Myśl reformatorska w twórczości I. Krasickiego.











Wtorek, 25 Kwietnia Imieniny obchodzą: Marek, Jarosław, Elwira
 



















  Sciaga.pl > Prace
> Oświecenie >
Home | Reklama | Info
| Mail






Gdzie Cz@T ???




Gdzie jestSciaga.pl
?
















Myśl reformatorska w
twórczości I. Krasickiego.










kategoria:   J.polski
zakres:   Oświecenie
dodano:   1999-08-18




Druga połowa XVIII
wieku stanowi w dziejach Polski okres obfitujący w wydarzenia
niezwykle dramatyczne. Były to bowiem czasy wielkich przeobrażeń
gospodarczych, społecznych, politycznych i kulturalnych, które
jednak nie uchroniły kraju przed tragedią rozbiorów i upadkiem
państwa. Tak więc w perspektywie historycznej okres ten rysuje
się jako doba wielkiego przewrotu umysłowego, lecz jednocześnie
pozostaje on w świadomości narodowej jako jeden z najsmutniejszych
okresów w dziejach naszej ojczyzny, gdyż zakończony rozbiorem
Rzeczypospolitej. Jednym z przejawów myśli reformatorskiej,
zmierzającej do wydźwignięcia kraju ze stanu anarchii i
zacofania kulturalnego, może być twórczość jednego z
najwybitniejszych przedstawicieli kultury literackiej polskiego
oświecenia, Ignacego Krasickiego, zwanego "księciem poetów". Był
on jednym z pierwszych organizatorów życia kulturalnego.
Rozpoczął działalność literacką jako współpracownik "Monitora".
Treść jego artykułów i felietonów obejmowała rozmaite tematy.
Interesował się zarówno zagadnieniami społecznymi i moralnymi,
jak też problemami kultury i literatury. W jednym z artykułów
rozważał znaczenie sprawiedliwości w życiu publicznym, w innym
uzasadniał potrzebę powszechności handlu i rzemiosła w kraju.
Potępiając pogardę, jaką szlachta okazywała kupcom i
rzemieślnikom, tłumaczył Krasicki konieczność przezwyciężenia
przestarzałych przesądów i wskazywał, że "już narody, z których
wykwintności czerpamy, przetarły oczy w tak grubym błędzie". W
innych felietonach rozważał problem powszechnej edukacji,
uzasadniając wyższość wychowania publicznego nad kształceniem
domowym, głosił pochwałę pracy, ostro krytykował pijaństwo i
próżniactwo. Wypowiadał się także na temat sztuki poetyckiej,
teatru i doskonalenia mowy ojczystej. Początki drogi poetyckiej
Krasickiego odnoszą się również do sfery poezji obywatelskiej i
patriotycznej. Na łamach "Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych"
ogłosił wiersz, rozpoczynający się od słów: "Święta
miłości kochanej Ojczyzny, Czują cię tylko umysły poczciwe, Dla
ciebie zjadłe smakują trucizny, Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe.
Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny, Gnieździsz w
umyśle rozkoszy prawdziwe." Utwór ten znany jako "Hymn do
miłości ojczyzny", surowy w swej prostocie, zwięźle i wyraziście
określa istotę patriotyzmu, wymagającego ofiary od każdego
obywatela. "Więzy", "pęta", "trucizny" to niesławne atrybuty niewoli
- uszlachetnione jednak w kontekście "świętej miłości (...)
Ojczyzny". Pieśń ta, nawiązująca do patriotycznej liryki
konfederatów, zapoczątkowała nurt poezji, który rozwinie się już
w warunkach niewoli - w okresie romantyzmu. Każda ofiara złożona
ojczyźnie dla jej wolności przynosi chlubę, a więc "byle ją
można wspomóc, byle wspierać, Nie żal żyć w nędzy, nie żal i
umierać". Liryczna wzniosłość pojawia się jednak rzadko w
poezji Krasickiego. Dominuje w niej Rozum, a środkiem
artystycznego wyrazu jest najczęściej komizm - satyra
demaskująca zło, bądź intelektualny dowcip, który wyrażał
paradoksy ludzkiej egzystencji. Tak więc w istocie oblicze
poetyckie "księcia poetów" kształtują głównie utwory
przeniknięte przede wszystkim żywiołem satyry i przepojone
tendencją wychowawczą, która rzutuje bardzo silnie na całą jego
twórczość. Do utworów tego typu należą głównie poematy
heroikomiczne "Myszeidos pieśni X", "Monachomachia" i
"Antymonachomachia", w których poeta okazał się mistrzem parodii.
Utwory te odznaczają się lekkością, ironią i humorem, co
jest wynikiem umiejętnego ujęcia błahego tematu w stylu eposu
rycerskiego. "Myszeida" godziła w anarchię szlachecką,
ośmieszała sferę obyczajów i rozpowszechnione maniery
