła 430 kg. Wycofano je rus KEPD 350. Hiszpania podpisała kontrakt
z uzbrojenia pod koniec ubiegłego wieku. Wło- na zakup 43 systemów KEPD 350.
skie i niemieckie Tornado były uzbrojone W sumie w trzech krajach wyprodukowa-
w amerykańskie bomby jądrowe B 61. no ponad 780 samolotów w wersji IDS.
Niemieckie samoloty będą uzbrojone w po- W latach 90. ubiegłego stulecia rozpoczęto
ciski samosterujące Taurus KEPD 350 typu modernizację samolotów Tornado IDS w po-
cruise o masie 1400 kg, zasięgu 350 km, z tan- łowie cyklu ich życia  Mid Life Update
demową głowicą. Są to pociski przeznaczone (MLU). Modernizacja ma na celu polepsze-
Przegląd Sił Powietrznych 69
Niemiecki Tornado IDS z
uniesioną osłoną kabiny i wy-
puszczonymi hamulcami ae-
rodynamicznymi w tyle ka-
dłuba. Nad golenią podwozia
przedniego widoczny jest wy-
lot działka. Fot. J. Grzego-
rzewski
Brytyjski Tornado GR 4 przenosi pociski przeciwradiolokacyjne ALARM pod skrzydłami i kadłubem.
Fot. BAE Systems
nie własnoS
ci bojowych tych samolotów typu cruise, pociski przeciwpancerne Brim-
i przedłużenie okresu ich eksploatacji do 2020 stone oraz bomby kierowane Paveway III.
roku. W latach 1996 - 2003 zmodernizowano do
Brytyjskie unowoczeS
nione Tornado GR. 4 poziomu maszyn GR. 4/4 124 samoloty Tor-
wyposażono w urządzenia FLIR (do obser- nado GR. 1A.
wacji przedniej półsfery), zasobniki podwie- Samoloty Tornado wykorzystywano w woj-
szane RAPTOR (Recconaissance Airborne nach i konfliktach zbrojnych. Podczas opera-
Pod for Tornado), użyte po raz pierwszy nad cji  Pustynna burza w 1991 roku w Kuwej-
Irakiem w 2003 roku, oraz w laserowe wskax
- cie i nad Irakiem włoskie samoloty Tornado
niki celów. Nowoczesne wyposażenie pokła- IDS poniosły procentowo największe (liczbo-
dowe umożliwi uzbrojenie zmodernizowa- wo niewielkie) straty, głównie od broni mało-
nych samolotów w pociski Storm Shadow kalibrowej i artylerii przeciwlotniczej.
70 Maj 2006
Tornado ADV do ADV F.3), napędzanych silnikami RB.199
Mk 104 o zwiększonym ciągu startowym z do-
W 1976 roku w Wielkiej Brytanii rozpo- palaniem do 7350 daN i 8280 daN oraz mają-
częto opracowywanie samolotu przechwytu- cych nowe wyposażenie pokładowe. Samolo-
jącego opartego konstrukcyjnie na Tornado ty te odznaczały się niższym jednostkowym
IDS. Nowy samolot miał być przeznaczony zużyciem paliwa, co zapewniło im podczas pa-
przede wszystkim do patrolowania wyznaczo- trolowania z prędkoS
cią poddx
więkową zasięg
nych obszarów przestrzeni powietrznej i ewen- wynoszący 1853 km.
