dr inż. Romuald Grocki, Wrocław
Dolnośląska Wyższa Szkoła Służb Publicznych  Asesor
Dziekan
SYTUACJA KRYZYSOWA  WARTOÅšCI PROGOWE
1 ZARZ
DZANIE KRYZYSOWE
1.1 Wprowadzenie
Każda katastrofa, zdarzenie nadzwyczajne może być przesłanką do sytuacji
kryzysowej. Kryzysem jest sytuacja, w której występuje ogromna różnica pomiędzy
możliwościami podaży, zabezpieczenia a zwiększonym popytem. Związek pomiędzy
potrzebami związanymi z ratowaniem życia i ochroną mienia, a możliwościami
zapewnienia sił i środków do osiągnięcia tego celu w ogromnym stopniu jest
niewystarczajÄ…cy. Ustawa o zarzÄ…dzaniu kryzysowym obliguje jednostki administracji
rzÄ…dowej i samorzÄ…dowej do opracowania Planu Reagowania Kryzysowego.
Plan reagowania kryzysowego tworzony jest na sytuację kryzysową, a więc
powinniśmy znać i określić kryteria uruchomienia planu, określić moment powstania
takiej sytuacji. W ustawie jest napisane:
 Sytuacja kryzysowa  sytuacja będącą następstwem zagrożenia i prowadzącą
w konsekwencji do zerwania lub znacznego naruszenia więzów społecznych przy
równoczesnym poważnym zakłóceniu w funkcjonowaniu instytucji publicznych, jednak
w takim stopniu, że użyte środki niezbędne do zapewnienia lub przywrócenia
bezpieczeństwa nie uzasadniają wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych, o
których mowa w art. 228 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej .
I tu napotykamy pierwszy problem: jak zrozumieć pojęcie  zerwanie lub naruszenie
więzów społecznych , które jest pojęciem socjologicznym, bez wcześniejszego
określenia ścisłych kryteriów, kiedy to zerwanie lub naruszenie więzów następuje. Jest
to o tyle istotne, aby w Standardowych Procedurach Operacyjnych móc określić
moment przejścia z normalnego trybu pracy do trybu w sytuacji kryzysowej. W tym
celu konieczne jest wyspecyfikowanie kryteriów, które warunkować będą sytuację
kryzysowÄ….
1.2 Kryteria
Kryteriami które należy uwzględnić to 1:
1
Propozycja własna autora.
" strat
waga zagrożenia
" odległości w czasie (nagłości)
" prawdopodobieństwa
" czasu trwania
" obszaru
" możliwości reagowania
Dla każdego z tych kryteriów konieczne jest określenie wartości progowych. Należy
zaznaczyć, że wartości progowe dla poszczególnych kryteriów muszą wystąpić łącznie,
aby można było mówić o sytuacji kryzysowej. Jest to tzw. koniunkcja bitowa kryteriów.
2 WARTOÅšCI PROGOWE
2.1. Waga zagrożenia
Jak, mając określone dane, możemy scharakteryzować lub określić potencjalny
poziom zagrożenia i czy to, co uważaliśmy w pierwszym momencie za przesłankę
kryzysu, było nim rzeczywiście?
Wagę zagrożenia można ocenić na podstawie reguły ujętej w kategoriach: rozmiaru i
natychmiastowości zagrożenia. Jest ona pochodną dwóch wielkości: skali ( rozmiaru)
zagrożenia oraz czasu, jaki upłynie od momentu sygnału o możliwości wystąpienia
zdarzenia do jego wystąpienia. Ocena ta może się zmieniać w bardzo szerokim zakresie.
W dotychczasowych rozważaniach ujmowano to w sposób przedstawiony w tabeli
numer 1.
Tabela 1. Waga zagrożenia, jako zależność skali zagrożenia i odległości w czasie.
Skala
zagrożenia Mała Średnia Duża
Zagrożenie w czasie
Bezpośrednie Mała Średnia Duża
Średnio-odległe Mała Mała/Średnia Średnia
Odległe Mała Mała Mała
2.1.1.Relacje czasowe
Dla zagrożenia w czasie przyjęto trzy stopniową skalę: zagrożenie bezpośrednie,
średnio-odległe, odległe w czasie. Zagrożenie w czasie determinuje możliwość podjęcia
działań w celu ograniczenia skutków zagrożenia. Trudno jest jednak zdefiniować, jaki
czas jest np. odległy, a jaki średnio  odległy.