literackie, nie oszczędzała też ciemnoty "zagnieżdżonej" w
klasztorach. W wielu miejscach opowieść przybiera charakter
satyryczny, aby skompromitować aktualne zło w Rzeczypospolitej,
lecz aluzje do współczesności nigdy nie są w "Myszeidzie" tak
wyraziste, aby mogły być odnoszone do rzeczywistych wydarzeń i
konkretnych ludzi. Znacznie ostrzejszym w tonie jest drugi poemat
heroikomiczny - "Monachomachia". Satyryczny obraz "świętych
próżniaków" to świadomy cios poety wymierzony w oświatę
kierowaną przez duchowieństwo zakonne. O intencjach autora świadczą
słowa jednego z bohaterów: "Szanujmy mądrych, przykładnych,
chwalebnych, Śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych".
"Monachomachia" pozbawiona jest mimo wszystko bezpośredniej
napastliwości, lecz obfitość realiów kompromitujących życie zakonne
miała swoją wymowę. Krasickiemu przyświecał cel dydaktyczny, czego
wyrazem może być jego stwierdzenie w zakończeniu utworu: "Prawdziwa
cnota krytyk się nie boi". W okresie, gdy Komisja Edukacji Narodowej
dokonywała reformy szkolnictwa, gdy walczono o jego świecki
charakter, utwór Krasickiego był ważnym narzędziem w rękach
wszystkich zwolenników walki o postęp i oświatę. Jakby w obronie
przed rozgniewanymi i obrażonymi czytelnikami Krasicki napisał
"Antymonachomachię", w której tylko pozornie wycofuje się z
wcześniej przedstawionych poglądów. Udowadnia, że "Monachomachia"
nie powinna dotknąć tych, którzy są w porządku, a ci, których
dotknęła, widocznie na krytykę zasłużyli. Kunsztowna ironia zabarwia
również nader nieprzychylnie dla autora wypowiedzi braci zakonnych,
dyskutujących nad tekstem "Monachomachii". Kończy to "odwołanie"
akcent czysto moralizatorski: przed braciszkami staje Prawda, by
orzec, że potwarzy nie należy się lękać, bo "sama pełznąć zwykła";
jeśli zaś autor pisał prawdę - powinni się poprawić. Wyżyny
artyzmu Krasicki osiągnął w obyczajowych "Satyrach" oraz "Bajkach i
przypowieściach". "Satyry" piętnują pogoń za modą cudzoziemską i
życie nad stan, odsłaniają zdrożności życia dworskiego i
zamiłowanie do pijaństwa, krytykują rozrzutność i marnotrawstwo,
poddają krytyce wszelkie ujemne zjawiska społeczne, szkodliwe
dla moralności narodu. Nie brak w nich także akcentów
społecznych ("Pan nie wart sługi") i politycznych ("Do króla").
Występują tutaj satyry-kazania, skupiające uwagę na zjawiskach
ogólnych, znamionujących kulturę XVIII wieku, która z jednej
strony pomaga postępowi w nauce, usuwa przesądy i zabobony, z
drugiej zaś niepokoi obniżeniem poziomu moralnego. Poeta dostrzegł
sprzeczności tkwiące we współczesnym świecie i ujawnił je,
krytykując to wszystko, co było złe i niebezpieczne dla
moralności indywidualnej i społecznej. "Pijaństwo" jest
nie tylko krytyką zgubnego nałogu, odbierającego człowiekowi
jego godność, ale zawiera również smutną refleksję nad słabością
natury ludzkiej i bezsilnością racjonalnych argumentów. Za
podsumowanie sądów Krasickiego o czasach, w jakich mu przyszło
żyć, należy uznać satyrę "Świat zepsuty". Jest pełna gorzkiego
szyderstwa, ostro atakuje zepsuty świat, który stworzył zepsute
społeczeństwo, którego nieprzemyślane działania doprowadziły do
osłabienia Rzeczpospolitej. Autor uważa jednak, że nie można
poddawać się ani rozpaczy, ani zaistniałej sytuacji, lecz bez
względu na rezultat, należy bronić kraju. Prawdziwe
mistrzostwo osiągnął Krasicki w bajkach, które podobnie jak satyry
stanowiły gatunek literacki rozpowszechniony w dobie oświecenia.
Krasicki pisał zarówno bajki o treści społecznej i politycznej,
jak i o problematyce moralnej, które wyrażają filozofię poety,
głoszą określone zasady postępowania, formułują ideały życiowe i
przynoszą praktyczne wskazania. Mądrość bajek wypływa z
wnikliwej obserwacji świata i ludzi. Świat w bajkach, będący w
istocie odbiciem rzeczywistości, nie jest przedstawiony
optymistycznie. Krasicki przedstawia świat bezwzględnej
przemocy, bezgranicznej głupoty, niedorzecznych dążeń i zgubnych
aspiracji. Siła znajduje się w nim ponad prawem. Władca, a jest nim
władca absolutny, kieruje się interesem własnym, podporządkowuje