tualnie do przechwytywania radzieckich bom- Konstrukcje samolotów Tornado IDS i Tor-
bowców Tu-22, Tu-22M i Su-24 oraz samolo- nado ADV w około 80% są identyczne. W my-
tów zwiadowczych, które w tamtych czasach S
liwcu Tornado ADV w porównaniu z samo-
najbardziej zagrażały Wyspom Brytyjskim. lotem wyjS
ciowym Tornado IDS wprowadzo-
Samolot nazwano Tornado ADV (Air Defen- no następujące zmiany:
ce Variant  wersja samolotu obrony przeciw- wydłużono przednią stożkową częS
ć kadłu-
lotniczej). Pierwszy prototyp Tornado ADV ba o 1,36 m ze względu na koniecznoS
ć
oblatano 27 pax
dziernika 1979 roku, a pierw- zamontowania nowej wielofunkcyjnej im-
szy lot seryjnego samolotu odbył się 12 kwiet- pulsowo-dopplerowskiej stacji radioloka-
nia 1984 roku. cyjnej Foxhunter, wykrywającej cele po-
Wielka Brytania zamówiła 173 samoloty wietrzne typu bombowce w odległoS
ci
Tornado ADV, w tym 52 maszyny z podwój- 185 km, a typu myS
liwce w odległoS
ci 80 km,
nym sterowaniem, a Arabia Saudyjska  24 wstawiono za kabiną załogi dodatkową
samoloty ADV, w tym 6 z podwójnym ste- sekcję o długoS
ci 0,54 m, w której umiesz-
rowaniem. Pierwszą partię 18 myS
liwców czono dodatkowy zbiornik paliwa o po-
Tornado ADV w wariancie F.2 z silnikami jemnoS
ci 909 dm3, zwiększono tym samym
RB.199 Mk 103 (maksymalny ciąg startowy  łączną liczbę zbiorników paliwa na samo-
4050 daN, ciąg z dopalaniem  7150 daN) bry- locie do 15,
tyjskie lotnictwo otrzymało w 1985 roku. wydłużono do przodu stałe częS
ci skrzydeł
W lipcu 1986 roku rozpoczęto dostawy samo- (zwiększono ich kąt skosu z 60 do 67�)
lotów przechwytujących w wersji F.3 (Torna- w celu zwiększenia cięciwy i skompenso-
Schemat przekroju samolotu Tornado ADV: 1  antena stacji radiolokacyjnej, 2  działko Mauser kal. 27
mm, 3  pocisk Sky Flash klasy powietrze-powietrze kierowany radiolokacyjnie, zawieszony pod kadłu-
bem, 4  pocisk kierowany Sidewinder zawieszony na wspólnej belce podskrzydłowej z dodatkowym
zbiornikiem paliwa, 5  slot, 6  skrzydło w skrajnie cofniętym położeniu (67�), 7  odwracacz ciągu, 8 
dwuprzepływowe silniki turbinowe RB. 199, 9  mechanizm przestawiania skrzydeł, 10  kabina operatora
uzbrojenia, 11  fotel wyrzucany MB Mk 10, 12  chowana końcówka do uzupełniania paliwa w locie.
Fot. Panavia  Tornado
Przegląd Sił Powietrznych 71
Tabela 1
Produkcja samolotów Tornado IDS i Tornado ADV
Odbiorcy German Navy 
Brytyjskie Luftwaffe  Włoskie Lotnictwo
lotnictwo
Lotnictwo lotnictwo Lotnictwo Królewskie Arabii
niemieckiej
Królewskie niemieckie Wojskowe Saudyjskiej
marynarki wojennej
(RAF) (GAF) (AMT) (RSAF)
Wersja (GN)
IDS [szt.] 228 245 112 99 96
Razem [szt.] 780
ADV [szt.] 173    24
Razem [szt.] 197
Seryjna produkcja obydwu wersji wyniosła 977 szt.
Łączna liczba wyprodukowanych samolotów Tornado z prototypami i egzemplarzami przedseryjnymi wynosi 992 szt.