W celu przejrzystego przedstawienia wzajemnych relacji czasowych, proponujÄ™
wprowadzenie następujących pojęć: czas reakcji, czas gotowości, współczynnik reakcji,
gdzie:
·ð czas reakcji tr, oznacza czas, jakim dysponujemy od momentu wystÄ…pienia
zdarzenia lub informacji o możliwości jego wystąpienia, do momentu
bezpośredniego ( wystąpienia) zagrożenia w określonym punkcie terenu
( obszaru),
·ð czas gotowoÅ›ci tg, oznacza czas, niezbÄ™dny do powiadomienia sÅ‚użb,
zaalarmowania ludności, przeprowadzenia ewakuacji oraz innych przedsięwzięć
ujętych w planie postępowania na wypadek określonego zdarzenia.
Wzajemne relacje pomiędzy czasem reakcji ( tr ) i czasem gotowości ( tg ) określono
jako stosunek tych czasów:
wr = tr / tg (1)
Współczynnik reakcji wr określa potencjalny stopień zagrożenia Z punktu widzenia
zarządzania kryzysowego, celowym byłoby, aby współczynnik reakcji wr był większy
od jedności.
Proponuję, aby punktem odniesienia w przypadku pojęcia odległości w czasie, był
współczynnik reakcji , który w jednoznaczny sposób określa relacje pomiędzy
zagrożeniem w czasie, a możliwościami reagowania podczas zdarzenia2. Można
przyjąć, że dla współczynnika mniejszego od jedności, zagrożenie jest bezpośrednie,
natomiast dla współczynnika o wartości większej niż  2 , jest ono odległe w czasie.
2.1.2. Skala zagrożenia (straty)
Dla skali zagrożenia przyjęto trzy poziomy: mały, średni i duży. Określenie wartości
dla poszczególnych poziomów nie było jednak do tej pory zdefiniowane . Taka sama
wielkość strat nie zawsze oznacza taki sam rozmiar problemu i nie rodzi podobnych
skutków. A
atwo zauważyć, że nawet większe straty w krajach bogatych, stanowią
mniejsze obciążenie finansowe, niż znacznie mniejsze straty w krajach ubogich, dla
których poważne obciążenie finansowe może być przesłanką do kryzysu. Skala
zagrożenia zależy od rodzaju zdarzenia, intensywności, czasu trwania i skutków.
Proponuję, aby klasyfikacja wielkości strat ( w przypadku polskich realiów) była
odnośnikiem do budżetu danej jednostki, a konkretnie do 1% rezerwy celowej na
realizację zadań własnych z zakresu zarządzania kryzysowego3 (Ustawa o zarządzaniu
kryzysowym). Oznacza to, że straty do wielkości 1% budżetu są stratami, z którymi
jednostka administracyjna jest w stanie sobie poradzić, natomiast przekraczające tą
wartość wymagają wsparcia z zewnątrz i są rozumiane jako  duże .
Przy przyjęciu tych sugestii dotyczących uszczegółowienia pojęć  odlegość w czasie i
 strat , tabela nr 1, przedstawiałaby się następująco:
2
Nowa propozycja autora.
3
W budżecie jednostki samorządu terytorialnego tworzy się rezerwę celową na realizację zadań własnych
z zakresu zarządzania kryzysowego w wysokości do 1 % bieżących wydatków budżetu jednostki
samorzÄ…du terytorialnego, pomniejszonych o wydatki inwestycyjne, wydatki na wynagrodzenia i
pochodne oraz wydatki na obsługę długu.
Tabela 2. Tabela skali zagrożeń z uwzględnieniem kwantyfikacji pojęć  odległości w czasie 
bezpośrednie, średnio-odległe i odległe i  strat  małe, średnie, duże .
Skala Mała Średnia Duża
zagrożenia
<0,5% 0,5  1,0% >1,0%
Zagrożenie w czasie
Bezpośrednie wr <1 Mała Średnia Duża
Średnio-odległe 1d" wr < 2 Mała Mała/Średnia Średnia
Odległe wr e" 2 Mała Mała Mała
y
ródło: Opracowanie własne
Korzystając z tabeli 2. można stwierdzić, że waga zagrożenia jest duża tylko w
przypadku, gdy zagrożenie w czasie jest bezpośrednie a skala zagrożenia duża. Od wagi
zagrożenia zależy, jakie działania zostaną podjęte oraz jakie siły i środki będą użyte.