sobie poddanych i robi to w sposób przewrotny pod maską
praworządności. Wiele jest w życiu obłudy, zarówno w społecznym
i politycznym, jak i w stosunkach osobistych. Trudno o prawdziwą
przyjaźń, która sprawdza się w chwilach próby. O tych ponurych
sprawach mówi poeta ze spokojem sceptycznego obserwatora, często z
wykwintnym dowcipem, który łagodzi pesymistyczną prawdę o świecie.
Bajki są wiernym odzwierciedleniem stosunków i układów
międzyludzkich o ponadczasowej wartości, a przestrogi w nich
zawarte i mądrość morałów mogą zawsze służyć jako broń przeciwko
skutkom ludzkiej głupoty i niespodziankom codzienności. Krasicki
jest moralistą. Uczy skromności i umiaru, głosi zasadę "złotego
środka", ostrzega przed złudnymi pozorami. Chwali pracowitość i
rzetelność, ceni zdrowy rozsądek i doświadczenie, potępia
natomiast próżność, zarozumialstwo i lekkomyślność, co jest
cechą charakterystyczną całej jego twórczości. Ważną
rolę odegrał także Krasicki w dziejach powieści polskiej. Z jego
imieniem łączy się bowiem powstanie pierwszej nowoczesnej
powieści "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki". Na przykładzie
dziejów głównego bohatera pragnął Krasicki pouczyć czytelników,
jak wygląda życie przeciętnego szlachcica, jak się przedstawia
jego wychowanie, jakie grożą mu niebezpieczeństwa, gdy dostanie
się pod złe wpływy. Bohater powieści odradza się moralnie
dopiero dzięki pracy. Praca stanowi bowiem wartość moralną i
jest także źródłem zdrowia fizycznego. Powieść Krasickiego
stanowi w literaturze polskiej zjawisko nowe. Wątek przygodowy
splata się tu z dydaktyką. Przygody bohatera zabawiają, a jego
działalność jako gospodarza i obywatela uczy i może stanowić
wzór do naśladowania. Druga powieść Krasickiego - "Pan
Podstoli" - jest po części traktatem
społeczno-polityczno-filozoficznym. Konstrukcja fabularna
sprowadza się do podróży narratora oraz do rozmów, które
prowadzi on ze wzorowym gospodarzem, panem Podstolim. Treścią
tych rozmów są aktualne zagadnienia społeczne, ekonomiczne,
obyczajowe i pedagogiczne. Bohater tytułowy utworu jest wzorem
ziemianina-obywatela. Jest człowiekiem wykształconym,
pracowitym, odznacza się głębokim poczuciem odpowiedzialności
obywatelskiej. "Moribus antiquis" - motto zawarte we wstępie
powieści można uznać za dewizę pana Podstolego. Kultywuje ona
tradycje przeszłości, z których wypływa przekonanie o tym, że nie
wolno w reformach społecznych iść zbyt daleko. Tak więc można z
całą pewnością stwierdzić, że ustami głównego bohatera, pana
Podstolego, Krasicki wyrażał poglądy umiarkowane społecznie,
gdyż w jego rozumowaniu oświecenie oznacza głównie uzdrowienie
stosunków gospodarczych kraju i podniesienie ogólnej kultury i
oświaty. Zdobycze Krasickiego są widoczne na wielu
płaszczyznach artyzmu. Zaszczepił on na gruncie polskim pewne
gatunki literackie, niektóre zastane uklasycznił. Do perfekcji
doprowadził estetykę żartu. Był w całej twórczości dostojny, ale
jednocześnie prosty. Odegrał on ważną rolę w opracowaniu wzorca
komedii dydaktycznej. W niezwykłej różnorodności i bogactwie
dorobku literackiego "księcia poetów" wyczuwa się jednolity pion
duchowy wyznawcy ideologii oświecenia. Jako satyryk, bajkopisarz
i powieściopisarz czuł się wychowawcą społeczeństwa, wskazując i
krytykując zjawiska ujemne, ale kreując także wzorce pozytywne.
Uwydatniał wartość pracy, uczciwości i rozsądku. Walczył z ciemnotą,
niezależnie od tego, pod jaką postacią się ona objawiła. Główne
cechy twórczości Krasickiego, takie jak trafność obserwacji,
jasność i precyzja języka, mistrzostwo w wyrażaniu ważkich
treści w aforystycznym skrócie oraz w operowaniu dowcipem,
ironią, kpiną i parodią, znakomicie przystawały do przyjętej
przez poetę koncepcji literatury jako narzędzia społecznej edukacji,
która na płaszczyźnie literackiej została w sposób niezwykle
kunsztowny i urozmaicony urzeczywistniona.







Autor: Nieznany

Ocena : 0.0 








oceń
prace:
1 2 3 4 5 6


Home | Reklama | Info
| Mail


Prace | Pomoc | Książki | Artykuły | News | Katalog | Forum
| Rozrywka






Wszelkie prawa zastrzeżone / All
rights reserved  Sciaga.pl
2000