Tabela 2
Podstawowe dane lotno-techniczne samolotów Tornado o zmiennej geometrii skrzydeł
Samolot
Tornado IDS GR. Mk 1 Tornado ADV Tornado ECR
Parametr skrzydła
RozpiętoS
ć przy minimalnym i maksymalnym kącie
13,91/8,60 13,91/8,60 13,91/8,60
skosu [m]
DługoS
ć samolotu [m] 16,72 18,68 16,72
WysokoS
ć samolotu [m] 5,95 5,95 5,95
Powierzchnia skrzydeł przy minimalnym i maksymal-
26,60/8,60 26,60/8,60 26,60/8,60
nym kącie skosu [m�]
Masa pustego samolotu [kg] 14 091 14 500 14 000
Masa przenoszonych S
rodków bojowych [kg] 9000 8500 9000
Masa startowa normalna bez podwieszeń [kg] 20 410 21 550
Masa startowa maksymalna z podwieszeniami [kg] 27 950 27 986 27 850
PrędkoS
ć maksymalna przy h = 0 i na wysokoS
ci bez Ma = 1,2
1480/Ma = 2,2 1480/Ma = 2,2
podwieszeń [km/h] Ma = 2,2
Pułap praktyczny [m] 15 200 21 335 15 200
Rozbieg/dobieg ze spadochronem [m] 900/370 760/370 880/365
Zasięg z podwieszonymi zbiornikami (przebazowa-
3890 3890 3890
nie) [km]
Promień działania, hi-lo-lo-hi [km] 1390 556 przy Ma > 1 1670
Zespół napędowy 2 � RB. 199 Mk 103 2 � RB. 199 Mk 104 2 � RB. 199 Mk 105
Ciąg silników bez dopalania, 2 � 4050 2 � 4050 2 � 4295
z dopalaniem [daN] 2 � 7150 2 � 7350 2 � 7473
Oblot pierwszego prototypu (danej wersji) 1974 1974 /1979 1974 / 1988
MyS
liwski Tornado F3 z dwoma po-
ciskami Sky Flash we wnękach pod
kadłubem i czterema Sidewinder
pod skrzydłami. Fot. Tornado Report
72 Maj 2006
wania przesunięcia S
rodka mas będącego Tornado ECR
efektem przedłużenia kadłuba i zwiększe-
nia masy stacji radiolokacyjnej, W latach 80. ubiegłego stulecia lotnictwo
wyposażono samolot w automatyczny sys- RFN opracowało warunki techniczne samo-
tem zmiany kąta skosu skrzydeł AWS (Au- lotu rozpoznawczego opartego na konstruk-
tomatic Wing Sweep) oraz wychylenia me- cji Tornado. Do tego celu został przeznaczo-
chanizacji skrzydeł AMDS (Automatic ny egzemplarz przedseryjny P.16, który w re-
Manoeuvre Device System). System AWS zultacie konwersji stał się prototypem maszy-
ustawia automatycznie kąt skosu skrzydeł ny ECR (Electric Combat and Reconnaissan-
w czterech położeniach: 25�, gdy Ma = ce), czyli samolotu WRE i rozpoznania, prze-
0,73, 45�, gdy Ma = 0,88, 58�, gdy Ma znaczonym do walki elektronicznej (zakłóca-
jest bliska 0,95 i 67�, gdy Ma jest większa nia pracy stacji radiolokacynych i S
rodków
niż 0,95, łącznoS
ci, zwalczania stacji radiolokacyjnych
wydłużono o 0,36 m dyszę silnika RB. 199 za pomocą uzbrojenia pokładowego i rozpo-
Mk 104, uzyskując przyrost ciągu z dopa- znania elektronicznego).
laniem i polepszenie charakterystyk samo- Tę wersję samolotu wyposażono w system
lotu, wykrywania i umiejscowienia stacji radiolo-
przeniesiono na lewą stronę kadłuba koń- kacyjnych ELS (klasyfikuje wykryte x
ródła
cówkę do uzupełniania paliwa w locie, promieniowania elektromagnetycznego na
zmniejszono uzbrojenie artyleryjskie do zasadzie porównywania ich charakterystyk
jednego działka kalibru 27 mm z prawej z charakterystykami wzorcowymi przechowy-
strony kadłuba. wanymi w pamięci komputera pokładowego),
DługotrwałoS
ć lotu samolotów ADV my- w system obserwacji w podczerwieni FLIR
S
liwskich podczas patrolowania z prędkoS
cią (Forward Looking Infrared) i w nowy system
555 - 740 km/h wynosi 2 h, włączając w to transmisji (przekazu) danych ODIN (o dzia-
czas przechwycenia i 10-minutową walkę. łaniu impulsowym, odporny na zakłócenia).
Promień działania samolotu, gdy prędkoS
ć od- Urządzenia te zamontowano na miejscu usu-
powiada Ma< 1, wynosi 1853 km. niętych działek i skrzynek amunicyjnych.