2.2 Prawdopodobieństwo
Dla tego kryterium proponuję przyjęcie wartości prawdopodobieństwa
p<<0,001.
Wynika to z założenia, że w Planach Reagowania Kryzysowego opracowujemy
możliwości działania dla powodzi o prawdopodobieństwie przewyższenia 0,01, a w
szczególnych przypadkach 0,005. Stąd należy wnioskować, że jesteśmy przygotowani
na zdarzenia o takim prawdopodobieństwie powstania. W związku z tym, że sytuacja
kryzysowa jest związana z małym prawdopodobieństwem powstania określonego
zdarzenia, proponuję wartość niższą od tej, którą uwzględniamy dla powodzi, jako
punktu odniesienia naszych możliwości.
2.3 Czas trwania
Ten element jest najtrudniejszy do zdefiniowania, gdyż trudno znalez
ć czasowy punkt
odniesienia i określić czas, po jakim możemy mówić o sytuacji kryzysowej. Trudno
określić jaki czynnik będzie determinował, że określony przedział czasowy jest już
wystarczająco długi, aby mówić o sytuacji kryzysowej. Trudno tu odnieść się do strat,
możliwości ich usuwania, czy powrotu do  normalności . Sądzę, że w tym przypadku
należy rozpatrywać reakcję i sposób zachowania się ludzi na określoną sytuację.
Istotny będzie tu aspekt psychologiczny i odporność na stres. Najogólniej mówiąc,
sytuacja nie jest sytuacją kryzysową jeśli jest  do zniesienia . Jednak rozpatrując tzw.
kryzys sytuacyjny uwzględniamy takie cechy wydarzenia , jak nieprzewidywalność,
nagłość, szokujący charakter, intensywność i katastroficzność (B.E. Gilliland, R.K.
James, 1993).
Z punktu widzenia psychologii kryzysu, można założyć, że sytuacja związana z
zagrożeniem nie powinna trwać dłużej niż 6  8 tygodni. Stąd też moja propozycja, aby
wartość progowa dla czasu trwania wynosiła 6 tygodni. Czas ten związany jest z
aspektami psychologicznymi i  wytrzymałością człowieka ( grupy) na skutki
poważnego zagrożenia.
2.4 Obszar
Dla kryterium obszaru proponuję przyjąć wartość progową 25%. Wartość ta jest
wartością w metodyce Federalnej Agencji ds. Nadzwyczajnych Zagrożeń (FEMA)
określana jako  duża . Należy przez to rozumieć, że jeżeli w wyniku zdarzenia,
skutkami jest objęte więcej niż 25% określonego obszaru, to dla danego regionu
( gmina, powiat, województwo) stanowi to jedną z przesłanek do sytuacji kryzysowej.
Konieczne jest tu powiązanie obszaru z ilością mieszkańców na danym obszarze i
majątkiem jaki na nim się znajduje. Sugeruję, aby wprowadzić tu warunek konieczny,
mówiący o co najmniej 10% ludności bezpośrednio dotkniętej skutkami zdarzenia na
danym obszarze, z ogólnej ilości mieszkańców danego regionu. Dla przykładu: w
gminie zamieszkuje 25000 obywateli. W wyniku zdarzenia, 30% obszaru gminy jest w
strefie skutków zdarzenia i na tym obszarze skutkami zdarzenia dotkniętych zostało
3000 ludzi. W tym przypadku warunek 25% obszaru jest spełniony. Straty materialne
uwzględnione są w kryterium strat.
2.5 Możliwości reagowania
Skuteczność określamy jako efekt końcowy osiągnięcia zamierzonego celu.
Głównym celem jest zapobieżenie powstaniu sytuacji kryzysowej lub
zminimalizowanie skutków w przypadku powstania sytuacji kryzysowej. Mierzalnymi
parametrami będzie ograniczenie strat ludzkich i ekonomicznym. Z reguły do
porównania takich parametrów są dwa punkty odniesienia:
1. Nie podejmujemy żadnych działań i oceniamy ewentualne skutki zdarzenia
kryzysowego.
2. Podejmujemy działania określone w planie reagowania kryzysowego,
oceniamy efekt tych działań.
Drugiej oceny dokonujemy na podstawie posiadanych sił i środków i możliwości ich
wykorzystania oraz możliwości czasowych. W przypadku wystarczających sił własnych
wartość współczynnika wynosi  0 , natomiast w przypadku braku takich możliwości
przyjmuje ona wartość  1 .
Tabela numer 3 przedstawia zestawienie wartości progowych i porównanie ich z
rzeczywistymi współczynnikami wx przy wystąpieniu określonego zdarzenia  x .
Tabela 3. Zbiorcze zestawienie wartości progowych.
Wartość
Wartość Wartość wspólczynnika
Czy
Kryterium współczynnika progowa spełnienia
wx e" wp
wx wp kryterium kx
Tak=1 / Nie=0
Strat 1% tak ks= 1
Nagłości 1 tak kn= 1
Prawdopodobieństwa 0,001 tak kp=1
Czasu trwania 6 tygodni tak kt=1
Obszaru 25% tak ko=1
Możliwości
1 tak kr=1
reagowania
O sytuacji kryzysowej będziemy mogli mówić tylko wówczas, kiedy odpowiedz
na
wszystkie pytania w kolumnie 5 będzie:  tak . Jeśli choć jedna odpowiedz
będzie
 nie , zdarzenie nie jest zdarzeniem, w wyniku którego może zaistnieć sytuacja
kryzysowa. Konieczne jest zatem dla zaistnienia sytuacji kryzysowej Sk, spełnienie
poniższego warunku koniunkcji bitowej współczynników:
Sk=ks&kn&kp&kt&ko&kr=1 (1)
gdzie: ks, kn, kp, kt, ko, kr  współczynniki spełnienia warunków określonego kryterium,
które przyjmują wartość równą  1 lub  0 .
3 PODSUMOWANIE
Powyższe sugestie i rozważania są wyłącznie punktem widzenia autora.
Przyczynkiem do podjęcia tematu była definicja sytuacji kryzysowej w Ustawie o
zarządzaniu kryzysowym, z której jednoznacznie nie wynika, kiedy rzeczywiście
sytuacja taka może mieć miejsce. Niejasność definicji potwierdzona została w czasie
wielu szkoleń, konferencji i spotkań z przedstawicielami administracji samorządowej,
pracowników komórek odpowiedzialnych za zarządzanie kryzysowe, wójtów,
burmistrzów, starostów czy prezydentów miast. Stąd uznałem, że istnieje konieczność
określenia kryteriów dla powstania sytuacji kryzysowej oraz podjęcia próby ich
kwantyfikacji, aby można było na podstawie określonych danych zakwalifikować
zdarzenie jako generujące sytuację kryzysową lub traktować je, jako zdarzenie
nadzwyczajne, ale nie kryzysowe.
4 LITERATURA
 Literatura powiedziała już wszystko, co było do powiedzenia,
i obecnie możemy się tylko powtarzać
(John Barth)
1. Grocki R.,2007,  Modułowa struktura zarządzania powodziowego , Bełchatów
2. Grocki R.,2006,  Planowanie w ochronie przed powodzią , materiały Lądek Zdrój
3. Grocki R., 2006,  Flood protection planning , RZGW, Wrocław
4. Grocki R., 2006,  Czas jako determinant skuteczności działań ratowniczych ,
Bełchatów
5. Grocki R., 2006,  Czas jako determinant skuteczności ochrony przed powodzią ,
Frankfurt
6. Grocki R., 2006,  Kryterium czasu w planach reagowania kryzysowego , Pułtusk
7. Grocki R., 2005,  Wielokryterialność podejmowania decyzji w zarządzaniu
kryzysowym dla potrzeb ochrony przed powodzią , Akademia Rolnicza, Wrocław
8. Grocki R., 2005, Bezpieczeństwo powodziowe w aspekcie działań w sytuacjach
nadzwyczajnych, materiały konferencyjne, Konferencja EURO-RIOB, Wrocław
9. Grocki R., 2005,  Flood safety in the aspect of actions in emergency situations ,
RIOB, Wrocław
CRISIS SITUATION  THRESHOLD VALUES
Summary
Author presented individual point of view relative crisis situation conception.
According to author, crisis situation is when threshold values are exceed for all criterions.
Author suggested the six basic criterions, as: losses, probability, area, reaction possibilities, last
time and suddenness. Author proposed threshold values for every criterion. Author wrote that
crisis situation is when criterion coefficients conjunction equals  1 . It s mean that for every
criterion, threshold value must to be exceed. Otherwise, we can t tell about the crisis situation.