Podwieszane uzbrojenie samolotów ADV U nasady skrzydeł usunięto także klapy Kru-
stanowią cztery pociski kierowane klasy po- egera i w ich miejsce zamontowano anteny
wietrze-powietrze: Sky Flash produkcji bry- systemu ELS (Emitter Location System).
tyjskiej, AIM-7 Sparrow lub AIM-120 AM-
RAAM (produkcji amerykańskiej) częS
ciowo
schowane we wnękach pod kadłubem w ukła-
dzie tandem, od 2 do 4 pocisków AIM-9 Si-
dewinder lub brytyjskich ASRAAM krótkie-
go zasięgu pod skrzydłami, pocisków Kor-
moran klasy powietrze-woda lub bomb kali-
bru 454 kg.
W czasie wojny w Zatoce Perskiej w celu
zmniejszenia wykrywalnoS
ci Tornado ADV
przez irackie stacje radiolokacyjne krawędzie
natarcia ich skrzydeł i usterzenia pokryto ma-
teriałem RAM (Radar Absorbent Material),
pochłaniającym promieniowanie radioloka-
Tornado ECR uzbrojony w dwa pociski kierowa-
cyjne. Samoloty brytyjskie codziennie wyko-
ne Taurus KEPD 350 typu cruise o zasięgu po-
nywały czterogodzinne loty patrolowe nad
nad 350 km i w zasobniki z aparaturą elektroniczną.
północnymi obszarami Arabii Saudyjskiej. Fot. EADS LFK
Przegląd Sił Powietrznych 73
Uzbrojenie w tej wersji stanowią przede Niemieckie i włoskie samoloty Tornado
wszystkim kierowane pociski przeciwradiolo- ECR przenoszą podwieszane zasobniki ECM
kacyjne AGM-88 HARM 2 lub AGM-88 (Electronic Counter Measures) służące do za-
HARM 4 produkcji amerykańskiej. kłócania elektronicznego i ECCM (Electro-
Samolot wyposażono w unowoczeS
nione nic Counter-Counter Measures) z aparaturą
silniki RB. 199 Mk 105 o podwyższonym cią- przeciwdziałającą zakłóceniom przeciwnika.
gu. Przyrost ciągu uzyskano przez zwiększe- Wojna w Zatoce Perskiej wykazała dużą przy-
nie natężenia przepływu przez sprężarkę. datnoS
ć samolotów typu Tornado ECR. Spo-
W turbinie wysokiego ciS
nienia zastosowano wodowało to wznowienie prac nad tą maszyną
monokrystaliczne łopatki, co przyczyniło się przez włoskie lotnictwo. Obecnie Włosi dys-
do zmniejszenia kosztu cyklu zużycia silnika. ponują 16 takimi samolotami.
Pierwszy Tornado ECR przebudowany z sa- Samoloty w wersji ECR oprócz wspomnia-
molotu IDS został oblatany 18 sierpnia 1988 nych pocisków HARM do niszczenia stacji ra-
roku, a pierwsza seryjna maszyna rok póx
niej. diolokacyjnych mają również w uzbrojeniu
Lotnictwo niemieckie zamówiło 51 samolo- bomby klasyczne i naprowadzane laserowo
tów w wersji Tornado ECR. Zastępują one (LGB), pociski klasy powietrze-powietrze:
dotychczas używane w tej roli maszyny F-4 AIM-7 Sparrow, AIM-9 Sidewinder lub
Phantom II wersji Wild Weasel. AIM-120 AMRAAM, pociski Kormoran klasy
Włoska wersja ECR, tj. Tornado IT-ECR, powietrze-woda oraz Apache typu cruise
została oblatana w 1993 roku. Włoskie lot- z subamunicją o różnym przeznaczeniu.
nictwo wojskowe zamówiło kilka przebudo- W tabeli 1 zestawiono liczbę wyproduko-
wanych do wersji ECR maszyn Tornado IDS. wanych samolotów Tornado IDS i Tornado
Przebudowane samoloty Tornado ECR, tak ADV. W tabeli 2 porównano natomiast pod-
samo jak IDS, mogą wykonywać loty na ma- stawowe parametry lotno-techniczne tych sa-
łej wysokoS
ci, niezależnie od warunków po- molotów.
godowych i pory doby, mają one jednak więk-
szy promień działania.
The article characterizes Tornado IDS, Tornado ADV and Tornado ECR versions of
this multi-role combat aircraft. It presents the main stages of concept analysis, produc-
tion and upgraing of the aircraft. The article compares basic technical and performance
data of the aircraft.
74 Maj 2006